publicatie downloaden - Erfgoed Utrecht

‘dat men dat doode lichaam sleypen
en werpen ’t op ’t vuyr ende
zichtbaar voor iedereen misdadigers ter dood gebracht
en gepijnigd. De zielloze en verminkte lichamen bracht
men vervolgens over naar galgenvelden buiten de
stadsmuren waar ze ‘ten Afschrick ende Exempele’
bleven hangen tot er weinig meer van over was.
In bronnen vinden we over de gruwelijke wijze van
terechtstellen van zelfmoordenaars, tot het midden
van de achttiende eeuw nauwelijks afkeurende klan-
ken. Integendeel, men stemde vaak in met de straf-
rechtelijke maatregelen.
De verhandelingen die in Nederland over zelfmoord
werden geschreven kwamen vooral van theologische
zijde en keurden zelfmoord af. De bekende zeventien-
de-eeuwse Utrechtse hoogleraar G. Voetius maakte in
zijn in 1667 uitgegeven ‘De homicidio et laesione sui
ipsius’, onderscheid in zelfmoord in ruimere zin en in
engere zin. Alleen zij die zich ‘rechtstreeks’ en vrijwil-
lig van het leven beroofden waren zelfmoordenaars en
vonden in Voetius’ ogen geen genade. Anders gesteld
was het met hen die zich ‘gedrongen’, toevallig, onwe-
tend of uit krankzinnigheid doodden. De aanduiding
zelfmoordenaar was volgens Voetius niet op hen van
toepassing.
Was er sprake van ‘vrijwillige’ zelfmoord, dan dreigde
in veel gevallen confiscatie van goederen. Een derge-
lijk vonnis werd ook uitgesproken over Jan Peterss.
die in 1539 te Utrecht door ophanging zelfmoord
pleegde. ‘Alle t welcke quade wercken zyn des crysten
geloofs ende dairomme nyet weerdich en is voer een
cryste mensch geacht en gehouden te worden dan als
een hont ende ongelovich, heeft daeromme de Schout
(…) geconcludeert, dat die voirs. Jan Peterss. nyet weer-
dich en is gebracht te worden doer den doere en inganck
van den huys, daer hy inne gegaen en gecomen is, dan
dat men maecken sal een gat in den want des huys voirt
en sleepen hem dairdoer als een hont en voerts geleyt te
worden op een hordde ende daermede hem sleepen onder
’t gerecht ende bedecken hem aldaer onder die aerde als
een hont en die goederen geconfisqueert te worden.’
Het laatste redmiddel voor de nabestaanden om toch
te kunnen erven, was dus om aan te tonen dat bij de
zelfmoord krankzinnigheid in het spel was. Soms kon
men de verbeurdverklaring afkopen voor een ‘kleyne
penning’. Vooral vooraanstaande families met ‘goede
contacten’ wisten rechtbanken nog wel eens te ‘overtui-
gen’. Nabestaanden van minder bedeelden vervielen
veelal tot de bedelstaf. In het geval van Jan Peterss.
werd het gezin ook publiekelijk te kijk gezet door de
openbare strafvoltrekking. Er werd een gat in de muur
naast de voordeur van het woonhuis gemaakt (door
naderhand het gat in de muur weer dicht te metselen,
werd de terugkeer van de kwade geest van de zelf-
moordenaar verhinderd). Het lijk werd hierdoor naar
buiten getrokken en vervolgens aan een touw door
2 0 g m k w a d r a a t n u m m e r 2 z o m e r 2 0 0 5