publicatie downloaden - Erfgoed Utrecht

...pas in de loop van de
achttiende eeuw ontstonden affectieve banden in het gezin:
vader en moeder gingen een meer liefdevolle relatie aan, en de
moederliefde werd ‘uitgevonden’.
in alle tijden en op alle plaatsen, dat de geschiedenis
ons in dit opzicht niets nieuws of vreemds te melden
heeft’. De menselijke natuur is dus in zijn optiek
onveranderlijk. Dat betekent dat woede voor een
middeleeuwer net zo voelde als voor ons, net als liefde,
jaloezie, tevredenheid en angst. Niet iedereen is het
daarmee eens. Sommige historici vinden dat ieder
tijdvak zijn eigen unieke eigenschappen heeft en dat
die omstandigheden dus unieke situaties creëren,
waarbij ook eigen gevoelens passen. Huizinga begint
zijn beroemde Herfsttij der Middeleeuwen met de con-
statering, dat het leven in die tijd veel feller was dan
nu, oftewel de emoties werden veel sterker en directer
gevoeld. De socioloog Norbert Elias ontvouwde al
in 1939 zijn theorie, dat de mensheid een langzaam
proces van beschaving doormaakt. In dat proces leren
we om met onze impulsen om te gaan en onszelf te
beheersen. Het kan haast niet anders dat door die
beheersing onze emoties afstompen: wij slaan er niet
meer direct op als we onze zin niet krijgen, althans
dat gedrag wordt niet getolereerd en we leren dat in
onze jeugd snel af. Zitten we daarom psychologisch
anders in elkaar, voelen we anders?
De historicus Peter Gay heeft in een aantal studies
in de tweede helft van de twintigste eeuw geprobeerd
om de psychoanalyse met geschiedenis te combine-
ren. In zijn Freud voor historici geeft hij voorbeelden
van toepassing van de ideeën van Freud bij historisch
onderzoek. Dit is zijn antwoord op de criticasters van
Freud, die stellen dat diens theorieën tijdgebonden
zijn en hooguit het gedrag en de emoties verklaren
van Weense, joodse huisvrouwen uit de betere standen
rond 1900. Gay probeert juist te laten zien dat met de
psychoanalyse bepaalde irrationele beslissingen en
gedragingen van mensen uit het verleden te verklaren
zijn. Hij haalt bijvoorbeeld een studie naar hekserij
aan, waarin hysterie en andere psychologische afwij-
kingen en adolescentieconflicten een rol spelen.
Impliciet wordt er door Gay vanuit gegaan, dat emoties
van nu toen ook een rol speelden. Maar bestonden
die emoties wel? Een voorbeeld is de moederliefde.
In de jaren ’70 van de vorige eeuw stelden de Franse
historicus Philippe Aries en de Engelsman Edward
Shorter dat er pas in de loop van de achttiende eeuw
affectieve banden ontstonden in het gezin: vader en
moeder gingen een meer liefdevolle relatie aan, en de
moederliefde werd ‘uitgevonden’. Onder invloed van
de Verlichting werd meer nagedacht over kinderen als
aparte wezens, niet als kleine volwassenen die econo-
misch pas later een bijdrage gingen leveren aan het
gezinsinkomen. Door de verbeterde leefomstandig-
heden nam de kindersterfte af en werd de kindertijd
een aparte fase. Door die veranderingen werd het
toen pas mogelijk om van kinderen te gaan houden.
6 g m k w a d r a a t n u m m e r 2 z o m e r 2 0 0 5