Beknopt marktoverzicht voor biologisch graan in ... - Bio Zoekt Boer

Met steun van de Vlaamse Overheid
Beknopt marktoverzicht
voor biologisch graan
in Vlaanderen en Europa
Paul Verbeke
BioForum Vlaanderen
Oktober 2011

Voorwoord .....................................................................................................................2
1. Algemene kenmerken van de biomarkt .....................................................................3
1.1. Internationale markt ........................................................................................3
1.2. Cyclische markt ..............................................................................................3
1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag ..........................................................3
1.4. Kleine markt....................................................................................................3
2. De biomarkt in België en Europa...............................................................................4
2.1. Algemeen ........................................................................................................4
2.2. België ..............................................................................................................5
2.3. Duitsland.........................................................................................................5
2.4. Verenigd Koninkrijk .......................................................................................5
2.5. Frankrijk..........................................................................................................6
2.6. Denemarken ....................................................................................................7
2.7. Nederland........................................................................................................7
2.8. Italië ................................................................................................................7
3. Internationale markt voor biologisch graan ...............................................................8
3.1. Algemeen ............................................................................................................8
3.2. Productie in Europa.............................................................................................8
3.2.1. Algemene cijfers ..........................................................................................8
3.2.2. Italië ...........................................................................................................10
3.2.3. Duitsland....................................................................................................10
3.2.4. Verenigd Koninkrijk ..................................................................................11
3.2.5. Spanje.........................................................................................................11
3.2.6. Frankrijk.....................................................................................................11
3.2.7. Nederland...................................................................................................13
3.2.8. Kazachstan .................................................................................................13
3.2.9. Verenigde Saten.........................................................................................14
3.2.10. Canada......................................................................................................14
4. Belgische markt voor biologische graan..................................................................14
4.1. Productie in Vlaanderen en België ...................................................................14
4.2. Structuur van de bio graanketen in Vlaanderen en België................................15
4.2.1. Telers en telersorganisaties ........................................................................15
4.2.2. Trading en handel ......................................................................................16
4.2.3. Maalderijen en veevoederfabrikanten........................................................16
4.2.4. Bakkerijen..................................................................................................17
4.2.5 Distributie ...................................................................................................17
4.2.6. Andere toepassingen ..................................................................................17
4.3. Kansen voor regionale productie van biograan in Vlaanderen.........................18
4.3.1. Ketenregisseur............................................................................................19
4.3.2. Schaalgrootte..............................................................................................19
4.3.3. Graankwaliteit............................................................................................19
4.3.4. Baktechniek................................................................................................20
4.3.5. Samenwerking met andere sectoren...........................................................20
4.4. Vraag naar biologisch producten in België.......................................................21
5. Prijsvorming.............................................................................................................25
5.1. België ................................................................................................................25
5.2. Duitsland...........................................................................................................25
5.3. Verenigd Koninkrijk .........................................................................................25
6. Marktkansen.............................................................................................................26
1

Voorwoord
Om aan de belangrijke Belgische vraag naar biogranen te voldoen worden deze
massaal ingevoerd uit andere landen zoals Frankrijk, Italië en Duitsland, maar ook in
belangrijke mate uit Canada, Kazachstan en Roemenië. De huidige biologische
maalderijen, veevoederfabrikanten en bakkers zijn nochtans vragende partij om meer
inlands graan te verwerken. Voor de bakkers is de regionale verankering een
bijkomende troef in de vermarkting van hun broodconcepten. En de
veevoederfabrikanten anticiperen op een mogelijke toekomstige verplichting om
voedergrondstoffen regionaal aan te kopen.
Waarom worden biologische granen zo weinig geteeld in België? Voldoet ons klimaat
niet? Welke kwaliteitseisen stellen de maalderijen? Is er behoefte aan een coöperatie
die de graanactiviteiten coördineert? Welke kansen bieden de veevoederfabrikanten
en de maalderijen? Op deze en andere vragen willen we in dit marktoverzicht een
antwoord bieden. We formuleren ook suggesties om een regionale biologische
graanketen te ontwikkelen.
Paul Verbeke
Verantwoordelijke ketenontwikkeling
BioForum Vlaanderen
2

1. Algemene kenmerken van de biomarkt
1.1. Internationale markt
De markt voor biologische producten is een internationale markt. Wat op de
Vlaamse of Belgische markt gebeurt, wordt rechtstreeks of onrechtstreeks beïnvloed
door de markttendensen in de ons omringende landen. Onze inlandse biomarkt is vele
malen kleiner dan in die landen en ondergaat zeer sterk de marktschommelingen in
landen met een grotere biologische markt. Het is wel zo dat sommige Belgische
marktdeelnemers een principiële voorkeur geven aan Belgische producten voor zover
deze marktconform worden aangeboden.
1.2. Cyclische markt
Een tweede belangrijk kenmerk van de biomarkt is dat deze zéér cyclisch is. De
meeste landbouwgerelateerde markten kennen een zogenaamde “aardappelcyclus”.
Perioden van aanbodkrapte en hoge prijzen wisselen af met perioden met
productoverschotten en lage prijzen.
1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag
In de biomarkt wordt deze zogenaamde “aardappelcyclus” versterkt door de
wachtperiode die omschakelende boeren moeten respecteren vooraleer ze hun
producten op de biomarkt kunnen verkopen. Deze omschakelperiode bedraagt 2 jaar
voor melkvee. Door deze relatief lange omschakelperiode is het behoorlijk moeilijk
om soepel in te spelen op wijzigende marktomstandigheden. Bovendien wordt in de
praktijk de omschakelperiode verlengd door de tijd die de landbouwondernemer nodig
heeft om informatie in te winnen en beslissingen te nemen.
In de praktijk worden tekorten of overschotten aan biologische melk opgevangen door
import en export van melk vanuit regio’s met een productieoverschot naar regio’s met
een productietekort.
1.4. Kleine markt
Ondanks de zeer goede groeicijfers van de voorbije jaren is de biomarkt nog steeds
zeer klein in verhouding tot de reguliere markt. Hierdoor is het evenwicht tussen
vraag en aanbod zeer broos. Het toetreden tot de markt van enkele grote producenten
kan tijdelijk een overaanbod veroorzaken. Ook het omgekeerde is mogelijk.
3

2. De biomarkt in België en Europa
2.1. Algemeen
De markt voor biologische producten in de EU wordt op 18,4 miljard Euro geschat
(2009), zijnde een groei van +2,7% in verhouding tot 2008. In 2008 groeide de markt
in de meeste landen verder, met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk.
Uit onderstaande tabel leiden we af dat Duitsland, Frankrijk en het Verenigd
Koninkrijk de grootste biomarkten zijn in Europa. Vooral Frankrijk doet een zeer
sterke inhaalbeweging, terwijl het Verenigd Koninkrijk omzet verliest. Opvallend zijn
ook de zeer sterke groeicijfers.
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Omzet van biologische levensmiddelen in Europa
(miljoen Euro)
2009
2010
In algemene termen kende de biologische sector een sterke groei in de periode 1993
tot 2001. Door de steeds toenemende vraag naar bioproducten begon ook het aanbod
aan biologische voedingsmiddelen steeds verder te groeien. De voedselcrisissen rond
de millenniumwissel zorgden zelfs voor een ongekende toename van de vraag naar
biologische producten. Deze sterke groei zorgde uiteindelijk in 2001 voor een
oververhitting van de markt. Einde 2001 werd een evenwicht tussen vraag en aanbod
bereikt. Omdat het aanbod aan bioproducten sneller toenam dan de vraag kwam zelfs
gauw een overschot aan producten. Vrij snel nam ook de motivatie voor reguliere
telers om om te schakelen af. Gelukkig bleef de vraag wel steeds verder stijgen en na
de noodzakelijke herstructureringen begon de nationale en internationale markt voor
biologische zuivel medio 2005 weer aan te trekken. Van begin 2006 tot einde 2008
kende de biologische markt opnieuw een periode van een relatief tekort aan producten
en een goede prijsvorming. In 2009 kende de internationale biomarkt een eerder
beperkte groei. In het licht van de wereldwijde krediet- en economische crisis in het
najaar 2008 en 2009, en in vergelijking tot de gangbare voedinsgsector, is dit een
behoorlijk resultaat. In 2010 en 2011 stellen we vast dat de biomarkt verder groeit in
de meeste EU-landen. Vooral Frankrijk en Duitsland zijn de locomotieven van de
Europese biomarkt geworden. Het Verenigd Koninkrijk doet het niet goed en verliest
marktaandeel.
4

2.2. België
De particuliere bestedingen van biologische producten in België, opgemeten door
GfK Panelservices Benelux in opdracht van VLAM, bedroeg in 2010 421 miljoen
euro of +20% ten opzichte van 2009. Deze bestedingsstijging wordt verklaard door
een organische groei van zowel het aantal biokopers, het besteedde berag per gezin als
de aankoopfrequentie.
89,6% van de Belgische gezinnen kocht in 2010 wel eens een bioproduct. 18% van de
gezinnen zijn frequent biokopers die instaan voor 78% van alle biobestedingen. De
meeste biokopers vinden we in de groenterayon. De groentecategorie wist, zoals alle
andere biocategorieën, ook in 2010 meer kopers aan te trekken. Het absolute aantal
kopers steeg in deze categorie van 50 naar 58 op 100.
De groei was het sterkst bij de welgestelde gezinnen met kinderen. De gezinnen met
kinderen en gepensioneerden met een beperkt inkomen schroefden vorig jaar echter
hun biobestedingen terug.
Het marktaandeel van bio (selectie van vooral versproducten voor VLAM) steeg van
1,5% in 2009 naar 1,8%* vorig jaar. Het marktaandeel van biozuivel ligt met 1,7%
rond het gemiddelde.
Het grootste marktaandeel hebben de biologische vleesvervangers (21%). Het kleinste
marktaandeel hebben de biovleeswaren (0,6%) maar dit aandeel is wel stijgend.
De plantaardige bioproducten met de biogroenten (4,8% marktaandeel) op kop blijven
het zeer goed doen.
Biologische producten zijn gemiddeld een derde duurder dan gangbare producten. Het
grootste verschil is er bij bio-eieren en braadkip (+75%) en het kleinste bij
biogroenteburgers (+2%).
Het aandeel van ‘speciaalzaak, natuurvoedingswinkel en overige’ groeide de voorbij
jaren maar lijkt nu te stabiliseren op bijna 31%. De klassieke supermarkt (DIS 1) blijft
het grootste kanaal met 45,8% maar verliest wel de laatste twee jaar wat marktaandeel
aan hard discount.
Meer info: www.vlam.be
2.3. Duitsland
Algemeen kende de Duitse biosector een gemiddelde omzetstijging van 10% per jaar
in de periode 2000-2008. In 2010 nam de omzet van biologische levensmiddelen
verder toe tot 2% tot een bedrag van ca. 5,9 miljard Euro.Vooral het
natuurvoedingskanaal kende een bovengemiddelde groei van 8%, terwijl het
supermarktkanaal slechts een licht positieve groei kende. Dit is waarschijnlijk een
gevolg van het versmallen van het bio-assortiment bij een aantal supermarkten.
Meer info: www.ami-informiert.de
2.4. Verenigd Koninkrijk
Het Verenigd Koninkrijk is lange tijd, samen met Duitsland, de motor geweest van de
biomarkt in Europa. Sedert de financiële crisis in 2008 merken we echter een stilstand
van de markt in het V.K. gevolgd door een achteruitgang vanaf 2009. Dit wordt
treffend geïllustreerd in onderstaande grafiek.
5

Grafiek: omzet van biologische producten in de belangrijkste EU-markten
Bron: Omsco – UK
In 2010 zakte de bio-omzet in het V.K. verder weg tot 1,94 miljard Euro (-5,9% tov
2009). Informele bronnen wijzen er op dat ook in 2011 dezelfde tendens wordt
aangehouden. De oorzaak voor deze achteruitgang kan ongetwijfeld toegeschreven
worden aan de financiële en economische crisis van 2008 en 2009 die uitermate hard
toesloeg in het Verenigd Koninkrijk met een daling van het BNP en een stijgende
werkloosheid als gevolg. In dezelfde periode gingen ook de supermarkten elkaar meer
beconcurreren op prijs wat er toe geleid heeft dat de opname en doorstroom van bio
achtergebleven is.
Meer info: www.soilassociation.org
2.5. Frankrijk
Frankrijk is de voorbije jaren ongetwijfeld dé motor van de Europese biomarkt
geworden. De omzet van de Franse biologische voedingsmarkt was €3,38 miljard
waard in 2010 (1,6 miljard in 2005 - €2,6 miljard in 2008) (Agence Bio 2011). Het
marktaandeel in de totale voedingsmarkt bedraagt 2% (1,1% in 2005 – 1,7% in 2008).
Tussen 1999 en 2005 nam de markt jaarlijks met gemiddeld 10% toe. Vanaf 2006 is
zelfs een groeiversnelling opgetreden. Tussen 2008 en 2010 groeide de markt met
32%.
Zeer opvallend is de toegenomen omschakeling van het landbouwareaal van +25% in
2010 t.o.v. 2009 (+36,4% in 2008 t.o.v. 2007). Het totale areaal onder biocontrole
bedraagt 845.440ha (3,09% van het totale landbouwoppervlak), waarvan 273.626ha in
omschakeling. Dit wordt gerealiseerd door +25% meer landbouwers (in vgl. met
2009). In de eerste jaarhelft van 2011 schakelden nog eens 1.990 landbouwers om,
wat het totaal van bio gecontroleerde landbedrijven op 22.594 bracht eind juni 2011.
Ook het aantal verwerkers nam sterk toe in de voorbije jaren: 7.427 bereiders (+32%
in 2 jaar) en 2.819 distributeurs (+59% in 2 jaar) einde 2010.
6

Opmerkelijk is de overheidsdoelstelling om 20% van de aankopen van de openbare
catering (ziekenhuizen, scholen, ...) te besteden aan biologische producten tegen 2012.
Begin 2011 verklaarden 57% van de openbare en 32% van de private catering dat ze
biologische producten aanbieden aan hun klanten. Gemiddeld 11% van het
aankoopcijfer van deze restaurants wordt aan bio besteed. Toch blijft het totale
aankoopbedrag van openbare catering beperkt tot 1,8% van de totale aankopen (130
miljoen Euro)
Meer info: www.agencebio.org
2.6. Denemarken
Denemarken is het land in Europa met de hoogste biologische consumptie per
inwoner. Ongeveer 8% van de totale voedingsmiddelenmarkt is biologisch. In 2009
kwam dit overeen met 765 miljoen Euro omzet. Vooral verse producten domineren de
biologische markt. 80% van de distributie verloopt via supermarkten.
7% van het landbouwareaal is biologisch. De overheid heeft als doelstelling om het
bio-areaal te doen groeien tot 15% tegen 2020.
2.7. Nederland
De consumptie van biologische voeding in Nederland is goed voor een omzet van 752
miljoen Euro. Dit is een groei van 13,1% in vergelijking met 2009. Daarmee heeft bio
een groeiend marktaandeel van 1,7%. Voor versproducten bedraagt het marktaandeel
2,7%. De belangrijkste afzetkanalen zijn de supermarkten (45,3%) en de
speciaalzaken (35,3%). Opvallend is het marktaandeel in de cateringsector (12,3%).
Een belangrijke stimulans voor deze groei is ongetwijfeld de eis voor duurzaamheid
als onderdeel van de aanbestedingscriteria van de overheid.
Het areaal is in 2010 toegenomen met 3,9% tot 53.948ha. Dit is 2,9% van het totale
landbouwoppervlak. Het aantal biologische landbouwbedrijven bedroeg 1.462 in
2010, een groei van 3,5%. Het totaal aantal landbouwbedrijven (gangbaar + bio) nam
in 2010 met 0,9% af.
Meer info: www.bionext.nl
2.8. Italië
De Italiaanse markt is in 2010 zo’n 11,6% in omzet gestegen in vergelijking met
2009. Dit brengt de totale omzet op 1.670 miljoen Euro. Italië is een belangrijk
doorvoerland voor bioproducten uit Israël en Egypte naar andere EU-landen. Ook
granen worden in belangrijke mate via Italïe verhandeld. Naast doorvoerland is Italië
eveneens het land met het 2 e grootste bio-areaal in de EU (na Spanje) en belangrijke
producent van groenten en olijven.
Meer info: www.sinab.it
7

3. Internationale markt voor biologisch graan
3.1. Algemeen
De markt voor biologisch graan wordt in belangrijke mate bepaald door volgende
factoren: de oogsthoeveelheden, de kwaliteit van het geoogste graan en de
bestemming als veevoeder of voor menselijke consumptie. Ook de opslagcapaciteit en
speculatie spelen een rol.
Vooral 2009 werd gekenmerkt door een goede oogst voor biologisch graan in Europa.
De aangeleverde volumes waren hoog en de prijzen relatief laag. Er werd relatief
weinig biologisch graan geïmporteerd uit derde landen en de eigen productie voldeed
om aan de interne vraag te voldoen.
In 2010 zakte het oogstvolume weer tot een gewoon niveau en stegen de prijzen
opnieuw. Om de vraag aan biologische granen in te vullen was import uit derde
landen noodzakelijk. Dit zal hoogstwaarschijnlijk ook voor het seizoen 2011 het geval
zijn.
Naast de volumes, is ook de kwaliteit van het graan van groot belang voor de
bestemming van het graan (menselijke of dierlijke consumptie) en dus voor de
prijsvorming. Belangrijke kwaliteitsparameters zijn het eiwitgehalte en de
eiwitkwaliteit, het glutengehalte en het valgetal. 2010 was in de meeste EU-landen
een slecht jaar op het vlak van graankwaliteit, wat de prijzen verder deden stijgen. Zo
werd begin 2011 bio-baktarwe met 11,5% eiwitgehalte verhandeld aan 450 Euro/Ton.
Een derde factor in de prijsvorming van biologisch graan is de continu toenemende
vraag naar graan voor veevoer. Vooral Duitsland, Nederland en Denemarken zijn
belangrijke afnemers van biologisch graan voor veevoeder.
In tijden van lage prijzen hebben akkerbouwers de neiging om het graan op te slaan
en tot de prijzen weer aantrekken. Handelaars speculeren op de verwachte aanbod-
en prijsevoluties.
Meer info: MarktWoche AMI
3.2. Productie in Europa
3.2.1. Algemene cijfers
De productie van biologische graan in Europa is voornamelijk in 3 landen
gelokaliseerd: Italië, Duitsland en Spanje.
In België wordt slechts 2.900 ha graan geteeld en dit overwegend in Wallonië. Het
meeste biologische graan dat in België geteeld wordt dient als veevoeding. Een
beperkt deel dient voor menselijke consumptie.
8

Ver. Koninkrijk
Denemarken
Nederland
België
5.460
2.900
60.400
45.800
77.470
76.900
64.900
63.400
102.900
91.300
166.000
209.000
251.900
De belangrijkste graangewassen die in de Europese Unie geteeld worden zijn tarwe
(425.000 ha) en haver (300.000 ha). Het totale areaal biologische granen bedraagt
1.480.000 ha in de EU-27 (cijfers 2009).
500.000
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
Italië
Duitsland
Spanje
Frankrijk
Oostenrijk
Polen
Zweden
Litouwen
Roemenië
0
Areaal biograan in Europa (2009; ha)
Graanareaal in de EU (2006-2009)
minimumcijfers omdat cijfers van Spanje, Portugal, Ierland en
Bulgarije niet gekend zijn
Tarwe Rogge Gerst Haver Korrelmaïs
2006
2007
2008
2009
9

3.2.2. Italië
Italië is ongetwijfeld de grootste EU-lidstaat op het vlak van de productie van
biologische granen (251.900 ha in 2009).
Naast de eigen productie wordt ook heel wat biologisch graan doorgevoerd (import en
wederexport). Zo werd in 2010 43.000 Ton bio-tarwe ingevoerd. De belangrijkste
importlanden voor biologisch graan waren Europese niet EU-lidstaten zoals bv.
Ukraïne (27.547 Ton). Daarnaast werd ook 13.813 Ton bio-graan geïmporteerd uit
Azië (Kazachstan). Vooral zachte tarwe wordt geïmporteerd (2010: 17.720 Ton),
maar ook harde tarwe (2010: 9580 Ton) en 12.269 Ton maïs. Het geïmporteerde
graan wordt ongetwijfeld opnieuw geëxporteerd naar andere EU-landen, doch
hierover zijn ons geen cijfers bekend.
3.2.3. Duitsland
In 2010 was de oogst van biologisch graan 13% lager dan in 2009. In 2010 werd in
totaal 639.000 ton biologisch graan geoogst. Gezien een constant licht stijgende vraag
resulteerde dit in een vraagmarkt met lichte tekorten en stijgende prijzen. Vooral voor
rogge en haver waren de oogsten kleiner. Voor tarwe namen de oogsthoeveelheden
lichtjes toe. Belangrijker dan de hoeveelheden stelde vooral de kwaliteit teleur. Door
de relatieve schaarste aan kwaliteitsvol graan steeg de prijs voor baktarwe begin 2011
naar 450 Euro/Ton.
250
200
150
100
50
0
Graanoogsten in Duitsland
(bio x 1.000 Ton)
Tarwe Rogge Gerst Triticale Spelt Haver
2008 181 149 67 77 65 71
2009 185 200 89 96 80 82
2010 190 150 82 81 73 63
2008
2009
2010
De vraag naar biologisch voedergraan is de voorbije jaren constant gestegen. De
verkoop van biobrood is in 2010 echter zo’n 3% achteruit gegaan. Dit laatste is
waarschijnlijk nog een gevolg van de hoge prijzen voor graan en biobrood in de
periode 2008/2009. Daardoor hebben enkele bakkerijen de productie van biobrood
enigszins teruggeschroefd.
In 2011 heeft de extreme voorjaarsdroogte minder schade aangericht dan verwacht.
Vooral de voldoende neerslag in juni en juli zorgden ervoor dat de productievolumes
toch op een redelijk niveau bleven. De graankwaliteit daarentegen is wel
problematisch. Vooral het glutengehalte is ondermaats. Enkel in zuidwest Duitsland
kon graan van voldoende kwaliteit worden geoogst.
10

800
700
600
500
400
300
200
100
0
Totale graanoogsten in Duitsland
(bio x 1.000 Ton)
601
555
De prijzen voor baktarwe zijn op een redelijke niveau gestart en zijn stabiel. Voor
voedergraan zijn de prijzen stijgend wegens een toenemende marktvraag.
Meer info: www.ami-informiert.de
3.2.4. Verenigd Koninkrijk
In 2010 steeg het biologisch graanareaal tot 60.000 ha (+4,8% t.o.v. 2009). Door een
droog voorjaar en vroege zomer en regen tijdens de oogstperiode, waren de
oogsthoeveelheden beperkt en de kwaliteit onvoldoende. Hierdoor stegen de prijzen,
ondersteund door de hoge prijzen voor gangbaar graan.
Over het algemeen is de Britse markt afhankelijk van import van biologisch graan.
Vooral een algemeen onvoldoende hoog eiwitgehalte (gemiddeld tussen 10 en 11%)
ligt hiervan aan de basis.
Meer info: www.soilassociation.org
3.2.5. Spanje
De Spaanse graanteelt heeft in 2011 geen extreme weersomstandigheden gekend als
in Noord-Europa wel het geval was (droogte in het voorjaar gevolgd door een natte
zomer). Als gevolg hiervan werd een bovengemiddelde oogst gerealiseerd met een
hoge productkwaliteit.
3.2.6. Frankrijk
In onderstaande grafiek wordt het areaal biologische geteelde granen in Frankrijk
weergegeven. In totaal werd in 2009 103.848 ha (+10,2% t.o.v. 2008) biologisch
graan geteeld in Frankrijk (incl. rijst, maïs, sorghum ….). In dit cijfer zitten ook de
arealen ‘in omschakeling’ vervat. Zo’n 6.000 bedrijven zijn actief in deze
productietak. Het areaal ‘in omschakeling’ was in 2009 (18.600 ha voor de gewassen
uit onderstaande grafiek) dubbel zo groot als in 2008. Veruit de belangrijkste
graanteelt is deze van zachte tarwe. Deze vertegenwoordigt ongeveer 30% van alle
biologische graangewassen. Gerst is het 2 e belangrijkste graangewas.
Opvallend is de teelt van graanmengelingen. Het gaat overwegend om de teelt van
voedergranen gemengd met eiwithoudende gewassen zoals erwten. Het voordeel van
607
732
2006 2007 2008 2009 2010
639
11

mengteelten is dat de opbrengsten hoger liggen per ha. Bovendien heeft het
voedergewas een samenstelling die beter aangepast is aan de behoeften van het vee.
De belangrijkste productiegebieden zijn de Pays de la Loire (14.000 ha) en de Midi-
Pyrenées (12.400 ha).
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
Het gebruik van het biologisch graan is voor de helft voor de menselijke consumptie
en voor de andere helft voor de dierlijke consumptie, respectievelijk 67.000 Ton en
66.000 Ton. Er zijn 84 gecertifieerde molenaars en 13 gecertifieerde
veevoederfabrikanten.
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Areaal biograan in Frankrijk (ha, 2009)
Totale graanoogsten in Frankrijk
(bio x 1.000 Ton)
143
161
142
110
139
143
2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010
Bio
Omsch.
Totaal
12

Franse graantelers zijn in belangrijke mate aangesloten bij coöperatieve structuren.
Belangrijke coöperaties actief in de franse biosector zijn Biocer, Cocébi, Vigean,
Céréco, Corab, Chassagne, AB Périgord, Soy, Bio Planète en Champlat
Meer info: www.agencebio.org ; www.franceagrimer.fr
3.2.7. Nederland
In Nederland werd in 2010 5.539 ha biologisch graan geteeld, vnl. in de provincie
Flevoland. Een belangrijke speler is AgriFirm Plant. Deze coöperatie heeft een
afdeling die een belangrijk deel (70 à 75%) van de biologische graanmarkt in
Nederland aanstuurt. De coöperatie is toeleverancier van biologische meststoffen en
zaaizaden. Ze zorgen ook voor teeltbegeleiding en de vermeerdering van het
zaaigraan. Tot slot doen ze ook de collectie, opslag en commercialisatie van het
geoogste graan. AgriFirm is eveneens actief in uien en wortel en verder ook in
gangbare akkerbouwproducten. Jaarlijks wordt 12.000 à 14.000 Ton biologisch graan
ingenomen. 70% is tarwe (bak + voer), 15% is haver (humaan + voer), 10% is gerst
(brouw +voer) en 5% gaat om andere graansoorten. De coöperatie werkt met een
poolsysteem. Hierbij krijgen de telers een hectare-voorschot, een voorschot bij de
oogst, een aanvullend voorschot in december (marktafhankelijk) en een finale
uitbetaling volgens de verkoopsresultaten van de coöperatie op het einde van het
seizoen. Kwaliteit wordt financieel gestimuleerd. Belangrijk is dat partijen bij inname
worden gecontroleerd op kwaliteitsparameters (valgetal/eiwit). Op basis hiervan
wordt voor elke partij afzonderlijk beslist welke eindbestemming mogelijk is. Er
wordt gestreefd naar een optimale vermarkting van het geoogste product. Voordelen
van de coöperatie is dat de teler kan rekenen op de voordelen van een gebundelde
afzet. Afnemers kunnen rekenen op continuïteit en homogeniteit in aangeleverde
volumes. Verder heeft AgriFirm ook eigen vermeerdering en zijn de aangesloten
leden dus minder afhankelijk van de rasbeschikbaarheid.
Om de (bak)kwaliteit van het graan zo hoog mogelijk te houden heeft AgriFirm een
dienst voor teeltbegeleiding. Hierbij wordt zeer veel aandacht besteed aan
rassenkeuze en bemesting. Hiertoe wordt ook gebruik gemaakt van demovelden. Er
wordt voornamelijk gewerkt met zomervariëteiten. Tot slot wordt de productie van
baktarwe gestimuleerd door een kwaliteitspremie.
3.2.8. Kazachstan
In Kazachstan worden volgende hoeveelheden biogranen geteeld:
– tarwe (zacht): 35.706ha => 49.847 Ton (waarvan 33.000 Ton voor export)
– tarwe (durum): 8.298ha => 14.936 Ton (waarvan 3.000 Ton voor export)
– gerst: 620ha => 1.240 Ton
– haver: 10ha haver => 13Ton
– rijst: 2.862ha rijst
Kazachstan en andere landen in de regio beschikken over zeer uitgestrekte
landbouwarealen met een droog landklimaat. Dit maakt de regio geschikt voor de
extensieve teelt van granen.
Meer info: www.organiccenter.kz
13

3.2.9. Verenigde Saten
In de Verenigde Saten worden volgende hoeveelheden biogranen geteeld:
– zomertarwe: 37.786ha
– wintertarwe: 82.138ha
– durum-tarwe: 8.900ha
– gerst: 19.112ha
– haver: 16.000ha
Meer info: www.agcensus.usda.gov => 2010 Organic survey
3.2.10. Canada
Canada is een belangrijke producent van biologische granen van hoge kwaliteit. De
teelt in de uitgestrekte prairies biedt voordelen op vlak van een droog landklimaat en
de mogelijkheid van een doorgedreven mechanisatie. In 2008 werd er 114.224ha
biotarwe geteeld (durum + zacht), 20.202ha biogerst, 43.953ha biohaver en 4.390ha
biospelt. Ook in België wordt Canadees biograan gebruikt, doch de hoeveelheden zijn
niet gekend en jaarlijks variabel.
Meer info: www.cog.ca
4. Belgische markt voor biologische graan
4.1. Productie in Vlaanderen en België
In Vlaanderen zijn nauwelijks typische biologische akkerbouwbedrijven.
Akkerbouwgewassen worden op een areaal van 1.546ha geteeld. Hiervan zijn 570ha
biograan (cijfers 2010) die door een 20-tal telers worden uitgezaaid:
Tarwe: 136,16ha
Gerst: 72,36ha
Rogge: 5,67ha
Haver: 102,68ha
Triticale: 176,95ha
Spelt: 33,73ha
Andere granen: 42,93ha
Triticale is het belangrijkste gewas en wordt als veevoeder gebruikt.
In Wallonië bedraagt het areaal biologische akkerbouw 4.831ha (cijfer 2010; cijfers
voor individuele graansoorten zijn ons niet gekend voor 2010). Daarvan zijn zo’n
14

3651ha (2009) graangewassen. Een belangrijk aandeel van deze oppervlakte (1159ha)
betreft ‘andere granen’. In de praktijk gaat het om mengteelten van diverse
graansoorten, vaak samen met een eiwithoudend gewas. Deze mengteelten worden
gebruikt als veevoedergewas. De samenstelling is vaak goed aangepast aan de
behoefte van melk- en vleesvee. Ook de teelt zelf is vaak meer rendabel dan de teelt
van één enkele soort. Voorwaarde is evenwel dat de juiste variëteiten gebruikt worden
die goed bij elkaar passen (groeisnelheid, hoogte, afrijpingstijdstip enz…).
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Areaal biogranen in Vlaanderen en
Wallonië (ha -­‐ 2009 en 2010)
VL 2010
VL 2009
WAL 2009
4.2. Structuur van de bio graanketen in Vlaanderen en België
4.2.1. Telers en telersorganisaties
De Vlaamse teelt van biograan is niet gestructureerd. Het gaat meestal om kleine
partijen, weinig homogeen en vaak van onvoldoende kwaliteit. De afzet is nauwelijks
georganiseerd. Enkele veevoederfabrikanten (Molens Dedobbeleer, SCAR) kopen het
graan wel op, maar verkiezen grotere partijen met meer homogeniteit en kwaliteit dan
wat op heden wordt aangeboden. Andere telers verkopen rechtstreeks aan
veebedrijven. Verkoop aan bloemmolens voor menselijke consumptie gebeurt
sporadisch.
In Wallonië treffen we grotere biologische akkerbouwbedrijven aan. Een belangrijke
speler is Agribio, een coöperatie van 15 telers die jaarlijks zo’n 200ha biograan telen.
Agribio zet in belangrijke mate in op spelt omdat dit makkelijker te telen is en er
eveneens brood en spaghetti mee gemaakt kan worden. Dit komt overeen met een
productie van ± 1.000 Ton/jaar. Daarnaast koopt de coöperatie ook graan aan bij nietleden.
De coöperatie streeft naar stabiele prijzen voor het graan van ±300 Euro/Ton
voor spelt en ± 250 Euro/Ton voor tarwe (prijzen 2010). De afzetketen wordt in
toenemende mate in eigen handen gehouden. Zo heeft de coöperatie geïnvesteerd in
een performante infrastructuur om graan te ontvangen, te schonen en te bewaren.
Daarnaast wordt het graan verder verwerkt door loonwerkers tot bv. muësli en
spaghetti op basis van spelt. Onlangs werd eveneens geïnvesteerd in een kleine
gespecialiseerde maalinstallatie voor meel van hoge kwaliteit (trage walsen).
www.agribio.be
15

4.2.2. Trading en handel
In België zijn er een drietal traders en handelaars van biologische granen actief:
Goemaere (handel en trading), Derigran (uitsluitend trading) en Fayt-Carlier (handel).
Traders of makelaars beperken zich er toe om marktinformatie te verzamelen en
kenbaar te maken aan hun klanten. Ze zijn ook bemiddelaar tussen aankoper en
verkoper, maar zijn nooit zelf in het bezit van het product. Goemaere en Derigran
werken vrijwel uitsluitend met buitenlandse leveranciers wereldwijd en bedienen o.a.
de Belgische afnemers (bloemmolens en veevoederfabrikanten).
Daarnaast zijn ook de Nederlandse traders en handelaars van belang voor de
Belgische markt: Doens BV (handel en trading), BioCore (handel) en AgriFirm
(handel).
4.2.3. Maalderijen en veevoederfabrikanten
Er zijn talrijke biologische maalderijen actief, voornamelijk in Vlaanderen. Volgens
een eigen schatting, gebaseerd op interviews van alle gekende biologische molenaars,
wordt jaarlijks zo’n 15.000 Ton biograan verwerkt tot meel. Hiervan is zo’n 5 à 10%
van inlande herkomst. Het overige deel komt in belangrijke mate uit Duitsland,
Nederland, Italië en Frankrijk. Ook uit Canada, Kazachstan en Ukraïne wordt
biologisch graan ingevoerd. Exacte volumes en herkomst zijn niet gekend en variëren
waarschijnlijk sterk van jaar tot jaar.
Bio-Mills is een maalderij die uitsluitend biologische granen verwerkt. Ze behoren tot
de Groep Bio Mills Europe NV die tevens eigenaar is van Bakkerij Verbeek (NL),
bakkerij La Ferme de la Croix (BE), Verbeek Groothandel BV, De Bruine Bakker
bvba, De Bruine Bakker BV en Les 4 Aliments scrl.
De maalcapaciteit (dag) bedraagt 2,5Ton/uur. Verkoop van meel is gesitueerd in
België, Nederland, Frankrijk en Spanje. Het kliënteel zijn artisanale bakkers,
industriële bakkers en andere industriën.
BioMills heeft als streefdoel om in 2015 de helft van het biologische graan regionaal
aan te kopen. Dit biedt ongetwijfeld kansen voor de Vlaamse biologische akkerbouw,
maar dan wel op voorwaarde dat deze zich in sterke mate organiseert om voldoende
homogene en kwaliteitsvolle partijen te kunnen aanbieden. Het eiwitgehalte moet
minimaal 10,5 à 11,5% bedragen, valgetal minimaal 200, hectolitergewicht minimaal
77 en het vocht maximaal 14%.
Soubry is een maalderij en tevens producent van (biologische) pasta. Deze wordt vaak
onder private label vermarkt. Er wordt gewerkt op basis van harde tarwe.
Andere bio-molens zijn Molens Nova (Moen), Spelt Molens (Maasmechelen), Molens
Van Malleghem (Etikhove) en Molens Vermeulen (Oosterzele).
Biologische veevoederfabrikanten in België verwerken jaarlijks zo’n 30.000 Ton
biograan. Hiervan is zo’n 30% van inlandse herkomst. Deze cijfers zijn schattingen
gebaseerd op interviews met de belangrijkste spelers in dit marktsegment: Molens
Dedobbeleer (Halle), SCAR (Herve), Dumoulin-Interagri (Seilles) en Moulins Schyns
(Battice).
Daarnaast zijn Nederlandse veevoederfabrikanten (o.a. Van Gorp, Reudink,
Schijnvallei, …) actief op de Belgische markt. Het is ons niet bekend of zij ook
werken op basis van in België geteelde granen.
16

4.2.4. Bakkerijen
We onderscheiden de artisanale en de industriële bakkerijen. De belangrijkste zijn De
Trog, Bellona Patis – Le Pain Quotidien, Eco-Vida – J. Martins – Le bon Pain, Bio-
Bakkers, Bakkerij Jowan, Bakkerij Cochez, Het Bakhuis, Ferme de la Croix –
BioMills, La Lorraine en de Hoeve-Bakkers.
Naast Belgische bakkers zijn ook de Nederlandse bakkers (bv. Zonnemaire / Ad Van
der Westen en Bakkerij Verbeek) zéér actief op de Belgische markt.
4.2.5 Distributie
Supermarktketens zijn verantwoordelijk voor 40% van de verkoop van biologisch
brood. Daarnaast verkopen ze ook andere producten op basis van granen (pasta,
koekjes, bloem …).
Daarnaast zijn de gespecialiseerde winkels verantwoordelijke voor nog eens 40% van
de biobroodverkoop. Het gaat om bakkers, biowinkels, horeca en conceptwinkels.
Voorbeelden van conceptwinkels zijn Le Pain Qoutidien (hoort bij de groep van
Bellona Patis) en Exki.
De overige 20% bakkerijproducten worden geëxporteerd. Het gaat om
catringproducten en diepvriesproducten.
Centrale distibutie bestaat niet. Dit betekent dat elke firma zelf instaat voor de
distributie. Dit brengt een relatief hoge distributiekost met zich mee. Om deze kost te
verlagen worden soms andere producten met een belangrijke toegevoegde waarde in
het assortiment opgenomen en verdeeld. Zo verdeelt Bakkerij De Trog eveneens
bakkerijgrondstoffen, deegwaren en wijnen. www.detrog.be
4.2.6. Andere toepassingen
Naast bovenvermelde producten wordt biologisch graan of meel ook voor andere
toepassingen gebruikt. We geven een kort overzicht:
Meel in kleine verpakkingen voor thuisgebruik wordt vermarkt door AVEVE en
diverse hoeveproducenten. Deze laatste voornamelijk in Wallonië.
Mout wordt gebruikt in de productie van biologisch bier. Belangrijke producenten
van biologische mout zijn Dingemans (Stabroek) en Malterie du Château (Beloeil).
Pasta worden o.a. geproduceerd door Soubry (op basis van harde tarwe) en door
Agribio (op basis van spelt).
Koekjes worden o.a. geproduceerd door Freja Food (o.a. ook op basis van inlandse
spelt en fair trade ingrediënten), Eco-Biscuits, Corthouts, Jules Destrooper,
Vermeiren-Princeps … Sommige producenten van babyvoeding kunnen biologisch
graan in omschakeling verwerken voor zover het aan hun kwaliteitseisen voldoet.
Peperkoek wordt door o.a. Vondelmolen geproduceerd.
Wafels worden geproduceerd door o.a. Koekjes Bossuyt, Luka, Milcamps en
Dimabel.
Geal is producent van biologische pannekoeken.
Tortillas worden geproduceerd door Poco Loco.
Beschuit wordt geproduceerd door o.a. Eco-Natur.
Sipal Partners is gespecialiseerd in de productie van gespecialiseerde stropen op basis
van diverse graansoorten. Deze producten vervangen o.a. de klassieke suikers en
kennen heel specifieke toepassingen.
17

Er is een beperkte doch concrete vraag naar biologische graanjenever voor gebruik
in de productie van andere voedingsmiddelen, zoals pralines en kaas met rozijntjes
gedrenkt in jenever. Op heden wordt hiervoor nog gangbare graanjenever gebruikt of
een andere alcoholische drank.
Ontbijtgranen worden o.a. geproduceerd door Mulder Natural Food en Agribio.
Seitan tenslotte wordt geproduceerd door o.a. Bertyn, IOOP, Abinda, Maya/Seven
Arrows en De Hobbit. De productie van Seitan vereist graan met een zeer hoog
eiwitgehalte.
4.3. Kansen voor regionale productie van biograan in
Vlaanderen
Er heerst een algemene overtuiging dat bakgranen niet of nauwelijks geteeld kunnen
worden in onze streken. Als reden wordt aangehaald dat ons klimaat te vochtig is.
Graan zou beter gedijen in een droog landklimaat. Hoewel dit laatste ongetwijfeld
juist is, tonen verschillende voorbeelden aan dat bakgraanteelt in onze regio ook
haalbaar is. We illustreren kort de voorbeelden van de Zeeuwse Vlegel,
B.Akkerbrood, AgriFirm en van Agribio.
De coöperatie Zeeuwse Vlegel teelt reeds meer dan 20 jaar baktarwe in Zeeland.
Voorwaarde voor succes is evenwel een goede rassenkeuze, een correcte bemesting
en voldoende know-how bij het bakken van het brood. Ook van brood met een lager
eiwitgehalte kan goed brood worden gebakken mits er voldoende aandacht wordt
geschonken aan het kneed- en rijsproces van het brood. Jaarlijks teelt de Zeeuwse
Vlegel zo’n 150 ha baktarwe die uiteindelijk door zo’n 80 bakkers in Zeeland
verwerkt wordt tot Zeeuws Vlegelbrood. Hoewel Zeeuwse Vlegel niet biologisch
gecertifieerd is, gebruikt men ook geen kunstmest noch gewasbeschermingsmiddelen.
Dat een rendabele graanteelt ook gepaard kan gaan met aandacht voor biodiversiteit
werd aangetoond in het B.Akkerbroodproject in het Limburgse Heers. In
samenwerking met het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en 28
Limburgse bakkers werd het B.Akkerbrood ontwikkeld. Het meel voor dit brood is
afkomstig van Limburgse akkers die 10% van het graan op het veld laten staan. Dit
graan dient als voeder voor de fauna in de winterperiode. Daarnaast worden ook
enkele plekken in het perceel opengelaten. Dit zijn ideale landingsplaatsen voor de
veldleeuwerik die vanuit de open plek naar zijn nestplaats wandelt. Ook andere
maatregelen zoals akkerrandenbeheer en een gefaseerd maaibeheer zorgen voor meer
biodiversiteit in en om de akker. Deze maatregelen worden verrekend in de kostprijs
van het graan en uiteindelijk ook in de prijs van het brood. Via een uitgekiende
communicatiestrategie wordt de consument bewust gemaakt van de meerwaarde van
de het B.Akkerbrood. Ook hier is het graan niet biologisch gecertifieerd, maar de
opgedane ervaring (zonder gebruik van herbiciden) leert dat biologische bakgraanteelt
haalbaar.
Belangrijk voor de ontwikkeling van de biologische graanmarkt is de aanwezigheid
van een sturende ketenorganisator. In Nederland wordt deze rol vervuld door o.a. de
coöperatie Agrifirm Plant. Deze coöperatie heeft een afdeling die een belangrijk deel
18

van de biologische graanmarkt in Nederland aanstuurt. De coöperatie is toeleverancier
van biologische meststoffen en zaaizaden. Ze zorgen ook voor teeltbegeleiding en de
vermeerdering van het zaaigraan. Tot slot doen ze ook de collectie, opslag en
commercialisatie van het geoogste graan. AgriFirm verwerkt en verhandelt jaarlijks
zo’n 12.000 à 14.000 Ton biologisch graan.
De Waalse coöperatie Agribio doet gelijkaardig werk, maar dan wel op kleinere
schaal (15 telers, 200ha biograan).
Uit bovenstaande voorbeelden groeit de overtuiging dat de productie van biologisch
graan in onze regio mogelijk is. Waarom komt het dan niet van de grond? Welke
factoren zijn noodzakelijk om ook in Vlaanderen biologische bakgraanteelt te
bevorderen? Wellicht spelen 2 factoren een cruciale rol: de noodzaak van een
‘ketenregisseur’ om de keten aan te sturen en een voldoende schaalgrootte van de
bedrijven. Daarnaast moet ook voldoende aandacht besteed worden aan kwaliteit van
het geleverde graan en moet de baktechniek er aan aangepast worden.
4.3.1. Ketenregisseur
Uit gesprekken met diverse marktdeelnemers en uit bovenstaande voorbeelden
merken we dat een ketenregisseur noodzakelijk is voor een goed werkende
productieketen. Deze regisseur heeft meerdere taken, waarvan onderstaande tot de
belangrijkste behoren:
- de telers aansturen in de teelt, zoals advies over bemesting en rassenkeuze
- de collectie, opslag en commercialisatie van het geoogste graan
- het bundelen van het aanbod en het aanbieden van homogene loten aan
afnemers volgens de geschiktheid van individuele partijen voor specifieke
toepassingen.
Eventueel kan de ketenregisseur samenwerken met externen om dezelfde taken te
vervullen.
4.3.2. Schaalgrootte
Bij Agribio moet een aanleverend bedrijf minimaal 30 Ton (of één volle vrachtwagen)
in één maal kunnen aanleveren. Dit komt overeen met een teeltoppervlak van 6 ha.
Reden is de logistieke kost zo laag mogelijk te houden.
Gezien de relatief kleine schaalgrootte van de Vlaamse bedrijven verkiezen deze
eerder hoogsalderende gewassen te telen (bv. groenten voor de versmarkt) dan wel
gewassen met een lager fiancieel rendement.
4.3.3. Graankwaliteit
Algemeen moet het graan beantwoorden aan volgende kwaliteitscriteria. Het graan
moet vrij zijn van Fusarium en van DON. Het eiwitgehalte moet minimaal 10,5 à
11,5% bedragen, valgetal minimaal 200, hectolitergewicht minimaal 77 en het vocht
maximaal 14%. Ook de kwaliteit van het eiwit is belangrijk en variabel volgens ras.
Eiwitgehalte en –kwaliteit kunnen gedeeltelijk gestuurd worden door de rassenkeuze
en de bemesting. Ook de grondsoort speelt een rol. Inagro en PIBO doen reeds
meerdere jaren proeven op het vlak van rassenkeuze.
19

Een ander belangrijk criterium is dat de aangeleverde hoeveelheden voldoende groot
moeten zijn om transport- en andere kosten binnen de perken te houden.
Naast de kwaliteit van het graan is ook het maalproces van invloed op de kwaliteit
van het meel. Met maalstenen (molen) gemalen bloem heeft technologisch gezien een
minder goede bakkwaliteit dan gecilinderde bloem (het graan wordt anders gebroken).
Vanuit nutritioneel standpunt gezien is met maalstenen gemalen bloem dan weer te
verkiezen omdat het tot 50% meer magnesium en 46% meer zink bevat dan
gecilinderde bloem.
4.3.4. Baktechniek
Goede bakkers slagen erin om ook met meel van mindere kwaliteit (laag eiwitgehalte)
toch brood te bakken. Belangrijk is echter dat de bakker proefbaksels doet en op deze
wijze zijn receptuur aanpast aan de geleverde meelkwaliteit. Zo kan de snelheid, de
intensiteit en de duur van het kneden en de rijstijd aangepast worden. De keuze van
het gebruikte gist of zuurdesem heeft eveneens een invloed op de kwaliteit van het
brood.
Men begrijpt hieruit het belang van homogeniteit in het aangeleverde product, zodat
de bakker niet steeds zijn receptuur moet aanpassen.
4.3.5. Samenwerking met andere sectoren
Graan wordt op een akkerbouwbedrijf in rotatie met andere gewassen geteeld.
Daarom is het belangrijk om ook voor andere gewassen afzetmogelijkheden te vinden.
Voor aardappel is samenwerking mogelijk met Dewulf en De Aardappelhoeve. De
coöperatie l’Yerne is op zoek naar akkerbouwers die biowortelen willen telen. Ook de
groentenindustrie biedt mogelijkheden om akkerbouwmatig geteelde groenten af te
zetten. Oliehoudende gewassen vinden afzet bij Oleum. Tot slot bieden
veevoederfabrikanten mogelijkheden om granen van mindere kwaliteit af te nemen.
20

4.4. Vraag naar biologisch producten in België
We baseren ons hier op cijfers van GfK die in opdracht van VLAM werden
opgemeten. Hieruit blijkt dat de particuliere bestedingen van biologische producten in
2010, 421 miljoen Euro bedroegen (+20% t.o.v. 2009). Het marktaandeel nam toe tot
1,8% in 2010 (1,5% in 2009).
Zo’n 18% van de Belgische bevolking zijn frequente biokopers. De frequente
biokoper koopt minstens éénmaal om de 10 dagen bio. Deze groep staat in voor 78%
van alle biobestedingen en is groeiend.
In Vlaanderen ligt het aantal biokopers met 90,3% hoger dan het nationale
gemiddelde.
Binnen de productgroepen zijn er grote verschillen in kopersaantallen. De
kopersgroep van biogroenten is met 58% veruit de belangrijkste en kende vorig jaar
ook een enorme groei. Meer dan de helft van de Belgen koopt dus wel eens
biogroenten.De tweede belangrijkste kopersgroep is fruit met 36% die, vorig jaar,
zuivel met 33% heeft voorbij gestoken. De besteding aan biologische zuivel bedraagt
51 miljoen Euro in 2010. Alle biocategorieën trokken vorig jaar meer kopers aan.
Potentieel bij de welgestelde gezinnen met kinderen
In absolute cijfers zijn de welgestelde gezinnen met kinderen en de welgestelde gepensioneerden de
belangrijkste groep biokopers. Samen zijn zij verantwoordelijk voor ruim de helft van de biobesteding
terwijl zij zo’n 41% van de bevolking uitmaken. Hun aandeel in de biobesteding en in de bevolking is
wel groeiend. Er is evenwel bij de welgestelde gezinnen met kinderen nog potentieel omdat deze groep
met een marktaandeel van 1,6% onder het gemiddelde van 1,8% zit.
Huishoudens met kinderen met een beperkt inkomen haken verder af en scoren met een marktaandeel
van 0,9% ver onder het gemiddelde. Wellicht is de prijs voor hen een te grote drempel om bio te
(blijven) kopen. Deze groep heeft, door de crisis, zijn biobestedingen gevoelig teruggeschroefd.
Jonge alleenstaanden (40j) scoren qua bio-aandeel boven het gemiddelde.
21

Marktaandeel bio varieert sterk van product tot product
De biologische producten haalden in 2010 een marktaandeel van 1,8% binnen de totale
gezinsbestedingen aan voedingsproducten in België. In 2009 bedroeg dit slechts 1,5%. Het
marktaandeel van bio verschilt wel sterk van product tot product. De producten met het hoogste bioaandeel
zijn vleesvervangers met bijna 21%, eieren (8,3%), groenten (4,8%) en brood (3%). De
vleeswaren staan op de laatste plaats met 0,6%.
De bioklant houdt van gespecialiseerde kanalen en het persoonlijk contact met de
verkoper
Bijna één op twee bioaankopen gebeurt in de klassieke supermarkt (DIS 1: Carrefour
Hyper/Market/GB, Delhaize Supermarkt, Colruyt, Cora, Match, Makro, Champion) en de hard
discount (Aldi en Lidl). DIS 1 is met bijna 46% van de markt het belangrijkste biokanaal maar verloor
vorig jaar wel terrein aan harddiscount en buurtsupermarkt. De andere helft van de biobestedingen
gebeurt in de gespecialiseerde kanalen en de kanalen met rechtstreeks contact tussen klant en verkoper
namelijk de speciaalzaak, de hoeve, de openbare markt en de buurtsupermarkt (o.a. Delhaize
AD/City/Proxi, Carrefour Express, Okay, Smatch, Spar, Cash Fresh...).
De speciaalzaak/natuurvoedingswinkels/overige algemene voeding (inclusief bioplanet) zijn met 30,8%
het tweede belangrijkste kanaal en de grootste groeier, al lijkt deze groei te stagneren.
Een verschil met de gangbare producten is het lage aandeel van hard discount. Dit kanaal betekent voor
bio minder dan 4% tegenover 17% voor de gangbare voeding. De rechtstreekse verkoop zag zijn
aandeel vorig jaar stagneren op 3,4%. De openbare markt daalde lichtjes naar 4,3% marktaandeel.
22

Prijsverschil bio versus gangbaar
Bio is gemiddeld een derde duurder dan niet-bio. Over de jaren heen is dit prijsverschil quasi stabiel. Er
zijn wel grote prijsverschillen tussen bio en gangbaar afhankelijk van het product. Het grootste verschil
is er bij bio-eieren en braadkip (+75%) en het kleinste bij biogroenteburgers (+2%).
Ook de evolutie van het prijsverschil verschilt van product tot product. Bij bio-aardappelen werd het
verschil kleiner over de jaren heen. Bij biotomaten werd het verschil groter.
Voor halfvolle melk schommelde het prijsverschil de laatste jaren wel wat maar gemiddeld is bio hier
twee derde duurder. Voor yoghurt en geitenkaas is de meerprijs quasi stabiel gebleven op
respectievelijk 29% en 38%.
Biobrood is zo’n 30% duurder dan de gangbare variant. Bij varkenskotelet werd het verschil tussen bio
en niet-bio groter. De surplus steeg in drie jaar tijd van 35 naar 59%.
23

5. Prijsvorming
5.1. België
Begin oktober 2010 werden volgende prijzen betaald voor biologisch voedergraan
(verkoop vanuit de handel – bulk – excl. BTW)
Gerst 360 Euro/Ton
Voedertarwe 365 Euro/Ton
Triticale 340 Euro/Ton
Maïs 370 Euro/Ton
Prijsevoluties voor biograan in België zijn niet beschikbaar.
5.2. Duitsland
Onderstaande grafiek illustreert de gemiddelde prijs voor baktarwe in Duitsland.
Bron: AMI Ook via www.ami-informiert.de is prijsinformatie beschikbaar mits
betaling.
5.3. Verenigd Koninkrijk
Gemiddelde prijzen voor biologisch graan zijn beschikbaar op
www.soilassociation.org . Voor oktober 2011 werden volgende prijzen genoteerd
(voor voedergraan af boerderij):
tarwe - 262 Euro/ton; gerst – 250 Euro/Ton; haver – 265 Euro/Ton – Triticale – 255
Euro/Ton). Voor graan van bakkwaliteit wordt een premie uitbetaald van 34 tot 58
Euro/Ton afhankelijk van de kwaliteit.
Meer info: www.soilassociation.org > farmers & growers > market > market data >
arable
25

6. Marktkansen
Het aangeven van marktkansen is een delicate zaak. Niemand kan met zekerheid de
toekomst voorspellen. Zeker in een kleine, internationale markt zijn er talrijke
factoren die moeilijk te beheersen zijn.
Inlandse vraag
Verschillende maalderijen en veevoederfabrikanten hebben aangegeven te willen
werken met inlandse granen. BioMills bv. heeft als streefdoel om in 2015 de helft van
het biologische graan regionaal aan te kopen. Dit biedt ongetwijfeld kansen voor de
Vlaamse biologische akkerbouw, maar dan wel op voorwaarde dat deze zich in sterke
mate organiseert om voldoende homogene en kwaliteitsvolle partijen te kunnen
aanbieden. Ook 2 andere molens (Nova en Van Malleghem) wensen in de toekomst
regionaal aan te kopen.
Kortweg Natuur gaat bio
Kortweg Natuur wil in het seizoen 2011/2012 starten met een biologische regionale
graanketen in de provincie Limburg. Dit biedt kansen voor biograantelers in de
provincie. Afspraken worden gemaakt met een biomolenaar (Spelt NV), een
biobakker (De Wroeter Dagcentrum) en een distributeur (Puur Limburg). Ook lokale
bakkers worden uitgenodigd om mee in het project te stappen.
Omschakelgraan
Omschakelgraan kan zijn toepassing kennen als veevoeder, doch in beperkte mate
indien het niet bedrijfseigen graan betreft. Een andere mogelijk oplossing is de
verkoop als ‘residu-vrij’ graan voor gebruik in babyvoeding (koekjes). Ook
Voedselteams zijn vaak bereid om omschakelende boeren te steunen door hun
omschakelproducten af te nemen.
Veevoeder
Er is een tendens om biologische veevoeders steeds meer regionaal aan te kopen. Het
is niet onmogelijk dat dit in de toekomst zelfs wettelijk verplicht zal worden. Dit biedt
kansen voor een regionale productie.
Jenever
Er is een beperkte doch concrete vraag naar biologische graanjenever voor gebruik in
de productie van andere voedingsmiddelen, zoals pralines en kaas met rozijntjes
gedrenkt in jenever. Op heden wordt hiervoor nog gangbare graanjenever gebruikt of
een andere alcoholische drank.
26

7. Bronnen
Dit marktoverzicht is opgemaakt op basis van diverse interviews met spelers op de
markt van het biologische graan. Ook onderstaande literatuur werd geraadpleegd.
- Itinéraires BIO – BioForum Wallonië – Namen diverse nummers uit 2011
- Monitor duurzaam voedsel 2010 – Ministerie van EL&I
- Les chiffres 2010 de la Bio –Agence Bio, Paris
- Öko-Landbau 2011 Markt Bilanz - AMI, Bonn
- Organic market report 2011 - Soil Association, Bristol
- Samborski V. en Van Belleghem L.: De biologische landbouw in 2010 –
Departement Landbouw en Visserij afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2011
- L’agriculture biologique – Chiffres Clés – Edition 2011, Agence Bio, Paris
- http://www.ami-informiert.de/
- BioLand, Fachmagazin für den ökologischen Landbau, diverse nummers uit 2011
- Estadisticas 2010 – Agricultura Ecologica España, Ministerio de medio ambiente y
medio rural y marino.
- De biologische graanketen in Nederland, voordracht ‘graandag’ BioForum
Vlaanderen, Henri Hendrikse, 2011
www.agencebio.org
www.biojournaal.nl
www.nieuweoogst.nu
www.ble.de
www.ama.at
www.franceagrimer.fr
www.vlam.be
www.bakkerbrood.be
www.biocore.nl
www.agcensus.usda.gov
www.cog.ca
www.organiccenter.kz
8. Belangrijke adressen
De adresgegevens van de meeste Belgische biobedrijven kunnen teruggevonden
worden op www.biobedrijvengids.be
Ook leveranciers van diensten of afnemers van bioproducten staan er vermeld. Vind
je desondanks een bepaald adres niet, neem dan contact op met info@bioforum.be
27