Slachtoffers van mensenhandel - Federale politie

24 - December 2006 - Inforevue
S LACHTOFFERS VAN MENSENHANDEL
Tegen wil
en dank
Tekst: Stefan Debroux - Foto’s: Lavinia Wouters
Stelling: “Als de eerstelijnspolitie
illegalen aantreft bij een gerichte
controle in een bedrijf op de irreguliere
tewerkstelling van mensen zonder
verblijfstitel of op een parking
langs de snelweg, dan worden die
best willens nillens zo snel mogelijk
van het grondgebied verwijderd.”
Fout! Dat staat haaks op de principes
die eigen zijn aan de politie,
zoals het respecteren van de menselijke
waardigheid en het verlenen
van bijstand te allen tijde, vooral
aan de meest kwetsbaren.
Hoe hoort het dan wel? Tekst en
uitleg door Heidi De Pauw van
Pag-Asa, één van de drie erkende
opvangcentra voor slachtoffers van
mensenhandel en -smokkel.

BRUSSEL – Een slachtoffer, en wat
nu ? Veel staat of valt bij de parate
kennis van het arsenaal van mogelijkheden,
zoals de gespecialiseerde
dienstverlening van een partner
zoals Pag-Asa. “Kijk,” oppert Heidi
De Pauw, “wij merken dat de reflex
om slachtoffers te informeren over
‘de procedure’ wel gebeurt door de
gespecialiseerde politiediensten die
rechercheren rond mensenhandel.
Bij anderen, en ik denk aan de eerstelijnspolitie
of de sociale inspectiediensten,
zit die ‘klik’ er nog niet
ingebakken. Soms wordt er nog
gedacht in termen van ‘liever kwijt
dan rijk’. Nochtans bestaat er zoiets
als het ‘slachtofferstatuut’ waarbij het
slachtoffer het recht heeft op aangepaste
psychosociale opvang en juridische
en administratieve hulp. Het
is ook aan de eerstelijnsdiensten om
een slachtoffer over deze procedure
te informeren.”
Het slachtofferstatuut vindt zijn oorsprong
in de ministeriële omzendbrief
van 7 juli 1994 betreffende de
afgifte van verblijfs- en arbeidsvergunningen
aan vreemdelingen
(onder wie slachtoffers van mensenhandel)
en de ministeriële richtlijnen
van 13 januari 1997 en 17 april
2003. In een notendop komt het
erop neer dat slachtoffers die meewerken
aan het gerechtelijk onderzoek,
het recht hebben op een
legaal statuut. Zij moeten zich wel
laten begeleiden door een erkend
opvangcentrum zoals Pag-Asa.
Slachtoffer of niet?
Als leidraad geldt de wet van 10
augustus 2005 betreffende de strijd
tegen mensenhandel en -smokkel.
De wet omschrijft 5 gevallen van
mensenhandel, grosso modo: seksuele
uitbuiting, aanzetten tot bedelarij,
iemand aan het werk stellen in
omstandigheden die in strijd zijn met
de menselijke waardigheid, organendiefstal
en iemand tegen zijn wil
criminele feiten doen plegen. Wat
mensensmokkel betreft, kunnen mensen
terugvallen op het slachtofferstatuut
als er ‘verzwarende omstandigheden’
zijn, zoals een risico voor de
fysieke integriteit van de gesmokkelde,
de minderjarigheid van de
gesmokkelde ...
In de dagelijkse praktijk kunnen politiemensen
teruggrijpen naar de
omzendbrief over de opsporing en
“Het aantal slachtoffers
van economische
uitbuiting en van mensensmokkel
zit in de lift”
Heidi De Pauw
de vervolging van mensenhandel –
ook COL10/2004 genoemd – van
de minister van Justitie van 30 april
2004. In bijlage 1 reikt deze richtlijn
een aantal indicatoren of signalen
van mensenhandel aan om
mogelijke situaties van mensenhandel
te herkennen.
Wie geïdentificeerd wordt als slachtoffer,
heeft recht op een ‘reflectiepe-
riode’ om bijvoorbeeld te beslissen al
dan niet klacht in te dienen tegen de
uitbuiters. Tijdens die reflectietermijn
is het al aan de centra om de begeleiding
te verzorgen.
Het profiel van de slachtoffers die
Pag-Asa begeleidt, is heterogeen.
“Het aantal slachtoffers van seksuele
uitbuiting dat wij begeleiden, stagneert”,
schetst Heidi De Pauw.
“Maar daaruit afleiden dat er minder
slachtoffers zijn, lijkt me voorbarig.
We merken dat meer en meer meisjes
weten dat ze in de seksindustrie
terechtkomen, maar de omstandigheden
waarin ze moeten werken, stroken
niet met het beeld dat ze in
gedachte hadden. Pooiers zijn ook
steeds vaker bereid om het op een
win-winakkoord te gooien met de
meisjes. Ze verdelen de winst
fiftyfifty. Die meisjes zal je niet snel
bereid vinden om klacht in te dienen.
Het aantal slachtoffers van economische
uitbuiting daarentegen, zit in de
lift. Soms zijn er schrijnende taferelen.
Ik denk aan twee Polen die
dagelijks in mensonwaardige
omstandigheden moesten zwoegen
voor een habbekrats en ‘s avonds in
een opslagplaats voor chemische producten
werden opgesloten … Voorts
begeleiden we ook steeds meer
slachtoffers van mensensmokkel.”
Drempelvrees
“Meewerken aan het gerechtelijk
onderzoek is slechts één voorwaarde
om de steun van Pag-Asa te genieten”,
preciseert Heidi De Pauw. “Het
slachtoffer moet ook het milieu verlaten
waarin hij of zij werd geëxploiteerd.
Dat lijkt vanzelfsprekend, maar
is het allerminst. Bijvoorbeeld, voor
jonge Oost-Europese meisjes die hier
in de prostitutie worden gedwongen,
zijn de pooiers en andere meisjes
hun enige sociale netwerk. Ze zijn
ver weg van huis, en ze durven uit
schaamte misschien niet meer terug.
Ook al lijden ze onder de bedreigin-
Inforevue - December 2006 -25

gen en de seksuele uitbuiting, breken
met dat milieu is erg moeilijk …”
Door slachtoffers op psychosociaal,
administratief en juridisch vlak te
begeleiden, kan Pag-Asa een vertrouwensrelatie
met hen opbouwen,
iets waar ook de onderzoekers voordeel
uit kunnen puren. Heidi De
Pauw verklaart. “Lepe criminelen
maken jonge meisjes in hun thuisland
wijs dat de politie hier door en
door corrupt is. Probeer ze dan
maar te overtuigen van het tegendeel!
De laagdrempeligheid van
Pag-Asa kan in zulke gevallen deuren
openen. Wij hebben ook al
gemerkt dat slachtoffers tijdens een
eerste onderhoud met de politie niet
het ganse verhaal vertellen, terwijl
ze met ons wel open kaart spelen.
Wij kunnen hen dan overtuigen om
weer contact op te nemen met de
speurders om bijkomende verklaringen
af te leggen.”
Een nieuwe toekomst?
De afgifte van verblijfsdocumenten
en arbeidskaarten aan slachtoffers
van mensenhandel verloopt in fasen
die gelijklopen met deze van het
gerechtelijk onderzoek. Op het
einde van de rit wacht misschien
een nieuwe toekomst. “Als de getuigenis
van een slachtoffer leidt tot
een inbeschuldigingstelling of een
veroordeling op basis van de wet op
de mensenhandel, wordt een verblijfstitel
voor onbepaalde duur gegeven”,
legt Heidi De Pauw uit. “Dat is
onze troef om slachtoffers over de
streep te trekken om tegen hun uitbuiters
te getuigen. Wij kunnen ook een
beroep doen op een aantal gespecialiseerde
advocaten. Het is tenslotte
als de strijd tussen David en
Goliath. Mensenhandelaars zijn veel
machtiger en beter georganiseerd
dan hun slachtoffers, die onze steun
dus best kunnen gebruiken. Maar als
een zaak met een sisser afloopt, bijvoorbeeld
door een seponering, kan
de begeleiding door Pag-Asa worden
stopgezet. Dat is trouwens ook
het geval als het slachtoffer de procedureregels
niet respecteert, hetgeen
synoniem staat met een retourtje
naar het land van herkomst, of
naar de illegaliteit …”
Tip ! Politiediensten die in contact
komen met slachtoffers van mensenhandel,
worden vaak geconfronteerd
met een taalbarrière. Het Centrum
voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding
(www.antiracisme.be)
ontwikkelde in samenwerking met de
drie opvangcentra een handige,
meertalige brochure.
Wie meer info wil, kan contact opnemen
met de centrale dienst mensenhandel
van de federale politie. ✓
Mensensmokkel
in Brugge
BRUGGE – De federale gerechtelijke
politie van Brugge treft op haar
grondgebied regelmatig slachtoffers
van mensensmokkel aan, vaak mensen
die er al hun geld voor over hadden
om in ‘het paradijs’ te geraken:
het Verenigd Koninkrijk. Luc Vanmassenhove,
chef van de sectie mensenhandel/mensensmokkel
van de FGP
Brugge: “Als we mensen onderscheppen,
lichten we ze in over het
slachtofferstatuut. We verwijzen ze
wel pas door naar Pag-Asa na overleg
met het parket.”
De Brugse rechercheur stelt het
gespecialiseerde werk en de knowhow
van de medewerkers van Pag-
Asa bijzonder op prijs. “Zij vullen
een vroegere leemte op. Bijvoorbeeld
op het vlak van de contacten
en het papierwerk met de Dienst
Vreemdelingzaken. Voor ons was dat
heel tijdrovend. Nu is dat een last
die van onze schouders valt omdat
Pag-Asa daar lijn in brengt. Ook de
communicatie met de slachtoffers kan
plots veel vlotter. Vroeger verliep die
nogal stroef, omdat de vertrouwensrelatie
tussen politie en slachtoffer ontbrak.
Dankzij Pag-Asa en de andere
centra stapt het slachtoffer wel met
vertrouwen naar ons toe.” ✓
26 - December 2006 - Inforevue Slachtoffers van mensenhandel

Slachtoffers van mensenhandel
Pag-Asa,
een partner van politie en gerecht
De vzw Pag-Asa is één van de drie erkende gespecialiseerde opvangcentra
voor slachtoffers van mensenhandel. Pag-Asa is in Brussel gesitueerd, Payoke in
Antwerpen en Sürya in Luik.
Zij verschaffen humanitaire bijstand aan de slachtoffers en gidsen ze onder
meer doorheen het communicatiekluwen met de Dienst Vreemdelingenzaken, de
arbeidsauditeur en het parket van de procureur des Konings.
Op juridisch vlak begeleidden de criminologen van Pag-Asa 198 slachtoffers in
2005, het merendeel in het domein van de seksuele uitbuiting, gevolgd door
economische uitbuiting en smokkel. Dat jaar verbleven er 66 bewoners
in het opvanghuis (foto’s links). De ambulante cel van Pag-Asa begeleidde
102 personen op psychosociaal en administratief vlak.
Om al deze activiteiten in goede banen te leiden, telt Pag-Asa 16 personeelsleden
in haar rangen. Daarbovenop zijn in het opvangcentrum 17 vrijwilligers actief.
✓
Straatmadeliefjes
in Brussel
BRUSSEL – Voor de sectie zeden van de politiezone
Brussel Hoofdstad/Elsene (PolBru) is Pag-Asa een partner
in de strijd tegen gedwongen prostitutie.
Zo’n 100 prostituees kleuren het Brusselse straatbeeld.
De meeste meisjes zijn afkomstig uit Bulgarije en de
voormalige Oostbloklanden. Commissaris Karine Minnen
getuigt: “De prostituees die hier klanten ronselen, zijn
niet per definitie slachtoffers van mensenhandel. Op
jaarbasis noteren wij 20 à 30 klachten van meisjes die
uit de greep van hun pooier willen geraken. Zowat de
helft is de pooier liever kwijt dan rijk omdat ze voor
eigen rekening willen werken. Bij de rest is er sprake
van gedwongen prostitutie. Uiteindelijk zoekt jaarlijks
een viertal slachtoffers toevlucht tot Pag-Asa voor hun
opvang en/of begeleiding.”
Karine Minnen en haar team streven naar een vertrouwensrelatie
met de prostituees. Alle dames worden op het
commissariaat ‘uitgenodigd’, en na de obligate identiteitscontrole
krijgen ze het telefoonnummer van de rechercheurs
en een exemplaar van de meertalige ‘slachtofferbrochure’
van het Centrum voor de Gelijkheid van Kansen.
“Initieel reageren de meisjes niet. Soms zoeken ze
een paar maanden later contact met ons. Dan schakelen
wij Pag-Asa in. Omgekeerd gebeurt het ook wel eens dat
een medewerker van Pag-Asa een meisje ervan overtuigt
om een klacht in te dienen. “Alleszins”, besluit Karine Minnen,
“vergemakkelijkt Pag-Asa ons werk. We hebben nu
een vast adres waar we terechtkunnen voor de opvang
van een slachtoffer na een nachtelijk verhoor. En het feit
dat het steeds dezelfde mensen zijn die de slachtoffers
begeleiden, vereenvoudigt ons werk. Tussen ons en Pag-
Asa is er geen drempel meer.” ✓
Inforevue - December 2006 - 27