klik hier - Haags Milieucentrum

Branding
Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu
7de jaargang, nummer 3, 1 juli - 30 september 2007
Milieudepots Zomeruitjes
Hoe klantvriendelijk zijn de Haagse
milieudepots? Daar blijkt een hoop aan
te verbeteren, ondekten onze mystery
guests. Verslag van een puzzeltocht.
Pagina’s 6 en 7
Op fietsafstand van Den Haag zijn meer
mogelijkheden voor ‘groene recreatie’ dan
u misschien wel denkt. Wij zochten drie
aantrekkelijke bestemmingen voor u uit.
Pagina’s 10 en 11
VCP en TVT
Het onlangs vastgestelde Verkeerscirculatieplan
is een stapje in de richting
van meer leefbaarheid, maar
maakt het ‘Trekvliettracé’ de verbeteringen
niet weer ongedaan?
Pagina 12

Inhoud
Van de redactie
Nieuwe DSO-directeur
Leyenburg, groene stadsrand
aangetast?
Puzzeltocht op het milieudepot
Verslag CityDuinwandeling
Tips voor zomeruitjes
VCP + Trekvliettracé
De eetbare stad
Korte berichten
Column
Hoe bereken je energiebesparing?
Agenda
Vervolg zomeruitjes
Colofon
> Redactie Bob Molenaar (hoofdredacteur), Tom Pitstra,
Sandra Kamphuis en Frans van der Steen.
> Fotografie Sandra Kamphuis (pgs. 1, 3, 4, 8, 9, 12,
13, 17, 20), Bob Molenaar (pgs. 4, 10, 11), Arnim van
Oorschot (pg. 5), Job Suijker (pgs. 6, 7), Daan Goedhart
(pgs. 13, 14).
> Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór
1 augustus 2007. Branding wordt met veel zorg samengesteld.
De redactie aanvaardt echter geen enkele aansprakelijkheid
voor eventuele fouten of voor auteursrechten
van ingezonden kopij > Ontwerp Peter Lammertzen,
VlamDesign > Lay-out Sandra Kamphuis
> Foto voorpagina Een Vlinder aan de Vliet (foto: Sandra
Kamphuis) > Redactieadres Haags Milieucentrum,
Groot Hertoginnelaan 203, 2517 ES Den Haag, t. 070
3050286, f. 070 3050294, www.haagsmilieucentrum.nl,
email: info@haagsmilieucentrum.nl > Gironr. 94256
tnv. Haags Milieucentrum
> Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of
openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever •
2 branding juli-september
2
3
4/5
6/7
8/9
10/11
12
13/14
15
16
17
18/19
20
Van de redactie
Een fraaie vlinder siert de omslag van deze zomer-Branding. Hij is te vinden
in de kas van Vlinders aan de Vliet in Leidschendam. Dit is een van
de drie fietsbestemmingen die u vindt in het artikel Zomeruitjes in het hart
van dit nummer. Laten we hopen dat we deze vlindersoort in Nederland
nooit in het wild tegenkomen, want dat zou erop duiden dat ons gematigde
klimaat reddeloos verloren is.
Gelukkig staat klimaatbeleid de laatste tijd volop in de belangstelling,
en natuurlijk schenkt ook deze Branding daar aandacht aan. Maar deze
toegenomen bewustwording betekent niet dat er alleen nog maar maatregelen
genomen worden die een duurzaam Den Haag dichterbij brengen.
Een stapje in de goede richting betekent het Verkeerscirculatieplan, dat
ondanks massaal verzet vanuit de stad toch door de raad aangenomen is.
De positieve effecten zullen echter voor een (flink?) deel weer teniet worden
gedaan als de raad instemt met het zogenoemde Trekvliettracé. Deze
autotunnel zal alleen nog maar méér auto’s de stad in zuigen. Artikelen
over beide infrastructurele ontwikkelingen vindt u op pagina 12.
Géén zomerbestemming, maar wel een puzzeltocht, is een ritje over de
Haagse milieudepots. Het blijkt niet mee te vallen om daar snel en simpel
van uw afval af te komen. En dat terwijl een best practice op fietsafstand
van Den Haag te vinden is - in onze ‘satellietstad’ Zoetermeer.
We hopen dat u dit nummer met veel plezier leest, dat u er iets aan
heeft en dat u besluit toe te treden tot de kring van Vrienden van het
Haags Milieucentrum!
Heeft u interessante kopij voor de
volgende Branding?
Lever deze in vóór 1 augustus.
Bel voor meer informatie met het Haags Milieucentrum:
(070) 30 50 286 (en vraag naar Bob Molenaar)
De uitgave van Branding
wordt mede mogelijk gemaakt
door steun van de
Nationale Postcode Loterij.
> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 10, 2518 ED Den Haag, T. 3457847 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87, 2531 HG Den Haag, T.
3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Postbus 82381, 2508 EJ Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den Haag, Postbus 11638,
2502 AP Den Haag, T. 3621542 > Haagse Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag, T. 3298895 > Haagse
Dierenbescherming Frederik Hendriklaan 85 a, 2582 BV Den Haag, T. 3924289 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag,
Mw. I. van Wissen, Pelikaanhof 31, 2264 JG Leidschendam, T. 3279321 > St. Kerk en Milieu Den Haag e.o., Mw. J. van Kuijen, Rottermontstr.
20, 2562 NG Den Haag, T. 3452541 > KMTP/’Groei & Bloei’ Den Haag, Sijzenlaan 98, 2566 WN Den Haag, T. 3233506 > Kon. Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging Den Haag, Ruimzicht 104, 2543 RN Den Haag, inekegilbert@hetnet.nl > Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan
22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542 > NIVON, Werkgroep Milieu Maarseveenstraat 2, 2574 RW Den Haag, T. 3652052 >
ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 >
Stichting Stedenband Den Haag-Warschau, Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > Haagse Vogelbescherming, Van Trigtstraat
43, 2597 VX Den Haag, T. 0174-213825 > Wereld Natuur Fonds Den Haag, p/a Postbus 7, 3700 AA Zeist T. o9oo 1962 > De Windvogel,
Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: Haags Milieucentrum, t. 3050286 •

Nieuwe DSO-directeur heeft natuur nodig
DSO-directeur Maatman met uitzicht op de beoogde locatie voor het
Nationaal Historisch Museum
Binnen het Haagse gemeentelijk apparaat
zijn enkele ambtenaren full time met
duurzaamheid bezig, zoals de fietscoördinator
en de klimaatcoördinator. (Wat
zouden we zonder hen moeten?!) Maar
anderen hebben misschien wel veel meer
invloed op de toekomst van Den Haag als
duurzame stad. Het zijn juist díe mensen
die we in deze serie willen portretteren.
Na Henk Jagersma, Wim Deetman, Marnix
Norder en Leonard Kok is het ditmaal de
beurt aan Melanie Maatman, sinds 1 januari
van dit jaar de nieuwe directeur Beleid
bij de Dienst Stedelijke Ontwikkeling.
Tot voor kort werkte u bij de VNG; wat
was daar uw functie?
- Ik was daar Hoofd Ruimtelijke Ordening,
Verkeer en Vervoer. Ik hield me
vooral bezig met het aspect van belangenbehartiging
van gemeenten. Zo ging
ik met delegaties naar de minister om
te onderhandelen over onder meer de
nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening
en de Nota Ruimte. Ik kwam duurzaamheid
op veel verschillende manieren
tegen, onder meer via het Mobiliteitsberaad
met minister Peijs. Ik zat ook in
de Stuurgroep Adaptatie Ruimte voor
Klimaat, die een programma ontwikkelt
voor hoe klimaatbestendig te bouwen.
Dat vind ik ook de leukste hoek.
Tijdens uw VNG-periode pendelde u heen
en weer tussen Den Haag en uw woonplaats
Almere.
- Ik woon nu in Berkel en Rodenrijs.
Ik heb 22 jaar midden in Amsterdam
gewoond en heb het wel gehad met
de stad als woonplek. In mijn hectische
leven moet ik rust aan m’n kop hebben.
Den Haag is geen Amsterdam, maar dat
wordt het nog als we eenmaal een
wéreldstad zijn!
- Dat vraag ik me af… Maar hoe dan
ook ben ik een buitenmens. Ik heb
natuur echt nodig.
Wat heeft u met duurzaamheid en milieu?
- Ik ben een ontzettende liefhebber
van groen en natuur en heb dat
ook heel hard nodig. Ondanks dat ik
een echt stadsmens was, hebben mijn
ouders mij ontzettend veel respect voor
de natuur bijgebracht. In mijn vakanties
ga ik altijd de natuur in: wandelen,
bergbeklimmen, fietsen…Ik rij paard en
heb ook een cursus vogelherkenning
gedaan. Ik ben een jaar of zeven, acht
bestuurslid geweest van twee dierenasiels.
Wat is uw mooiste plek in Den Haag?
- Het uitzicht vanuit het VNG-gebouw
door de Sophialaan - die prachtige kastanjebomen.
Echt overweldigend. Ik
ben sowieso verbaasd over hoe mooi
Den Haag is.
U bestrijkt hier als directeur bij DSO een
breed terrein.
- Ja, leuk hè? Wonen, ruimtelijk ordening,
Monumentenzorg, Verkeer en
infrastructuur, economie, een eigen
onderzoeksbureau, het Bureau Ruimtelijke
Investeringen en het Bedrijfsbureau.
Ik mag me nu gelegitimeerd
bemoeien met al die dingen die ik heel
erg leuk vind.
Het college buigt zich binnenkort over
een initiatiefvoorstel Duurzaam Bouwen.
De achterliggende gedachte is dat er in
Den Haag leuke dingen op dat gebied
gebeuren, maar nog te incidenteel. Hoe
ziet u uw rol daarin?
- Ik vind het heel belangrijk dat duurzaam
bouwen tussen de oren komt. Dat
is nog veel te weinig het geval. Duurzaamheid
zit in de gemeentelijke organisatie
vooral bij de Dienst Stadsbeheer,
terwijl het natuurlijk veel méér
is dan een beheerskwestie. Er zou binnen
DSO een veel grotere club moeten
komen die zich met duurzaamheid
bezighoudt - niet alleen met duurzaam
bouwen. Ik vind dat je een club nodig
hebt die meer in de hoek van de ruimtelijke
ordening zit, met mensen die te
maken hebben met ecologie, klimaat,
duurzaamheid, groen, natuur… Daarmee
krijgt duurzaamheid meer body en komt
het beter tot uitdrukking in de planvorming.
“Vooral Stadsbeheer houdt zich bezig
met klimaat, en dan met de invalshoek
van mitigatiemaatregelen, terwijl
ik vind dat je als DSO moet nadenken
over adaptatie. Als het klimaat verandert
moet je daar in de stedenbouw
rekening mee houden. Ik ben dan ook
heel benieuwd naar het rapport dat op
dit moment wordt opgesteld over de
organisatorische inbedding van duurzaamheid.
De resultaten daarvan kunnen
voor ons organisatorische gevolgen
hebben.
“De hele discussie rond duurzaam
bouwen vind ik wat vergelijkbaar met
die rond het Politiekeurmerk Veilig
Wonen. Daarvan werd toen ook gezegd
dat bouwers het niet zouden willen
invoeren omdat het te duur zou worden.
Dan moet je gewoon zo’n keurmerk
als een harde voorwaarde stellen.
We hebben kunnen zien dat bouwers
het politiekeurmerk zó hebben omarmd
dat ze zelf al volgens die lijnen gingen
bouwen. Het Bouwbesluit heeft steeds
meer elementen uit het keurmerk Veilig
Wonen overgenomen en ik verwacht dat
het met duurzaamheidskenmerken net
zo zal gaan. Als ontwikkelaar kun je je
zo meteen onderscheiden om, vooruitlopend
op het Bouwbesluit, scherper te
bouwen op het gebied van duurzaamheid.”
juli-september branding 3

Leyenburg: groene stadsrand aangetast?
De geparkeerde auto’s moeten in de toekomst ondergronds
Voor het gebied rondom Ziekenhuis
Leyenburg staan grote plannen op stapel.
Aan het geplande zorgcluster met
als middelpunt het Haga Ziekenhuis heeft
de gemeente bouwplannen voor 800 tot
1000 bewoners toegevoegd. Eens te meer
dreigt het Florence Nightingalepark aangetast
te worden. Het NIVON breekt een
lans voor behoud en zelfs versterking
van deze groene recreatievoorziening.
Stedenbouwkundige Daniël Cases
Valle presenteerde een stedenbouwkundige
visie met twee uitgangspunten:
‘Zorg in de stad’ en ‘Stad in de
zorg’. Zorg moet goed bereikbaar zijn
voor de stadsbewoners. Leyenburg voldoet
daaraan: het is goed bereikbaar,
ook per openbaar vervoer. Het openbaarvervoerknooppunt
met Randstadrail
ligt immers voor de deur.
Op grond van het principe Stad in de
zorg horen zorgfuncties in een
stedelijke omgeving thuis. Leyenburg
hoort volgens Cases
Valle een stedelijke uitstraling
te hebben en deel uit te maken
van de stad. Hij schetste dan
ook midden in het park langs
de Escamplaan een stedelijke
singel met woningen van maar
liefst zeven tot negen bouwlagen.
Het Florence Nightingalepark
is successievelijk steeds
minder groen geworden (zie
de door Ank de Jong gemaakte
4 branding juli-september
schetsen rechtsonder). Van de aanvankelijke
flinke groene oppervlakte aan de
rand van de dichtbebouwde wijk Leyenburg
hebben ziekenhuis Leyenburg en
een woonwijk een flink deel in beslag
genomen. Na realisering van de huidige
plannen blijft er weinig meer van het
park over dan de kinderboerderij en de
volkstuinen. Dat kan de bedoeling toch
niet zijn?
Het park is een ontmoetingsplaats
voor jong en oud. Kinderboerderij Nijkamphoeve
mag zich in de warme
belangstelling van kinderen, ouders
en grootouders verheugen en ook op
het grote speelveld ten noorden ervan
zijn altijd mensen te vinden. Hier wordt
gepicknickt, gespeeld of gejogd. Op
dit veld, dat buitenstaanders vaak
over het hoofd zien, plant de gemeente
nu woningbouw. Aan de rand van de
woonwijk Florence Nightingalepark ligt
een drukbezochte speeltuin met schommels,
klimrekken en een glijbaan. Door
het groen lopen fiets- en wandelpaden
die voortdurend door recreanten
gebruikt worden. Moeten zij doorsneden
worden door een toegangsweg tot
de parkeergarage?
Nog meer instellingen
Als de ziekenhuisplannen gerealiseerd
zijn, komen er nog meer instellingen
om het park heen - van een ziekenhuis
tot zorg- en verpleeghuizen
en aanleunwoningen. Ook in de dichtbebouwde
woonwijk Leyenburg wonen
veel ouderen - zelfstandig of in verzorgingshuizen
op loopafstand van het
Florence Nightingalepark. Al deze mensen
moeten zich dicht bij huis kunnen
ontspannen in een groene omgeving.
En ook de bewoners van de nieuw te
bouwen huizen moeten kunnen recreeren.
Wat ligt dan meer voor de hand
dan de functie van het Florence Nightingalepark
als ontmoetingsplaats voor
jong en oud nog te versterken?
De beschikbare parkruimte moet
daaraan worden aangepast. Het verkeer
zou om het park heen geleid moeten
worden. Voorts moet het park vanaf de
Leyweg goed bereikbaar zijn. Zorg voor
transparantie van het ziekenhuiscomplex
en maak het mogelijk dat (mobiele)
patiënten het park in kunnen. Tot
slot moeten mensen niet gehinderd
worden door ruk- en wervelwinden van
mogelijke hoogbouw. Houden windtunnelproeven
van TNO wel voldoende
rekening met ziekenhuisbezoekers en
mensen die slecht ter been zijn? En dan
zwijgen we nog over de landingsplaats
voor de traumahelikopter, die hier een
plek moet krijgen.

Wij vragen ons af in hoeverre Leyenburg
een stedelijke uitstraling moet
hebben. Vroeger was dit een groene
stadsrand langs de gemeentegrens met
Loosduinen. Leyenburg was de naam
van een buitenplaats even verderop
aan de Leyweg, waar notabelen uit de
stad vertoefden. De oorspronkelijke
boerenwoning was in 1557 getransformeerd
tot een herenhuis en uitgebreid
met een tuinmanshuis, stal en koetshuis
temidden van bos, terrassen en
een stuk tuinbouwgrond, samen acht
hectare groot. In 1845 woonde hier de
Gouverneur des Konings, Carel Th. J.
Baron de Constant Rebecque. Het was
de burgemeesterswoning van Loosduinen
tot aan de annexatie door Den
Haag in 1920 aan toe. De ingangspartij
en de beboomde oprijlaan (aan de
Volendamlaan, hoek Oude Haagweg)
zijn bewaard gebleven.
Vanaf Leyenburg strekt zich in de
richting van Loosduinen een landgoederenzone
met een nog altijd groen karakter
uit. Over de gemeente Loosduinen
anno 1895 lezen we: “De hooge duinen
zijn veelal onbebouwd, maar aan den
voet daarvan strekken zich weelderige
akkers uit, afgewisseld door buitenverblijven,
weiden en warmoezerijen (tuinbouwbedrijven)”.
Vanaf de 17e eeuw kwam bij de elite
het buiten wonen in zwang. Regenten
kochten hier een boerderijtje om te vissen
of te jagen, om te genieten van het
landleven en van het uitzicht over de
vruchtbare gronden. Het boerderijtje
verbouwden ze tot zomerverblijf.
‘s Winters woonden ze in Den Haag
- een seizoen in de stad en een seizoen
op het platteland, om van beide
de zoetste vruchten te plukken.
Het hoofdgebouw van het ziekenhuis
oriënteert zich ook op het groen.
Het staat in een hoek met de Leyweg
aan de kop van de voormalige Houtweg,
waar Houtwijk zijn naam aan
dankt. De Houtweg was vroeger een
landweg van de Abdij te Loosduinen
noordoostwaarts naar de Houtwerf,
een met bomen begroeide zandkop
midden in het kale veenlandschap.
Later kwam de Houtweg tussen kassen
door en langs de veiling van Loosduinen
te lopen, nu is het een recreatief
fietspad door Wijkpark Bokkefort en
de voormalige buitenplaats West Camp
naar de abdijkerk van Loosduinen. De
klassieke tuinaanleg aldaar herinnert
ons aan het landgoed zoals dat in 1712
op de kaart ingetekend stond. Een
fietsbrug voert over de Lozerlaan naar
recreatiegebied Madestein.
Wat ligt er meer voor de hand, dan
het planontwerp van het park te orienteren
op die Houtweg en deze lijn
open te houden? Dat betekent, dat de
Escamplaan groen blijft en dat de recreatieve
verbindingen met de Houtweg
en de wandel- en fietspaden door het
belendende buurtpark ’t Kleine Hout
intact blijven. Dit houdt tevens in, dat
hier geen woningbouw komt en dat verkeersstromen
worden omgeleid.
De Houtweg vormt een Groene Corridor
met een recreatieve functie. Nivon
bereidt hierlangs in samenwerking met
het Haags Milieucentrum een fietstocht
naar Midden Delfland voor.
Een andere Groene Corridor voert
vanaf ziekenhuis Leyenburg langs onder
meer Rozenburg en Meer en Bosch. Hij
eindigt in de duinen bij Kijkduin. Rozenburg,
aan de overzijde van de ‘Loosduinse
vaart’ is een van de nog bestaande
landgoederen in Loosduinen. De medische
instelling heeft het statige landhuis
in oude stijl gehandhaafd en de
Engelse landschapsstijl bewaard. Deze
kenmerkt zich door kronkelende paden,
verspreide bosschages en niervormige
waterpartijen. In het park bevindt zich
een kinderboerderijtje. De kastanje-
laan ligt er fraai bij en in de herfst vindt
Het Nivon, ook wel Natuurvrienden
Nederland genaamd, heef t
als invalshoek ‘Groene Recreatie -
Maatschappelijke Betrokkenheid’.
Het Nivon maakt zich sterk voor de
recreatieve functie van het groen
rondom de stad. Ontspanning in de
vorm van wandelen en fietsen vormt
een onmisbaar tegenwicht voor het
gehaaste leven in de Randstad.
Nivon hecht veel waarde aan ‘groene
corridors’: groen-recreatieve routes
die vanuit de stad naar buiten
Hier dreigt de toegangsweg tot de
ondergrondse parkeergarage te komen
een ware kastanje-oogst plaats door de
schooljeugd. Zolang de gezondheid van
de bomen dit toelaat, tenminste.
Landgoed Meer en Bosch is een
klein restant van een oud duinbos, dat
zich uitstrekte over de zandrug van de
huidige Laan van Meerdervoort tot aan
de Thorbeckelaan. Midden in dat bos
lag het Wijndaler of Segmeer, dat via
de Haagse Beek de Hofvijver van water
en vis voorzag. De boerderij, thans
taveerne, stond al in 1712 op de kaart.
De vroegere eigenaars - onder meer de
families Van Oldenbarneveldt en Cats
- gebruikten het voorhuis in de zomermaanden
als buitenverblijf.
Wanneer de plannen zich op deze
Groene Corridors oriënteren blijft de
recreatieve waarde voor een groot aansluitend
gebied behouden. Het geeft
bovendien de mogelijkheid om vanaf
een goed bereikbaar openbaarvervoerknooppunt
langs aantrekkelijke landschapselementen
naar Midden Delfland
of naar zee te wandelen c.q. fietsen.
Arnim C. van Oorschot,
Sociaal geograaf/planoloog
NIVON Den Haag
juli-september branding 5

Puzzeltocht op het milieudepot
Grof huishoudelijk afval kan op uw
verzoek worden opgehaald, maar u kunt
het ook zelf naar een milieudepot brengen.
Een bezoek aan de Haagse milieudepots
is echter geen onverdeeld genoegen,
ontdekten wij.
De gemeente Den Haag ziet graag
dat de burger zijn grof vuil naar de
depots brengt en het daar in zoveel
mogelijk fracties scheidt, zodat een
flink deel hergebruikt kan worden. Dit
staat in het Milieuprojectenplan 2006-
2010. Maar helaas maakt de gemeente
het ons burgers niet gemakkelijk, zo
leerde een bezoek aan de drie milieudepots
die Den Haag rijk is.
Om maar met het dieptepunt te
beginnen: dat is het depot Vissershavenstraat
in Scheveningen. Arriverende
en vertrekkende auto’s en het verkeer
dat de containers afvoert rijden elkaar
in de wielen. Daarnaast komen er ook
nog veegwagens langs. Het terrein zelf
is logistiek al niet veel beter. Het hoger
liggende stortplateau biedt plaats aan
slechts één auto tegelijk, die dan achteruit
de helling weer af moet. Al bij
een gering aantal bezoekers loopt het
hier vast.
Het terrein oogt vuil en is te klein,
medewerkers zijn alleen bezig met afval
in te nemen en geven nauwelijks aanwijzingen.
Het aantal te scheiden fracties
is mininiem. Borden bij containers
ontbreken nagenoeg. De chemo-inleverplek
is ergens in een hoek, ziet er niet
uit en is onbemand.
6 branding juli-september
Dan is de eenvoudige tijdelijke voorziening
aan De Werf nog altijd beter.
Deze functioneert in afwachting van
het gereedkomen van het vernieuwde
depot in Zichtenburg. Maar ook bij De
Werf klopt u vergeefs aan als u fracties
zoals groen en chemisch afval kwijt
wilt. Daarvoor wordt u verwezen naar
de andere kant van de stad, te weten
de Plutostraat in de Binckhorst.
De Werf onderscheidt zich in negatieve
zin van de andere twee depots doordat
iedere aanduiding ontbreekt over
welke fracties waar ingeleverd moeten
worden. Op de andere depots zijn tenminste
nog met een spuitbus (als graffiti)
op muurtjes of containers aanduidingen
gespoten - wat op zich trouwens
ook een aanfluiting is. Aan De Werf is
geen mogelijkheid voor het inleveren
van chemisch afval en kunnen containerverwisseling
en particulieren elkaar
in de weg zitten.
Niet zó... maar zó
De Plutostraat heeft, ondanks het
rommelige karakter, een betere uitstraling.
Het depot is dan wel overduidelijk
te klein en onderbemenst, maar het
personeel dát er loopt is wel beter geïnstrueerd.
De verkeersafwikkeling is iets
beter dan in de andere depots. Containerafvoer
is gescheiden van het andere
verkeer. Wel kunnen inkomende en uitgaande
auto’s elkaar hinderen, want de
rijbanen zijn niet fysiek gescheiden.
De chemo-inleverplek is weliswaar
bemand, maar de slechts halfoverdekte
plek oogt heel slordig en onprofessioneel.
Ze getuigt absoluut niet van
de zorgvuldigheid die je bij deze afvalstroom
zou verwachten. Borden met
wat wel en wat niet in een container
mag, ontbreken.
De drie Haagse milieudepots zijn
op doordeweekse dagen geopend van
8.30-16.00 uur en op zaterdag van
KCA Den Haag, Vissershaven: een rommeltje zonder toezicht Zoetermeer: kca inleveren aan de balie, dus toezicht

Niet zó...
Restafval Den Haag, Binckhorst: vieze, onduidelijke containers
12.00-16.00 uur. Of de bezoekers (Haagse)
particulieren of bedrijven zijn, werd
tijdens ons bezoek niet gecontroleerd
(we zagen meerdere bedrijfsbusjes hun
afval lozen). Dat lijkt ons een uitnodiging
tot misbruik.
Professionele uitstraling
Hoe anders is het in Zoetermeer. Het
zelfbrengdepot in deze gemeente (aan
de Argonstraat) is in tal van opzichten
‘state of the art’. Het depot is in meer
dan één opzicht ruim. De openingstijden
zijn ruim - op doordeweekse dagen
van 8.00-15.45 uur (op koopavond tot
20.45 uur) en op zaterdag van 10.00-
15.30 uur - en de opzet is dat ook. Het
verkeer kan gemakkelijk doorstromen.
Het depot is trouwens ook gemakkelijk
te vinden. Wegwijzers duiden het
helder en ruim van tevoren aan. Dit in
tegenstelling tot de bewegwijzering van
de Haagse depots, die te wensen overlaat
of geheel ontbreekt.
Zoetermeer scheidt ongeveer 20 fracties.
Metaal, glas (inclusief plat glas),
onbewerkt hout, bewerkt hout, puin,
gips, groen, grond, autobanden (met
en zonder velg), papier, chemo, witgoed
en restafval. Alleen de Plutostraat
komt hierbij in de buurt. De Werf en
vooral de Vissershavenstraat schieten
in dit opzicht schromelijk tekort, met
als gevolg meer verkeer naar de Plutostraat.
Dit leidt regelmatig tot ernstige
verkeersopstoppingen.
Alle containers in het Zoetermeerse
depot zijn voorzien van duidelijke borden
die aangeven wat er wel en niet in
mag. Medewerkers houden goed in de
gaten wat er wordt gebracht. Het terrein
wordt goed schoongehouden en
ook het kantoortje en het loket zien er
fris uit. De plek voor het inleveren van
maar zó
chemisch afval is bemand, overdekt en
goed geregeld.
Afvalpas
Ook over de ‘routing’ is goed nagedacht.
Scheiding van inkomend en uitgaand
verkeer, van de aanvoer (door
particulieren) en de afvoer van de containers
(door verwerkingsbedrijven)
en scheiding van afval dat gratis kan
worden gebracht en waarvoor betaald
moet worden, maakt een snelle doorloop
mogelijk.
Ook administratief kan er in Zoetermeer
snel gehandeld worden. Elk huishouden
heeft een afvalpas die toegang
verschaft tot het zelfbrengdepot. Wanneer
men afval (b.v. puin) brengt waarvoor
betaald moet worden, kan men
pas na betaling het terrein af. Een pinautomaat
is aanwezig.
Samenvattend: de gemeente Zoetermeer
laat met dit alles aan zijn burgers
zien dat afvalscheiding voor haar een
serieuze zaak is. Dit terwijl de gemeente
Den Haag afvalscheiding en het afleveren
hiervan juist lijkt te willen ontmoedigen.
Zelfs met het nieuwe milieudepot
aan De Werf blijven de capaciteit
en bereikbaarheid van depots voor alle
Hagenaars zwaar onder de maat. De hofstad
beschikt over drie depots, waarvan
twee kleine, terwijl Zoetermeer over een
groot milieudepot beschikt voor slechts
een kwart van het aantal inwoners dat
Den Haag heeft. Het Haags Milieucentrum
vindt dat Den Haag een voorbeeld
zou moeten nemen aan het Zoetermeerse
zelfbrengstation.
Overigens staan wij niet alleen in
onze kritiek. De gemeente onderkende
een aantal van de gebreken, waaronder
de geringe capaciteit, in haar notitie
Optimalisering Afvalbeleid van juni
Zoetermeer: nette container met duidelijke informatie
2005. In die notitie werd een gedegen
onderzoek naar de problemen aangekondigd.
Uit een gesprek met een ambtenaar
bleek ons dat er wel plannen
zijn voor een vierde depot, maar dat de
financiering daarvoor nog niet is gevonden.
Dat moet dan maar snel geregeld
worden, vindt het HMC.
juli-september branding 7

Op een mooie pinksterdag in park en duin
Regen. Dat was in het kort de weersverwachting
voor Eerste Pinksterdag,
toen de vierde CityDuinwandeling zou
plaatsvinden. De opkomst bleef dan ook
achter bij de eerdere edities, maar gelukkig
leed de stemming er niet onder: die
was opperbest. Zeker toen bleek dat de
weersverwachting nauwelijks klopte en
verreweg de meeste deelnemers het er
droog vanaf brachten. Een impressie.
De CityDuinwandeling voerde ditmaal
langs kunstgras en over stuifduin,
door eeuwenoude landgoederen en over
8 branding juli-september
een enkele jaren jong ecoduct. Onderweg
hoorden de wandelaars bij monde
van deskundige gidsen details over het
gebied waar zij zich op dat moment
bevonden. Bijvoorbeeld dat die tientallen
eikenbomen in het zanderige duin er
in werkelijkheid slechts twee zijn: elke
tien tot twaalf jaar werden de uitgelopen
stammen van de zomereiken bij de
grond afgezaagd om het hout nuttig te
kunnen gebruiken. De bomen liepen uit
en produceerden steeds meer stammen.
De kernen verdwenen onder het zand,
zodat het nu net lijkt of er een heleboel
verschillende bomen staan.
Ook in het beukenbos in Clingendael
was enig graafwerk noodzakelijk om tot
de kern van de zaak door te dringen.
Met behulp van een grondboor toonden
de gidsen aan hoe de majestueuze beuken
hun blad lieten vallen, dat vervolgens
verteerd werd en door de wortels
weer als voedingsstoffen werd opgenomen
– een ware kringloop, dus. Dieper
boren dan een centimeter of twintig
bleek niet mogelijk door het solide wortelstelsel.
Wel was duidelijk te zien dat
de bomen op een oude strandwal staan.
Enige duizenden jaren geleden beukte
hier de branding tegen de kust. Voor
Een potje met een zwaarbehaarde rups erin. Wat zou dáár voor vlinder uitkomen?
De grondboorders stuitten al
snel op de oude strandwal
menig deelnemer betekende deze City-
Duinwandeling trouwens de eerste kennismaking
met de bunker die de Duitse
bezetter in Clingendael heeft achtergelaten.
De bezettingsmacht bestaat nu
uit vleermuizen.
Van rogge tot hockey
‘Geestgronden’ heeft iedereen waarschijnlijk
wel op school gehad. Ze worden
vaak omschreven als laaggelegen
gronden achter de duinen, bestemd
voor tuinbouw of bollenteelt. Maar heel
wat anders dan in de schoolbanken
zo’n abstracte omschrijving aanhoren is
van bovenaf op zo’n geestgrond neerkijken.
De deelnemers aan de CityDuinwandeling
daalden nabij Meijendel een
twintig meter hoge trap af en realiseerden
zich toen wat een enorme afgraving
hier tussen 1800 en 1850 heeft plaatsgevonden.
Het duinzand werd gebruikt
voor stadsontwikkeling, terwijl op de
afgegraven grond aardappelen werden
gepoot en rogge werd ingezaaid. Zonder
al te veel succes, overigens. Nu liggen
er sportvelden.
Twee gidsen wezen de bezoekers op
een sportterrein dat inmiddels alweer
verdwenen was. Langs Groenendael lag
begin 20e eeuw de oudste en grootste
draf- en renbaan van Nederland.
De renbaan is verplaatst naar Duindigt,
maar een houten huis en een manege
getuigen nog van haar vroegere aanwezigheid.
Niet minder bijzonder was de
golfbaan met 9 links die de voormalige
landheer van Clingendael, Baron van

De afdalling van het stuifduin
naar de geestgrond
Brienen, in de Bosjes van Zanen had
aangelegd. Wie goed keek kon nog zien
waar die in de 19e eeuw gelegen heeft.
Ecoduct
Was het bij eerdere edities van de
CDW nodig om een drukke weg te kruisen,
ditmaal zorgde het ecoduct ervoor
dat iedereen de Landscheidingsweg
probleemloos kon oversteken. Zo ziet
het Haags Milieucentrum het graag. Die
drukke wegen doen afbreuk aan het
prachtige groene en rustige karakter
van dit deel van de stad. Als we erin
slagen de groengebieden met elkaar
te verbinden, ontstaat hier het grootste
stadspark van Europa: het CityDuinpark!
De vleermuisbunker
Kids in the city
Naast de milieu-informatiemarkt stond dit jaar een nieuwe tent op het
aankomstpunt van de CityDuinwandeling. In deze ‘Magische Tent van Woorden’
konden kinderen zich creatief uitleven, en deden dat ook met veel
enthousiasme. Jonge kinderen konden er boombladeren met gedichten in
het Nederlands en Engels versieren.
Oudere kinderen konden zelf
gedichten maken geïnspireerd op
de natuur.
De beste gedichten werden
beloond met een prijs en hebben
een plekje gekregen op de website
www.kidsinthecity.org.
De Magische Tent van Woorden
werd gerund door vrijwilligers van
Kids in the City. Deze stichting is
opgericht door Nederlandse en
buitenlandse ouders die zich zorgen
maken om (het gebrek aan)
de openbare voorzieningen in Den
Haag. Vooral hondenpoep is een
punt van dagelijkse ergernis,
maar ook het gebrek aan speelgelegenheid
in het centrum trekt Kids in the City zich aan.
Wilt u als vrijwilliger meehelpen met campagnevoeren voor schonere en
groenere straten, parken en speeltuinen in Den Haag? Stuur dan uw cv naar
Kathy@kidsinthecity.org.
De route was rijkelijk voorzien van geschikte klimbomen
juli-september branding 9

Het Bieslandse Bos
Nieuwe natuur wordt weleens beschouwd
als nep-natuur, maar als je het
zo bekijkt is eigenlijk heel Nederland
nep. Ons kleine landje draagt overal de
sporen van menselijk ingrijpen en zou
niet eens (meer) bestaan als we de zaak
op z’n beloop lieten.
Nep of niet, neo-natuur kan wel
degelijk heel mooi zijn. Daarvan getuigt
bijvoorbeeld het Bieslandse Bos, iets
ten oosten van Delft. Als u er op de
fiets heen wilt, vindt u langs de Vliet
een snelle en autoluwe route die u tot
dicht bij het gebied brengt. U kunt dan
het beste de noordzijde van de Vliet
nemen, waar een (weliswaar niet overal
even egaal) vrijliggend fietspad loopt.
Onder de Reijneveldbrug door komt u op
de Oostsingel, deze volgt u tot de kruising
met de Bieslandse Kade. Sla hier
linksaf. Vervolgens rijdt u onder de A4
door en dan, als u eenmaal op de Korftlaan
bent, is het voornamelijk groen om
u heen. Het laatste stuk van de Korftlaan
is een zogeheten fietsstraat. Dat
wil zeggen dat auto’s zich aan fietsers
aan moeten passen. U heeft hier dus
gelegenheid om op uw gemak de prachtige
wetlands bij de kruising met de
Noordeindseweg te bekijken, waar in
het voorjaar tientallen grutto’s en kievitten
fourageren.
Als u vervolgens de Noordeindseweg
naar rechts oprijdt en de eerste weg
links neemt, rijdt u op het Virulypad.
Het Bieslandse Bos ligt rechts hiervan.
Links ziet u de prachtige Montbeliardes
van Hoeve Duijndam grazen. Hun melk
vindt u (verwerkt tot koffiemelk) in de
De wetlands langs de Korftlaan
10 branding juli-september
Zomeruitjes: tips voor duurzam
Haagse Natuurwinkels. Hoeve Duijndam
werkt volgens het principe van Boeren
voor Natuur. Er wordt geen mest
of veevoer aangevoerd: de mest van
de koeien gaat op het land en de boer
verbouwt zijn eigen veevoer. De diversiteit
die zo ontstaat, leidt tot kansen
voor veel verschillende dier- en plantensoorten.
Het land van Jan en Mieke
Duijndam is, door het gefaseerde maaibeheer,
een paradijsje voor vogels als
grutto’s, tureluurs, kievitten, scholeksters
en zomertalingen.
Via een klaphekje komt u direct in
het Krekengebied, het fraaiste deel van
het Bieslandse Bos. Niet zozeer fraai
als wel interessant is het gebied direct
rechts van de ingang. Na een recente
bodemsanering is hier een lithoraal aangebracht,
een grote vijver met eilandjes
en langzaam oplopende oevers waar de
natuur zijn loop kan hebben. Boswachter
Rein Zwaan van Staatsbosbeheer
durft nog niks te zeggen over de vegetatie
die zich daar zou kunnen ontwikkelen:
“Er lag een flinke vervuiling, waardoor
we flink wat grond hebben moeten
weghalen. Daarna is er kleigrond
van buiten het gebied aangevoerd.” Dat
kan dus nog interessant worden. Welke
soort waagt zich daar als pionier?
Door het Krekengebied lopen diverse
wandelpaden. Het is haast niet te
geloven dat hier nog maar een kwarteeuw
geleden weiden lagen, zoals om
het gebied heen nog het geval is. In
1986 is met de aanleg van het Bieslandse
Bos begonnen. Een klein deel werd
ingeplant met bomen en struiken, zoals
essen en eiken, populieren en wilgen.
In het Krekengebied zijn ondiepe waterpartijen
met flauwe oevers gegraven
en boom- en struiksoorten gebruikt die
bij natte omstandigheden horen, zoals
wilg, els en es. De ondergroei bestaat
vooral uit vlier, sleedoorn, roos en
hazelaar. Planten die in het Krekengebied
op tal van plekken te zien zijn, zijn
moeras-vergeet-mij-nietje, koekoeksbloem,
wilgenroosje en lisdodde. Als
u geluk hebt, baadt het gebied tijdens
uw bezoek in een paarse gloed door de
alom aanwezige kattenstaart.
Natuurlijke schakel
Het natte, halfopen karakter van dit
deel maakt dat het gebied een natuur-
Grazers op de dijk langs het Bieslandse Bos
lijke schakel vormt tussen het grasland
en het bos. De natuurwaarden zijn er
door de aanwezigheid van verschillende
terreintypen veel hoger dan in de omgeving.
De openheid wordt bewaard dankzij
begrazing door Gallowaykoeien
of soms andere runderen,
IJslandse paarden en
Soay-schapen.
Bij vogels is het Krekengebied
bijzonder in trek. Broedgevallen
zijn gesignaleerd van
soorten als zomertaling, spotvogel,
rietzanger en grasmus.
In de rietvelden nestelen de
karekiet en de blauwborst.
Beroemd is het gebied om de
lepelaars. In de zomer staan
er bijna altijd wel een aantal
in het ondiepe water te foera- De oude tr
geren. In de winter zijn vooral
smienten, met hun fluitende geluid,
opvallend aanwezig, maar ook wintertalingen,
tafeleenden, krakeenden en pijlstaarten
zijn graag geziene wintergasten.
In de bomen rond het voormalige
gemaal, een wit gebouwtje aan de zuidrand
van het gebied, nestelen steenuiltjes
en torenvalken. Het gebouw zelf
is door de Vereniging voor Natuur- en
Milieubescherming Pijnacker geschikt
gemaakt als verblijfplaats voor vleermuizen.
De ‘brievenbus’ in het raam aan de
zijkant dient als invliegopening. Bezoek
het gebied vooral níet in de verwachting
dat u vleermuizen te zien krijgt, want dan
staat u een teleurstelling te wachten.
Als u het pad blijft volgen kunt u aan
de noordzijde het Krekengebied verlaten.
Aan de overkant van de Noordkade
ligt het Balijbos, dat echter een stuk

e dagjes-uit dichtbij huis
jonger is: pas een jaar of
vijftien. Dat is ook duidelijk
te zien, vandaar dat u
vooralsnog beter uw rondje
door het Krekengebied
kunt voltooien.
Het Balijbos zal mettertijd
zeker interessanter
worden. En daar blijft het
niet bij. Als de ‘Boswachterij
De Balij en Bieslandse
Bos’ helemaal gerealiseerd
is, vormt het gebied tussen
Delft en Zoetermeer
een duizend hectare groot,
aaneengesloten geheel
van bossen, recreatiegebieden, landbouwgronden
en natuurterreinen.
ambaan, rijkelijk begroeid met biobrandstof
Vlinders nabij de Vliet
Jaren geleden begon het allemaal hobbyistisch
in een klein kasje in de achtertuin
van Jan Kienjet. De hobby groeide in
2006 uit tot Vlinders aan de Vliet aan de
Veursestraatweg 195. Deze tropische vlindertuin
in een grote kas, in zeven weken
door Kienjet opgebouwd op een betonnen
vloer, is uitgegroeid tot een natuurlijk
aandoend paradijsje.
De voormalige kweekkas mocht niet
meer bedrijfsmatig worden gebruikt,
omdat hij in de Duivenvoordse corridor
ligt (een ecologische verbindingszone).
Alle kassen zullen hier verdwijnen en
Vlinders aan de Vliet zit hier dan ook tijdelijk.
Alleen het tuincentrum blijft over
en daarachter wordt dan een nieuwe Vlinders
aan de Vliet-kas gebouwd. Kienjet
Museum Het Tramstation
Van Loosduinen via Schipluiden naar
het station van Delft. Nee, dat is geen
futuristisch idee voor een nieuwe Randstadrail-verbinding,
maar de realiteit van
een kleine eeuw geleden. Vanaf oktober
1912 reed hier de stoomtram van de
Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij
(WSM). Deze bleef tot 1925 in gebruik
voor personenvervoer, daarna nam de
autobus het over.
Aan deze tijd herinnert nog het oude
tramstation in Schipluiden, waarin nu
het Museum Het Tramstation gevestigd
is. Als enige van de oude WSM-stations
is het interieur hier nog in behoorlijk
goede staat behouden. De lambrisering,
het beschilderde plafond in de
wachtkamer en de keuken zijn nog uit
de begintijd. In die keuken zijn nu voorwerpen
uit de tijd van de stoomtram
opgesteld.
Elders in het charmante gebouwtje
vindt u archeologische vondsten
van Keenenburg, een imposante waterburcht
die eeuwenlang het gezicht van
Schipluiden domineerde. Ze werd in
1798 gesloopt.
Tot en met 25 augustus is in het
Trammuseum de expositie ‘Middeleeuwse
kastelen in en om Schipluiden’
te zien. Deze is gewijd aan twaalf kastelen
die tussen ca. 1200 en 1575 in
dit gebied stonden, zoals Uterlier (De
Lier), Keenenburg (Schipluiden), Altena
(Delft), Holy (Vlaardingen) en Den
Burch (Rijswijk). De tentoonstelling
schetst de ontwikkeling van de kastelen
aan de hand van afbeeldingen en
wil van de nieuwe kas ‘een schoolvoorbeeld
qua energievoorziening’ maken,
dankzij optimale isolatie en toepassing
van zonnecollectoren/-boilers en aardwarmte.
Hij weet nog niet precies hoe,
maar de warmte wil hij opslaan voor de
winter. Misschien kan dit gebeuren met
behulp van het grote tropische waterbassin.
Maar er is ook angst voor Legionella.
Jan Kienjet weet zich gesteund door
het gemeentebestuur van Leidschendam-Voorburg,
dat Vlinders aan de Viet
naar zijn zeggen als ‘een kleinschalig, net
bedrijfje met een hoge educatieve waarde’
beschouwt.
bodemvondsten. Ook staan er enkele
maquettes.
Een leuke route is om vanuit Delft
de oude trambaan te volgen. Station
Delft lag vroeger ter hoogte van de
Buitenwatersloot, iets ten noorden van
de huidige locatie. Volg dit charmante
grachtje, dat op een gegeven moment
overgaat in de Hoornseweg. Gezien het
drukke verkeer is het veiliger om aan
de overkant van het water te gaan fietsen,
over de Hoornsekade. Voordat
deze via een kronkel overgaat in de
Woudseweg slaat u linksaf, de Tramkade
op. Langs de rivier De Gaag voert
deze u naar Schipluiden en komt daar
uit in de Dorpsstraat. Iets na het pittoreske
kerkje slaat u, ten zuiden van het
water, de Keenenburgweg in, die u naar
het Tramstation leidt.
Adres: Otto van Zevenderstraat 2.
Openingstijden: zat. van 14.00-16.00
uur, ‘s zomers ook woe. van 14.00-
16.00 uur.
De oude trambrug in Schipluiden, nu fietsbrug
Voorlopig zitten ze daar nog niet,
dus werkt Kienjet verder aan de oude
kas. Die is wat provisorischer geïsoleerd
met noppenfolie. Een klein verwarmingsketeltje
moet de tropische
temperatuur handhaven, en dat kost
al snel zo’n 5 à 6000 euro per jaar. ’s
Winters gaat de vlindertuin dicht, want
dat is energietechnisch gezien helemaal
niet te doen. De overgebleven vlinders
gaan dan naar de vlindertuin in
Emmen en er worden al tijdig geen
poppen meer besteld.
...lees verder op de achterpagina
juli-september branding 11

‘Rotterdamse Baan’ een heilloze weg
Als de voorkeurvariant gekozen wordt,
komt het Trekvliettracé niet onder de
Trekvliet te lopen. Reden dus om te kiezen
voor een naamswijziging. ‘Rotterdamse
Baan’ is een aanduiding die als alternatief
regelmatig gehoord wordt. Maar
hoe we hem ook noemen: waarom zou
die weg er eigenlijk moeten komen?
De Trekvliet krijgt geen betonnen bodem
De voorstanders van een autotunnel
tussen knooppunt Ypenburg en de
Binckhorstlaan vinden dat anders de
Eindelijk komen er dan toch serieuze maatregelen om doorgaand
verkeer van de Veerkades te weren. Als onderdeel van
een aangepast verkeerscirculatieplan (VCP) wordt in 2009 de
Lutherse Burgwal bij de Grote Markt afgesloten, evenals de
route Spui-Hofweg. De oorspronkelijk geplande afsluiting bij
het Piet Heinplein wordt vervangen door eenrichtingsverkeer
op een stuk van de Elandstraat en de Noordwal. Het Haags
Milieucentrum (HMC) is blij dat de Veerkades schoner zullen
worden, maar ziet het VCP als slechts een begin. Het verkeer
op de Mauritskade en Vaillantlaan zal toenemen, met alle
gevolgen van dien voor de luchtkwaliteit. Het plan betekent
een keuze voor het verplaatsen van de grootste concentraties
luchtvervuiling.
Met name voor de Vaillantlaan is het VCP geen structurele
oplossing. Zeker niet als straks ook nog de Trekvliettunnel
aangelegd wordt, die extra verkeer naar de CentrumRing zal
trekken. Maatregelen om de doorstroming op de Vaillantlaan
te verbeteren zullen wel iets helpen, maar onvoldoende om
12 branding juli-september
herontwikkeling van de Binckhorst niet
mogelijk zou zijn. Zonder een nieuwe
weg zou het verkeer op de Utrechtse
Baan in 2020 bijna permanent vaststaan
en het sluipverkeer in Voorburg en Rijswijk
de spuigaten uitlopen. Extra OV,
transferia, kilometerheffing en streng
parkeerbeleid zouden de groei van het
autoverkeer niet kunnen opvangen.
Deze redenering vergeet echter het
effect van het groeiende autoverkeer
op met name de luchtkwaliteit en de
CO 2 -uitstoot. Volgens de uitgevoerde
Milieueffectrapportage (MER) leidt aanleg
van de tunnel niet tot overschrijding
van de luchtkwaliteitsnormen. Maar de
MER heeft niet gekeken naar bijvoorbeeld
de Vaillantlaan, net buiten het
onderzoeksgebied. Door de tunnel zal
de verkeersdruk daar sterk toenemen,
met grote kans op overschrijding van
de normen. En zelfs als de normen niet
overschreden worden, blijft de gezondheidsschade
door luchtvervuiling groot.
Nog belangrijker is echter dat de
MER helemaal niet gekeken heeft naar
het effect op de CO 2 -uitstoot. Gek
genoeg hóefde dat volgens de richtlijnen
ook niet, terwijl de CO 2 -emissies
zo snel mogelijk drastisch verminderd
moeten worden om rampzalige kli-
maatverandering te voorkomen. Verkeer
draagt voor circa 20% bij aan de Nederlandse
CO 2 -uitstoot en is zo ongeveer
de enige sector waarin die uitstoot nog
jaarlijks groeit. Als we snel zijn, kunnen
maatregelen ter vermindering van
de uitstoot nog tegen relatief beperkte
kosten worden genomen. Uitstel leidt
tot veel grotere economische schade in
de toekomst, zo verwacht de gezaghebbende
Britse Stern-commissie.
Het is dus een drogredenering om te
stellen dat het autoverkeer vanwege het
economisch belang moet kunnen blijven
groeien. Het is juist andersom: vanwege
het milieu- en het economisch belang
moet de CO 2 -uitstoot zo snel mogelijk
fors beperkt worden. En omdat dit
met alleen technologische maatregelen
voorlopig bij lange na niet lukt, is een
beperking van de groei en omvang van
het autoverkeer noodzakelijk. Een dure
tunnel die het autoverkeer faciliteert en
volgens de uitgevoerde kosten-batenanalyse
maar weinig rendement heeft,
is dan weggegooid geld. Dat kan beter
besteed worden aan duurzamere alternatieven
zoals beter openbaar vervoer,
transferia en goede fietsvoorzieningen.
Duurzame ontwikkeling is alleen mogelijk
met duurzame mobiliteit.
VCP Verplaatst Concentraties Pollutie
aan de wettelijke luchtkwaliteitsnormen te voldoen. Die normen
zelf moeten bovendien verder aangescherpt worden om
zoveel mogelijk gezondheidsschade te voorkomen.
De gemeente begint nu heel voorzichtig te denken aan
flankerende maatregelen, zoals een strenger parkeerbeleid
en transferia aan de rand van de stad. Er komt een klein
transferium bij Hoornwijck en de mogelijkheid van een transferium
bij het Prins Clausplein wordt onderzocht. De totale
kosten van dit pakket zijn begroot op 40 à 70 miljoen euro.
Het HMC vindt dat veel sterker op dat soort maatregelen
ingezet moet worden, omdat alleen daardoor het aantal
auto’s in het centrumgebied daadwerkelijk zal verminderen.
De doorrekeningen en de voorbeelden van Londen en
Amsterdam laten zien dat juist dergelijke maatregelen bijdragen
aan verbetering van de luchtkwaliteit.
Lennart van der Linde,
mobiliteitsmedewerker HMC

Deze zomer zullen de terrassen op Het
Plein ongetwijfeld weer goed vol zitten.
Hoeveel van die bezoekers zullen zich realiseren
dat op deze plek de coeltuyn - de
groententuin - van het Grafelijk Hof lag?
Het begon allemaal rond 1230, toen
Graaf Floris IV begon met de bouw van
zijn ‘hof in Die Haghe’. Zijn zoon Willem
II en kleinzoon Floris V breidden
het verder uit. De natuurlijke omgeving
was de belangrijkste reden voor
de graaf van Holland om zich juist hier
te vestigen. Wat nu het Haagse Bos is,
maakte toen deel uit van een woud dat
helemaal doorliep tot aan Haarlem. Het
voedsel werd letterlijk naast de deur
gekweekt, de vis werd gevangen in
riviertjes en de zee en het wild in de
omringende natuur.
Iedere Haghenaar voorzag min of
meer in de eigen voedselbehoefte. De
hele keten van productie, distributie,
consumptie en recycling van voedsel
vond grotendeels plaats in het dorp en
de directe omgeving daarvan. Dat noemen
we ‘eetbaar’. Sinds de Industriële
Revolutie halen we ons voedsel van
steeds verder weg. Wat in de stad is
achtergebleven, is de consumptie.
Met als gevolg transpor ten over
enorme afstanden, grondstoffenverslindende
kunstmestproductie en concentraties
van vee die gevoelig zijn voor
dierenziektes. En niet te vergeten: stedelingen
die vervreemd zijn geraakt van
de fok, teelt en oogst, en die hun keuze
tussen producten veelal laten afhangen
van de prijs. De lagere prijzen gaan
aldus gepaard met een hogere milieubelasting
en een slechtere kwaliteit. Kortom,
de moderne, grootschalige, voedselvoorziening
staat onder druk. Hoog
tijd om het roer om te gooien.
Over de toekomst van onze voedselproductie
was tot 22 juni jl. in Maastricht
een tentoonstelling ingericht
onder de titel De Eetbare Stad. De zolder
van de Wiebengahal - een filiaal van
het Nederlands Architectuur Instituut
- was omgetoverd tot een soort plantenkas
met rijen plantenstekjes afge-
wisseld door maquettes, monitoren en
ander presentatiemateriaal. De tentoonstelling
bood een overzicht van allerlei
mogelijkheden om de landbouw in de
stad opnieuw in te voeren - van een- of
meermans activiteiten op basis van liefhebberij
en vrijwilligheid tot bedrijfsmatige,
professionele plannen; van praktische
plannen tot utopische voorstellen.
China en Cuba
Zo was daar van vaderlandse bodem
te zien het WAZ Holland Park van Alterra,
Grontmij en KnowHouse. In dit Agropark
in de Wujin Polder bij Shanghai
wordt de productie van glasgroenten,
koeien, varkens, vleeskuikens, schildpadden
en paddestoelen gecombineerd
met recreatie. Alleen hoogtechnologische
bedrijven die energie opwekken
uit hun afvalstromen worden hier toegelaten.
Organoponicos zijn tuintjes op elk
beschikbaar stukje grond in Havanna
waar gewassen worden geteeld. De
Organoponicos zijn ontstaan door de
sluiting van de collectieve boerderijen
in Cuba na de ineenstorting van de Sovjet-Unie
en de beëindiging van goedkope
kunstmestimporten. Op dit moment
voorzien zij Havanna van alle benodigde
groenten en helpen ze bij het ontwikkelen
van intensieve vormen van
Den Haag als eetbare stad
Een verrassende binnenkomst op de expositie
landbouw zonder kunstmest. Het is een
vorm van urban farming, dat wil zeggen
het inpassen van voedselproductie in
het ontwerp van de stad.
Europa
De Kitchen of Terrestrial Mechanics
van John Arndt is een futuristisch kringloopaanrecht.
Het water van de vaat in
een afdruiprek druppelt op de gewassen
die eronder staan en koelen tegelijkertijd
door verdamping aardewerken
potten waarin voedsel opgeslagen is. In
de compostbak onder het aanrecht zetten
wormen het afval om in mest voor
de planten. Het ontwerp is niet direct
toepasbaar, maar laat zien dat met enig
juli-september branding 13

De Kringloopkeuken van John Arndt
nadenken al gauw een kringloop ontstaat.
Deze zomer en herfst zullen ongeveer
duizend inwoners van het Engelse
Middlesbrough gezamenlijk groenten
en fruit kweken in kleine, middelgrote
en grote kweekbakken op verschillende
locaties in de stad.
Tussen juni en september brengen
de nieuwbakken tuinders hun oogst
naar een gezamenlijk keukenterrein
waar zij hun zelfgekweekte voedsel zullen
bereiden en opeten. In september
wordt bovendien een banket voor driehonderd
mensen aangericht op het centrale
plein van de stad: de Middlesbrough
Stadsmaaltijd. De ingrediënten zijn
uiteraard afkomstig van het gezamenlijke
kweekproject en de recepten zijn
dezelfde als van het gezamenlijke keukenterrein.
De maaltijd zal nog worden
verrijkt met vlees en groenten van lokale
bedrijven. Aldus wordt de band versterkt
met de bestaande lokale voedselproducenten
en handelskwekers. De
deelnemers mogen een stukje van het
grote tafelkleed mee naar huis nemen.
14 branding juli-september
Volkstuintjes op z’n Chicago’s
De Rotterdamse Markthal wordt maar liefst 35 meter hoog
Dit project wordt georganiseerd in
het kader van Designs of the time 2007
- door middel van regionale projecten,
manifestaties en tentoonstellingen in
noordoost-Engeland wordt onderzocht
hoe het leven op een duurzame manier
kan worden vormgegeven.
In 2010 verschijnt in het Rotterdamse
Laurenskwartier, aan de Binnenrotte,
de Markthal. Architectenbureau MVRDV
ontwierp een 70 meter breed en 110
meter lang gebouw met een mix aan
functies: markt, winkels, horeca, appartementen
en een parkeergarage. Het
hart van de hal wordt gevormd door
circa honderd marktkramen. De vaste
kramen worden aangevuld met losse
kramen voor seizoensproducten zoals
asperges. Op de buitenmarkt zullen de
kramen met niet-bederfelijke waar worden
gehandhaafd. Kenmerk is de menging
van functies. Het terugbrengen
van de voedselkringloop naar de stad
betekent automatisch dat in het stadspatroon
functiescheiding wordt vervangen
door functievermenging.
En de volkstuin?
In westerse steden worden volkstuinen,
wegens de voedselvervreemding,
vooral voor kinderen waardevol gevonden.
Bovendien staat moestuineten
steeds meer in de belangstelling. Niettemin
is de laatste jaren achthonderd
hectare aan volkstuinen in Nederland
verdwenen. Op grond van de Nota van
Uitgangspunten Erasmusveld/Leywegzone
zullen in het Erasmusveld ook weer
een aantal volkstuinen verdwijnen. Het
is dan ook een pijnlijk gemis dat de
klassieke Nederlandse volkstuin op de
tentoonstelling ontbreekt. Tijd dus voor
de gezamenlijke Nederlandse volkstuinen
om terug te keren naar de basis –
het kweken van gewassen voor de eigen
voedselvoorziening - en zich er rekenschap
van te geven hoe die er in deze
tijd uitziet. De moderne stad eist een
herkenbaar profiel voor het zogenaamde
urban farming als oplossing voor de
dilemma’s van de moderne, grootschalige
voedselvoorziening en voedselvervreemding.
De volkstuinen hebben daar
een belangrijke rol in, maar die moeten
ze dan ook wel oppakken. Inspiratie
kunnen ze vinden op www.cityfarmer.org.
Han Veltman
Daan Goedhart

Korte berichten
Den Haag gaat duurzaam bouwen
Het initiatiefvoorstel Duurzaam Bouwen:
Den Haag op Weg naar een Acht!
van CDA, GroenLinks en PvdA heeft in
de gemeentelijke commissie Stedelijke
Ontwikkeling en Ruimtelijke Ordening
(SRO) een warm onthaal gekregen.
Met hun voorstel willen de drie fracties
het duurzaam bouwen in Den Haag
een flinke impuls geven. Het initiatief
beperkt zich tot nieuwbouwprojecten
en wordt nadrukkelijk als een ‘eerste
stap’ gezien. Uiteindelijk zou duurzaam
bouwen de standaard moeten worden.
Het Haags Milieucentrum (HMC) heeft
met veel plezier en enthousiasme meegewerkt
aan dit voorstel.
‘Duurzaam bouwen’ wil zeggen dat
met behulp van milieuvriendelijke materialen
energiezuinige gebouwen met een
hoge woonkwaliteit en een gezond binnenmilieu
worden gerealiseerd. De mate
van duurzaamheid kan in cijfers worden
uitgedrukt (door middel van de zogeheten
Gemeentelijke Praktijk Richtlijn). Er
zijn scores te behalen voor energieverbruik,
waterverbruik, materiaalgebruik,
afval, gezondheid en kwaliteit.
De commissie SRO wil dat het college
aanvankelijk voor gemiddeld een 7
gaat en toewerkt naar een 8.
Op het moment dat deze Branding
naar de drukker gaat moet de gemeenteraad
zich nog over het initiatief uitspreken,
maar ook de slooptoets lijkt
op een meerderheid te kunnen rekenen.
Met dit instrument beschikt de
raad over de informatie om in concrete
gevallen een verantwoorde afweging
tussen sloop en renovatie te kunnen
maken. In het algemeen is slopen zeer
belastend voor het milieu.
Het college heeft verder toegezegd
een actiever beleid op energielekken in
de nieuwbouw te gaan ontwikkelen. Uit
een onderzoek in opdracht van het HMC
bleek op dit gebied veel mis te zijn. Het
verstrekken van infraroodfoto’s aan
nieuwe bewoners kan een sterk preventieve
werking hebben.
Al met al een aantal belangrijke stappen
op weg naar een duurzaam Den
Haag. Het initiatiefvoorstel en het rapport
over energielekken vindt u op www.
haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.
Naar een duurzamer mobiliteitsbeleid
Het huidige mobiliteitsbeleid in Den
Haag en Haaglanden is niet duurzaam,
en om het duurzaam te maken is schonere
technologie alleen niet voldoende.
Innovatie kost tijd en zoveel tijd hebben
we niet. Burgers moeten gestimuleerd
worden om de auto vaker te laten staan
en de fiets of het openbaar vervoer te
nemen. Andere steden laten zien dat dit
kan. De overheid moet een voortrekkersrol
vervullen om te voorkomen dat
iedereen op elkaar gaat zitten wachten.
Dat is de kern van de nota Naar hoogwaardige
mobiliteit en leefkwaliteit, die
een denktank begin juli heeft gepresenteerd.
De Denktank Leefbare Mobiliteit bestaat
uit een breed scala van ter zake kundige
lokale politici, vertegenwoordigers van
bewonersorganisaties, ROVER, de Fietsers-
bond en het Haags Milieucentrum.
Ze adviseert de gemeente Den Haag
en het stadsgewest Haaglanden om een
integrale visie op duurzame mobiliteit
te ontwikkelen, waarin ook alle negatieve
milieueffecten van mobiliteit volledig
meegewogen worden. Duurzaamheid
zou de kern van het mobiliteitsbeleid
moeten worden. Uitbreiding van weg-
infrastructuur is in die visie pas een
optie als eerst alle mogelijkheden zijn
benut van slimme ruimtelijke planning,
beprijzing, investeringen in fiets en OV,
mobiliteitsmanagement en ketenvervoer,
en benutting en aanpassing van
bestaande infrastructuur.
De nota Naar hoogwaardige mobiliteit
en leefkwaliteit is (vanaf 4 juli) te vinden
op www.haagsmilieucentrum.nl onder
Publicaties.
Toerist in eigen stad
De Fietsersbond Haagse regio heeft
zijn aloude Parkenroute opnieuw uitgebracht.
Binnenkort verschijnt een sterk
uitgebreide versie van de dertien jaar
oude fietsroute door Haagse parken,
waaraan bordjes met een afbeelding
van een fietsende ooievaar hier en daar
nog herinneren.
Beperkte de oude route zich tot de
parken in het noordoosten van de stad,
de nieuwe Parkenroute valt in drie
delen uiteen: de parken in het noordoosten
(overwegend oude buitenplaatsen
en landgoederen), die langs de
kust (met een gemengd karakter) en
die in het zuidwesten (parken met een
voornamelijk recreatief doel, aangelegd
in polders). De routes kunnen afzonderlijk
gefietst worden maar ook gecombineerd,
en dan bent u wel een dagje
zoet.
De Parkenroute zal verkrijgbaar zijn
bij in elk geval de VVV’s, fietsverhuurbedrijven
en de Fietsersbond. Via www.
fietsersbondhaagseregio.nl blijft u op
de hoogte.
Ecot!p
Ga klimaatwijs op reis
Of we in Nederland nu een mooie
zomer hebben of niet, het buitenland
lokt in de zomervakantie. Maar reizen
kost vrijwel altijd CO 2 . Hoeveel? Dat
kunt u berekenen met de adviesmodule
Klimaatwijs op reis. Per vervoermiddel
(bus, trein, auto of vliegtuig) en
per land geeft deze aan hoeveel CO 2
en andere broeikasgassen u met uw
reis uitstoot. En hoeveel bomen een
jaarlang moeten groeien om die emissies
te compenseren.
U vindt Klimaatwijs op reis op www.
milieucentraal.nl onder Vervoer en reizen.
juli-september branding 15

Column
door: Julius Pasgeld
Bloemkolen, bramen en Spaanse pepers
Laatst was er bij de Aldi een kasje in de aanbieding. Daarin
kon ik in mijn achtertuin mijn eigen groente en fruit telen.
Dat leek me wel wat. En het kwam bovendien mooi uit. Want
de laatste tijd heb ik toch niks meer met supermarkten. Stel
je voor: nooit meer afhankelijk van Albert Heijn en de C1000
voor mijn sperzieboontjes en koolrabi. Nooit meer ingewikkelde
bonuskaarten en onnozele air-miles voor mijn peen en
komkommer. Maar gewoon, fundamenteel met je handen in
de aarde van dichtbij het wonder der natuur aanschouwen.
Opnieuw ontdekken dat tomaten en bloemkolen niet aan
bomen groeien en dat augurken niet ontluiken in potjes met
water.
Het kasje was verkrijgbaar als bouwpakket. Tijdens het in
elkaar zetten ontdekte ik, dat ze bij Ikea wat dat betreft kleuterwerk
leveren. Na drie dagen had ik het voor elkaar. Het
stond tegen mijn schuurtje. Op het zuiden. Ik kon lucht zetten
met een raampje in het dak en een soort rooster in de
deur. Links en rechts had ik schappen gemaakt waar ik potjes
met aarde op zette. In ieder potje zat weer ander zaad. Voor
mijn geestesoog zag ik de paprika’s, de Spaanse pepers en
de courgettes al in dichte trossen mijn kasje vullen. Met een
beetje goede wil paste ik zelf ook net in het kasje. Omdat ik
niet wilde dat mijn borelingen koud werden deed ik de deur
achter me dicht als ik bijvoorbeeld met de beregeningsinstallatie
bezig was, die er bij was geleverd. Of wanneer ik met
een stuk tuinslang een waterleiding en een kraan aanlegde in
het kasje. Maar warm was het dan wel. Wat zeg ik, bloedheet.
Op de thermometer die ik speciaal voor de gelegenheid had
gekocht en op een van buitenaf zichtbare plek had gemonteerd
steeg het kwik niet zelden tot boven de 45 graden.
Maai twerk
Op het maaien van bermen in de
gemeente Den Haag valt een hoop aan
te merken. Op het verkeerde moment en
op een verkeerde manier maaien leidt
tot geldverspilling en schade aan flora
en fauna.
Dit valt op te maken uit het rapport
Maaiwerk-maatwerk dat het Haags
Milieucentrum heeft uitgebracht. De
HMC-ecoloog inventariseerde een steekproef
van negen bermen, met verschillende
ondergrond en maaihistorie, verspreid
over de stad.
16 branding juli-september
Hij trof in veel bermen verruiging aan -
het gevolg van slordig afhalen van het
maaisel. Ook vond hij opvallende sporen
van maaien met te zwaar materieel
en planten die op de bewuste plek niet
thuishoren.
Het maaien blijkt in vrijwel alle gevallen
op het verkeerde tijdstip te worden
uitgevoerd. Als dit te vroeg gebeurt kunnen
planten geen zaad zetten en worden
één- en tweejarige soorten weggeselecteerd.
Bijzaaien is duur. Het is kapitaalver-
‘Van het geld dat je zo langzamerhand in je eigen glastuinbouwonderneming
hebt gestoken, hadden we onze behoeften
aan groenten en fruit de eerstkomende vijftien jaar ook
zonder bonuskaarten en air-milespunten bij Albert Heijn kunnen
betrekken’, meende mevrouw Pasgeld, toen ze mij weer
eens drijfnat van het zweet uit het kasje zag komen. ‘Dat
was niet alleen gemakkelijker maar vooral ook véél goedkoper
geweest’, voegde ze daar fijntjes aan toe. Dat meende
ik uit de grond van mijn hart te moeten bestrijden. Niet
heel bijzonder vriendelijk hield ik haar voor, dat we tot nog
toe al zes heerlijke aardbeien en vier komkommers van eigen
grond hadden geconsumeerd. En dat er onlangs weliswaar
een forse investering aan bestrijdingsmiddelen tegen slakken,
zwarte bonenluis en valse meeldauw had plaatsgevonden,
maar dat iedere startende ondernemer wel eens met
tegenslagen te kampen had en dat ik zeker niet van plan was
bij de pakken neer te gaan zitten. Laat staan bij de stokbonen
die zich, kijk nou toch eens zelf, nu al geheel zelfstandig,
nou ja, langs de stokken dan, op de koude grond
reeds anderhalve meter hoog hadden ontwikkeld tot veelbelovende
leveranciers van een smakelijke bijdrage aan ik weet
niet hoeveel overheerlijke maaltijden. ‘En kijk eens naar de
bloemkolen’, wees ik haar. ‘Die gaten in de bladeren, dat is
helemaal verdwenen nadat ik die 47 zieltogende slakken heb
verwijderd uit die blauwe korrels die ik had gestrooid’.
‘Maar je houdt helemaal niet van bloemkool’, zei mevrouw
Pasgeld.
‘Daar gaat het niet om’, antwoordde ik weliswaar ernstig
transpirerend, maar toch met de grootst mogelijke waardigheid.
nietiging om een berm die nog maar net
in bloei staat van zijn pracht te beroven.
Vanuit ecologisch gezichtspunt mag een
berm niet in één keer gemaaid worden.
Dat heeft grote gevolgen voor de overleving
van dierpopulaties die gebruikmaken
van de bermen. Het maairegime moet
ruimte laten voor dieren om te kunnen
overleven tussen de maaibeurten door.
De discussie is geopend!
Het rapport is te vinden op www.haagsmilieucentrum.nl
onder Publicaties.

Hoe bereken je energiebesparing?
Energie besparen willen we natuurlijk
allemaal. Dat is immers beter voor
het milieu én voor de portemonnee. Maar
hoe bereken je nu eigenlijk de effectiviteit
van maatregelen?
Na het nemen van energiebesparende
maatregelen is het niet eenvoudig
om exact aan te geven hoeveel er
is bespaard. Door de variatie in strengheid
(of momenteel zachtheid) van winters
zijn resultaten immers moeilijk te
vergelijken. Maar door gasverbruik en
buitentemperatuur per maand consequent
te registreren zijn de verschillen,
onafhankelijk van de aard van de winter,
wel degelijk zichtbaar te maken.
In januari 2006 verving ik mijn VRketel
(verbeterd-rendementsketel) door
een HR-ketel (hoogrendementsketel). Ik
was natuurlijk benieuwd hoeveel energie
ik hierdoor bespaarde. Ik ontwikkelde
daarvoor de hieronder uiteengezette
methode, die ook gebruikt kan worden
om het besparingseffect af te leiden
van maatregelen zoals isolatie van
muren en/of daken.
In bijgaande tabel zijn de gemeten
waarden van een aantal wintermaanden
gem. gas wind zon
VR-ketel temp. m 3 / m/ uren
dag sec
Okt/04 11,6 2,4 5,2 4,2
Nov/04 6,9 6,1 4,1 1,8
Dec/04 4,0 8,4 4,4 1,7
Jan/05 5,6 7,6 6,6 2,9
Feb/05 2,8 8,8 5,0 3,5
Mrt-05 6,5 5,7 5,1 3,2
Nov/05 7,5 5,2 4,5 2,7
Dec/05 4,4 7,8 4,6 2,1
Jan/06
HR-ketel
2,0 9,3 3,9 2,1
Jan/06 2,0 7,8 5,1 3,6
Feb/06 3,2 7,4 5,2 2,0
Mrt/06 4,1 5,8 5,6 5,0
Okt/06 13,9 0,6 5,0 3,5
Nov/06 9,7 3,2 5,6 2,9
Dec/06 6,9 5,2 5,8 1,2
20%
weergegeven. Deze getallen betreffen
de gemiddelde maandtemperatuur (zie
www.knmi.nl), het gemiddeld aantal
gebruikte kubieke meters gas per dag,
de gemiddelde windsnelheid in meters
per seconde en het gemiddeld aantal
uren zon per dag.
De HR-ketel is halverwege de maand
januari 2006 geïnstalleerd, zodat deze
maand in de tabel opgesplitst is in een
VR-deel en een HR-deel. Het in de tabel
vermelde gasverbruik betreft alleen
het CV-gebruik. Om daaraan te komen
heb ik van de gemeten waarden een
halve kubieke meter afgetrokken. Dat is
namelijk het gemiddeld gasverbruik per
dag in de zomermaanden, wat dus uitsluitend
warmwatergebruik is.
Door de temperatuur en het gasverbruik
op te nemen in het spreadsheetprogramma
Excel kan hiervan een puntengrafiek
worden gemaakt. Daarna kan
Excel een rechte lijn (trendline) trekken,
die het stookgedrag van het huis benadert.
Hierdoor zijn twee grafieken ontstaan.
Een voor de metingen met de VRketel
en een met de HR-ketel. Het verband
is namelijk lineair, daar het warmteverlies
in een pand evenredig is met
het temperatuurverschil tussen de binnen-
en buitenkant hiervan.
Of in formulevorm: E = T x O x G
T is het gemiddelde temperatuurverschil
tussen binnen en buitenmuren.
O is het totaaloppervlak van de buitenmuren,
ramen en dakoppervlak.
G is het samengestelde warmtegeleidingsvermogen
van genoemde buitenoppervlakken.
De Windvogel nu ook in PV
U kent De Windvogel natuurlijk als
een vereniging die windenergie
opwekt en promoot, maar sinds kort
participeert de coöperatie in een
Solar-project in Duitsland. Op het dak
van Scheuten Solar Systems in Gelsenkirchen,
het bedrijf dat ook de
panelen levert, wordt in totaal 9000
m 2 aan microkristallijne zonnepanelen
geïnstalleerd. De geschatte jaarlijkse
opbrengst, 873 kWh per piekkiloWatt,
wordt door de fabrikant gegarandeerd.
Zonnecelprojecten zijn in Nederland
verre van rendabel, maar dankzij een
voor twintig jaar gegarandeerde terugleververgoeding
van ruim 49 eurocent
per kWh worden in Duitsland grote
projecten op dit gebied ontwikkeld.
Dat de punten in de grafieken niet
exact op één lijn liggen komt door de
variatie in gemiddelde windsnelheid en
uren zonneschijn in de diverse maanden.
Zo ligt het punt van de maand
januari 2005 (5,6; 7,6) boven zijn VRgrafiek,
voornamelijk vanwege de hogere
gemiddelde windsnelheid en daardoor
sterkere afkoeling.
Het punt van de maand maart 2006
(4,1; 5,8) ligt daarentegen onder zijn
HR-grafiek, voornamelijk vanwege het
relatief hoge aantal zonne-uren per
dag.
Excel kan ook de
vergelijking van de
graf ieken berekenen.
Hieruit blijkt
dat de hellingen van
de VR- en HR-grafieken
respectievelijk
-0,74 en -0,59 bedragen,
waaruit door
deling v an b eide
getallen afgeleid kan
worden dat de HRketel
heeft geleid tot
een energiebesparing
van 20%.
Arie Groenveld,
De Windvogel
juli-september branding 17

Agenda
editie juli augustus september 2007
iedere 2e vrijdag van de maand
> Wandelcafé Leiden
tijd: 20.00 uur
waar: Middelstegracht 85,
Leiden
informatie: 071 5227079
organisatie: NIVON
iedere zaterdag
> Onderhoud Vogelreservaat
Ackerdijk
tijd: 13.15 uur
waar: beheerboerderij van
het reservaat
informatie: 015 3697180
organisatie: Ver. voor
Natuur- en Milieubescherming
Pijnacker
iedere 1e zaterdag van de
maand
> Open middag Egelasiel
tijd: 14.00 tot 16.00 uur
waar: vanaf hoek De
Savornin Lohmanlaan
- Laan van Poot, bordjes
Egelopvang volgen
informatie: 070 3254045
organisatie: Stichting
Egelopvang
iedere 1e zondag van de
maand
> Open middag Vogelasiel
De Wulp
tijd: 13.00-16.00 uur
waar: Heliotrooplaan 15
informatie: 070 3231568
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zondag 1 juli
> Wandeling Scheveningenhaven:
basaltdijk
tijd: 10.00 uur
waar: eindpunt lijn 11 aan de
boulevard
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 4 juli
> Wandeling Clingendael
tijd: 14.00 uur
waar: Vanaf de brug over de
18 branding juli-september
tankgracht Van Brienenlaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 7 juli
> Excursie Aderwinkelpad
bij Driebergen
tijd: 8.40 uur
waar: CS bij Bruna
informatie: : 070 3554754 /
015 2571535
organisatie: KNNV
> Wandeling Westduinen
tijd: 14.30 uur
waar: v.a. hoek Savornin
Lohmanlaan - Laan van Poot
bordjes Egelopvang volgen
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Avondexcursie Starrevaart
tijd: 19.10 uur
waar: Ministerie van
Landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zondag 8 juli
> Dag van de Roos: Plantenruilbeurs
en rondleiding
tijd: 10.00- 16.00 uur
waar: Rosarium
Westbroekpark
informatie: 070-323 35 06
organisatie: KMTP/ Groei &
Bloei
> Wandeling Marlot-
Reigersbergen
tijd: 14.00 uur
waar: verzamelen hoek
Bezuidenhoutseweg /
Hofzichtlaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 11 juli
> Bomenwandeling Voorburg
-west door de oude parken
tijd: 14.00 uur
waar: Start Station Voorburg
bij het rode huisje
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 14 juli
> Wandeling De Horsten
tijd: 10.00 uur
waar: ingang Papeweg,
Voorschoten, bus 90 halte
Den Deijl
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 15 juli
> Excursie / NS-fietstocht
tijd: 8.00 uur
waar: Den Haag CS
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Wandeling
Wilhelminapark: insecten en
andere kriebelbeestjes
tijd: 13.30 uur
waar: “De Blokhut”,
Hazepad, Rijswijk
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN in samenwerking
met Vriendenkring
Natuurtuin Rijswijk
> Wandeling De Uithof
tijd: 14.00 uur
waar: eindpunt tramlijn 6
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 18 juli
> Wandeling Pan van
Persijn: duinflora bij avond
tijd: 20.00 uur
waar: t.o. oude vliegveld
Valkenburg tussen
Wassenaar en Katwijk
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 21 juli
> Excursie Putten Landgoed
Schoverhorst
tijd: 10.30 uur
waar: infobord bij Landgoed,
Garderenseweg 93 bij Putten
informatie: 06 53844741
organisatie: KNNV
> Wandeling Zuiderpark
tijd: 10.00 uur
waar: Parkpaviljoen, Johanna
Naberweg 5
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 22 juli
> Wandeling Vlietland
tijd: 14.00 uur
waar: blauwe Vlietlandbrug
aan het Frans Halsplantsoen,
Voorschoten, bus 45 halte
Vlietwijk
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 29 juli
> Wandeling Scheveningenhaven:
zeereep
tijd: 10.00 uur
waar: windmolen a/h einde
van de Houtrustweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 5 augustus
> Wandeling Oosterbeek-
Clingendael: volop zomer op
de landgoederen
tijd: 10.00 uur
waar: hoek
Wassenaarseweg/Thérèse
Schwartzestraat
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
woensdag 8 augustus
> Wandeling Park Rozenrust:
101 soorten-middag
tijd: 14.00 uur

waar: Veursestraatweg
102a, Leidschendam
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN en SBOL
zaterdag 11 augustus
> Excursie Zeeland
tijd: 8.00 uur
waar: Ministerie van
Landbouw
informatie: 079 3310369
organisatie: KNNV
zondag 12 augustus
> Wandeling Haagse Bos
tijd: 10.00 uur
waar: Bezuidenhoutseweg
bij het bruggetje naast
Huis ten Bosch
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 14 augustus
> Excursie Delft, bomen
tijd: 10.00 uur
waar: station Delft
informatie: 070 3554754 /
015 2571535
organisatie: KNNV
zaterdag 18 augustus
> Excursie Kalmthoutse
Heide
tijd: 8.00 uur
waar: Ministerie van
Landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Groenochtend met ruilbeurs:
Vetplanten en cactussen
tijd: 10.00-12.00 uur
waar: Stadskwekerij
informatie: 070-323 35 06
organisatie: KMTP/ Groei
& Bloei
zondag 19 augustus
> Wandeling scheveningen:
Spuikom + Voorhaven
tijd: 14.00 uur
waar: voormalig
Zeebiologisch Museum,
Dr. Lelykade 39
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 25 augustus
> Excursie Vogelfestival
Flevoland
tijd: 8.00 uur
waar: Ministerie van
Landbouw
informatie en opgave:
070 3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Excursie struinen door de
uiterwaarden bij Zaltbommel
tijd: 8.40 uur
waar: CS bij Bruna
informatie: 070 3554754 /
015 2571535
organisatie: KNNV
> Wandeling Kijfhoek/Bierlap
paddenstoelen en libellen
tijd: 11.00 uur
informatie en opgave: 070
5117276
organisatie: IVN
25 en 26 augustus
> Vogelfestival
tijd: 09.30 tot 17.00
waar: Oostvaardersplassen,
bezoekerscentrum, Kitsweg 1,
Lelystad
informatie:
www.vogelfestival.nl
organisatie: Vogelbescherming
Nederland, Staatsbosbeheer
en SOVON
zondag 26 augustus
> Wandeling Marlot-
Reigersbergen
tijd: 14.00 uur
waar: hoek
Bezuidenhoutseweg /
Hofzichtlaan bus 24
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 1 september
> Excursie Kijfhoek & Bierlap
tijd: 9.00 uur
waar: 1e parkeerplaats bij
Meijendel (Kievietsduin)
informatie en opgave:
070 3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Haagse Bos
tijd: 11.00 uur
waar: pannenkoekenhuis
Paviljoen Malieveld
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Haagse Bos
tijd: 13.00 uur
waar: pannenkoekenhuis
Paviljoen Malieveld
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 4 september
> Duurzame Dinsdag: Zet
duurzaam consumeren op de
kaart!
informatie:
www.duurzamedinsdag.nl
zaterdag 8 september
> Excursie Nijkerk,
Landgoed Oldenaller
tijd: 8.20 uur
waar: CS bij Bruna
informatie: 070 3554754 /
015 2571535
organisatie: KNNV
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Clingendael
tijd: 11.00 uur
waar: Hoofdingang
Wassenaarseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Clingendael
tijd: 13.00 uur
waar: Hoofdingang
Wassenaarseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 15 september
> Groenochtend met plantenruilbeurs:
Tuinklussen in
het najaar
tijd: 10.00-12.00 uur
waar: Stadskwekerij
informatie: 070-323 35 06
organisatie: KMTP/ Groei &
Bloei
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Hofwijck
tijd: 11.00 uur
waar: Huygensmuseum,
Westeinde 2a, Voorburg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Hofwijck
tijd: 13.00 uur
waar: Huygensmuseum,
Westeinde 2a, Voorburg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 18 september
> De Derde Dinsdag,
Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Café De Ooievaer in
het Atrium van het stadhuis.
informatie: 070 3050286
organisatie: Haags
Milieucentrum
zaterdag 22 september
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Sorghvliet
tijd: 11.00 uur
waar: ingang
Scheveningseweg, hoek
Goekooplaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Sorghvliet
tijd: 13.00 uur
waar: ingang
Scheveningseweg, hoek
Goekooplaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 29 september
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Ockenburg
tijd: 11.00 uur
waar: brug hoofdingang,
Monsterseweg 8
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Groene Maand-wandeling:
cultuurhistorie Ockenburg
tijd: 13.00 uur
waar: brug hoofdingang
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
juli-september branding 19

20 branding juli-september
april-juni
Vlinders nabij de Vliet
...vervolg van pagina 11
Bij binnenkomst komt u eerst langs
terraria met wat kleine reptielen, padjes
en wandelende takken. Hier is ook
een groot waterbassin waarin een paartje
Aziatische kleinklauwotters zich
van z’n grappigste kant laat zien. Deze
soort is niet beschermd. De otters zijn
een gift van Flevo-landschap, waar ze
uit een grotere groep in het natuurpark
waren verstoten.
Na een aantal anti-ontsnap-horren
gepasseerd te zijn komt u in het paradijs
met vele prachtige vlinders in alle
soorten en maten. Er lopen vier kwartelsoorten
rond, die onder andere spinnen
wegpikken, en er vliegen wat zangvogeltjes
rond. In de vijvers met water-
valletjes zwemmen allerlei
vissen en schildpadden.
Een groene kikker die er per
ongeluk terecht is gekomen zit luid te
kwaken. Er hangt een ‘poppenkast’ met
vele verschillende poppen, waarvan er
altijd wel een op uitkomen staat.
Gelukkig hebben ze in de kas nog
geen last van plagen gehad; er zijn
alleen wat dop- en wolluizen, maar
gezonde planten kunnen dat wel hebben.
Spuiten is natuurlijk uit den boze.
De bestrijding met mijten en sluipwespen
durven Kienjet en de zijnen nog
niet aan, omdat ze bang zijn voor het
overstappen naar een andere gastheer,
zoals de vlinder.
De grote tropische planten zijn voor
een gedeelte geschonken door de Hortus,
maar ook particulieren doneren hun
te groot geworden kamerplanten.
Jan Kienjet is net begonnen met de
bouw van een buitenverblijf van gaas
voor Europese vlindersoorten. Dit zal
voor de zomer al klaar zijn en naast
vlinders ook libellen en waterjuffers
huisvesten. Hiervoor worden allerlei
waardplanten (als brandnetel en wilg)
en nectarplanten (waaronder Buddleja)
geplaatst, rondom een grote vijver.
Alles wordt draaiende gehouden met
de hulp van een aantal vrijwilligers. Het
nieuwe project zal mede gefinancierd
worden door een grote bank. Kienjet’s
grootste inspiratiebron voor zijn vlindertuin
was De Orchideeënhoeve in Luttelgeest.
Deze is zeker ook een bezoek-
je waard, maar Kienjet wil zijn voorbeeld
voorbijstreven: “De doelstelling
nu is de mooiste vlindertuin van Europa
te worden.”
Vlinders aan de Vliet, Veursestraatweg
195, 2264 EG Leidschendam, telefoon:
06 51417483.
Geopend: 21 maart-1 nov., di.-zat.
van 10.00-17.00 uur, zo. van 12.00-17.00
uur. Volwassenen 1 7,- kinderen van 3
t/m 12 1 4,-. Honden zijn niet toegestaan.
De tuin is goed toegankelijk voor
mensen in een rolstoel, behalve de paar
trappetjes over de heuvel.