TOENEMENDE VERGRIJZING EN DE GEVOLGEN VOOR ...

1 Aanleiding
1
Aanleiding
Deze scriptie gaat over de vergrijzing van de samenleving en over de veroudering bij
gemeentelijke overheden in het bijzonder. De vergrijzing werpt zijn schaduwen vooruit; ook
gemeenten dienen maatregelen te treffen. In het maatschappelijke discours, zowel nationaal
als internationaal worden met name de negatieve gevolgen van de vergrijzing benadrukt: de
samenleving ziet senioren als opsoupeerders van publieke middelen en grootverbruikers van
medische voorzieningen ten koste van komende generaties. Oudere werknemers worden
gestigmatiseerd door zorgelijke berichtgevingen over hun verder dalende productiviteit en
vermeend oplopend ziekteverzuim; de lichamelijke gezondheid neemt immers met het stijgen
der jaren af. De algemene perceptie is dan ook dat de vergrijzing negatieve gevolgen heeft
voor de ontwikkeling van de Nederlandse economie en voor de houdbaarheid van ons
verzorgingsstelsel.
Het Centraal Planbureau heeft becijferd dat Nederland in de volgende kabinetsperiode, als er
geen relevante maatregelen genomen worden en als de beleggingsopbrengsten van de
pensioenfondsen achter blijven, een tekort van 15 à 20 miljard euro moet overbruggen om de
komende veertig jaar de kosten van de vergrijzing te kunnen dragen. Het aantal ouderen
(inactieven) neemt immers fors toe ten opzichte van het aantal jongeren (actieven).
Fiscalisering van de AOW, hét antwoord van Wouter Bos ten tijde van de aanloop naar de
Tweede Kamerverkiezingen in november 2006, op deze problematiek deed de emoties bij met
name de inactieven hoog oplopen. Niet alleen de VVD en het CDA waren fel tegen zijn
voorstel, maar ook in de PvdA-achterban was onrust ontstaan over fiscaliseringmaatregelen.
Die algehele ontrust heeft er toe geleid dat fiscalisering voorlopig niet als oplossing wordt
gezien voor deze problematiek.
Omdat de financiële kant van de vergrijzingsproblematiek voortdurend aan de orde wordt
gesteld, lijkt dit aspect het meest urgent. Echter, de vergrijzing kan ook vanuit andere
perspectieven worden bezien. Het lijkt ons goed om over de negatieve schaduw van de
financiële effecten heen te stappen en dit onderwerp vanuit een bestuurskundig perspectief te
beschouwen. Omdat wij werkzaam zijn binnen de publieke sector en ons afvragen welke
gevolgen de vergrijzing zou kunnen hebben voor de arbeidsmarkt, hebben wij er voor gekozen
om te onderzoeken wat die gevolgen voor de personele behoeften van gemeenten zouden
kunnen betekenen en hoe gemeenten daarop kunnen anticiperen. Om ons onderzoeksgebied
af te bakenen, en omdat een van ons werkzaam is bij een gemeente in de provincie
Gelderland, hebben wij ons onderzoek op gemeenten in deze provincie gericht, waarbij
demografische ontwikkelingen op landelijk niveau als uitgangspunt zijn gebruikt.
Met dit onderzoek willen wij in kaart brengen of er daadwerkelijk knelpunten in de
personeelsvoorziening gaan ontstaan, en welke gevolgen dit bij ongewijzigd beleid zal hebben
voor Gelderse gemeenten. Kunnen zij volstaan met het huidige beleid of is aanvullend beleid
met nieuwe personeelsinstrumenten nodig? En wat zijn de risico's van onvervulbare vacatures
voor de bedrijfsvoering en de kwaliteit van dienstverlening?
1.1 Wat is er eigenlijk aan de hand?
Alvorens een antwoord te kunnen geven op deze vragen is het noodzakelijk in te gaan op de
demografische ontwikkelingen van de Nederlandse bevolking. Het Centraal Bureau voor de
Statistiek (CBS) heeft een prognose gemaakt van de bevolkingsontwikkeling in Nederland tot