Voedingsarmoede onder Nederlandse kinderen. - Voedselbank

"Voedingsarmoede
onder Nederlandse
kinderen"
Kinderen van de Voedselbank hoeven niet ondervoed te
zijn
In opdracht van Voedselbanken Nederland
Door Esther van der Zeijden-Jansen

Contactgegevens
Het onderzoek in uitgevoerd door Esther van der Zeijden-Jansen in opdracht van Frank van Hulst namens de
Voedselbanken Nederland.
Voedselbanken Nederland:
Stichting Voedselbanken Nederland
Postbus 109
4750 AC Oud Gastel
www.voedselbankennederland.nl
KvK 30247714
Contactpersoon Voedselbanken Nederland
Frank (F.W.H.L.) van Hulst RA
Portefeuille: Voedselverwerving
Telefoon: 06-83240079
Email: fvh@voedselbankennederland.nl
Auteur
Esther (E.L.) van der Zeijden-Jansen (Levensmiddelentechnoloog)
Telefoon: 06-22456386
Email: eljansen@hotmail.com
2

Samenvatting
In 2010 zijn er in Nederland volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) ruim 1.100.000 mensen die op of
onder de armoedegrens leven, waarvan maar liefst 327.000 kinderen. In 2012 is het aantal kinderen dat op of
onder de armoede grens leeft gestegen naar 367.000 kinderen. Dit betekent dat 1 op de 10 kinderen op of
onder de armoede grens leeft.
De schrijnende conclusie die op basis van het onderzoek in dit rapport gesteld kan worden is dat de armoede
onder kinderen toeneemt en dat ouders met een laag inkomen hun kinderen niet van kwalitatief en
kwantitatief voedsel kunnen voorzien. Dit heeft schadelijke gevolgen voor de ontwikkeling van de kinderen,
zowel op geestelijk als lichamelijk gebied en kan leiden tot depressie, gestoorde geheugenfunctie en
vermindert leervermogen. Ook hebben arme kinderen een lagere kwaliteit van leven.
Door de focus te leggen op de kinderen en de gevolgen van voedselarmoede laten we zien dat wij
Nederlanders gezamenlijk, een onzekere en ongezonde toekomst creëren voor onze kinderen. Dit zijn de
mensen die ons later, op onze oude dag, moeten gaan verzorgen. Als zij blijven lijden onder de
voedselarmoede zullen er steeds meer volwassenen komen die zorg behoeven. Dit heeft niet alleen invloed op
de kwaliteit van de zorg, omdat minder werkkrachten beschikbaar zijn in de maatschappij als geheel, maar ook
op de kosten. Uiteindelijk zal de samenleving de stijgende kosten die verbonden zijn met gezondheidszorg niet
meer kunnen dragen.
Op basis van dit rapport wordt aangetoond dat het tekort aan kwalitatief voedsel zeer schadelijk kan zijn voor
de maatschappij als geheel. Het creëren van bewustzijn bij bedrijven en burgers is stap één. Het ondervangen
van geschikt voedsel voor de Voedselbanken is een tweede stap waar bij voorkeur samen met de industrie over
gesproken wordt om een procedure te ontwikkelen die voor beide partijen lucratief kan zijn. Hierbij kan
bijvoorbeeld worden gewezen naar ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’.
Om in aanmerking te komen voor een voedselpakket heeft Voedselbanken Nederland de onderstaande
financiële toekenningscriteria opgesteld aan het maximaal te besteden leefgeld. De Voedselbanken Nederland
hanteren een strengere norm voor armoede dan het Sociaal Cultureel Planbureau. De reden van deze scherpe
criteria is dat de Voedselbanken een gebrek hebben aan voedsel.
Maximaal te besteden leefgeld per huishouden per maand om in aanmerking te komen voor
een voedselpakket bij de Voedselbank
2012
Voor een volwassene € 180
Voor elke volwassene (boven 18 jaar) daarbij € 60
Per kind t/m 12 jaar € 50
Per kind tot 18 jaar € 50
Voor een 3 personen gezin (1 volwassene, 2 kinderen) € 280
Voor een 4 personen gezin (2 volwassenen, 2 kinderen) € 340
Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) heeft de gemiddelde kosten voor de verschillende
maaltijden per persoon berekend aan de hand van een verantwoord voedingspakket (samengesteld door het
Voedingscentrum rekening houdend met de schijf van vijf). Nibud geeft aan, dat er een bedrag nodig is van
€ 14,90 per dag, terwijl een gezin dat in aanmerking komt voor een voedselpakket bij de Voedselbank slechts
€ 11,18 leefgeld per dag te besteden heeft (uitgaande van een gezin bestaande uit 4 personen met 2
volwassenen en 2 kinderen). Leefgeld houdt in dat het beschikbare budget niet alleen aangewend word voor
voeding, maar ook nodig is voor kleding, persoonlijke verzorging, schoolactiviteiten, Sinterklaas, ontspanning
etc. Er zit derhalve een aanzienlijk verschil tussen het bedrag dat Nibud stelt, dat nodig is om gezond te eten en
het toegestane leefgeld-criterium van de Voedselbanken Nederland.
Voor mensen die in aanmerking komen voor een voedselpakket van de Voedselbank is het uitgesloten om van
het beschikbare budget een voedzame maaltijd te bereiden welke voldoet aan de criteria van gezond eten.
3

De Voedselbanken Nederland gaat ervan uit dat er in Nederland jaarlijks ca 9,5 miljoen ton voedsel verspild
wordt. Hiervan heeft ca 50% betrekking op ondernemingen (voedselproducerende en handelsbedrijven zoals
supermarktketens). Deze verspilling van de overschotten legt niet alleen een enorme druk op het milieu, maar
wordt ook niet gegund aan de mensen in Nederland die in armoede leven.
Het voedsel tekort probleem van mensen in armoede met betrekking tot adequaat voedsel (zowel kwalitatief
als kwantitatief) kan per direct opgelost worden indien deze overschotten niet meer vernietigd worden maar
aangewend worden voor humane voeding.
Als maatregelen gebaseerd op solidariteit (de sterke beschermen de armen) richting de Voedselbranche niet
helpen, kan door middel van sancties op Voedselverspilling een stroom richting beschikbare humane voeding
gaan. Indien slechts 10% van de verspilling aangewend wordt voor humane voeding, dan hebben alle mensen
die op of onder de armoede grens leven voldoende te eten conform de schijf van vijf.
4

Index
1 Het belang van het kind .................................................................................................................................. 6
2 Voedselbanken Nederland .............................................................................................................................. 8
2.1 Toelatingscriterium ................................................................................................................................ 8
3 Statistieken over kinderen en armoede in Nederland .................................................................................. 10
4 Benodigde voedselinname kinderen ............................................................................................................. 12
4.1 Gezond eten voor zwangere vrouwen ................................................................................................. 14
4.2 Voedselinname tijdens borstvoeding ................................................................................................... 14
4.3 Ontbijt .................................................................................................................................................. 17
4.4 Ondervoeding ....................................................................................................................................... 17
4.4.1 Vitaminen en Mineralen ................................................................................................................. 17
4.4.2 Vitaminen tekort ............................................................................................................................ 18
4.4.3 Mineralen/ spoorelementen tekort ............................................................................................... 19
4.5 Overgewicht ......................................................................................................................................... 22
4.6 Voedselarmoede onder kinderen in Nederland ................................................................................... 22
4.6.1 De gevolgen van voedselarmoede ................................................................................................. 22
5 Het budget voor kwalitatief voedsel ............................................................................................................. 24
6 Conclusie en aanbeveling .............................................................................................................................. 27
7 Begrippenlijst ................................................................................................................................................ 28
8 Bijlage - Leeftijdscategorieën ........................................................................................................................ 30
9 Bijlage - Vitaminen ........................................................................................................................................ 31
10 Bijlage - Mineralen ........................................................................................................................................ 33
11 Bijlage - Spoorelementen .............................................................................................................................. 36
5

1 Het belang van het kind
Onze kinderen zijn onze toekomst. Hoewel Nederland nog steeds één van de meest welvarendste landen ter
wereld is, waar zorg en onderwijs voor iedereen toegankelijk is, zien we een verslechtering in de gezondheid
van onze kinderen. Overgewicht is één van de problemen die steeds stelselmatiger aangepakt moet worden,
om maar niet te spreken van de beperkte beweging waar steeds meer kinderen onder lijden. In combinatie met
de toenemende vergrijzing schapen we een onzekere toekomst met torenhoge kosten voor de zorg,
toenemende werkloosheid en uitval door ziekte.
Waar gaat het mis? Dit rapport is opgesteld om antwoord te geven op deze prangende vraag. We zijn het
verschuldigd tegenover onze kinderen om deze vraag te onderzoeken. Of zoals het internationaal verdrag,
artikel 27, inzake de rechten van het kind het opsomt:
“Ieder kind heeft recht op een levensstandaard die voldoende is voor zijn of haar lichamelijke, geestelijke,
intellectuele, zedelijke en maatschappelijke ontwikkeling. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de
levensomstandigheden van het kind maar de overheid moet hen hierbij helpen door bijstand en ondersteuning
zodat het kind op het minst voldoende eten en kleding en adequate huisvesting heeft.” 1
Als kinderen onder de armoede grens leven, kunnen zij niet verantwoordelijk worden gehouden voor de
situatie. De keuzes van anderen en de omstandigheden die van invloed zijn op het inkomen van ouders en
verzorgers, kunnen tot onzekere en ongezonde situaties, buiten de schuld van het kind om. Doordat
bijvoorbeeld ouders werkloos worden, schulden hebben, scheiden of om wat voor reden minder inkomsten
binnenkrijgen, is er kans op armoede.
Helaas is het aandeel kinderen dat in armoede leeft hoog ten opzichte van de rest van de bevolking. Al met al
vormen kinderen die onder armoedegrens leven bijna een derde (32 procent) van de arme groep. Terwijl alle
kinderen in Nederland ruim een vijfde (21 procent) van de totale Nederlandse bevolking uitmaken. 2
Andere cijfers laten zien dat in 2010 529 duizend huishoudens onder de lage-inkomensgrens leefden en dat van
die groep veertien procent aangeeft onvoldoende geld te hebben voor om de dag een warme maaltijd met
vlees of vis. Tegelijkertijd wordt in Nederland jaarlijks ca 9,5 miljoen toen voedsel verspild. Hiervan heeft ca
50% betrekking op de ondernemingen (voedselproducerende en handelsbedrijven zoals supermarktketens).
Deze verspilling van de overschotten legt niet alleen een enorme druk op het milieu, maar wordt ook niet
gegund aan de mensen in Nederland die in armoede leven. Hoe is dit mogelijk? Dat is een dringende vraag die
leeft bij Voedselbanken Nederland.
Er zitten meerdere kanten aan het voedselprobleem onder arme gezinnen. Aan de ene kant is bewezen dat een
te eenzijdig voedselpatroon impact heeft op de fysieke en mentale ontwikkeling van het kind. Deze groep arme
kinderen kent ook vaker problemen met school en criminaliteit. Aan de andere kant brengt de
voedingsarmoede spanningen met zich mee die zijn weerslag kunnen hebben op het gezinsleven. Een
opvallende aantekening hierbij is dat kinderen met ouders die allebei werkloos zijn, vijf keer vaker mishandeld
worden dan kinderen met ouders die wel werk hebben. 3
Ondanks deze cijfers, zijn de gevolgen en oplossingen voor Nederlandse kinderen in armoede niet erg
inzichtelijk. Dat heeft met een aantal factoren te maken. Ten eerste zijn er vele aspecten in het leven van een
kind die invloed kunnen hebben op de ontwikkeling en gezondheid van een kind. Ten tweede is er nog te
weinig onderzoek gedaan naar deze zeer kwetsbare groep die onder de armoedegrens leeft. De problematiek is
echter duidelijk: voeding speelt hoe dan ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van kinderen, zowel op het
gebied van gezondheid als in de leerprestaties.
1 http://bit.ly/eU8G6j
2 http://bit.ly/TvPXQk
3 http://bit.ly/VgfqjE
6

Het is duidelijk dat de maatschappij bewuster gemaakt moet worden voor het voedingsprobleem onder
kinderen die onder de armoedegrens leven. Dit rapport moet bijdragen aan het inzicht in de problematiek, de
gevolgen en de eventuele oplossingen. Opdat kinderen de stabiele toekomst krijgen die wij voor ogen hebben
en opgroeien tot zowel geestelijk als fysiek gezonde individuen.
In dit rapport worden op verzoek de volgende vragen beantwoord:
Is de leeftijdsindeling van belang of hebben alle kinderen op elke leeftijd dezelfde behoefte als het de
voedselinname betreft?
Welk soort en hoeveelheid voedsel, gelet op de schijf van vijf, hebben kinderen minimaal nodig om adequaat
op te groeien, dus met een goede geestelijke en fysieke ontwikkeling?
Kunnen de ouders die aan de financiële norm van de Voedselbank voldoen voldoende kwantitatief en
kwalitatief voedsel kopen voor hun kinderen?
Het onderzoek zal resulteren in een samenvattende notitie welke via de Voedselbanken Nederland verspreid
kan worden naar verschillende verantwoordelijken en de media. Dit kan eveneens bijdragen aan de nieuwe
strategie, beleid, visie en doelen die Voedselbanken Nederland aan het opstellen is, waarin maatschappelijke
bewustzijn centraal staat.
Het onderzoek is uitgevoerd door Esther van der Zeijden-Jansen in opdracht van Voedselbanken Nederland.
Met dank aan Anne van den Berg voor het redigeren.
7

2 Voedselbanken Nederland
Voedselbanken Nederland is de landelijke koepelorganisatie waarop acht Regionale Voedselbanken zijn
aangesloten. De landelijke organisatie voert geen operationele activiteiten uit. Er bestaat dus geen Landelijke
Voedselbank met een centrale vestiging en hoofdkantoor. Er is meer sprake van een coördinatie- en
overlegplatform.
Het directe werk wordt uitgevoerd door de mensen van de Regionale Voedselbanken, die elk een
vertegenwoordiger in het bestuur van de landelijke organisatie hebben. Elk bestuurslid van de landelijke
organisatie heeft één of meerdere portefeuilles.
De acht Regionale Voedselbanken hebben op hun beurt een bestuur dat is samengesteld uit afgevaardigden
van de lokale Voedselbanken die in de betreffende regio actief zijn. Er is dus sprake van een getrapte structuur
waarbij elke voedselbank via de regio mee kan praten over de landelijke ontwikkelingen.
De landelijke bestuurders houden zich bezig met de activiteiten behorend tot hun portefeuille, samen met de
verantwoordelijke mensen van de regio’s die zich met het betreffende onderwerp bezighouden. Op deze
manier kan er vanuit de basis binnen de regio’s beleid worden ontwikkeld en kunnen eventueel afspraken
worden gemaakt voor alle voedselbanken in het land.
2.1 Toelatingscriterium
Het toelatingscriterium van de Voedselbanken per 1 januari 2012: indien er aan leefgeld per maand minder
overblijft dan het bedrag uit de navolgende formule komt een gezin in aanmerking voor een voedselpakket.
€ 180,- voor één volwassene plus
€ 60,- voor elke extra volwassene (personen van 18 jaar of ouder) plus
€ 50,- per kind (ongeacht de leeftijd maar wel jonger dan 18 jaar)
Leefgeld per huishouden per maand 2011 2012
Voor één volwassene € 175 € 180
Voor elke volwassene (boven 18 jaar) daarbij € 60 € 60
Per kind t/m 12 jaar € 25 € 50
Per kind tot 18 jaar € 50 € 50
Voor een 3 personen gezin (1 volwassene, 2 kinderen) € 250* € 280
Voor een 4 personen gezin (2 volwassenen, 2 kinderen) € 310* € 340
Tabel 1: Maximaal te besteden leefgeld per huishouden per maand om in aanmerking te komen voor een voedselpakket bij
de Voedselbank
*Uitgaande van een gezinssamenstelling van een Volwassene met een kind onder de12 jaar en een kind in de leeftijd tussen
de 12 en 18 jaar.
8

Leefgeld per huishouden per dag 2011 2012
3 persoonshuishouden (1 ouder, 2 kinderen) per dag € 8,22 € 9,21
4 personen gezin (twee volwassenen, 2 kinderen per dag € 10,19 € 11,18
Tabel 2 Leefgeld per dag, per huishouden om in aanmerking te komen voor een voedselpakket bij de Voedselbank
Leefgeld per maaltijd per persoon 2011 2012
3 persoonshuishouden (1 ouder, 2 kinderen) € 0,68 € 1,02
4 personen gezin (twee volwassenen, 2 kinderen € 0,85 € 0,93
Tabel 3: Per maaltijd per persoon om in aanmerking te komen voor een voedselpakket bij de Voedselbank
Toelichting aan de hand van een rekenvoorbeeld:
Een gezin in 2012 bestaande uit een alleenstaande moeder met twee kinderen
€ 180 + € 50 + € 50 = € 280.
€ 280 * 12 maanden / 365 dagen in het jaar = € 9,20 per dag/per gezin.
€ 9.20 / 3 personen / 3 maaltijden = € 1,02 per persoon / per maaltijd.
Een gezin bestaande uit een vader en moeder met twee kinderen:
€ 180 + € 60 + € 50 + € 50 = € 340.
€ 340 * 12 maanden / 365 dagen in het jaar = € 11,18 per dag/gezin.
€ 11,18 / 4 personen / 3 maaltijden = € 0,93 per persoon / per maaltijd.
In principe kan één gezin maximaal drie jaar gebruik maken van de Voedselbank. Deze periode van drie jaar
loopt parallel met de periode van schuldsanering.
De Voedselbank werkt uitsluitend met vrijwilligers. Voor de noodzakelijke uitgaven, zoals kosten voor
elektriciteit, vervoer, verzekeringen en dergelijke, is ze geheel afhankelijk van sponsors en donateurs. Zonder
steun van particulieren en het bedrijfsleven kan de Voedselbank niet bestaan. 4
4 http://bit.ly/aghz48
9

3 Statistieken over kinderen en armoede in
Nederland
De statistieken over armoede en de groep kinderen die hier onder lijdt, laten zien dat deze groep sinds het
begin van deze eeuw groeit. Dat is een zorgwekkende ontwikkeling. In 2010 zijn er volgens het Sociaal Cultureel
Planbureau (SCP) ruim 1.100.000 mensen die op of onder de armoedegrens leven, waarvan maar liefst 327.000
kinderen. Zoals in het voorwoord duidelijk geschetst is, is het aandeel kinderen in de armoedegroep groter dan
het totale percentage kinderen ten opzichte van de totale bevolking.
Van alle kinderen in Nederland leefde in 2010 één op tien op of onder de armoedegrens. Deze groep is
ongeveer anderhalf keer zo groot als de gehele arme groep ten opzichte van de totale bevolking (9,7 procent
tegenover 6,5 procent). Bovendien laten de cijfers zien dat de kans op langdurige armoede groter is. Daarbij
laat de voorspelling van het SCP zien dat kinderarmoede sneller toeneemt dan gemiddeld; in 2012 is het
armoedepercentage naar verwachting 11,1 procent. Dat is een groei van 1,4 procent naar 367.000 kinderen die
onder de armoedegrens leven.
Als we kijken naar het aandeel gezinnen dat onder de armoedegrens leeft, dan zien we dat 7,7 procent van de
6,9 miljoen huishoudens die ons land rijk is in 2010 onder de armoedegrens leefde. Dit komt neer op maar
liefst 462.000 gezinnen. De voorspelling laat zien dat ook hier het percentage zal stijgen in de komende jaren,
namelijk naar 8,1 procent in 2011 en 8,5 procent in 2012.
Het is belangrijk om deze cijfers over de huishoudens te noemen, vanwege het effect van werk hebben en
gezondheid van ouders invloed heeft op de hoedanigheid van de kinderen. Daarom is het ook belangrijk om op
te merken dat huishoudens met een inkomen onder de lage-inkomensgrens vaker schulden of andere
financiële problemen hadden dan huishoudens met een hoger inkomen. Daarbij geeft veertien procent van
huishoudens met een inkomen onder de lage-inkomensgrens aan onvoldoende geld te hebben voor om de dag
een warme maaltijd met vlees of vis.
Vooral voor de gezinnen met één ouder drukken financiële onzekerheid en bijkomstige problemen met het
verzorgen en voeden van kinderen zwaar op de stabiliteit van het gezien. Cijfers van het SCP laten zien dat
eenoudergezinnen met uitsluitend minderjarige kinderen in 2010 met 26 procent relatief het meest kampten
met armoede. Daarbij is ook de groep minderjarige kinderen van acht tot tien jaar het grootst bij gezinnen met
een laag inkomen.
De belangrijkste boodschap die we uit deze cijfers kunnen destilleren is dat het armoedeprobleem een groot
aantal gezinnen in Nederland treft én dat het probleem groeiende is. In de rest van het rapport wordt vooral de
nadruk gelegd op de voedselarmoede onder de zeer kwetsbare groep kinderen en met deze cijfers in het
achterhoofd wordt een duidelijke call-to-action noodzakelijk. 5
Voedselbanken Nederland gaat ervan uit dat er in Nederland jaarlijks ca 9,5 miljoen ton voedsel wordt verspild.
Hiervan heeft ca 50% betrekking op ondernemingen (voedselproducerende en handelsbedrijven zoals
supermarktketens) 6 . Deze verspilling van de overschotten legt niet alleen een enorme druk op het milieu, maar
wordt ook niet gegund aan de mensen in Nederland die in armoede leven.
Het voedsel tekort probleem van mensen in armoede met betrekking tot adequaat voedsel (kwantitatief als
kwantitatief) kan per direct opgelost worden indien deze overschotten niet meer vernietigd worden maar
aangewend worden voor humane voeding.
Als maatregelen gebaseerd op solidariteit (de sterke beschermen de armen) richting de Voedselbranche niet
helpen, kan door middel van sancties op Voedselverspilling een stroom richting beschikbare humane voeding
gaan.
5 http://bit.ly/t8YGPI
6 http://bit.ly/U8bxqc
10

Als slechts 10% van de verspilling aangewend wordt voor humane voeding, dan hebben alle mensen die op of
onder de armoede grens leven voldoende te eten conform de schijf van vijf.
De 10% geldt als er uitgegaan wordt van de volgende berekening: 10% x 4,75 miljoen ton = 475.000 ton.
Geschat wordt dat de Voedselbanken nu 8.000 ton ontvangen, goed voor 25.000 pakketten ofwel 70.000
monden. (475.000/8.000) x 25.000 = 1.484.375 pakketten. Dit is meer dan het aantal mensen dat leeft onder
de armoede grens.
11

4 Benodigde voedselinname kinderen
Het is belangrijk alvorens een onderzoek te starten naar het gebrek van voedselinname qua diversiteit en
hoeveelheid, te bepalen wat kinderen en moeders nodig hebben. Over de gehele linie is te zien dat gevarieerd
eten belangrijk is om alle bouwstoffen binnen te krijgen die een kind nodig heeft. Vooral gebrek aan
bijvoorbeeld vitamine B1 laat het belang van granen, zoals donkerbruin brood, zien. Mensen die niet genoeg
van dit soort vitamine binnen krijgen hebben last van vermoeidheid, gebrek aan eetlust en voldoende
prikkeloverdracht. Gebrek aan vitamine c, wat voornamelijk uit groente en fruit wordt gehaald, kan zelfs leiden
tot verminderde weerstand, bloedarmoede en trage wondgenezing.
Gevarieerd eten kan door te variëren uit de verschillende productgroepen van de zogenoemde “Schijf van Vijf”
van het Voedingscentrum. Om goed te variëren hoeft het menu er niet elke dag compleet anders uit te zien,
maar het is wel van belang dat er niet weken achtereen dezelfde producten gekozen worden. Vooral de
inname van verkeerde koolhydraten uit bijvoorbeeld snoep en geraffineerde suikers uit frisdrank hebben
negatief invloed op de gezondheid van mensen en zelfs op de groeiontwikkeling van kinderen. Op die manier
ontstaat voedselarmoede, wat wordt gedefinieerd als het onvermogen tot het verkrijgen van voedzame
voeding en het verband houdende effect op de gezondheid, cultuur en sociale deelname aan de maatschappij.
Met andere woorden: voedselarmoede heeft verstrekkende gevolgen voor het leven van een kind.
Hieronder vindt u de belangrijkste richtlijnen voor kinderen, zwangere vrouwen en moeders die vorstvoeding
geven aangezien zij een andere inname dienen te hanteren dan een doorsnee mens. Daarbij besteden we extra
aandacht aan het ontbijt, de belangrijkste maaltijd van de dag, die nog door teveel mensen wordt overgeslagen
in de haast om naar school of werk te gaan. Ook wordt benadrukt wat het uitblijven van de juiste
voedingsmiddelen, vitamines en mineralen tot gevolg heeft voor kinderen.
Overigens is het voor de Voedselbank niet altijd mogelijk om een gevarieerd aanbod aan te bieden of voedsel
te bieden wat de voorkeur heeft (zie tabel 6). De Voedselbank is afhankelijk in het voedsel dat aangeboden
wordt en, hoewel de organisatie dankbaar is voor alles wat binnenkomt, dit voedsel bevat soms te veel
verzadigende- en transvetten, zout, geraffineerde suikers en teveel kilojoule bevatten. Ook zijn er te vaak geen
verse groenten en fruit om te bieden aan de afnemers van de Voedselbank.
12

Baby Dreumes Kleuter Kind Puber
Leeftijd 0.5-2 2-4 4-6 6-12 12-18
Behoefte Verdeeld in gram hoe gram hoe gram hoe gram hoe gram hoe
Vitaminen en Fruit
mineralen
a 150 1.5 150 1.5 150 1.5 150-200 1.5-2 200 2
Groente b 50-100 1-2 50-150 1-3 100-150 2-3 100-200 2-4 150-200 3-4
Vezels en
andere
Aardappelen, rijst, pasta,
peulvruchten b
Brood
50-100 1-2 50-150 1-3 100-150 2-3 100-200 2-4 150-225 3-4
c 70-105 2-3 70-140 2-4 105-140 3-4 105-175 3-5 140-210 4-5
Kaas
Eiwitten en
andere
d 10 0.5 10 0.5 10 0.5 10-20 0.5-1 20 1
Melk (producten) e 300 300-400 400 300-600 600
Vlees(waren), vis, kip, eieren,
vleesvervangers
50-60 50-80 60-80 60-100 80-125
Vitaminen en
essentiële
Bak-, braad- en frituurproducten,
olie
vetzuren
f
15 1 15 1 15 1 15 1 15 1
Halvarine g 10-15 5 10-15 5 20 5 20- 25 5 20-30 5
Dranken Dranken (inclusief melk) e 750 750 750 1000 1000-1500
Tabel 4 Overzicht dagelijks aanbevolen hoeveelheden per dag aan de hand van de Schijf van Vijf 7
NOTE: In tabel 2 is een baby tot een half jaar niet meegenomen. Dit omdat de benodigde (soort) voedselintake van een baby tot een half jaar niet gelijk staat tot het soort voedsel van een
kind van een half tot achttien. Dit komt doordat een baby tot een half jaar sowieso van de borst van de moeder drinkt of flesvoeding krijgt. De dagelijks aanbevolen hoeveelheden is uitgedrukt
in de onderstaande eenheden:
a. Stuks
b. Opscheplepels
c. Sneetjes
d. Plakken
e. Milliliters
f. Eetlepels
g. Messtrijksels
7 http://bit.ly/shkjJd

4.1 Gezond eten voor zwangere vrouwen
Voor zwangere vrouwen is het extra belangrijk om goed te eten, zodat het kind zich optimaal kan ontwikkelen
voor zijn of haar geboorte. Daarom is het belangrijk om voldoende ijzerrijk voedsel binnen te krijgen.
Bijvoorbeeld door het eten van volkorenbrood, vlees, broccoli of sperziebonen te eten. Ook is het van belang
om bij elke maaltijd vitamine C rijke producten, zoals groente of fruit te eten. Op die manier kan het lichaam
het ijzer gemakkelijk opnemen.
Voldoende vis eten is belangrijk, omdat de vetzuren in vis belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de hersenen
en het gezichtsvermogen bij ongeboren baby’s. Maximaal twee porties (driehonderd gram) vette vis per week
is aangeraden.
Voor een overzicht van de benodigde voeding per dag, zie tabel 5 onder voedselinname tijdens borstvoeding.
4.2 Voedselinname tijdens borstvoeding
De samenstelling van moedermelk wordt maar voor een klein deel beïnvloed door wat de moeder eet. Als een
vrouw die borstvoeding geeft, onvoldoende eet of niet voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt, gaat dit vooral
ten koste van haar zelf en haar conditie, maar niet ten koste van de kwaliteit van de moedermelk. De aandacht
voor de voeding is dus vooral belangrijk voor de moeder zelf en niet zozeer voor de kwaliteit van de
moedermelk die het kind binnenkrijgt.
De onderstaande tabel 5 geeft de voedingsbehoeften weer van een zwangere en borstvoeding gevende vrouw
ten opzichte van een vrouw van 30 die alleen voor zichzelf eet. Een zwangere vrouw of een vrouw die
borstvoeding geeft, heeft niet meer nodig dan een “gewone” vrouw van dertig jaar. Alleen is het belangrijk om
meer vlees of vis te eten. Ook tijdens de borstvoeding is, net als tijdens de zwangerschap, extra ijzer nodig. Dit
in verband met compensatie van de ijzerverliezen via de moedermelk. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd
door een hogere opname van ijzer en het uitblijven van de menstruatie.
Zwanger Borstvoeding 30 jarige vrouw
Behoefte Verdeeld in gram hoe gram hoe gram hoe
Vitaminen en Fruit
mineralen
a 200 2 300 3 200 2
Groente b 200 4 200 4 200 4
Vezels en
andere
Aardappelen, rijst, pasta,
peulvruchten b
200 4 250 5 200 4
Brood c 210 6 280 8 210 6
Eiwitten en Kaas
andere
d 30 1.5 30 1.5 30 1.5
Melk (producten) e 450 450 450
Vlees(waren), vis, kip,
eieren, vleesvervangers
125-150 125-150 100-125
Vitaminen en
essentiële
Bak-, braad en
frituurproducten, olie
vetzuren
f 15 1 15 1 15 1
Halvarine g 30 5 40 5 30 5
Dranken Dranken (inclusief melk) e 1500-2000 2000-2500 1500-200
Tabel 5 Benodigde hoeveelheid voedsel voor zwangere en borstvoeding gevende 8
8 http://bit.ly/SvUOj0

productsoort Voorkeur * Middagweg * Bij uitzondering *
Groente Alle soorten verse groente,
Groente (diepvries, blik, pot)
zonder toevoegingen
Fruit Alle soorten vers fruit, Fruit
in blik of pot op water of
eigen sap
Vruchten- Voorkeur gaat uit naar...
sappen
water?
Brood Roggebrood, Volkoren
crackers, volkorenbrood
Groentepuree, Zoetzure
paprika, Tomatensap
zonder zout
15
Groente à la crème of met
saus, Olijven, Augurken,
Zoetzure zilveruitjes,
Tomatensap met zout
Fruit in blik of pot op siroop
Sinaasappelsap met Ananassap, Appelsap,
vruchtvlees, Grapefruitsap Druivensap
Bruinbrood, Krentenbol, Beschuit, Croissant,
Meergranenbrood met Krentenbrood, Mueslibrood,
zaden
Witbrood
Ontbijtgranen Bambix naturel,
Havermout,
Cornflakes, Krokante muesli
Brinta
Muesli met vruchten
Aardappelen Gekookte aardappelen, Aardaardappel-puree Aardappelkroket, Frites,
en knollen Gepofte aardappel
Gekookte cassave of yam,
Gebakken aardappelen
Pasta en
noedels
Volkoren pasta, Couscous Witte pasta
Melk
Karnemelk, Magere melk, Chocolademelk light, Volle melk, kwark, vla
(producten) kwark en yoghurt, Magere Halfvolle melk en yoghurt, en yoghurt, Alle soorten
vla met zoetstof,
Magere vla en
pudding, Alle soorten
Magere vruchtenyoghurt vruchtenkwark
yoghurtdrank,
met zoetstof, Yoghurtdrank
vruchtenyoghurt en
met zoetstof
chocoladedrank met suiker,
Halfvolle kwark,
Havermoutpap of rijstepap
Kaas Kaas (20+), Kaas (30+), Camembert (45+),
Vettere Kazen zoals 48+, Alle
Camembert (30+),
Mozzarella
soorten roomkaas, Alle
Hüttenkäse, Verse
soorten smeerkaas en
geitenkaas,
Verse kaas light (8% vet)
korstloze kaas,
Vlees,
Biefstuk, Geitenvlees, Kip
Kip met vel, Varkensgehakt,
onbewerkt zonder vel, Runderbak- en
Hamburger, Lamsvlees,
(rauw)
braadlappen,
(Magere) rookworst,
Rundertartaar, Bak- of
Rundergehakt,
braadlap, Schenkel,
Entrecote, Hamlap, Kipfilet,
Rosbief, Varkensfilet, -
fricandeau, -haas en - lap
schouderkarbonade
Eieren Gemiddeld 3 eieren per
week past in een gevarieerd
eetpatroon

productsoort Voorkeur * Middagweg * Bij uitzondering *
Vis Mosselen, Alle verse vis, vis
in blik en uit de diepvries
Garnalen, Zoute/zure
haring, Gestoomde makreel,
Gerookte zalm, Gerookte
makreel
Vleesvervangers
Seitan, Sojabrokjes,
Tahoe of Tofu (sojakaas),
Tempé, Producten van
Tivall, Valess, Vivera,
Goodbite
Vleeswaren Beenham, Casselerrib,
Gekookte lever, Magere
knakworst, Kipfilet,
Vegetarische paté
Oliën en vetten Halvarine, Halvarineproduct
(35% vet)

4.3 Ontbijt
Na een hele nacht en groot deel van de avond zonder eten, is het lichaam weer toe aan wat energie door
middel van eten. Dat maakt het ontbijt een belangrijke maaltijd. Een goed ontbijt zet de darmen aan het werk
en levert energie om de dag goed te beginnen. Het is daarom belangrijk om het ontbijt niet over te slaan. Zeker
voor kinderen is het belang overduidelijk: zonder eten is concentratie op school moeilijk op te brengen.
Kinderen kunnen zich door een ontbijt te nuttigen richten op hun schoolwerk en worden niet afgeleid door het
hongergevoel. Daarbij zijn ze minder geneigd om tussendoor te snoepen en snacken.
Een gezond ontbijt voor kinderen bestaat bij voorkeur uit een graanproduct, zoals Brinta of bruin brood, zuivel
en fruit. Vooral de inname van fruit en bruin brood levert genoeg vezels op voor een goede darmwerking en
spijsvertering. Ook ontstaat er een verzadigd gevoel, waardoor wederom minder naar vluchtige snacks wordt
gegrepen tijdens de momenten tussen de maaltijden. Vooral suikers en vetten worden afgeraden, aangezien
deze de concentratie van het kind ten nadele beïnvloeden.
4.4 Ondervoeding
Ondervoeding kan optreden bij een tekort aan essentiële proteïnes, vitamines en mineralen. Bij kinderen heeft
ondervoeding niet alleen directe gevolgen voor het zich ontwikkelende kind, maar kan vooral bij jongere
kinderen gevolgen hebben op latere leeftijd, zoals een vermindering van het IQ en een kleinere eindlengte. 10
4.4.1 Vitaminen en Mineralen
Mineralen zijn net als vitamines stoffen die in kleine hoeveelheden voorkomen in eten en drinken. Ze zijn
onmisbaar voor een goede gezondheid en normale groei en ontwikkeling. Ook zijn ze belangrijk voor herstel na
ziekte, zijn wel goed om alle lichaamsprocessen goed te laten verlopen, vormen de bouwstenen voor enzymen
en hormonen, zijn een onmisbaar onderdeel bij de stofwisseling, helpen de weerstand te verhogen en helpen
hart- en vaatziekten en kanker te voorkomen.
Het lichaam moet mineralen binnen krijgen via het eten en drinken. Er wordt wel een onderscheid gemaakt
tussen mineralen en spoorelementen. Dat heeft te maken met de hoeveelheid die het lichaam dagelijks nodig
heeft: voor mineralen gaat het om grammen, bij spoorelementen om micro- of milligrammen.
10 http://bit.ly/QORpPD
17

4.4.2 Vitaminen tekort
Tekorten aan essentiële voedingstoffen leiden tot het ontstaan van deficiëntieziekten. Bij gebrek aan vitamines
verloopt het afbraak- en opbouwprocessen onvolledig. De tussenproducten van de stofwisseling die dan
aanwezig blijven zijn vaak giftig voor de cel. Er treden deficiëntieziekten (gebreksziekten) op. Soms is de
oorzaak van de deficiëntie duidelijk het gevolg van een vitamine tekort. Vaak wordt de deficiëntie
voorafgegaan door een periode van vage klachten, die bij een meer gevarieerde voedselopname weer kunnen
verwijden. Een zogenaamde hypoavitaminose (verborgen tekort) kan onopgemerkt blijven tot bij meer
lichaamsinspanning of zwangerschap de behoefte hoger wordt. Dan wordt het tekort plotseling wel duidelijk.
Hypovitaminose komt in Nederland meer voor dan men zou verwachten in een land met zo’n hoge
levensstandaard. Voor een overzicht van de gevolgen tekorten, zie tabel 7. Zie de bijlage voor het complete
overzicht.
Vitamine Gevolg tekort Opmerking/ Doelgroep
(pro-) A - Schemerblindheid
- Xeroftalmaie (Oogontsteking),
- Groeistoornissen
B1 - Vermoeidheid
- Gebrek aan eetlust en allerlei vage
onlustgevoelens,
- onvoldoende prikkeloverdracht,
weefselvergiftiging (door onvoldoende
verbranding van pyrodruivenzuur (omzetten
van/naar energie))
B2 - Ontstekingen in mondhoeken,
- Haarvatwoekering in ooghoornvlies,
- Huidontstekingen
- Bloedarmoede
- Onvoldoende groei
B3 - Gestoorde stofwisseling
- Ontstoken huid
- Darmstoornissen
- Afwijkingen in het functioneren van het
zenuwstelstel
B5 - Algemene vage klachten
-
-
Maagdarmstoornissen
B6 - Huidafwijking in het gezicht,
- Bloedarmoede
- Moeheid
- Depressie
B12 - Pernicieuze anemie (kwaadaardige
bloedarmoede),
- Zenuwdegeneratie
18
Mensen met een stoornis in de
vetabsorptie
Mensen die veel geraffineerde
koolhydraten (suiker en snoep)
gebruiken
Mensen die zeer weinig
melkproducten gebruiken
Bevolking van landen met maïs als
hoofdvoedsel
Mensen met darmstoornissen
Zwangeren, vrouwen die orale
anticonceptiva gebruiken,
alcoholisten
Mensen die intrinsieke factor
missen, veganisten, mensen met
absorptieproblemen

Vitamine Gevolg tekort Opmerking/ Doelgroep
C - Bloedarmoede
- Verminderde weerstand
- Trage wondgenezing
- Tandvleesbloedingen
D - Verminderde spierwerking
- Achterstand in groei
B7/8, H of
biotine
E Niet bekend
- Huidafwijkingen
- Tongontsteking
- Verminder van eetlust
- Moeheid
- Spierpijn
- Bloedarmoede
- Depressie
19
Bij te weinig verse groenten en
fruit
Kinderen die niet voldoende in de
zon komen en/of met donkere
huid.
Zuigelingen
Mensen met stoornissen in de
vetabsorptie
K - Vertraagde bloedstolling Baby’s in de eerste levensdagen,
baby’s die borstvoeding krijgen,
mensen zonder darmflora
B11/
M (foliumzuur)
Tabel 7 Overzicht vitaminen 11
- Macrocytaire anemie
- Slijmvliesontsteking
- Neuralebuisdefecten bij embryo
4.4.3 Mineralen/ spoorelementen tekort
Zwangeren
Een tekort aan mineralen of spoorelementen komt in de Westerse samenleving eigenlijk niet meer voor, tenzij
er sprake is van eenzijdige eetgewoonte. Bij het gebruik van een voedselpakket van de Voedselbank kan er
sprake zijn van eenzijdige eetgewoonte. Het tekort ontwikkelt zich geleidelijk. De eerste verschijnselen doen
zich voor na enkele weken, afhankelijk van de lichaamsvoorraad. Voorbeelden zijn vermoeidheid, lusteloosheid
of concentratieproblemen. Pas na enkele maanden kunnen zich meer specifieke verschijnselen voordoen.
In de onderstaande tabellen staan de gevolgen van tekorten weergegeven. Voor een overzicht van de gevolgen
tekorten mineralen, zie tabel 8. Voor een overzicht van de tekorten spoorelementen, zie tabel 9. Zie de bijlage
voor het complete overzicht. Voor de grijs gemarkeerde gedeelten geldt, dat ze voor Nederland niet relevant
zijn.
11 Hartman, E, Mens en Voeding, 5e herziene druk

Mineraal Gevolgen tekort Opmerking
Calcium - Engelse ziekte (rachitis) optreden, waarbij de
botvorming onvolledig verloopt en
skeletvervorming optreedt
- Last van spierkrampen.
Chloor -
-
Door een overmatig gebruik van keukenzout
kan het lichaam vocht vasthouden: oedeem.
Hierdoor kan een hoge bloeddruk ontstaan.
Fosfor - Pijn in spieren en botten
- Gebrek aan eetlust
- Het ontstaan van nierstenen.
IJzer Een ijzertekort herken je aan deze verschijnselen:
- Snel vermoeid
- Bleke huid
- Snel buiten adem
- Last van rusteloze benen, een drang om ze te
bewegen
Kinderen hebben voldoende ijzer nodig om hun
denkvermogen en spiercoördinatie te ontwikkelen. De
effecten van een ijzertekort treden al op voordat er
sprake is van bloedarmoede (!!)
- Gestoorde geheugenfunctie
- Gestoord leergedrag
- Moe en lusteloos (bij ernstig ijzergebrek)
Bij vrouwen die net zwanger zijn, kan een ijzertekort
leiden tot een kortere zwangerschapsduur.
Kalium - Spierzwakte
- Hartritme stoornissen.
Natrium Evenwicht in water- en zouthuishouding. Een tekort
leidt tot lusteloosheid en misselijkheid
Magnesium
Tabel 8 Overzicht mineralen 12
12 http://bit.ly/jSInb1
Magnesiumtekort is te herkennen aan:
- Algehele lusteloosheid
- Vermoeidheid
- Spierkrampen
- Hartritmestoornissen in extreme gevallen
20
Deze aandoeningen zijn in veel
gevallen het gevolg van te weinig
vitamine D waardoor de
calciumopname uit de voeding
verstoord is ook als de voeding
voldoende calcium bevat.
Doordat veel producten van de
Voedselbank veel zout bevatten,
kan dit een gevolg zijn.
(Alleen door overmatig gebruik van
geneesmiddelen, waaronder
maagzuurremmers, kan een tekort
ontstaan)
Doordat veel producten van de
Voedselbank veel zout bevatten,
kan dit een gevolg zijn.
Het is moeilijk vast te stellen of een
magnesiumtekort de oorzaak is van
deze verschijnselen. Stress kan
bijvoorbeeld ook de oorzaak zijn.

Spoorelment Gevolgen tekort Opmerking
Chroom Voor zover bekend komen tekorten
aan chroom in Nederland niet voor.
In het algemeen wordt
aangenomen dat je voldoende
chroom binnenkrijgt als je
gevarieerd eet.
Fluoride - Tandbederf
Jodium - Trage schildklier (struma of krop)
- Groeiachterstand
- verminderd leervermogen
- soms tot dwerggroei of cretinisme.
Koper - Bloedarmoede
- Verminderde huidpigmentatie
- Botontkalking
21
Koperdeficiënties komen slechts
zeldzaam voor. In Nederland zijn er
geen aanwijzingen voor het
bestaan van kopertekorten.
Mangaan Voor de mens zijn geen specifieke
symptomen bekend van een
mangaantekort.
Molybdeen Een tekort is bij mensen nog nooit
aangetroffen
Seleen - Beschermt rode bloedlichaampjes en cellen
tegen beschadiging
- Maakt zware metalen die door
verontreiniging in voeding terechtkomen
minder giftig
- Zorgt voor een goede werking van de
schildklier
- Beschermt mogelijk tegen het ontstaan van
prostaatkanker
- Hartstoringen
- Spierpijn
- Spierzwakte
Zink - afwijkingen aan de huid, slijmvliezen en
skelet
- anders ruiken en proeven
- achterblijvende groei en ontwikkeling van
het geslacht
- verminderde afweer tegen infecties en
nachtblindheid
Tabel 9 Overzicht spoorelementen 13
13 http://bit.ly/jSInb1
Er zijn aanwijzingen dat sommige
groepen mogelijk minder seleen
binnenkrijgen dan wordt
aanbevolen, zoals jonge kinderen
en zwangere vrouwen. Een
langdurig ernstig tekort aan seleen
is te herkennen aan: hartstoringen
Spierpijn, spierzwakte
In Nederland zijn geen gevallen
bekend van mensen met
symptomen van een tekort aan
zink.

4.5 Overgewicht
Door teveel eenzijdige “slechte” of teveel voeding met teveel energie door verkeerde vetten, suikers, et cetera
kan er overgewicht ontstaan. De gevolgen van kinderobesitas kunnen zowel lichamelijk (orthopedische
klachten, hoog cholesterolgehalte, hoge bloeddruk, verhoogd risico op diabetes, ademhalingsproblemen
tijdens de slaap, obesitas als volwassene, et cetera) als psychologisch (lage zelfwaardering, negatief zelfbeeld,
depressieve symptomen, stigmatisatie, discriminatie, leerproblemen, et cetera) van aard zijn.
De oorzaken van obesitas kent verschillende oorzaken, maar simpel gezegd ontstaat obesitas door een
(langdurige) onevenwichtigheid tussen energie-inname en energieverbruik.
4.6 Voedselarmoede onder kinderen in Nederland
Onderzoek van Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft in Nederland onderzoek gedaan
naar de voedselinname van peuters en kleuters in Nederland. Hieruit bleek dat deze jonge groep Nederlanders
te weinig groenten, fruit, vis en vezelrijk voedsel binnen kregen. Daarnaast bevatte de voeding van kleuters te
veel verzadigde vetzuren. Het instituut wees daarbij op de kans dat deze generatie opgroeit met een hogere
kans op overgewicht en zelfs op latere leeftijd meer kans op chronische ziekten. Het RIVM wijst daarom op
beleidsontwikkeling die op deze problematiek ingaat.
Een peiling onder kinderen van twee tot en met zes jaar laat zien dat het aandeel van vet, eiwitten en
koolhydraten in hun voeding goed is. Alleen is het type vet in de voeding van veel jonge kinderen niet de juiste.
Ze eten te weinig vis, die rijk is aan visvetzuren en daarmee belangrijk is voor de leerprestaties en concentratie
van kinderen.
De voeding van kleuters bevat te veel verzadigde vetzuren die niet goed verwerkt kunnen worden door ons
lichaam, waardoor er teveel energie in het lichaam ontstaat (overgewicht). Daarnaast zijn er weinig jonge
kinderen die voldoende groenten eten. Voor fruit is het beeld iets gunstiger, maar nog steeds schrikbarend
laag: één op de vier jonge kinderen eet de geadviseerde hoeveelheid. Verder is een op de zeven kinderen in
mindere of meerdere mate te dik. Het lijkt erop dat zij dus meer energie binnenkrijgen dan verbruiken.
Overigens krijgen onze kinderen van de meeste vitamines en mineralen voldoende binnen. Van vitamine D en
foliumzuur is de inname echter laag. Slechts drie op de vijf peuters gebruikt een supplement met vitamine D.
Vervolgonderzoek is nodig om vast te stellen of daadwerkelijk sprake is van tekorten. Bovendien is nader
onderzoek nodig naar de gevolgen van een hoge inname van zink, koper, retinol (een type vitamine A) en
synthetisch foliumzuur bij een deel van de kinderen. 14
4.6.1 De gevolgen van voedselarmoede
De gevolgen van voedselarmoede op de geestelijke en fysieke ontwikkeling van kinderen zijn duidelijk
aanwezig, zo blijkt uit onderzoek in onder andere de Verenigde Staten en Ierland. In deze landen is de armoede
onder kinderen in ernstigere mate aanwezig, maar door de sterke groei onder deze bevolkingsgroep in
Nederland zal de situatie in deze landen steeds vergelijkbaarder zijn. Onderzoek naar Nederlandse kinderen
onder de armoedegrens en de voedselinname zal de resultaten verder kunnen toespitsen op specifieke
problematiek in de lage landen.
Amerikaans onderzoek onder schoolgaande kinderen toont aan dat kinderen die soms of vaak niet genoeg te
eten krijgen een significant slechtere gezondheid hebben dan kinderen die wel genoeg te eten krijgen. Het
voedingstekort heeft ongunstige consequenties voor alle aspecten van het leven van een kind, namelijk de
groei, cognitieve ontwikkeling, academische prestaties en lichamelijke en emotionele gezondheid. De kinderen
uit het onderzoek hadden significant meer last van buikpijn, hoofdpijn, ijzertekort en verkoudheid. De
aanwezigheid van de gezondheidsproblemen hield het kind af van het verrichten van de gebruikelijke
activiteiten op school.
14 http://bit.ly/QssnV5
22

Ander onderzoek laat zien dat kinderen uit gezinnen waar voedselonzekerheid heerst, een lagere HRQOL
(health-related quality of life, nl: Kvl gezondheid gerelateerd Kwaliteit van Leven) hebben. De jongste kinderen
(leeftijd drie tot acht jaar) in voedselonzekerheid huishoudens bleken een lagere lichamelijk functioneren te
hebben terwijl de tieners een lagere psychosociaal functioneren hebben. 15
Iers onderzoek onder 162.305 schoolkinderen uit 35 Europese landen laat zien dat het voedselarmoede
probleem zich niet beperkt tot de lagere klasse van een samenleving. De onderzoekers laten zien dat kinderen
met voedselarmoede uit alle lagen van de bevolking komen en dat al deze kinderen een aanzienlijk risico
hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid en welzijn van het kind. Deze resultaten worden
bevestigd door eerder Amerikaans onderzoek.
De genoemde onderzoeken suggereren dat de voedselarmoede onder kinderen een complexe etiologie
behoeft. Onderzoek naar onder andere zaken van materieel omstandigheid, psychosociale ondersteuning,
work-life balance van de ouders, familie als organisatie, alsmede persoonlijke en familiare voeding kennis en
opvattingen, onafhankelijk van beroeps- of sociaaleconomische status, zal meer inzicht bieden in de
verschillende aspecten van voedselarmoede. 16
15 http://bit.ly/V5NY25
16 http://bit.ly/11j2Sb4
23

5 Het budget voor kwalitatief voedsel
De vraag is welke rol de Voedingsbanken in Nederland kunnen innemen in het (deels) oplossen van het
voedingsprobleem onder kinderen die onder de armoedegrens leven. Kan een gezin welke in aanmerking komt
voor hulp van de Voedselbanken voldoende kwalitatief en kwantitatief voedsel kopen aan de hand van het
budget dat er beschikbaar is? Zeker in acht nemende dat door Voedselbanken Nederland door een tekort aan
voedsel een lagere norm hanteert dan het Sociaal Cultureel Planbureau. Om in aanmerking te komen voor een
voedselpakket van de Voedselbank, mag het maximaal te besteden leefgeld dat per dag overblijft na aftrek van
alle vaste lasten voor een gezin niet hoger zijn dan staat omschreven in tabellen 13. De tabel 14 geeft extra
informatie met betrekking tot hoeveel dit is per maaltijd voor een persoon.
Nibud heeft de gemiddelde kosten voor de verschillende maaltijden per persoon berekend aan de hand van
een verantwoord voedingspakket (samengesteld door het Voedingscentrum rekening houdend met de schijf
van vijf). De gecalculeerde kosten per maaltijd staan vermeld in tabel 10 en 11. De bedragen in tabel 10 gelden
voor tweepersoonshuishoudens.
Opgemerkt moet worden dat het Nibud bedrag alleen het bedrag weergeeft dat nodig is om gezond te eten,
terwijl het bedrag van de Voedselbanken al het leefgeld inhoudt, dus ook het geld dat nodig voor kleding,
persoonlijke verzorging, schoolactiviteiten, Sinterklaas, ontspanning etc. Er zit derhalve een aanzienlijk verschil
tussen het bedrag dat Nibud stelt, dat nodig is om gezond te eten en het criterium leefgeld van de
Voedselbanken.
ontbijt 2e brood- warme tussen- totaal
maaltijd maaltijd doortjes
kind 1-3 jaar € 0,22 € 0,51 € 1,17 € 0,61 € 2,51
kind 4-8 jaar € 0,32 € 0,80 € 1,70 € 0,85 € 3,67
kind 9-13 jaar € 0,48 € 1,11 € 2,16 € 1,00 € 4,74
man 14-65 jaar € 0,54 € 1,34 € 2,33 € 1,87 € 6,09
vrouw 14-65 jaar € 0,50 € 1,26 € 2,27 € 1,59 € 5,62
man en vrouw 65+ € 0,46 € 1,18 € 2,03 € 1,70 € 5,36
zwangere vrouw die borstvoeding geeft € 0,50 € 1,26 € 2,27 € 1,42 € 5,46
Tabel 10 Dagelijkse kosten voor voeding per persoon volgens het Nibud 17
In de onderstaande tabel 11 staat beschreven wat de dagelijkse kosten zijn voor een gezin bij verschillende
huishoudgroottes, volgens het Nibud, om gezond te kunnen eten. Vervolgens is in tabel 12 het financiële
toelatingscriterium van de Voedselbanken Nederland weergegeven om in aanmerking te komen voor een
voedselpakket.
1 persoon 2 personen 3 personen 4 of meer personen
kind 1-3 jaar € 2,61 € 2,51 € 2,08 € 1,86
kind 4-8 jaar € 3,82 € 3,67 € 3,05 € 2,72
kind 9-13 jaar € 4,93 € 4,74 € 3,93 € 3,51
man 14-65 jaar € 6,33 € 6,09 € 5,05 € 4,51
vrouw 14-65 jaar € 5,84 € 5,62 € 4,66 € 4,16
man en vrouw 65+ € 5,57 € 5,36 € 4,45 € 3,97
Tabel 11: Dagelijkse kosten voor voeding per gezin volgens het Nibud
17 http://bit.ly/iRJR1Z
24

Toelichting aan de hand van een rekenvoorbeeld:
Een gezin bestaat uit een vader en moeder (beide jonger dan 65 jaar), een kind van 7 en een kind van 12 jaar
oud. Per dag besteedt dit gezin aan voeding:
€ 4,51 + € 4,16 + € 2,72 + € 3,51 = € 14,90.
Leefgeld per huishouden per dag 2011 2012
3 persoonshuishouden (1 ouder, 2 kinderen) per dag € 8,22 € 9,21
4 personen gezin (twee volwassenen, 2 kinderen per dag € 10,19 € 11,18
Tabel 12 Leefgeld per dag, per huishouden om in aanmerking te komen voor een voedselpakket van de Voedselbank
Leefgeld per maaltijd per persoon 2011 2012
3 persoonshuishouden (1 ouder, 2 kinderen) € 0,68 € 1,02
4 personen gezin (twee volwassenen, 2 kinderen € 0,85 € 0,93
Tabel 13 Leefgeld per maaltijd, per persoon om in aanmerking te komen voor een voedselpakket bij de Voedselbank
Toelichting aan de hand van enkele rekenvoorbeelden:
Een gezin bestaande uit een alleenstaande moeder met twee kinderen
€ 180 + € 50 + € 50 = € 280 (criterium Voedselbank).
€ 280 * 12 maanden / 365 dagen in het jaar = € 9,21 per dag/per gezin.
€ 9.21 / 3 personen / 3 maaltijden = € 1,02 per persoon / per maaltijd.
Een gezin bestaande uit een vader en moeder met twee kinderen:
€ 180 + € 60 + € 50 + € 50 = € 340.
€ 340 * 12 maanden / 365 dagen in het jaar = € 11,18 per dag/gezin.
€ 11,18 / 4 personen / 3 maaltijden = € 0,93 per persoon / per maaltijd.
De € 14,90 (Nibud) per dag aan voeding staat in contrast met het bedrag van € 11,18 per dag aan leefgeld voor
een gezin van 4 personen (2 volwassenen, 2 kinderen) om in aanmerking te komen voor een voedselpakket van
de Voedselbank, waarvan een gezin met dezelfde samenstelling niet alleen de maaltijden moet betalen, maar
ook drinken, kleding, verjaardagen, Sinterklaas, kerstmis, schoolreisjes e.d.
Nibud Voedselbanken
Verschil criterium Nibud t.o.v.
Nederland
Voedselbank
per dag € 14,90 € 11,80 € 3,10
per persoon € 3,73 € 2,95 € 0,78
p.p. per maaltijd € 1,24 € 0,98 € 0,26
Tabel 14 Verschil in budgettering Nibud vs. Voedselbanken Nederland
25

Belangrijk is om op te merken dat hoe meer personen het huishouden heeft, des te hoger het bedrag dat aan
voeding wordt besteed. Maar het inkopen en bereiden van maaltijden voor meer personen is dan ook relatief
goedkoper (zie tabel 16).
Soort huishouden Kosten
eenpersoonshuishoudens 4% duurder
driepersoonshuishoudens 17% goedkoper
vierpersoonshuishoudens 26% goedkoper
Tabel 15 Kosten voeding per persoon ten opzichte van tweepersoonshuishoudens
Als we de norm van de Voedselbanken vergelijken met de criteria van het Nibud kunnen we constateren dat
gezinnen die in aanmerking komen voor de Voedselbank niet genoeg geld hebben voor kwantitatief en
kwalitatief voedsel voor hun kinderen.
26

6 Conclusie en aanbeveling
Een groot deel van de kinderen in Nederland worden blootgesteld aan voedselarmoede. Geraffineerde suikers,
verkeerde vetten en een te eenzijdig eetpatroon zorgen niet alleen voor een fysieke kwetsbaarheid, maar
leiden ook tot depressie, gestoorde geheugenfunctie en vermindert leervermogen. Eten volgens de Schijf van
Vijf is lang niet in alle gevallen standaard. De rol van Voedselbanken Nederland is daarin onzeker, aangezien de
organisatie volledig afhankelijk is van giften en geschenken.
De schrijnende conclusie die we op basis van het onderzoek en de vergelijkingen die besproken zijn in dit
rapport kunnen stellen, is dat de armoede onder kinderen toeneemt en dat ouders met een laag inkomen hun
kinderen niet van kwalitatief en kwantitatief voedsel kunnen voorzien. Dit heeft schadelijke gevolgen voor de
ontwikkeling van de kinderen, zowel op geestelijk als lichamelijk gebied. De kans dat deze kinderen door deze
beperkingen in dezelfde situatie als hun ouders terecht komen, wordt daarmee helaas vergroot.
Onderzoek uit de Verenigde Staten en Europa laat zien dat voedingsarmoede niet alleen onder minderjarige
kinderen uit lage inkomen gezinnen voorkomt, maar een maatschappelijk probleem aan het worden is. Deze
kinderen lopen leerachterstanden op, hebben vaker overgewicht en hebben sociale aanpassingsproblemen.
Aan de ene kant kunnen we concluderen dat er een informatieplicht ligt voor de overheid, maar beredeneerd
vanuit Voedselbanken Nederland, ligt er ook een taak voor deze organisatie om meer bewustzijn te creëren
rondom deze problematiek.
Daarbij wordt aangeraden om de gezinnen die gebruik maken van de diensten van Voedselbanken Nederland
beter te informeren over de keuze voor voedsel om zo voedingsarmoede in een zo vroeg mogelijk stadium te
onderscheppen. Ook kan Voedselbanken Nederland welgesteldere gezinnen en organisaties op de hoogte te
brengen van het tekort aan geschikt voedsel bij Voedselbanken Nederland en het gevolg hiervan voor de
armste gezinnen van ons land.
Hoewel onderzoek naar het daadwerkelijk effect van voedselarmoede bij de armste kinderen is aangeraden,
kan op basis van dit rapport aangetoond worden dat het tekort aan kwalitatief voedsel zeer schadelijk kan zijn
voor de maatschappij als geheel. Het creëren van bewustzijn bij bedrijven en burgers is stap één. Het
ondervangen van geschikt voedsel voor de Voedselbanken is een tweede stap waar bij voorkeur samen met de
industrie over gesproken wordt om een procedure te ontwikkelen die voor beide partijen lucratief kan zijn.
Hierbij kan bijvoorbeeld worden gewezen naar ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’.
Door de focus te leggen op de kinderen en de gevolgen van voedselarmoede laten we zien dat wij
Nederlanders gezamenlijk, een onzekere en ongezonde toekomst creëren voor onze kinderen. Dit zijn de
mensen die ons later, op onze oude dag, moeten gaan verzorgen. Als zij blijven lijden onder de
voedselarmoede zullen er steeds meer volwassenen komen die zorg behoeven. Dit heeft niet alleen invloed op
de kwaliteit van de zorg, omdat minder werkkrachten beschikbaar zijn in de maatschappij als geheel, maar ook
op de kosten. Uiteindelijk zal de samenleving de stijgende kosten die verbonden zijn met gezondheidszorg niet
meer kunnen dragen.
27

7 Begrippenlijst
Begrip Definitie
Armoede De definitie van armoede welke is gebruikt in dit onderzoek is dezelfde,
zoals de definitie van armoede in het Armoedesignalement. Armoede
wordt besproken aan de hand van de zogeheten gegeneraliseerde
budgetbenadering. Volgens die benadering is er sprake van armoede
wanneer iemand gedurende een langere periode niet de middelen heeft
om te kunnen beschikken over hetgeen in zijn samenleving minimaal
noodzakelijk wordt geacht. De definitie stelt dat het van belang is of
iemand in principe de mogelijkheid heeft om de noodzakelijke kosten te
betalen, niet of hij dat ook daadwerkelijk doet. 18
Basisbehoeftenbudget Omvat de minimale uitgaven aan onvermijdbare, basale zaken zoals
voedsel, kleding en wonen. Ook uitgaven aan enkele andere moeilijke te
vermijden kostenposten (bijvoorbeeld verzekeringen, niet-vergoede
ziektekosten en persoonlijke verzorging) zijn hierin verdisconteerd. 19
Health-related quality of life
(HRQoL)
Gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (KvL) is een multidimensionaal
concept dat domeinen met betrekking tot fysieke, mentale,
emotionele en sociale functioneren omvat. Het gaat verder dan de directe
maatregelen van de gezondheid van de bevolking, levensverwachting en
doodsoorzaken, en richt zich op de invloed gezondheidstoestand heeft op
kwaliteit van leven. 20
KvL Kwaliteit van leven wordt gedefinieerd als het functioneren van
personen op fysiek, psychisch en sociaal gebied zoals zij dat zelf ervaren. 21
Kinderen In het Verdrag inzake de rechten van het kind wordt onder een kind
verstaan, ieder mens jonger dan 18 jaar, tenzij volgens het op het kind van
toepassing zijnde recht de meerderjarigheid eerder bereikt wordt. 22
Lage inkomensgrens De lage-inkomensgrens weerspiegelt een vast koopkrachtbedrag in de tijd.
De grens is afgeleid van het bijstandsniveau voor een alleenstaande in
1979, toen dit in koopkracht het hoogst was. Doordat de lageinkomensgrens
alleen voor prijsontwikkeling wordt geïndexeerd, is dit
criterium geschikt voor vergelijkingen in de tijd. 23
Nibud Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) is een
onafhankelijke stichting die informeert en adviseert over financiën van
huishoudens. 24
18 http://bit.ly/V8d1Sp
19 http://bit.ly/uLficK
20 http://1.usa.gov/11jeKts
21 http://bit.ly/Ya2SMC
22 http://bit.ly/Kl1EAE
23 http://bit.ly/t8YGPI
24 http://www.nibud.nl/
28

Begrip Definitie
Niet-veel-maar-toereikend Omvat naast de minimale uitgaven aan onvermijdbare basale zaken zoals
voedsel, kleding en wonen en andere moeilijke te vermijden kostenposten
zoals bijvoorbeeld verzekeringen, niet-vergoede ziektekosten en
persoonlijke verzorging ook de minimale kosten van ontspanning en sociale
participatie.
In de budgetbenadering wordt armoede afgemeten aan de hand van
normbedragen die het SCP in overleg met het Nibud heeft vastgesteld. Het
basisbehoeftenniveau omvat de minimale uitgaven voor voedsel, kleding en
wonen en enkele andere moeilijk te vermijden kosten. Bij de centrale
indicator, het niet-veel-maar-toereikendcriterium, zijn daar kosten voor
sociale Participatie aan toegevoegd. 25
Ondervoeding Ondervoeding treedt op bij personen of dieren met een tekort aan
essentiële voedingsstoffen of/en een tekort aan joules en voedingsstoffen.
Voedsel is noodzakelijk voor de instandhouding van het lichaam en levert
energie voor het verrichten van arbeid. Ondervoeding kan ook optreden bij
een tekort aan essentiële proteïnes, vitamines en mineralen, dit kan tot
ernstige gezondheidsproblemen leiden. 26
Schijf van Vijf De Schijf van Vijf is een hulpmiddel dat in een oogopslag laat zien hoe en
wat gezond eten is volgens het Voedingscentrum. De 5 “schijven” laten zien
met wat voor soort producten en welke hoeveelheden het lichaam gezond
gehouden word. 27
SCP Het Sociaal en Cultureel Planbureau, ook wel afgekort als SCP doet
wetenschappelijk onderzoek op sociaal en cultureel gebied. De resultaten
rapporteert het SCP aan de regering, de Eerste en Tweede Kamer,
ministeries en andere overheidsorganisaties. Ook bestuurders en
professionals uit de quartaire sector (de niet-commerciële dienstverlening),
wetenschappers en burgers kunnen de onderzoeksresultaten gebruiken.
SCP-rapporten kunt u kopen (in boekvorm) of gratis downloaden van de
website. 28
Vitaminen en mineralen Vitamines en mineralen hebben meer overeenkomsten dan verschillen. In
het lichaam zijn beiden onmisbaar bij veel processen. Het belangrijkste
verschil tussen vitamines en mineralen is een scheikundig verschil.
Vitamines komen uit de levende natuur en kunnen door sommige planten
of dieren zelf gemaakt worden, terwijl mineralen uit de dode natuur komen
en door planten moeten worden opgenomen uit de aarde en door dieren
uit voeding of water. 29
25 http://bit.ly/UuaF3Z
26 http://bit.ly/Sw4rOE
27 http://bit.ly/V8eAjl
28 http://bit.ly/V8d1Sp
29 http://bit.ly/8YeGKB
29

8 Bijlage - Leeftijdscategorieën
De vraag die leeft bij Voedselbanken Nederland is in hoeverre leeftijden bepalend is voor een gewenste
voedselinname. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat kinderen per leeftijdsjaar verschillende behoeften
hebben in hoeveelheden en type voedsel. Dat betekent bijvoorbeeld dat baby’s tussen nul en een half jaar
behoefte heeft aan moeder- of flesmelk. Peuters van een half jaar tot twee jaar hebben baat bij het voedsel dat
ook door volwassenen wordt genuttigd, vooral te denken aan groentes en fruit. Daarom is het belangrijk dat bij
nader onderzoek, zoals ook in dit rapport, dat de volgende leeftijdsindeling wordt aangehouden:
Fase van het kind Leeftijd
Baby 0,5 – 2
Dreumes 2-4
Kleuter 4-6
Kinder 6-12
Puber 12-18
Tabel 16 Indeling naar leeftijd
30

9 Bijlage - Vitaminen 30
Vitamine Gevolg tekort Voedingsmiddelen die het
vitamine bevatten
(pro-) A Schemerblindheid, xeroftalmaie Melkproducten, vette vis,
(Oogontsteking), groeistoornissen vislever, margarine, halvarine,
boter, organen, eidooier
B1 Vermoeidheid, gebrek aan eetlust Donkere broodsoorten,
en allerlei vage onlustgevoelens, ongeraffineerde
onvoldoende prikkeloverdracht, graanproducten,
weefselvergiftiging door
peulvruchten, aardappelen,
onvoldoende verbranding van
pyrodruivenzuur (omzetten
van/naar energie)
zuivelproducten, varkensvlees
B2 Ontstekingen in mondhoeken,
haarvatwoekering in
ooghoornvlies, huisontstekingen,
bloedarmoede, onvoldoende
groei
B3 Gestoorde stofwisseling,
ontstoken huid, darmstoornissen,
afwijkingen in het functioneren
van het zenuwstelstel.
B5 Algemene vage klachten,
maagdarmstoornissen
B6 Huidafwijking in het gezicht,
anemie, moeheid, depressie
B12 pernicieuze anemie
(kwaadaardige bloedarmoede),
zenuwdegeneratie
C Bloedarmoede, verminderde
weerstand, trage wondgenezing,
tandvleesbloedingen
D Bij kinderen moet de vastlegging
van calcium en fosfor goed
verlopen. Ook is de spierwerking
verminder en blijft het kind in de
groei achter, omdat te veel
aminozuren onbenut via de nieren
het lichaam verlaten.
30 Hartman, E, Mens en Voeding, 5e herziene druk
(melk)producten, eieren,
groenten, vis, vlees (lever)
Volkerengraanproducten,
vlees, vis, peulvruchten,
aardappelen
Vlees, lever, groenten,
aardappelen, graanproducten,
volkorenbrood
(melk)producten, eieren,
groenten, vis, vlees, bruin- en
volkorenbrood, zilvervliesrijst
Lever, vlees, vis,
melk(producten), kaas, eieren
Groenten, (citrus) vruchten,
aardappelen
Melkproducten, vette vis,
vislever, margarine, halvarine,
boter, eidooier.
31
Risicogroepen
Mensen met een
stoornis in de
vetabsorptie
Mensen die veel
geraffineerde
koolhydraten (suiker
en snoep) gebruiken
Mensen die zeer
weinig melkproducten
gebruiken
Bevolking van landen
met maïs als
hoofdvoedsel
Mensen met
darmstoornissen
Zwangeren, vrouwen
die orale
anticonceptiva
gebruiken, alcoholisten
Mensen die intrinsieke
factor missen,
veganisten, mensen
met
absorptieproblemen
Bij te weinig verse
groenten en fruit
Kinderen die niet
voldoende in de zon
komen en/of met
donkere huid.

Vitamine Gevolg tekort Voedingsmiddelen die het
vitamine bevatten
B7/8, H Huidafwijkingen, tongontsteking, Eieren, organen,
of biotine verminder van eetlust, moeheid,
spierpijn, bloedarmoede en
depressie
peulvruchten, marmite
E Niet bekend Plantaardige oliën, margarine,
halvarine, eidooier,
volkorenproducten
bruinbrood, lever
K Bij onvoldoende vitamine K in het
bloed wordt de bloedstolling
vertraagd.
B11/
M
(foliumzuur)
Macrocytaire anemie,
slijmvliesontsteking,
neuralebuisdefecten bij embryo
Groentesoorten, koolsoorten,
aardappelen en plantaardige
oliën, varkenslever.
Bladgroenten,
graanproducten, eieren, lever,
volkorenbrood
32
Risicogroepen
Zuigelingen
Mensen met
stoornissen in de
vetabsorptie
Baby’s in de eerste
levensdagen, baby’s
die borstvoeding
krijgen, mensen zonder
darmflora
Zwangeren

10 Bijlage - Mineralen 31
Mineraal Werking Tekort Waar zit het in?
Calcium Is nodig is voor de opbouw en het
onderhoud van de botten en het
gebit. Als er voldoende calcium
binnenkomt is er latere leeftijd
minder kans op botontkalking of
osteoporose.
Ook is Calcium nodig voor een
goede werking van zenuwen en
spieren, de bloedstolling en het
transport van andere mineralen in
de lichaamscellen, zoals natrium,
kalium en magnesium.
Chloor Speelt een rol bij het handhaven
van de vochtbalans in het lichaam,
net als natrium en kalium. Met
maximaal 6 gram keukenzout of
natriumchloride wordt de
bloeddruk gezond gehouden en
wordt het risico op hart- en
vaatziekten beperkt.
Fosfor Fosfor of fosfaat is een mineraal
dat samen met calcium stevigheid
geeft aan botten en tanden. Ook
beïnvloedt fosfor de
energiestofwisseling in het
lichaam. Een tekort of overschot
aan fosfor in het lichaam komt
niet voor bij mensen die gezond
zijn en normaal eten.
31 http://bit.ly/jSInb1
Bij kinderen kunnen verschijnselen
van de Engelse ziekte (rachitis)
optreden, waarbij de botvorming
onvolledig verloopt en
skeletvervorming optreedt, kunnen
zich voordoen als kinderen minder
dan 125 milligram calcium per dag
gebruiken. Ook kunnen ze last
hebben van spierkrampen. Deze
aandoeningen zijn in veel gevallen
het gevolg van te weinig vitamine D
waardoor de calciumopname uit de
voeding verstoord is ook als de
voeding voldoende calcium bevat.
Door een overmatig gebruik van
keukenzout kan het lichaam vocht
vasthouden: oedeem. Hierdoor kan
een hoge bloeddruk ontstaan. Dit
effect wordt veroorzaakt dot het
aanwezige natrium. Kalium werkt
juist tegengesteld effect, ook als
het aanwezig is als kaliumchloride.
Alleen door overmatig gebruik van
geneesmiddelen, waaronder
maagzuurremmers, kan een tekort
ontstaan. Een tekort aan fosfor uit
zich in pijn in spieren en botten,
gebrek aan eetlust en het ontstaan
van nierstenen.
33
Calcium zit in
melk,
melkproducten,
kaas, groente,
noten en
peulvruchten
Chloride in de
voeding komt uit
zout.
Fosfor is een
mineraal dat in de
vorm van fosfaat
voorkomt in melk,
melkproducten,
kaas, vis, vlees,
peulvruchten en
volkoren
producten.

Mineraal Werking Tekort Waar zit het in?
IJzer IJzer is belangrijk voor de vorming
van hemoglobine, dat nodig is
voor het zuurstoftransport in het
bloed en de stofwisseling.
Een ijzertekort herken je aan deze
verschijnselen:
- snel vermoeid
- bleke huid
- snel buiten adem
- last van rusteloze benen, een
drang om ze te bewegen
De kans dat iemand een ijzertekort
heeft, is niet zo groot. Het lichaam
zorgt zelf dat het meer ijzer uit
eten haalt als er een tekort dreigt.
De verschijnselen ontstaan vaak
pas als er langere tijd minder ijzer
actief is in het lichaam en de
voorraad in de milt en de lever is
geslonken.
Een ijzertekort is met name
schadelijk voor kinderen. Zij
hebben voldoende ijzer nodig om
hun denkvermogen en
spiercoördinatie te ontwikkelen. De
effecten van een ijzertekort treden
al op voordat er sprake is van
bloedarmoede. Bij jonge kinderen
kan ijzergebrek een gestoorde
geheugenfunctie en leergedrag
veroorzaken. Bij vrouwen die net
zwanger zijn, kan een ijzertekort
leiden tot een kortere
zwangerschapsduur.
De ernstigste vorm van ijzertekort
is ijzergebreksanemie. Dat komt
voor wanneer er zelfs in het
beenmerg nog maar weinig ijzer zit.
Omdat hierdoor het
hemoglobinegehalte in bloed laag
wordt en daardoor minder
zuurstoftransport mogelijk is, voel
je je snel moe en lusteloos.
34
IJzer zit vooral in
rund- en
lamsvlees (heemijzer),
volkorenbrood,
broccoli en
sperziebonen (n
non-heemijzer).

Mineraal Werking Tekort Waar zit het in?
Kalium Kalium is een mineraal dat samen
met chloor en natrium voor de
vochtbalans en bloeddruk in het
lichaam zorgt. Daarnaast zorgt
kalium ervoor dat zenuwprikkels
goed geleid worden en spieren
zich samentrekken. Kalium heeft
een positief (verlagend) effect op
de bloeddruk.
Natrium Natrium zorgt voor de vochtbalans
van je lichaam, regelt je bloeddruk
en de prikkeloverdracht in spier-
en zenuwcellen. Hierbij spelen ook
kalium, magnesium, chloride en
fosfaat een belangrijke rol.
Magnesium
Magnesium is een mineraal dat
nodig is voor de botopbouw,
opbouw van lichaamseiwit, de
overdracht van prikkels in spieren
en in zenuwbanen en van belang
voor het goed functioneren
(strekken en samentrekken) van
spieren, zoals de hartspier.
Magnesium is nodig voor een
goede werking van een groot
aantal enzymen in de
lichaamscellen heeft een
belangrijke rol in het metabolisme
oftewel enzymreacties.
Een overschot aan kalium kan
ontstaan als de nieren niet
optimaal functioneren. Ook bij
bepaalde medicijnen voor de
bloeddruk (bepaalde plaspillen
en/of ACE-remmers) kan het
kaliumgehalte in het bloed te hoog
worden. Te veel kalium opnemen
via eten en drinken is vrijwel
onmogelijk. Een acute
kaliumvergiftiging kan optreden als
iemand ineens 18 gram of 18.000
milligram kalium per dag inneemt
en het teveel aan kalium
onvoldoende uitplast. Een te hoog
kaliumgehalte in het lichaam kan in
het ergste geval leiden tot een
hartstilstand.
Een tekort aan magnesium komt
niet snel voor. Magnesium zit
namelijk in veel voedingsmiddelen.
Een magnesiumtekort is te
herkennen aan:
algehele lusteloosheid of
vermoeidheid
spierkrampen
hartritmestoornissen in extreme
gevallen
Het is moeilijk vast te stellen of een
magnesiumtekort de oorzaak is van
deze verschijnselen. Stress kan
bijvoorbeeld ook de oorzaak zijn.
35
Kalium zit vooral
in
melkproducten,
groente,
fruit(sappen),
aardappelen,
koffie en ook in
brood en noten.
Natrium zit in
zout
Magnesium zit in
brood en
graanproducten,
groente, melk en
melkproducten
en vlees

11 Bijlage - Spoorelementen 32
Spoorelement Gezondheidseffecten Te kort Waar zit het in?
Chroom Speelt een rol bij de werking
van insuline in het lichaam en
de koolhydraatstofwisseling.
Er zijn aanwijzingen dat extra
chroom in de vorm van
supplementen gunstig zijn
voor het bloedsuikergehalte
en de insulineafgifte. Dit is
nog niet bewezen en zou
alleen gelden voor patiënten
met diabetes type 2.
Fluoride Fluoride uit eten en drinken
helpt bij de bescherming van
tanden tegen tandbederf,
maar bevat te weinig fluoride
voor een goede bescherming.
Daarom wordt extra fluoride
aangeraden in de vorm van
tabletten of tandpasta met
fluoride. Voor zover bekend
heeft het geen andere
functies in het lichaam.
Jodium Jodium is belangrijk voor de
schildklierhormonen. Deze
hormonen zijn nodig voor
een goede groei, de
ontwikkeling van het
zenuwstelsel en de
stofwisseling.
Koper Koper speelt een rol bij de
vorming van bind- en
botweefsel. Het zorgt ook
voor de vorming van pigment
van het haar en een goede
werking van het afweer- en
immuunsysteem. Koper
maakt onderdeel uit van een
aantal belangrijke
enzymsystemen in het
lichaam betrokken bij
oxidatiereacties.
32 http://bit.ly/jSInb1
Voor zover bekend komen tekorten
aan chroom in Nederland niet voor.
In het algemeen wordt
aangenomen dat je voldoende
chroom binnenkrijgt als je
gevarieerd eet.
Door een jodiumtekort kan de
schildklier trager gaan werken en
opzwellen. Dit heet ook wel struma
of krop. Een jodiumtekort kan bij
kinderen leiden tot een
groeiachterstand, een verminderd
leervermogen en soms tot
dwerggroei of cretinisme.
Koper deficiënties komen slechts
zeldzaam voor. In Nederland zijn er
geen aanwijzingen voor het
bestaan van kopertekorten. Een
ernstig tekort leidt tot
bloedarmoede, verminderde
huidpigmentatie en botontkalking.
36
Chroom zit in
groenten, fruit,
volkoren
graanproducten
en in mindere
mate in vlees en
zuivelproducten
Fluoride zit in
vrijwel alle
voedingsmiddele
n en vooral in
thee en zeevis.
Jodium is een
mineraal dat
voorkomt in
zeevis en een
beetje in eieren.
Koper is een
mineraal dat in
groente, fruit,
vlees, brood en
andere
graanproducten,
en
cacaoproducten
zit.

Spoorelement Gezondheidseffecten Te kort Waar zit het in?
Mangaan Mangaan is een
spoorelement dat onderdeel
is van een aantal enzymen in
het lichaam die betrokken
zijn bij de
energiestofwisseling.
Molybdeen Molybdeen is een
spoorelement dat onderdeel
is van een beperkt aantal
enzymen in het lichaam
betrokken in de stofwisseling.
Seleen - beschermt rode
bloedlichaampjes en cellen
tegen beschadiging
- maakt zware metalen die
door verontreiniging in
voeding terechtkomen
minder giftig
- zorgt voor een goede
werking van de schildklier
beschermt mogelijk tegen het
ontstaan van prostaatkanker
Zink Zink is een spoorelement dat
onderdeel is van een groot
aantal enzymen in het
lichaam die betrokken zijn bij
de stofwisseling. Zink is
ondermeer nodig bij de
opbouw van eiwitten, de
groei en ontwikkeling van
weefsel, en een goede
werking van het afweer-
/immuunsysteem.
Voor de mens zijn geen specifieke
symptomen bekend van een
mangaantekort. Wel zijn in een
experimentele studie bij
proefpersonen die een voeding
kregen met weinig mangaan
huidafwijkingen vastgesteld. Bij
proefdieren zijn afwijkingen in de
hersenen en het skelet vastgesteld.
Een tekort is bij mensen nog nooit
aangetroffen
Er zijn aanwijzingen dat sommige
groepen mogelijk minder seleen
binnenkrijgen dan wordt
aanbevolen, zoals jonge kinderen
en zwangere vrouwen. In het
Nederlands Voedingstoffenbestand
(NEVO) zijn echter niet voor alle
voedingsmiddelen
seleniumgehaltes beschikbaar. Om
vast te stellen of daadwerkelijk
tekorten zijn is aanvullend status
(bloed) onderzoek nodig. Een
langdurig ernstig tekort aan seleen
is te herkennen aan: hartstoringen
Spierpijn, spierzwakte
In Nederland zijn geen gevallen
bekend van mensen met
symptomen van een tekort aan
zink. Een tekort aan zink is te
herkennen aan deze verschijnselen:
afwijkingen aan de huid,
slijmvliezen en skelet
anders ruiken en proeven
achterblijvende groei en
ontwikkeling van het geslacht
verminderde afweer tegen
infecties en nachtblindheid
37
Mangaan is een
mineraal dat
voorkomt in
volkorenbrood en
volkoren
graanproducten,
thee, groente en
fruit.
Molybdeen komt
voor in brood en
graanproducten,
melk en
peulvruchten.
Seleen zit in veel
voedingsmiddele
n, zowel dierlijke
(vis en vlees) als
in plantaardige
producten
Zink komt in
kleine
hoeveelheden
voor in veel
verschillende
voedingsmiddele
n. Het zit in vlees,
kaas,
graanproducten,
noten en schaal-
en schelpdieren
zoals garnalen en
mosselen.