Nr. 5 - N-VA

VERRE KIJKER
V O L L E
MANEN
22
OOST-TIMOR ONAFHANKELIJK
Na een kwarteeuw bloedige vrijheidstrijd
tegen de Indonesische
bezetting, een referendum in
1999 waarin de bevolking zich
massaal uitsprak voor onafhankelijkheid
en na de verkiezing van rebellenleider
Xanana Gusmao tot president
verwierf Oost-Timor op 20 mei jl. zijn
grondwettelijke onafhankelijkheid.
De verbrokkeling van het Portugese
regime tijdens de Anjerrevolutie van
1975 had zware gevolgen voor zijn
kolonies. Portugal gaf de macht over
zijn overzeese gebieden noodgedwongen
uit handen. Sinds 1509
hadden de Portugezen het oostelijk
deel van het eiland Timor gekoloniseerd,
terwijl de Nederlanders in 1651
westelijk Timor veroverden, een gebied
dat na de dekolonisatie onder Indonesisch
bestuur kwam. Na het wegvallen
van het Portugese koloniaal bestuur in
Oost-Timor werd ook dat gebied
meteen bezet door het Indonesische
leger. Een jaar later, in 1976, werd het
geannexeerd zodat Jakarta over het
hele eiland heerste. Tegenstanders
van het Indonesische bewind werden
vervolgd en tienduizenden ontvluchtten
het eiland. In de resoluties 384 en 389
erkende de Algemene Vergadering van
de Verenigde Naties het zelfbeschikkingsrecht
van de Oost-Timorese
bevolking maar deze resoluties bleven
een kwarteeuw dode letter.
De eeuwenlange Portugese kolonisatie
en het recentere Indonesisch
imperialisme hadden hun
weerslag op het culturele leven. Nog
hooguit 17 % procent van de bevolking
spreekt Portugees. Het gaat dan voornamelijk
om oudere generaties. Portugees
wordt immers al een kwarteeuw
niet meer op school geleerd. Door de
gezonde bevolkingspiramide van het
land spreken en schrijven meer jonge
Oost-Timorezen alleen Bahasa Indonesisch.
Maar Bahasa is ook de taal
van het land waarvan de Oost-Timorese
regering zich juist losmaakt. In de
meer afgelegen bergstreken – het
echte Oost-Timor waar zo’n 80% van
de 843.000 eilandbewoners leven -
Xanana Gusmao, ooit rebellenleider nu
president van Oost-Timor.
spreekt een heleboel mensen alleen
Tetum Timorees. Maar Tetum is grammaticaal
een nogal anarchistisch
gesproken taal die soms met Portugees
dan weer met Bahasa wordt
gemengd. Kortom: in de hoofdstad Dili
zullen de Portugees sprekende senior
en de Bahasa sprekende junior met
elkaar kunnen praten in het Tetum,
maar als ze beiden een officieel
contract moeten opstellen wordt het
een stuk moeilijker. Daarom hebben de
al wat oudere aanstaande machthebbers
van de nieuwe natie de politieke
keuze voor de taal van Oost-Timor toch
laten vallen op het Portugees. Velen
van hen vochten als guerrilla's tegen
het Indonesische leger en communiceerden
in die voor het Indonesische
leger onbegrijpelijke taal. Het autochtone
Tetum staat in de grondwet wel als
tweede officiële taal ingeschreven.
Naast het talenvraagstuk wordt de
jongste staat ter wereld met
andere problemen geconfronteerd.
Portugal heeft zichzelf verplicht
de economische opbouw van zijn
arme ex-kolonie te ondersteunen.
Maar kan Lissabon die beloften wel
waarmaken? En dan is er de erfenis
van het Indonesisch schrikbewind. De
nieuwe president van Oost-Timor,
Xanana Gusmao, heeft al verklaard dat
zijn regering bereid is in het kader van
nationale verzoening amnestie te verlenen
aan mensen die verdacht worden
van schendingen van de mensenrechten
of die daarvoor veroordeeld zijn. De
Verenigde Naties houden het Indonesische
leger verantwoordelijk voor dit
bloedvergieten, waarbij honderden
mensen werden gedood en een groot
deel van de huizen en de infrastructuur
op Oost-Timor vernield. Die misdaden
zijn begaan voor, tijdens en na het referendum
in augustus 1999 waarin de
Oost-Timorezen zich uitspraken voor
onafhankelijkheid. Er kwam pas
vermindering van het geweld nadat er
een VN-vredesmacht was gelegerd.
VN-secretaris-generaal Kofi Annan wil
dat de vredesmacht geleidelijk wordt
afgebouwd op voorwaarde dat het
geweld van de milities ook ophoudt.
Ondertussen weigert Indonesië
pro-Indonesische (para-)militairen
uit te leveren die door aanklagers
van de VN worden vervolgd
wegens misdaden tegen de menselijkheid.
Het geeft aan hoe pijnlijk de
Oost-Timorese onafhankelijkheidsverklaring
is voor de vierde grootste natie
ter wereld. De regering in Jakarta
maakt zich immers zorgen over het
politieke effect ervan op andere naar
onafhankelijkheid strevende eilandvolkeren.