Download complete editie als PDF - Twijfel

Het is de taak van de filosofie om, uitgedaagd door de praktijk,
buiten common-sense opvattingen te treden en zo voorwaarden
voor iets nieuws te verschaffen. Zo ook wanneer de filosofie
zich wendt tot de bouwkunde. Graag laat ik in dit artikel zien
hoe vernieuwend, niet-alledaags denken mogelijk is binnen de
bouwkunde en waar dit toe kan leiden: een dynamisering van de
discipline doordat er op transgressieve wijze iets nieuws tot stand
komt.
Om te schetsen hoe dit eruit kan zien, zal ik eerst ‹De De Cap- CapCapsulaire Beschaving› (2004) van Lieven de Cauter, filosoof en
docent Stedenbouw en Architectuur, bespreken. Hoewel het
werk erg populair is, lijkt De Cauter er niet in geslaagd om de
bouwkunde iets voorbij het alledaagse te tonen. Dit lukt architect
Bernard Cache met het werk ‹Earth Moves: the Furnishing
of Territories› (1995) wel.
De Cauter legt in zijn essaybundel ‹De De Capsulaire Bescha- Bescha-
ving› directe causale relaties tussen een politieke, dominerende
kapitalistische wereldorde en de manier waarop er gebouwd
wordt in de stad. Architectuur en stadsplanning vallen direct
ten prooi aan de uitwassen van het kapitalisme; de bouwkunde
is nodig om dit systeem in stand te houden. Volgens De Cauter
zijn er verschillende momenten te onderscheiden in de ontwikkeling
van het kapitalisme. Momenteel bevinden wij ons in een
tijdperk van transcendentaal kapitalisme, waarin het ogenschijnlijk
absolute karakter ervan domineert: kapitalisme is de «al-
26
{stedelijke} twijfel
Wendy Jansen
Liever Cache
*
Essay
lesomvattende mogelijkheidsvoorwaarde zonder tegenterm.» i
Het kapitalisme zorgt voor het ontstaan van overdekte centra,
oftewel capsules waarin men zich met zijn bezit verbergt. Deze
capsules zijn nodig omdat men bang is dat degenen die zich in de
periferie van het systeem bevinden, de winst die over hun ruggen
is gemaakt, komen opeisen met alle gewelddadige gevolgen van
dien: «Altijd zal er een centrum en een periferie zijn, een binnen
en een buiten.» ii De capsule is een sfeer in de meest ruime
zin: de auto, het vliegveld, het vliegtuig, de iPod, het huis, de
mall; het is de tendens van evacuatie van het publieke domein.
Volgens De Cauter is er sprake van de komst van een ‹capsulaire
beschaving.› Heel kort: capsulaire architectuur is de architectuur
van de nieuwe stad. Het is een architectuur die als een ruimtecapsule
functioneert, die er een artificiële ambiance creëert, de
communicatie met buiten minimaliseert en een afgesloten eigen
milieu vormt. Waar Kisho Kurokawa in 1969 nog positief was
over de mobiliteit die capsules met zich mee zouden brengen,
ziet De Cauter het niet meer zitten: «We kunnen tegenover dit
optimisme, tegenover deze bewegingen en hun gedachtegoed alleen
nog maar ambivalent staan.» Door het lineaire verband tussen
‹transcendentaal kapitalisme› en de capsularisering van de
samenleving dat De Cauter hier legt, toont hij een zwartgallige
visie op de toekomst, waaruit geen duidelijk alternatief voor de
urbane bouwkunde geabstraheerd kan worden. De hedendaagse
stad bestaat uit afscherming, veiligheid en controle. De Cauter
geeft grif toe dat hij een doemscenario schetst zonder duidelijk
alternatief: «Is de capsulaire beschaving de zoveelste onheilsprofetie?
In zekere zin wel: je kunt alleen maar hopen dat ze niet
wordt bewaarheid.» iii Het enige wat we kunnen doen is een politiek
voeren waarin voorop staat dat een andere wereld noodzakelijk
is, maar waarvan niet duidelijk is hoe die eruit ziet of wat de
voorwaarden daarvan zijn.
De problemen van de these dat het transcendentaal kapitalisme
onherroepelijk leidt tot de onheilspellende capsulaire beschaving,
liever cache 27