Geschiedenis & Beschrijving - Antwerpen, Kerken en Toerisme

Lier Sint-Gummaruskerk
Geschiedenis & Beschrijving
Geschiedenis
Toen bouwmeester Hendrik Mijs in de louwmaand van
1378 zijn eerste orders gaf, begonnen de Lierenaars aan
een gigantisch bouwproject, waarvan zij op dat ogenblik
zeker niet wisten in te schatten wanneer de
voltooiingwerken zouden kunnen gevierd worden.
Evenmin bevroedden zij de haast onoverkoombare
moeilijkheden, welke zij moesten overwinnen in de
ongeveer 200 jaar, die ze nodig hadden om een waardig
onderkomen te bieden aan de stoffelijke resten van hun
intens vereerde wonderdoener Sint-Gummarus, stads- en
kerkpatroon.
Wilt u nog meer weten? Surf dan naar Met Felix
Timmermans door Lier
Patroonheilige: de Heilige Gummarus
De vita van Sint-Gummarus
In de vita van Sint-Gummarus, waarschijnlijk geschreven
op het einde van de 10de eeuw, wordt verteld dat Sint-
Gummarus als jonge man aan het koninklijk hof van de
Merovingers heeft vertoefd en gehuwd was met een
zekere Grimmara. Hij zou landheer zijn geweest van een
villa met uitgestrekte gronden in het Lierse, en zelfs
diensten bewezen hebben als ridder-bevelhebber van
Merovingische troepen.
Een kerkje boven zijn graf
De historische waarheid is allicht dat Sint-Gummarus een
asceet-missionaris was omstreeks de tweede helft van de
zevende eeuw, die leefde en stierf (714) op een eilandje
'Nivesdunc', gevormd in het waterrijke gebied aan de
samenloop van beide Neten. De man muntte uit in
rechtvaardigheid, eerlijkheid, goedheid,
vergevensgezindheid, trouw en mededogen voor zijn
naasten. Hij moet door zijn charisma een grote indruk
hebben gemaakt op zijn medemensen, want na zijn dood
leefde zijn herinnering voort met de verering aan zijn
graf. Bij dit graf was een oratorium met een kloostergemeenschap ontstaan, zoals gebruikelijk in die
tijd voor mannen en vrouwen. De stichting groeide uit tot een villa met een eigen kerk(je) en na
verloop van tijd werd de eerste asceet aangezien als dominus of heer. Zijn verering werd bevorderd
door de leden van de kloostergemeenschap, die zijn stoffelijke resten overbrachten naar het
villakerkje. Nadat de nieuwe munsterkerk was gebouwd in 754 (ongeveer op de plaats van de huidige
kerk) en de kloostergemeenschap er naartoe verhuisde, nam men de relieken mee en werden ze
plechtig verheven.
Wonderlijke verhalen
Geleidelijk vond het geloof in zijn heiligheid gestalte in een aantal wonderverhalen, die hem aan de
oorsprong plaatsten. De lokale heilige kreeg echter ook een politieke betekenis toen hij de
beschermpatroon werd van de Karolingische macht in de streek, als buffer tegen de Friezen die toen
tot tegen Antwerpen waren opgerukt. De oorspronkelijke villa groeide uit tot een oppidum en de
kloostergemeenschap evolueerde tot een kanunnikenkapittel. Omstreeks 980 moest de vervallen
~ 1 ~

Lier Sint-Gummaruskerk
Geschiedenis & Beschrijving
abdijkerk herbouwd worden (tot de romaanse kerk die de huidige gotische voorafging). Dit gaf
aanleiding tot de heropwekking van de Sint-Gummarusverering (meer pelgrims brachten meer geld
in 't laatje om de kerk te bekostigen) en het schrijven van de vita (als publiciteit voor de Sint-
Gummarusverering), waarschijnlijk door een kanunnik van het kapittel. De wonderverhalen in de vita
van Sint-Gummarus hoorden thuis in het aanvankelijk kleine milieu van gelijkgezinde mensen, die de
waarden probeerden te beleven waarover in het leven van Sint-Gummarus werd verteld. Ze wilden
bewondering en eenheid verwekken, oproepen tot geloof en vertrouwen, en tot aansporing
aanzetten. Zo is het wonder van de omgehakte boom zeker het best gekende mirakel van de Lierse
heilige.
Bedevaart naar Rome
Sint-Gummarus wou naar Rome op bedevaart gaan. Met zijn gezellen
kampeerde hij langs de Nete en om zijn tent vast te zetten, beval hij
een eik te vellen. De grondeigenaar liet dat zo maar niet gebeuren en
protesteerde heftig bij Sint-Gummarus. Om het aangedane onrecht te
herstellen, liet deze laatste de beide boomhelften terug op mekaar
plaatsen. Hij wond er zijn gordel om en zie ... de boom was terug
gezond en wel. Zelfs de bijlsnede was niet meer te zien. Enkel de
afdruk waar de gordel had gezeten, viel nog te bespeuren.
Verering
Zo ontstond door de bekendmaking van dit opzienbarend verhaal (en van nog vele andere) een
toeloop naar zijn graf, waarbij de pelgrims Sint-Gummarus' hulp kwamen inroepen tot herstel van
allerlei breuken, niet alleen die van de broze botten, maar ook die in de huwelijksrelatie kunnen
toeslaan. Tot op vandaag komen de bedevaarders in de noveen rond de feestdag van Sint-Gummarus
(11 oktober) de "Man Gods" om genezing vragen van kwalijke breuken of zijn hulp afsmeken om
gevrijwaard te blijven van fracturen. Sinds onheuglijke tijden wordt daarbij het ritueel van de
bandoplegging uitgevoerd: bij het uitspreken van de zegening legt de priester de gordel van Sint-
Gummarus op de schouders van de pelgrim.
De Sint-Gummaruskerk
Romaans kerkje : Op het einde van de veertiende eeuw kende de Netenstad een hoogconjunctuur,
want het Brabantse laken evenaarde in kwaliteit het zo geroemde Vlaamse en was tot ver in Europa
een zeer gegeerd product. Voor de groeiende Lierse bevolking was de romaanse kerk die dateerde
van het einde van de tiende eeuw te klein geworden en de helende kracht van de stads- en
kerkpatroon had een dermate grote weerklank gevonden, dat de pelgrims tegen mekaar
aandrumden in het reeds door vier eeuwen geteisterde romaanse heiligdom.
Gotische kerk
De nieuwe gotische kerk werd gewoon over de oude kerk heen
gebouwd, te beginnen met de befaamde toren. Omstreeks 1578 kon
zowat de laatste hand gelegd worden aan het gotische gebedshuis, in
een tijd die melk en honing had zien opdrogen in een door
godsdienstoorlogen en -twisten gespleten land en verscheurde
bevolking. Toch realiseerden de Lierenaars in de 200 jaar durende
bouwperiode een merkwaardige heilige plaats voor hun patroon.
Opvallend trouw en consequent werd de Brabantse gotische traditie in
het sacrale bouwwerk uitgevoerd, alsof gedurende twee eeuwen één
en dezelfde architect aan het roer had gestaan, terwijl in werkelijkheid
na Hendrik Mijs meerdere bouwmeesters zoals Jan en Andries
Keldermans, Jan Van Hazeldonck, Herman en Domien de Waghemaker,
.... de werkzaamheden hadden geleid.
~ 2 ~

Lier Sint-Gummaruskerk
Geschiedenis & Beschrijving
Parel van de Brabantse gotiek
Daardoor geldt de Collegiale van Lier als de allergaafste parel aan de Brabantse gotische
kerkenkroon. Haar interieur onderscheidt zich door een klassieke, drieledige opstand van het
zuiverste Brabantse type, namelijk:
de ogivale scheibogenarcade, met daarboven
het rijkbetraliede triforium, waarvan de monelen doorlopen in
de spitsboogramen, die eindigen in een korf van gotisch maaswerk
De typische Brabantse rondzuilen zijn aanwezig die bovenaan een fors koolbladkapiteel vertonen
met dubbele bladerenkrans en daar bovenop een achtkantige, geprofileerde deksteen. Op de
pilaarkapitelen vertrekken de kwartzuilige schalken die het eenvoudige, maar door de Brabantse
bouwmeesters zeer geliefde kruisribgewelf schragen. Zoals het hoort bij een kerk in Brabantse gotiek
werd de buitenzijde heel sober gehouden. Maar toch schuilt er ook in dit puurste voorbeeld van
Brabantse gotiek een schoonheidsfoutje: aan de buitenzijde ontbreken rond het hoogkoor de
typische zadeldakjes op de straalkapellen. Maar daar hebben de Lierse voorvaderen een geldig
excuus voor: geldgebrek in de fase van de bedaking noopte tot de goedkopere schild- en
lessenaarsdakjes.
De Kunstschatten
De gotische Sint-Gummaruskerk was nog niet voltooid of de Lierenaars waren al volop bezig met de
versiering van hun gebedshuis, waarvan de huidige kunstschatten nog ten overvloede getuigen. Het
spanningsveld van de spiritualiteit concretiseerde zich onophoudelijk in een stroom van religieuze
voorwerpen, die de gemeenschap mettertijd in consensus "Kunst" is gaan noemen. Wij vernoemen
een aantal topstukken:
De gebrandschilderde glasramen
Het is een wonder - wellicht het zoveelste van Sint-
Gummarus - dat nog een vijftiental gebrandschilderde
glasramen uit de vijftiende en de zestiende eeuw de
ontelbare krijgsbenden, legers, beeldenstormen en furies
heeft overleefd. Van deze spiritueelste aller
kunstuitingen schittert het allermooiste exemplaar in de
Sint-Gummaruskerk. Het ontwerp van dit
gebrandschilderde glasraam van de Brabantse School uit
het derde kwart van de vijftiende eeuw werd zeer sterk
beïnvloed door Rogier Van der Weyden, de schilder die
samen met Jan Van Eyck en Robert Campin tot de
grondleggers behoort van de Vlaamse Primitieven. Het
stelt de kroning voor van de Heilige Maagd Maria door de
Heilige Drievuldigheid. Zoals gebruikelijk in de Brabantse
School werd het uitgevoerd in grisaille met enkele
prachtige en warme kleurvakken. Het hoofdtafereel is
gevat in een blauw medaillon omgeven door de
evangelistensymbolen. Links- en rechtsonder bevinden
zich de (onbekende) schenkers met hun patroonheiligen:
Sint-Jan de Doper en Sint-Barbara.
~ 3 ~

Lier Sint-Gummaruskerk
Geschiedenis & Beschrijving
Het koordoksaal
Het rijkelijk versierde koordoksaal is één van de weinige die in België
bewaard zijn gebleven. Het werd van 1536 tot 1538 gemaakt door de
Mechelse beeldhouwers Frans Mijnsheren en Jan Wisschavens in de
laatgotische traditie met steen van Avesnes en Ecaussinnes. Als men de
jubee frontaal aanschouwt, lijkt het geheel wel één groot stenen
kantwerk. Die indruk wordt gewekt door het distelbladmotief dat
overal, half opengewerkt, aanwezig is met daartussen de beelden van
zestien (!) staties van de kruisweg, de evangelisten en de vier westerse
kerkvaders. In het midden prijkt een omstreeks 1850 toegevoegd
neogotisch torentje met het beeld van Sint-Gummarus en daaronder
twee van zijn bekendste wonderen. De voorzijde is in drie vakken verdeeld met in de linkse en
rechtse een portiekaltaar. Het rechtse H. Kruisaltaar is getooid met een geschilderde kalvarie (1644)
van de Mechelaar Peeter Franchoys, die zich voor de gekruisigde Christus liet inspireren door zijn
beroemde tijdgenoot Anton Van Dijck. Het linkse altaar van O.-L.-Vrouw van Zeven Weeën werd in
1658 voltooid door de gekende Antwerpse beeldhouwer Peeter Verbruggen de Oude.
De Colibranttriptiek
In het Sint-Barbarakoor hangt boven het O.-L.-Vrouw en
Sint-Hubertusaltaar het kostbaarste schilderij van de Sint-
Gummaruskerk: de Colibrantriptiek. Dit werk, één der
laatste hoogstandjes van de laatgotiek (1516), wordt
algemeen toegeschreven aan Goossen (soms ook wel
Goswin genoemd) Van der Weyden. Jawel, kleinzoon van
de beroemde Rogier! Vast en zeker leerde Goossen het
penseel hanteren bij zijn grootvader in Brussel. De
triptiek vertelt over de Zeven Vreugden en de Zeven Weeën van O.-L.-Vrouw met als centraal thema
het huwelijk van Maria met Sint-Jozef. De laatgotische geest van de Vlaamse Primitieven overheerst,
waarbij vooral opvalt: de zorg om het weergeven van de werkelijkheid tot in de kleinste details, het
realisme, de stofuitdrukking, de overheerlijke kleuren en het gebruik van licht om een sterke
ruimtelijke illusie te suggereren. Bij Goossen Van der Weyden, één der laatsten van de
wereldvermaarde Eerste Vlaamse Schildersschool, merkt men bovendien nadrukkelijker het
ontwaken van de prille renaissance in het noorden.
Meer te lezen op http://www.sintgummaruskerktelier.be/
~ 4 ~