Utrechtse jaren - OngekendTalent

Pagina 1

FREDRIK HAMER
UTRECHTSE JAREN
Eerste editie
© 2013 Fredrik Hamer, The Netherlands
Pagina 2

Inleiding
In de periode 2007 – 2010 hield ik op internet een blog bij over mijn uitstapjes
vermengd met jeugdherinneringen. Deze blogs werden in 2011 verzameld in een
ebook met als titel “Het Stendhall syndroom". Achteraf gezien blijken de
herinneringen aan mijn jeugdjaren in het oude centrum van Utrecht literair
gezien het meest waardevol, ook al zijn de vertellingen slechts fragmenten van
een veel te korte jeugd. In dit ebook bundel ik groepsgewijs mijn favoriete
verhalen. De groepen zijn: Fredrik en Familie. Samen geven de fragmenten een
realistisch beeld van het leven van een Utrechtse volksjongen uit de jaren zestig
en zeventig van de twintigste eeuw en dus van de geschiedenis van het oude
Utrecht. Ik wens u veel leesplezier toe.
Fredrik Hamer.
Pagina 3

FREDRIK
Pagina 4

1.
Ik ben een echte Utrechter. Dat zal ik niet ontkennen. Mijn kribbe stond in een
van de armste wijken van Nederland. Nu is arm zijn geen schande; het is
hoogstens niet praktisch. Je hebt arm en armer; wij waren de armsten. Als ik met
mijn familie door de straat liep, dan zag ik de buren denken: “Wat een
armoedzaaiers.” Zo arm waren wij dus. En dat is arm. Honger heb ik overigens
niet geleden. Mijn ouders vonden elke dag eten op tafel hebben belangrijker dan
de huur of het licht betalen. Geef ze eens ongelijk. Mijn geboortehuis was veel
te klein voor een groot gezin en het huis werd letterlijk onbewoonbaar verklaard
toen mijn moeder haar zoveelste kind baarde in de huiskamer. Wij sliepen met
zijn allen op de zolder. De kinderen lagen in de ene hoek en mijn ouders lagen
in de andere hoek, druk bezig met het verder uitbreiden van het gezin. Ik riep
wel eens: “Pa, bewaar wat voor later.” Mijn vader was echter een tuinman in
hart en nieren. Zaaien was zijn lust en leven. En zo groeide ons gezin elk jaar tot
mijn moeder in het ziekenhuis onvruchtbaar werd gemaakt. Mijn vader mocht
vanaf dat moment alleen nog water geven.
Pagina 5

2.
In mijn kinderjaren speelde ik vaak met mijn vriendjes op een brug aan de Oude
Gracht in Utrecht. De Dom was mijn grote broer. Ik was dol op klimmen en ik
deed dingen die mijn moeder mij had verboden en die mijn vader stiekem leuk
vond. Op een dag wilde ik mijn vriendjes bewijzen hoe dapper ik was als
zesjarige en ik klom over de leuning van de brug om aan de verkeerde zijde naar
de overkant te wandelen. Mijn vriendjes plaagden mij en deden alsof zij mij van
de brug wilden duwen. Ik liet stoer de leuning los en juist op dat moment gaf
een jongetje mij een onvergetelijk zetje. Met veel gevoel voor drama stortte ik
naar beneden. Ik lag bewusteloos aan de rand van de kade met mijn hoofd
zwevend boven het vieze water. De huisarts stelde als diagnose een zware
hersenschudding en hij raadde mijn ouders aan om mij minstens twee weken
plat liggend in bed te houden. Ik huppelde echter al de volgende dag vrolijk rond
door het huis en vanaf dat moment was ik het geflipte schaap van de familie.
De invloed van de vrije val op mijn gedrag zal nooit duidelijk worden. Feit is dat
ik door de klap bijna al mijn herinneringen kwijt was. Dat merkte ik meteen de
volgende ochtend. Mijn ouders hadden mijn bed in de huiskamer gezet en ik
werd wakker gehuild door een baby. Ik kon mij niet herinneren dat er
gezinsuitbreiding was geweest en nieuwsgierig leunde ik op de kinderwagen om
te zien wie de jankerd was. De baby werd echter door mijn gewicht gelanceerd
en voor het eerst in mijn leven zag ik een mens door de ruimte zweven. Mijn
moeder kwam geschrokken de huiskamer binnen rennen en riep: “Mijn arme
kind.” Ik sloot mijn ogen en ik stak vertederd mijn armen uit voor een warme
knuffel. Mijn moeder liep mij echter voorbij en ontfermde zich over het meisje
dat mijn zusje bleek te zijn. Teleurgesteld kroop ik terug in bed.
Binnen twee dagen stond mijn bed weer in de slaapkamer en vanaf dat moment
was iedereen het er wel over eens dat ik anders was. Niemand kon mij vertellen
wat er nu precies anders was aan mij, maar ik was anders. Prettig vond ik het
niet. Het gerucht ging dat mijn opa aan vaderskant in het gesticht was overleden
en ik vreesde opgezadeld te worden met een ongewenste erfenis. Misschien dat
ik daarom zoveel interesse toonde voor de bewoners van het gekkenhuis bij ons
om de hoek. Tegenover de ingang van het Centraal museum was een hal van de
gesloten inrichting, waar geesteszieke mannen overdag heen en weer liepen. Ik
stond regelmatig voor de ramen te kijken en ik vroeg mij af wat er in die zieke
Pagina 6

geesten om ging. Soms zwaaide iemand naar me, een ander trok alleen een gek
gezicht. Mijn moeder vertelde me dat de gekken op het binnenterrein water
mochten pompen en dat de emmers geen bodem hadden. Ik vond dat bizar en ik
riep dat je echt knetter moet zijn als je zoiets niet in de gaten hebt.
Tegenwoordig controleer ik mijn glas als mijn moeder water voor me in
schenkt. Mij krijgt ze niet gek.
Veertig jaar na de opstanding loop ik nog steeds vrij rond en ik kom niet meer
met het excuus dat ik van een brug ben gevallen als iemand zegt dat ik anders
ben. De mensen moeten mij maar nemen zoals ik ben. Het gekkenhuis is
tegenwoordig deels een museum over Nijntje. Ik stond pasgeleden minutenlang
voor de ingang van het historische gebouw en ik twijfelde of ik naar binnen
moest gaan. Ik ben uiteindelijk buiten gebleven en ik ben voor de ramen van de
hal gaan staan waar ik als kind zo vaak heb rondgehangen. De nieuwsgierigheid
is er nog steeds, maar de angst voor de erfenis van mijn opa is verdwenen.
Mocht ik ooit worden gek verklaard, dan wil ik de rest van mijn leven in de hal
doorbrengen waar de geesten van de zieke mannen ronddolen. Dan kan ik ze
eindelijk vertellen dat ik ook anders ben.
Pagina 7

3.
Elk voorjaar maakte ik met mijn moeder een vreselijk uitstapje. Ik zat achterop
de fiets in het kinderzitje, mokkend, zoals lieve kleuters dat doen als ze hun zin
niet krijgen, en ik zag hoe de huizen groter werden en het verkeer drukker.
Ergens in een buitenwijk stopte mijn moeder bij een winkel, liep met mij aan de
hand naar binnen en wachtte beleefd tot zij werd aangesproken, terwijl zij mij
continue smeekte om mij netjes te gedragen. Een lange man in een saai zwart
kostuum begroette mijn moeder alsof hij haar al jaren kende, wat ook zo bleek te
zijn, en toen hij mij herkende mompelde hij bijna verveeld:
“Hetzelfde setje als vorig jaar dan maar weer?”
Ik werd meegenomen naar een hoek achter in de winkel, het meetlint werd
tussen mijn balletjes gestopt en er werd een broek, een overhemd, een stropdas,
wat sokken en onderbroeken en een paar schoenen voor mij uitgezocht. De
verkoper schreef een bon uit en beloofde mijn moeder met een uitgestreken
gezicht dat zij zich geen zorgen hoefde te maken over de rekening. Ik besefte
plots dat wij arm waren en dat wij de kleding op de pof moesten kopen en ik
schaamde mij. Thuis mocht ik de nieuwe kleren een uurtje dragen en het oude
zondagspak was voortaan voor doordeweeks. Het was een spel dat gespeeld
werd tot de recessie minder werd en de winkel failliet ging. Sindsdien droeg ik
de afdankertjes van de buren. Het kan altijd erger.
Pagina 8

4.
Er was geen revolutie nodig om mijn geboortegrond te verliezen. Tijd en
armoede waren voldoende. Samen met mijn beste vriend, een olijk kereltje van
een jaar of zeven met sproeten zo groot als een cent, was ik naar de plek terug
gegaan waar mijn ouders mij ooit het leven in hadden gewipt. Wij waren pas een
maand geleden verhuisd en nu al stonden er hekken om het huis dat half
ingestort op het einde wachtte. De voorgevel was grotendeels weggeslagen en
het plafond in de huiskamer rustte schuin op de grond. De twee openingen
boven staarden als blauw geslagen ogen naar me en heel even leek het alsof het
huis huilde, maar het was slechts het regenwater dat een weg naar beneden
zocht. Mijn vriendje had mij meegelokt naar een verleden dat ik al bijna had
verdrongen en hij wees mij enthousiast op een gat in het hek waar ooit de
voordeur de gastheer was geweest. Mijn moeder had verteld dat zij een grote
beer had achtergelaten op zolder en mijn vriendje wilde niet dat het dier in alle
eenzaamheid stierf. Ik begreep niets van die sentimentele gevoelens en ik was
niet van plan mijn leven in de weegschaal te stellen voor een stuk speelgoed. De
inbreker was echter al binnen en ik kon niets anders doen dan in zijn misdadige
voetsporen treden. Voorzichtig kropen wij door het stof dat bij elke stap opstoof.
Tot onze verbazing en vreugde bleek de trap naar boven intact te zijn en met
ingehouden adem veroverde wij het hout dat krakend verzet pleegde. De beer,
lichtbruin van kleur en zo groot als wij zelf waren, bleek een arm en een oog
kwijt te zijn, maar mijn vriendje knuffelde het beest alsof het zijn moeder was
en heel even hoopte ik met een jaloers gevoel dat iemand mij zou komen redden
als ik ooit verwond en vereenzaamd op mijn einde wachtte. Je hebt maar een
hand nodig voor een vriendschap.
Het was de laatste keer dat ik mijn geboortehuis in de Vrouwjuttenstraat zag en
ondanks mijn zeer jonge leeftijd besefte ik dat er een nieuwe fase in mijn leven
was begonnen. Echt diepe herinneringen aan mijn eerste levensjaren heb ik niet.
De omgeving zit echter als een foto op mijn netvlies gebrand en ik dwaal ’s
nachts graag door de straten waar ik mijn onschuld verloor. Utrecht was
verdeeld in een aantal wijken, maar wij waren centrumbewoners in een
niemandsland waar je alleen bij hoorde als je er geboren en getogen was. Het
saamhorigheidsgevoel bleef beperkt tot de directe buren die net als wij een deel
van het lot in handen hadden waarop nooit een prijs viel. Naast ons woonde een
gezin en door de dunne muren hoorde ik de vader vaak zingen. Volgens mijn
Pagina 9

moeder zong hij de vreselijkste liedjes, operette ofzo, maar ik vond het op de
een of andere manier mooi en ik leunde met mijn oor tegen de muur om van de
zang te genieten. De buurvrouw had altijd medelijden met ons en zij begreep
niet hoe mijn ouders een groot gezin konden onderhouden met het lage salaris
van een beroepsmilitair. De moeder die zelf met weinig geld voor een stel
kinderen moest zorgen had een gouden hart en elke ochtend stal ze een fles melk
die ze netjes bij ons bij de voordeur neerzette. De zonen, groot van stuk en niet
al te snugger, waren dol op mijn moeder en zij deden allerlei klusjes voor het
kleine buurvrouwtje, terwijl ze van de ene ramp in de andere vielen. Er werd
met de politie geknokt, eentje verdronk onder mysterieuze omstandigheden en
een ander sneed regelmatig zijn polsen door. Nu, bijna vijftig jaar later, vertelt
mijn moeder nog steeds graag hoe aardig de buren waren, hoe de melkboer bijna
failliet ging aan het statiegeld en hoe lief de jongens voor haar zorgden. Wij
zaten samen in een lekgeslagen bootje en wij konden alleen het hoofd boven het
water houden door samen te werken en te leven en dat schiep een band tussen
ons die door buitenstaanders niet te begrijpen was en dat maakte ons
centrumbewoners bijzonder.
Pagina 10

5.
Ik ben de Jean-Paul Grenouille van de Utrechtse wallen. Mijn hele leven ben ik
al gevoelig voor geuren. De hygiëne was in mijn jeugd ver te zoeken en
niemand in mijn omgeving die ooit aanstalten maakte op reis te gaan. Een keer
in de week in bad gaan was een luxe bij ons thuis en dan moest het water in de
zinken waskuip ook nog gedeeld worden met de vele broers en zussen. Het
oudste kind mocht als eerste een duik nemen en het jongste kind als laatste. Het
gevolg was dat mijn oudste broer als enige schoon door het leven ging en dat
mijn jongste zusje een weerstand opbouwde waar de gemiddelde rioolrat jaloers
op zou zijn. Geld voor een badkamer was er niet en in het plaatselijke badhuis
waren alleen de Turkse buurtbewoners graag geziene en fris gewassen gasten.
Misschien dat ik door het leven in de achterbuurt een afkeer heb gekregen van
stank en naar zweet ruikende mensen; feit is dat ik tegenwoordig slecht tegen
nare geurtjes kan.
Geuren spelen gelukkig ook een positieve rol in mijn leven. Een deel van mijn
herinneringen is verbonden met een geur en het verliezen van mijn
reukvermogen zou voor mij een vorm van dementie zijn. De vroegste
herinnering aan een geur is opmerkelijk genoeg niet aan die van mijn moeder,
maar aan die van een schip in de kelder van het Centraal museum. Voor mijn
tiende levensjaar kwam ik regelmatig in het voormalige Agnietenklooster en het
eerste wat ik bij binnenkomst deed was het trapje in de hoge hal naar de kelder
af rennen. Bij het halfvergane schip zat ik in mijn eentje minutenlang de geur
van het geconverseerde hout in me op te nemen. Ik voelde soms stiekem aan de
planken, maar diep in mijn hart vond ik dat bijna profaan. Ooit overwoog ik in
een zeldzaam moment van krankzinnigheid een stukje van het schip af te
breken. Ik wilde de geur die zoveel indruk op me maakte niet kwijtraken en mijn
kinderhersenen konden niets beters verzinnen dan om een deel van het schip
voor altijd bij me te dragen. Ik was Patrick Süskind bijna voor geweest.
Tegenwoordig kun je de kelder van twee kanten naar binnen gaan en het intieme
uit de jaren zestig is voorgoed verdwenen. Ik realiseer mij somber dat er nooit
meer een jongetje zal zijn dat eenzaam in de kelder de geur van het hout
inhaleert. De geur van het verleden zit alleen nog in mij en ik kan deze
herinnering met niemand delen.
Pagina 11

6.
Een van de verstandigste dingen die een opgroeiende jongeman kan doen is het
openbreken van het bureau van een oudere broer op zoek naar chantabele zaken.
De rangorde is een dominante factor binnen het gezin en de leeftijd bepaalt wie
welke bloedverwant mag onderdrukken. Ik voelde er niet veel voor om het
slaafje te zijn van mijn oudste broer en ik besloot op een ochtend mijn ziel te
ontsmetten voor mijn onafhankelijkheid en trots. Er was niemand thuis en ik
sloop gespannen naar de slaapkamer van mijn broer. Hij had als oudste kind als
enige een eigen kamer en het was mij ten strengste verboden ook maar een voet
in de ruimte te zetten. Op de deur hing een briefje dat je eerst moest kloppen als
je de kamer binnen wilde. Ik vond dat maar niets. Uit verzet hing ik een briefje
op mijn deur met de melding dat kloppen vanwege geluidsoverlast verboden
was, maar mijn broer kon de grap niet waarderen. Hij vond het zelfs
verschrikkelijk kinderachtig en dwong mij via onze moeder het verbod te
verwijderen. Ik opende de deur, haalde diep adem en stapte naar binnen. De
kamer was netjes, alsof er niet geleefd werd. Er stonden boeken in de kast, bijna
een grap binnen ons gezin, het bureau zag er opgeruimd uit met
kantoorspulletjes die je alleen bij een boekhouder zou verwachten en in een
hoek stond een keyboard die mijn broer gelukkig nooit leerde bespelen. De lade
van het bureau zat op slot, zoals ik al verwachtte, en ik haalde mijn
schroevendraaier tevoorschijn. Als een ervaren inbreker ging ik op zoek naar het
klepje dat ervoor zorgde dat het goedkope slot open sprong. Binnen tien
seconden was de klus geklaard en met bonkend hart doorzocht ik de lade. Echt
veel bijzonders vond ik niet. Er lagen lesboeken latijn en Grieks in, een briefje
waarin mijn broer klaagde dat zijn handen te klein waren voor het grijpen van
akkoorden op de gitaar en veel schoolpapier. Ik wilde de lade teleurgesteld
sluiten tot mijn oog viel op een dikke enveloppe die half open lag. Ik zag iets
glinsteren en opgewonden bekeek ik de inhoud. Tot mijn verrassing zaten er
allemaal medailles in. Bronzen, zilveren en gouden. Ik begreep het niet. Was
onze studiebol de reïncarnatie van Milo van Croton? Dat verklaarde in elk geval
de studieboeken, maar gezien zijn postuur had een cursus bodybuilding meer
voor de hand gelegen. Ik borg de medailles weer op, sloot de lade vakkundig af
en draaide op mijn kamer Sympathy for the devil van de Rolling Stones, terwijl
ik peinsde over de vraag hoe ik mijn moeder het slechte nieuws moest vertellen
dat haar lievelingszoon een dubbel leven leidde.
Pagina 12

Mijn moeder straalde toen ik voorzichtig over de medailles begon. Zij vertelde
vol trots dat mijn broer tijdens de zomerkampen van het Leger des Heils
verschillende sportwedstrijden had gewonnen. Mijn broer bleek vooral goed te
zijn in zwemmen en hardlopen. Ik was verbaasd. Ik ging zelf ook elk jaar een
week op kamp naar Heino, maar ik was nog geen tien jaar oud en ik moest nog
met de jongste kinderen mee. Sportwedstrijden hielden wij niet en ik heb mijn
ouders ook nooit horen praten over de heldendaden van hun oudste zoon. Ik kon
mij nauwelijks voorstellen dat mijn broer zo sportief was. Hij voetbalde nooit. Ik
zag hem nooit bezig met andere sporten en hij leek altijd te studeren. De vier
jaar tussen ons bleken kilometers te zijn.
Ik was eerlijk gezegd teleurgesteld toen ik ontdekte dat mijn oudste broer zo
goed in sport was. Hij blonk al uit in het leren en ik verbeeldde mij graag dat ik
de sportman in het gezin was. Niet dat ik zo sportief oogde met mijn kleine en
smalle lichaam. Ik heb vele pluspunten, maar als je mij uitkleedt, dan vind je ze
niet. Mijn sportiviteit zat vooral in mijn karakter, in het nooit opgeven en het
altijd willen winnen, zonder geïnteresseerd te zijn in een fysieke beloning, zoals
een medaille. Op een dag gaf ik daar een perfecte demonstratie van. Het
gebeurde zelden dat mijn oudste broer en ik samen buiten waren. Toch mocht ik
een keertje met hem en een neef mee naar het park. Het was intrigerend om mijn
twee begeleiders bezig te zien. Ze waren even oud en gedroegen zich als kleine
kinderen, terwijl ik beschaamd achter ze aan slofte. Als een onbekend meisje
langs liep met haar moeder, dan deden ze net alsof ze het meisje kenden en
riepen dat ze haar binnenkort weer hoopten te zien en dat het de vorige keer zo
fijn was. Het was puberaal gedrag dat ik pas jaren later ging vertonen en dat
gelukkig maar kort duurde. Ik wilde graag voetballen in het park, maar mijn
broer en mijn neef wilden op een bankje zitten en zij daagden mij uit om tien
rondjes om het park te lopen als ik zo graag in beweging wilde zijn. Ik kon aan
de gezichten zien dat ze me in de maling namen, maar ik dacht aan de medailles
in de lade en ik liet het hele toneelspel aan me voorbij gaan. Ik begon te rennen,
eerst zachtjes, daarna sneller en sneller en terwijl mijn broer en mijn neef
grinnikend toekeken voelde ik mij steeds sterker worden. Na een paar rondjes
was mijn broer het zat en hij zei ongeduldig dat ik mijn gelijk wel had bewezen,
maar ik bleef doorrennen tot ik de tien had vol gemaakt. Mijn broer mocht mij
niet alleen laten in het park en ik dwong hem toeschouwer te zijn van mijn
meest glorieuze overwinning op sportief gebied: het verslaan van mijn oudste
broer op eigen terrein.
Pagina 13

Na mijn tiende verjaardag mocht ik eindelijk met de oudere jeugd mee op kamp.
Mijn broer was ook aanwezig en ik zag hem tijdens de sportwedstrijden
regelmatig in de prijzen vallen. Ik won niets. Ik zwom te langzaam, ik sprong
niet ver genoeg, de speer leek een stamboom in mijn handen en de lat lag te
hoog. De week eindigde traditiegetrouw met de marathon, een
hardloopwedstrijd over te veel kilometers en ik verlangde naar de kampen van
vroeger toen ik alleen met vrienden hoefde te spelen. De route liep dwars door
het bos en na de start spurtten de fanaten van me weg. Ik liep in een drafje achter
de gedoodverfde winnaars aan. Ik was door al het voetballen super fit, maar ik
kon mijzelf er niet toe zetten om doelloos zonder bal aan mijn voeten hard te
rennen. Halverwege de wedstrijd liep ik al ver achteraan en ik bedacht hoe ik via
een alternatieve route eerder in het kamp terug kon zijn tot ik een mannetje op
een stoel zag zitten. Hij draaide met een hand een sjekkie, terwijl zijn andere
hand nauwelijks zichtbaar naar een zijweg wees. Ik zag in de verte de andere
renners lopen en ik bleef weifelachtig bij de man staan. Slome achtervolgers
liepen mij voorbij en weer zag ik de hand zachtjes bewegen. Ik vroeg de man
waarom hij naar de zijweg wees.
“Je moet die kant op.”, zei de man grinnikend. “De anderen lopen allemaal
verkeerd. Als je snel bent kun je de wedstrijd winnen.”
Mijn hart begon als een gek te kloppen. Mijn broer was net als alle anderen
verkeerd gelopen en als ik de zijweg nam liep ik plots vooraan. Ik kon mijn
eerste medaille winnen!
De keuze was niet moeilijk. Ik rende met de snelheid van een linksbuiten die de
bal diep aangespeeld kreeg op het doel af en ik zag mijzelf al op het podium
staan. Het lopen ging steeds beter en ik voelde hoe de andere renners achter me
aan zaten. Ik kon deze wedstrijd met gemak winnen, want ik was fit en ik was
gemotiveerd, maar bij het naderen van de finish begon ik te twijfelen. De
wedstrijd verliep niet eerlijk, ik wilde niet gekust worden door tante Jopie bij het
uitreiken van de medaille en ik wilde niet in de belangstelling staan. Tactisch
eindigde ik uiteindelijk als vierde en ik was zeer trots op mijzelf. Mijn broer
kwam met een chagrijnig gezicht binnen. Hij maakte ruzie met de leiding,
schold op zichzelf en kon niet geloven dat ik als vierde was geëindigd. Zelf
begreep ik alle ophef niet en ik besloot nooit meer energie te verspillen aan een
medaille. Ik presteer graag in stilte.
Pagina 14

7.
Op de kleuterschool kwam ik voor het eerst in aanraking met het zelf maken van
muziek. Ik viel al snel uit de toon. Mijn brave luiergenootjes zongen enthousiast
de flauwe kinderliedjes mee die de juffrouw ons leerde, maar ik bewoog alleen
mijn lippen even als het oude vrouwtje met het vogelnestje op haar hoofd mij
streng en verwijtend aan keek. Ik hield niet van gedwongen groepsvermaak en
ik staarde het liefs uit het raam naar buiten waar voor mij de vrijheid lag. Op de
lagere school werden de muzieklessen interessanter. Op een dag stonden er
allemaal muziekinstrumenten bij ons in de klas en wij mochten allemaal een
instrument uitkiezen om te leren bespelen en om mee naar huis te nemen. Ik
vond dat geweldig. Ik wilde altijd al de muziek in, zoals dat zo mooi heette, en
ik liep alle instrumenten langs om te zien waarmee ik de meeste indruk kon
maken op de meisjes. Een blaasinstrument zag ik niet zitten; ik wilde lucht over
houden voor de liefde. Een trommel zou mijn schatje hoofdpijn bezorgen en mij
dus een blauwtje en met een tamboerijn zou ik alleen iemand van de verkeerde
kant aan trekken. Ik liep zo te treuzelen bij het maken van een keuze dat er
alleen nog een koffer met een xylofoon over bleef. Ik pakte de stok die erbij
hoorde, sloeg wat op de staafjes en wist meteen dat ik had gevonden wat ik
zocht. De wereld was een muzikale genie rijker.
Toch was de xylofoon niet het eerste instrument dat ik bespeelde. Na mijn zesde
verjaardag verhuisde mijn familie naar Oudwijk, een volkswijk in het centrum
van Utrecht. De armoede was minder dan in de buurt waar mijn wieg stond,
maar ook hier moest elk cent twee keer worden uitgegeven wilde een moeder
haar gezin elke dag warm eten kunnen voorzetten. Het arm zijn werkte
stimulerend bij het zoeken van creatieve oplossingen en dat gold ook voor onze
vrijetijdsbesteding. Geld voor speelgoed was er nauwelijks en dus speelden wij
met alles wat wij op straat vonden. Op een zaterdag ergens in de jaren zestig zag
ik daar een mooi staaltje van. Ik hing wat in het huis rond toen ik plots trommels
hoorde. Ik rende naar buiten en ik vroeg mij af waar het geluid vandaan kwam.
Drumbands waren een zeldzaam verschijnsel bij ons in de buurt en mijn hart
begon als een gek te tikken. Het geluid kwam steeds dichterbij. De buren gingen
voor de deur staan of hingen uit het raam en ik hoorde mijn moeder zeggen dat
de kinderen eraan kwamen. Ik snapte er niets van. En toen gebeurde het! Ik zag
het meest ongeregelde zooitje armoedzaaiers als drumband onze straat in lopen.
Pagina 15

Het waren jongens bij mij uit de buurt die van oude jerrycans trommels hadden
gemaakt. Ze speelden een eentonige ritme dat ik nog steeds zonder problemen
na kan spelen en op de een of andere manier betoverde het mij helemaal. Toen
de drumband ons huis voorbij liep gaf mijn moeder mij plots een duw en zij
schreeuwde dat mijn oudste broer in het midden liep. Ik was zo trots als een
pauw en ik besloot ter plekke mijn broer voortaan te vergezellen op zijn
muzikale tocht door de wereld. Het kostte mij wat uurtjes zeuren, maar
uiteindelijk zwichtte mijn broer. Hij maakte een trommel voor me van een oude
jerrycan, leerde me de kneepjes van het vak en meldde me aan voor de band. Bij
het volgende optreden, het eerste en het laatste voor mij, liep ik als blikvanger
helemaal vooraan door de buurt. Mijn moeder stond weer bij de deur, gezellig
kletsend met de buren, en toen ik voorbij liep keek ze alleen even op om
glimlachend te zwaaien. Ik was en bleef de tweede zoon.
Mijn moeder schrok toen ze mij met de xylofoon thuis zag komen. Het huis was
voor haar een grote echoput waarbij elk geluid haar zenuwen tergde en het
laatste waar zij behoefte aan had was een zoon die zo nodig extra kabaal moest
maken met een slaginstrument. Ik mocht af en toe oefenen in de slaapkamer,
maar al na de eerste tonen schreeuwde mijn moeder beneden dat de baby sliep
en dat ik zachtjes moest doen. Ik sloot de koffer dan maar weer om buiten te
gaan spelen. Op school werden mijn klasgenootjes steeds beter in het bespelen
van hun instrument en ik staarde maar wat door het raam naar buiten waar de
vrijheid lokte en als de lerares mij streng en verwijtend aan keek, dan haalde ik
mijn schouders op als teken dat het mij allemaal niet interesseerde. Op de gang
was het in mijn eentje ook gezellig.
Pagina 16

8.
Als iemand mij zou vragen hoe de Hemel eruit ziet, dan hoef ik niet lang na te
denken; ik droom er elke nacht over. Mijn hartstocht ligt diep verborgen in de
bossen van de Rocky Moutains, aan de rand van een groot meer, waar het
zomerzonnetje het water spiegelt in mijn ziel. Ik ben al van jongs af gek van de
natuur en ik weet niet waar dat gevoel vandaan komt. In mijn jeugd was alles
grijs. De vervallen huizen bij de domtoren, de geuren van de tuin, de door ratten
gedomineerde grachtwerven, de buurtgenoten die zo arm waren dat ze alleen op
de pof konden sterven en de zon. Slechts in mijn verbeelding vond ik de kleuren
waar ik zo van hield. De lantaarnpalen werden bomen en de broodmagere
honden en katten veranderden in het wildleven dat ik alleen van een paar foto’s
kende. Op TV zag ik hoe Robin Hood in de bossen leefde en de rijken beroofde.
Dat wilde ik ook, maar ik kon door de lantaarnpalen het bos niet zien en het
sjieke Wilhelminapark was een stap te ver. Mijn jeugd leek zich dus volledig
tussen het beton af te spelen als niet een paar studenten met een hart van goud
zich mijn noodwendig lot had aangetrokken. Heilige boontjes ontluiken
blijkbaar ook in het asfalt.
Op een warme zomerochtend stond mijn moeder plots met een volle koffer in
mijn slaapkamer. Ze kamde mijn haren, gaf me twee zoenen en zei dat ik mij
netjes moest gedragen. Ik was nog geen tien jaar oud, maar ik besefte dat mijn
ouders moeite hadden om alle monden te voeden en ik onderging het afscheid
zonder tranen. We wandelden zwijgzaam naar een plein waar een bus ons
opwachtte. Ik zag veel kinderen die door hun ouders werden getroost en
geknuffeld. Een meisje huilde zo hard dat weer mee mocht naar huis, maar ik
wist dat ik geen kans maakte. Mijn moeder had al gedag gezegd. Ik ging in het
midden van de bus zitten en staarde naar buiten. De omgeving veranderde
tijdens de lange reis langzaam van kleur. De eerste bomen verschenen, de zon
warmde mijn bleke gezicht door het glas en een meisje naast me vleide zich
tegen me aan. Ik werd verliefd.
De bus stopte bij een grote boerderij midden op het platteland. De koffers
werden uitgeladen en gespannen volgde ik samen met de andere jongens een
grote man met een vriendelijk gezicht die ons een slaapplaats op een hooizolder
toewees. Er hing een vreemde geur in het houten gebouw die ik niet eerder had
geroken en ik vond het heerlijk. Ik ging aan de zijkant in het hooi liggen en ik
Pagina 17

luisterde gebiologeerd naar de man die ons vertelde dat hij een student was die
samen met studiegenoten een gratis vakantie had georganiseerd voor arme
kinderen. Ik keek eens om me heen en nam de armoedzaaiers een voor een op.
Ik zag geen bekende gezichten en dat verbaasde mij een beetje. Ik wist toch
zeker dat mijn buurtgenootjes ook nooit op vakantie gingen. Ik was blijkbaar
een uitverkorene en dat vond ik eigenlijk wel prettig. Had ik eindelijk eens iets
te vertellen op de eerste schooldag van het nieuwe schooljaar.
De vakantie was geweldig. Ik dronk de hele dag verse melk, die smaakte als de
koffiemelk van mijn moeder, de studenten organiseerden spelletjes en feestjes,
studeerden een toneelstuk met ons in en vertelden spannende verhalen bij het
kampvuur. Het hoogtepunt was een speurtocht door het bos waar we jacht
maakten op twee criminelen die de boeren hadden beroofd. Er werd zelfs
geschoten en dat was voor mij het sein om mijn stiekem terug te trekken in het
hooi. De dagen erna vlogen veel te snel voorbij en toen ik eenmaal weer thuis
was voelde ik een heimwee die ik tijdens de vakantie nooit had gevoeld. Utrecht
was me voorgoed kwijt.
Pagina 18

9.
Ik had als kind bloed aan mijn handen. De smakeloze geschiedenis die nog niet
eerder is verteld en die ook beter niet gelezen kan worden begon in De Hommel,
een waterpark in Utrecht, waar ik vele zomeruurtjes met vriendjes in het water
en op het grasveld doorbracht. De Hommel bestond in die jaren nog uit vier
buitenbaden en een kleine binnenbad. Voor de zusjes onder ons was er een
kinderbad met grappige fonteintjes uit grote ronde stenen waar je met je blote
kont op kon gaan zitten als je een warme darmspoeling wilde. Verder was er een
speelbad dat voornamelijk werd gebruikt als ontmoetingsplaats voor kinderen
die nog niet goed konden zwemmen. Mijn moeder wilde graag dat ik mijn tijd
doorbracht in het recreatie bad, aangezien ik nog geen zwemdiploma had, maar
als jongen met een mannenhart had ik grotere of in dit geval hogere ambities.
Naast het Olympische bad bij de ingang lag namelijk een vierkant bad met een
zwemtoren tot tien meter hoog. Ik werd gekweld door een lichte
hoogtevreesgevoel en alleen daarom moest ik van het hoogste punt af springen.
Dat ik niet kon zwemmen was in mijn kinderlijke ogen geen probleem. Ik
sprong gewoon naast de rand van het bad. De klim naar boven vergeet ik nooit
meer. Er leek geen einde aan te komen. Boven in de toren waaide het hard en de
wandeling van drie meter naar de rand was de zwaarste uit mijn leven. Elk
onderdeeltje in mijn lichaam smeekte mijn hersenen om niet te springen, maar
het besluit was al genomen. Toen ik naar beneden keek besefte ik plots dat het
gekkenwerk was. De rand van het bad lag precies tussen de zijkant van de vijf-
en de zeven-en-een-halve meter plank en een misrekening of een windvlaag
betekende mijn dood. Ik ging op het uiterste puntje rechts staan, haalde diep
adem, sloot mijn ogen en sprong. Door de harde wind kon ik mijn armen niet stil
langs mijn lichaam houden en als een gewond vogeltje fladderde ik naar
beneden. Met een harde klap belandde ik in het water en ik zakte veel te diep
naar de blauwe bodem. Paniekerig remde ik af met mijn armen en benen, vocht
mijzelf naar de oppervlakte, greep de rand en begon astmatisch te hijgen. Ik had
het spannendste en gevaarlijkste avontuur uit mijn leven zonder kleurscheuren
overleeft en daarmee had ik de herinneringen aan De Hommel met een goed
gevoel kunnen afsluiten als ik niet op een dag een ring van mijn moeder had
gekregen. Bloeden zou ik uiteindelijk toch.
Tot mijn tiende verjaardag droeg ik nooit sieraden en dat was wellicht zo
gebleven als mijn moeder het niet nodig had gevonden om mij te verblijden met
Pagina 19

een ring. Ik had geen idee om welke vinger het sieraad moest en uiteindelijk zat
de ring alleen lekker strak om de linker middelvinger. Het stond eigenlijk wel
stoer en ik droeg de ring dag en nacht. Alleen tijdens het zwemmen deed ik de
ring af, want ik wist niet zeker of het chloor goed was voor het metaal en verder
wilde ik de ring niet verliezen. Tijdens het spelen en het zonnen op het gras deed
ik de ring weer om en dat bleek later een bijna dodelijke beslissing. Op een dag
zag ik dat er nieuw speeltoestel was geplaatst. Het was een grote houten
hobbelpaard en mijn vriendjes en ik reden het arme dier met veel plezier in.
Tijdens het afstappen bleef ik echter met mijn ring aan het paard hangen, terwijl
het hobbelen doorging en voordat ik het zelf in de gaten had hing mijn
middelvinger als een slap worstje aan mijn linkerhand. Iedereen raakte in
paniek. Meisjes die altijd week in de benen werden als ze diep in mijn ogen
staarden vielen nu echt om, mijn vriendjes bleken nichtjes te zijn en de
ijsverkoopster die al jaren vol bewondering naar de EHBO diploma’s van de
badmeesters had gekeken zag in twee minuten al haar dromen uitkomen toen ze
via mond-op-mondbeademing weer tot leven werd gewekt. Ik keek zelf vrij
laconiek naar het bloed en ik wandelde op mijn gemak naar de eerste hulp. Er
werd voortvarend gehandeld door de aanwezige badmeester, die zelf ook in het
centrum van Utrecht was opgegroeid en dus wist wat een middelvinger voor een
arme jongen betekende. Een meisje dat met haar achterwerk in de prikkels van
de bosjes was gevallen werd ruw van de tafel gesleept en met haar blote kont op
een stoel gezet. Ik ging languit op de tafel liggen en mijn vinger werd vakkundig
weer recht gezet. Sinds die onfortuinlijke dag draag ik geen sieraden meer.
Tijdens familiebijeenkomsten wil ik nog wel eens mijn middelvinger opsteken
en als mijn neefjes en nichtjes vol bewondering en met een angstige blik in de
ogen om me heen kruipen om het grote litteken te zien, dan vertel ik ze graag
stoer en met de nodige humor hoe ik op zomaar een zomerdag in mijn jeugd
bijna ontmand werd door de eerste en laatste ring die ik in mijn leven droeg.
Tragische verhalen kunnen het beste verteld worden door een optimist.
Pagina 20

10.
Het was op een vrijdag dat mijn familie verdacht gedrag ging vertonen. De
gordijnen gingen te vroeg dicht, het licht bleef uit en het touwtje door de
brievenbus dat al jaren als een stropdas uitnodigend op onze voordeur hing werd
geruisloos naar binnen getrokken. In de huiskamer waren alle directe
familieleden aanwezig, van groot tot klein. Mijn moeder, die de organisator was
van de bijeenkomst, schonk zwijgend de koffie en limonade in, terwijl mijn
vader met een schrikbarend gebrek aan technisch inzicht aan de oude zwart-wit
TV knoeide. Ik zat met de andere kinderen op de grond, zoals altijd, want de
huiskamer was te klein voor een arbeidersgezin, dat qua omvang eerder in de
bekrompen jaren vijftig thuishoorde dan in het begin van de jaren zeventig, toen
de voorbehoedsmiddelen als feestartikelen bij de drogist te koop waren. Precies
om half negen sloeg mijn hart dertien. De TV ging aan, de kopjes en glazen
werden zachtjes op de salontafel gezet en mijn pesterige broertjes en zusjes
vielen stil. Ademloos hoorden en zagen wij hoe een beeldschone omroepster het
programma aankondigde dat wekenlang het gesprek binnen de familie was
geweest en dat van het drukste jongetje binnen het gezin binnenkort een ster zou
maken: een zoen van de juffrouw.
De laatste twee jaren van mijn lagere schoolperiode bracht ik door op de Juliana
van Stolberg school in Utrecht. Creativiteit en zelfontplooiing stonden hoog in
het vaandel geschreven van het Dalton onderwijs en dus zaten wij elke
maandagochtend in de gymnastiekzaal voor het actief en passief ondervinden
van de kunstzinnige genoegden die ik op latere leeftijd zo ben gaan waarderen.
Ik schreef zelf ook toneelstukken, samen met een klasgenoot, die verder nooit
een speelkameraadje voor me was, en juist op het moment dat wij als regisseur
en schrijver de kleuters uit de eerste klas als kabouters over het podium lieten
rennen kwam een TV ploeg van de VARA langs voor een rapportage over het
Dalton onderwijs. Ik was plots het aantrekkelijke middelpunt van een
documentaire en mijn portret had bijna boven het bed van menig seks
hormoontje gehangen als niet een zesjarig monstertje, dat een onbeduidend
rolletje in het toneelstuk had, heel egoïstisch alle aandacht naar zich toe trok
door tijdens de uitzending op TV heel kinderachtig poesje miauw te zingen:
mijn zusje.
Pagina 21

De dagen na de uitzending werd er alleen nog gesproken over het optreden van
de kleuter binnen het gezin en ik voelde mij buitengesloten. Ik was zelf
minutenlang in beeld geweest, druk aanwijzingen gevend aan de eersteklassers,
die hun tekst niet konden onthouden, en niemand die achteraf aandacht
besteedde aan mijn literaire debuut. Mijn hoop was gevestigd op het respect van
de kijkers in het land en ik zat elke dag op mijn knieën bij de brievenbus, in de
hoop dat er fanmail voor mij zou zijn. De postbode schudde spottend zijn hoofd
als hij mij zag zitten en hij zong zachtjes dat Fredrik nooit post kreeg, zonder de
waarde van deze zin binnen de klassieke literatuur van de late twintigste eeuw
te beseffen; postbodes lezen ten slotte alleen andermans brieven.
Pagina 22

11.
Voor twee jaar was ik het jongste kind van het gezin. Veel indruk maakte mijn
positie niet op mijn broer en zus, die uit ervaring wisten hoe betrekkelijk alles
was in het leven. Ik verkeerde echter in een extase en ik genoot met volle teugen
van de verwennerijen die mij ten deel vielen. Mijn luiers werden gewassen, mijn
eten werd voorgekauwd en ik mocht net zoveel slapen als ik wilde. Ik leefde in
een luilekkerland en niets wees erop dat het geluk in mij slechts tijdelijk was.
Mijn broer was intussen op de kleuterschool geïnterneerd en mijn moeder
verspreidde met veel trots het gerucht dat de arme stakker te intelligent was voor
zijn speelkameraadjes. Terwijl zijn klasgenootjes verstoppertje speelden bouwde
mijn broer luchtkastelen. Mijn ouders waren eenvoudige mensen en zij konden
het mentaal niet aan om nog meer unieke kinderen op te voeden en zij baden
elke avond tot God in de hoop dat de overige nakomelingen normaal zouden
zijn. Hun wens leek na acht bevallingen te zijn vervuld, tot dat kleine jongetje,
dat twee jaar lang het jongste kind van het gezin was geweest en dat zo graag
door de tantes werd geknuffeld en dat zo lief dromerig voor zich uit kon staren,
van een brug viel en bevangen werd door een verbeelding die niet eerder binnen
de familie was gesignaleerd. Het moederskindje was plot bijzonder.
Op school viel ik nooit op door mijn studieprestaties. Mijn interesse in leren was
beperkt, mijn concentratie was slecht en ik was te impulsief. Slechte cijfers
haalde ik niet, behalve als er puur uit het hoofd moest worden geleerd. Begrijpen
deed ik alles, maar mijn verbale vermogens waren zodanig onderontwikkeld, dat
ik nooit in de klas werd gehoord. Schrijven vond ik wel leuk en rond mijn
twaalfde schreef ik verschillende toneelstukken. Indruk met schrijven maakte ik
niet op de meester. Aan het einde van het schooljaar besloot deze wijze man mij
naar een technische school te sturen om een echt vak te leren en ik heb sindsdien
het vreemde gevoel dat mijn ouders niet tot God hebben gebeden in de hoop
normale kinderen te krijgen, maar tot de man die in mij een timmerman zag.
Buiten schooltijd bleef ik schrijven en ik kreeg al snel last van het Kafka
Syndroom. Op school werden mijn werkstukken en opstellen voorgedragen alsof
het kunstwerken waren en dat vreemde gevoel van in de belangstelling staan
beangstigde mij. Ik wilde in de anonimiteit leven, zoals Kafka dat ook zo graag
wilde, en mocht iemand na mijn dood mijn schrijfwerk publiceren, dan zou ik
daar persoonlijk niet onder lijden. In alle eenzaamheid schreef ik op een
Pagina 23

zolderkamer het beste werk dat uit mijn verbeelding was voortgekomen en toen
ik dat eenmaal inzag verscheurde ik de hoofdstukken. De woorden bestaan nog
steeds in mijn hoofd, maar ik kan ze niet meer opschrijven zonder terug te gaan
naar de zolder en dat wil ik niet.
Nu, na al die jaren zonder openbare creativiteit, kruip ik voorzichtig uit mijn
schulp en de verbeelding die in mij kwam na de val uit ik niet langer alleen in
woorden, maar ook in tekeningen en schilderijen. De angst om in het centrum
van de belangstelling te staan is minder geworden, maar de drang naar roem en
erkenning is te zwak om mijzelf te motiveren om fanatiek op zoek te gaan. Ik
wacht op dat ene moment waarop ik besef dat ik iets uitzonderlijks heb
gecreëerd en zodra mij dit overkomt, zal ik het kunstwerk niet verscheuren of
vernietigen, zoals ik dat in een ver verleden deed, maar dan zal ik het werk
koesteren als een kind dat uniek is, niet door zijn intelligentie, maar door zijn
verbeelding.
Pagina 24

12.
Ieder mens maakt ooit in zijn leven een uitstapje dat als een foto in het geheugen
blijft hangen. Het is een bijzonder moment, soms gelukkig, soms verdrietig, en
je wilt de ervaring graag delen met familie en vrienden, met buren, kennissen en
vreemden, en toch, als je erover wilt praten, dan val je stil, bijna beschaamd en
verward, omdat je niet weet hoe je het verhaal moet vertellen en dus zwijg je
maar en herbeleef je het uitstapje keer op keer tot het vervaagd in de mist van de
tijd en het nog slechts een herinnering is waarover niets meer te zeggen valt.
Mijn foto maakte ik ooit in het ziekenhuis.
In mijn jeugd was mijn moeder voor mijn gevoel vaak afwezig. Het grote gezin
en de zorgen die daarbij hoorden, financieel en emotioneel, rustten zwaar op de
schouders van de kleine en iele vrouw, die het liefst in rust haar dagen sleet, ver
weg uit de realiteit van alledag en zonder de zorgen die het moederschap met
zich mee bracht. Het gebeurde regelmatig dat ik na mijn schooltijd te horen
kreeg dat mijn moeder naar het ziekenhuis was gebracht. Een buurvrouw of een
tante nam het huishouden over, samen met de zusjes die oud genoeg waren om
het leed te lijden, en mijn vader kookte het avondeten, iets vroeger dan normaal,
zodat hij voldoende tijd had om voor het slapen gaan zijn vrouw te bezoeken. Ik
mocht soms mee met mijn vader, achterop de fiets, want een auto kon ons gezin
zich niet veroorloven, en het tafereel aan het bed van mijn moeder was elke keer
weer hetzelfde. Mijn ouders spraken over het weer, over de buren en over de
patiënten die de afgelopen nacht naar de kelder waren afgevoerd en ik staarde
stilletjes voor me uit, bijna angstig, ietwat verlegen, half verdoofd door de nare
geur die in de zalen van het ziekenhuis hing. Het kastje naast het bed van mijn
moeder stond altijd half vol met fruit en in de lade lag zakken vol met
zoetigheid. Om de vijf minuten vroeg mijn moeder mij of ik iets lekkers wilde.
Een snoepje, een banaan, een stukje kip misschien dat ze had overgehouden van
het middageten? Ik schudde altijd met de ogen neergeslagen nee en mijn moeder
mopperde dan dat ze nooit wat aan mij kwijt kon, behalve zakgeld. Ik haatte het
ziekenhuis en ik kon daar geen hap door de keel krijgen zonder spontaan te
stikken. De kelder is veel te koud voor een kind.
Ruim twintig jaar later werd ik getroffen door een ernstige ziekte en ik bracht
een kostbaar deel van mijn leven door met onderzoeken en controles. Het was
een moeilijke en eenzame tijd, mede door het ontbreken van een partner, en de
Pagina 25

strijd die ik streed en overwon heeft mij gesterkt en optimistischer gemaakt. Ik
leef letterlijk bij de dag en ik schud meewarig mijn hoofd als ik familie en
bekenden over de toekomst hoor praten, als ik zie hoe ze hun geld opzij zetten
voor later en hoe ze zich zorgen maken over een pensioen, dat ze misschien
nooit halen. Mijn leven is veel simpeler. Ik spaar niet, ik tob nooit over mijn
oude dag en ik wil honderd worden. Ik houd van het leven, zoals ik dat eigenlijk
ook al deed op het moment dat ik alleen in de wachtkamer van het ziekenhuis
zat om op de uitslag te wachten van een allesbepalend onderzoek en een gevoel
ervoer dat ik nooit echt onder woorden heb kunnen brengen, en ik wil het leven
leiden alsof ik aan mijn laatste dag bezig ben, wat misschien ook zo is, en als ik
weer naar het ziekenhuis moet voor een vervelend onderzoek, zoals nu, dan stap
ik met opgeheven hoofd het huis van mijn moeder binnen, zonder angst voor de
kelder en met de zekerheid dat ik net als mijn moeder weer veilig thuis kom.
“Ma, mag ik een snoepje?”
Pagina 26

13.
Mijn ouders bedreven alleen op oudejaarsavond politiek. Het was tijdens de TV
conferences van Wim Kan, de cabaretier die in de jaren zeventig geschiedenis
schreef met zijn grappen over de politieke leiders in die periode. Ik was intussen
op een leeftijd waarop de krant lezen en het journaal kijken alledaagse
bezigheden waren en de meeste grappen kon ik dan ook wel plaatsen.
Interessanter nog dan het optreden van de oude man met zijn spiekbriefjes op de
grond vond ik de reacties van mijn familieleden die in mijn ogen volledig
apolitiek door het leven gingen. Mijn ouders gingen plat bij de imitaties van
Joop den Uil en Dries van Agt, mijn oudste broer gniffelde geil als rechts door
het slijk werd gehaald en ik knorde tevreden als Wim met een goede
woordspeling of een oneliner op de proppen kwam. Stemmen was een verplicht
rondje binnen de familie. Mijn ouders kozen traditiegetrouw voor een
Christelijke partij zonder ooit een naam te noemen, want dat was niet zoals het
hoorde, en verder ging de band niet. De enige politicus die ongewild een rol bij
ons thuis speelde was de werkgever van een zus van mijn moeder. Mijn tante
klikte graag over de loszittende handjes van de fractievoorzitter en nadat de
kranten hadden gesuggereerd dat de politicus fout was geweest in de tweede
wereldoorlog werden de verhalen alleen nog smeuïger. Ik luisterde geamuseerd
naar alle roddels, verweet mijn tante stil een gebrek aan loyaliteit en werd
onbewust gesterkt in het idee dat politici niet deugden. Dat laatste veranderde
toen ik op een dag een Tweede kamerlid vrolijk in het plantsoen zag huppelen
met zijn kinderen. Ik zag plots een vader die ik graag zelf wilde zijn.
Op mijn school zaten alleen domme kinderen en ik was de domste. Wij kwamen
uit arme gezinnen, woonden in oude huizen en groeiden traag op de melk die
gratis in de pauze werd uitgedeeld. Ons volwassen leven zou bestaan uit het
opvoeden van kinderen, het werken in fabrieken of kosthuizen en de droom van
een rijk en gezond leven leek ver weg. Het kwam dan ook als een schok om te
ontdekken dat een klasgenootje van mij, een meisje met blonde krullen en een
bollig Duits gezichtje, bijzonder bleek te zijn. Het kind was mij eerlijk gezegd
nooit opgevallen. Ik speelde voornamelijk met de jongens uit de klas en mijn
verliefdheden bewaarde ik voor dat ene meisje uit een lagere groep met wie ik
vaak films naspeelde. Op een dag onderbrak de directeur de les en hij vertelde
dat de vader van mijn klasgenootje de nieuwe bibliotheek van de school zou
openen. Ik keek naar het meisje, dat trots glimmend naar de Hemel staarde en ik
Pagina 27

vroeg mij af waarom nu juist haar vader het leeslintje mocht doorknippen. De
directeur leek mijn gedachten te raden en hij verklaarde dat de vader een
bekende politicus en schrijver van kinderboeken was en dat de school zeer
vereerd was met zijn komst. Ik was vanaf dat moment mijzelf niet meer.
De blonde godin bleek de beste leerlinge van de klas te zijn. Ze kreeg alle
aandacht van de meester, kon het goed vinden met de klasgenotes, werd niet
gepest door de jongens en glimlachte zelfs vriendelijk als ik haar als een zombie
aanstaarde. In de middagpauze zag ik haar nooit op het schoolplein. Van een
vriendje hoorde ik dat het meisje aan de andere kant van het Tolsteegplantsoen
woonde en dat zij en haar zusje regelmatig door een van de ouders naar school
werd gebracht en van school werd gehaald. Dat vond ik een buitengewoon
interessant nieuwtje en aangezien mijn ouders wel iets anders te doen hadden
dan hun kroost naar en van school begeleiden had ik alle tijd om het meisje na
de lessen te volgen en te bespioneren. Voor ik het zelf besefte zat ik bij haar
thuis.
De dochter van de bekende Nederlander bleek onaangenaam aardig te zijn. Ik
wilde haar haten, puur alleen omdat ze bijzonder was, maar mijn karakter zat
mij in de weg en als zij geen meisje was geweest, dan waren wij zeker vrienden
geworden. Wij spraken af en toe met elkaar, speelden tikkertje of liepen samen
richting huis. Het meisje woonde in een groot huis dat statig over het plantsoen
uit keek, met hoge treden naar de voordeur, wat ik bizar vond, en ramen zo hoog
als de muren bij ons thuis. In de huiskamer lag een gelakte houten vloer en de
meubelen oogden zo modern als het spul dat ik alleen kende uit de
reclamefolders. Haar vader was nooit thuis en om hem was het mij allemaal te
doen. Ik wilde weten hoe hij eruit zag, hoe hij praatte en hoe hij rook, maar ik
moest geduld hebben tot hij de bibliotheek kwam openen en toen dit moment
eenmaal was gekomen kreeg ik meer te zien dan waar ik op gehoopt had. In de
bibliotheek zag ik een man met een vriendelijk gezicht de slijmerige woorden
van de directeur aan horen. Ik luisterde half naar de toespraak van de schrijver
die een hypnotiserende werking op mijn schoolgenoten leek te hebben en ik
voelde mij ongelukkig omdat ik nog nooit een boek gelezen had. Na de opening
sloop ik stiekem achter de gast met zijn dochters aan, zag hoe ze het
Tolsteegplantsoen in renden en hand in hand huppelend richting het paleis
gingen. Ik zag geen bekende schrijver of politicus meer, maar een vader met
twee lieve dochters die als kleine kinderen door het leven zweefden. Ik besefte
Pagina 28

plots dat je op verschillende manieren rijk kunt zijn en ik was op verschillende
manieren arm.
Pagina 29

14.
Het enige groen dat ik in mijn jeugd zag lag tijdens het avondmaal op mijn bord
weg te rotten. Een tuin hadden wij niet. Mijn geboortehuis herinner ik mij nog
goed. Wij hadden een kleine binnenplaats met houten toilet aan de overzijde van
de keuken. Ik haatte het om in de avond en de nacht door de kou en de regen
naar de WC te moeten gaan. Zindelijk worden was misschien wel het domste
wat ik als kleuter heb gedaan en zelfs nu nog, na al die verloren jaren en met al
die luxe in huis, heb ik de lichte neiging om met een luier aan het bed in te
duiken. Mijn moeder was wel blij met de afgesloten binnenplaats. Zij kon daar
de was doen en de matten kloppen zonder vieze voeten in huis te krijgen. Mijn
vader vond het allemaal maar niets. Hij hield van tuinieren en hij wilde niets
liever dan de grond omspitten en groenten verbouwen. Mijn moeder was echter
onverbiddelijk en als een soort verzet tegen het vrouwelijke gezag dat menig
huwelijk teisterde in die dagen haalde mijn vader twee tegels naast de voordeur
weg en plantte daar zijn eerste rozen.
Mijn vader droeg altijd een zwarte baret om zijn kale hoofd tegen de kou te
beschermen, een overblijfsel uit zijn leven als militair, en met de handen in de
zak en met een sjekkie in de linkerhoek van zijn mond hield hij menig avondje
wacht bij de rozen die maar niet tot bloei wilden komen tussen het beton. Mijn
moeder kreeg in de loop van de tijd toch wat medelijden met de hardwerkende
kostverdiener en zij beloofde mijn vader een volkstuintje als het financieel
allemaal wat beter zou gaan met het gezin. Het duurde nog jaren voordat de
droom van mijn vader uit kwam, maar toen het woeste land eindelijk aan zijn
voeten lag was hij nog maar zelden thuis op de doordeweekse avonden en op de
zaterdagmiddag. Ik gaf niets om tuinen, want ik wist niet wat ik miste, en ik gaf
niets om groenten, want ik moest het eten, en toen mijn vader mij uitnodigde om
een middagje mee te gaan was ik te verbouwereerd om nee te zeggen. De
tuintjes lagen netjes in vierkanten bij elkaar. Ik zag overal grote houten huizen
staan, de een nog mooier dan de ander, maar bij mijn vader stond alleen een oud
vervallen hokje voor het opslaan van zijn gereedschap. Mijn vader vertelde mij
dat de buren al jaren op het land woonden en dat hij ooit een huisje voor mijn
moeder wilde bouwen, zodat zij hem in het weekend gezelschap kon houden. Ik
geloofde het allemaal wel en ik wilde naar huis. Mijn vader was er echter trots
op dat een van zijn zonen met hem was meegegaan en geduldig legde hij uit
welke groenten hij aan het verbouwen was, hoe je de grond schoon moest
Pagina 30

houden van onkruid en ongedierte en hoe je het gereedschap scherp hield. Ik
was amper tien jaar oud, helaas te jong om te begrijpen wat de tuin en wat het
samenzijn met een zoon voor hem betekenden, en ik kreeg op die middag
spontaan een hekel aan tuinieren.
Mijn eigen tuin ligt er redelijk verzorgd bij met het korte gras en de kortgeknipte
haag. In de tuin werken zal nooit een hobby van me worden door een gebrek aan
privacy, maar mocht ik ooit die ene speciale in mijn armen mogen nemen, dan
beloof ik haar een rozentuin. Het enige wat ik hoef te doen is twee tegels
weghalen bij de voordeur. Heb ik toch nog iets geleerd van mijn vader.
Pagina 31

15.
Een jeugdvriend vergeleek mij ooit met Napoleon. Ik vond dat aardig van hem,
bedankte hem vriendelijk en negeerde zijn uitleg dat ik mijn geringe lengte
compenseerde met dictatoriaal gedrag. Pas op volwassen leeftijd begon ik na te
denken over mijn doen en laten in mijn jeugd en over hoe ik met mijn vrienden
op straat om ging. Achteraf gezien besef ik dat ik bij spelletjes altijd de leider
wilde zijn, dat ik bij het voetballen de aanvoerder was en dat ik bij het
rondhangen op straat altijd wilde bepalen wat wij gingen uitvreten. Veel
klachten heb ik niet gehad van mijn vrienden, en dat was ze geraden ook, maar
ik moet eerlijk bekennen dat ik nu situaties uit mijn jeugd kan oproepen die de
vergelijking van mijn vriend in een wat helder daglicht zet. Kort na mijn lagere
school jaren bijvoorbeeld voetbalde ik altijd met een jongen uit de buurt. Hij
heette Willem, was een jaar jonger en woonde met zijn ouders en oudere zus op
de Croeselaan. Boezemvrienden waren wij niet, maar ik kwam wel eens bij hem
thuis en zo leerde ik zijn familie kennen. Zijn vader was een klein oud mannetje
dat kleding naaide met een ouderwetse trapnaaimachine en dat vond ik als kind
maar verdacht. Zijn moeder was zelden thuis en zus lief, een mollig monstertje
met lang haar dat als een rode kap over haar hoofd hing, kroop spontaan
halfnaakt in bed als zij mij aan zag komen. Ik vond dat laatste maar niets en het
enige wat ik kon doen was bij haar in bed kruipen en in haar oor fluisteren dat
dit soort gedrag toch heel onfatsoenlijk was voor een jongedame van haar
leeftijd. In de zomer gingen Willem en ik met tienertoer en wij reisden met de
trein het hele land door. Wij bezochten steden, stranden en pretparken en wij
gingen op jacht naar leuke meisjes die met ons wilden zoenen. Het was dus een
zorgzame en fijne tijd en ik had er waarschijnlijk nooit over geschreven als
Willem op een dag niet plots een waas voor zijn ogen had gekregen en mij te lijf
was gegaan. Onze vriendschap was in een paar klappen voorbij.
Echt slaan deed Willem mij niet. Het was meer aaien, zoals mannen die de hele
dag achter een trapnaaimachine zitten dat doen als ze boos zijn en uit een soort
beleefdheid gaf ik hem een paar klappen terug. Huilerig vertelde Willem mij dat
hij er niet meer tegen kon, dat ik altijd maar alles voor hem besliste en dat ik
nooit naar hem luisterde. Ik haalde mijn schouders op, zei dat ik hem de
volgende ochtend zou ophalen voor de laatste dag van de tienertoer en ging alsof
er niets was gebeurd naar huis. De volgende dag belde ik bij Willem aan en zijn
moeder vertelde mij heel vriendelijk en ietwat bedroeft dat haar zoon niet meer
Pagina 32

met mij wilde omgaan. Ik heb maar niet gevraagd naar zus lief; het arme mens
had het al zo moeilijk.
Het was niet de laatste keer dat ik mot had met wat je vrienden noemt en ik ben
sportief genoeg om toe te geven dat ik soms wat last heb van mijn hormonen als
ik in gezelschap ben van mannen, dat de jager en leider in mij soms verblindend
werkt. Maar gelukkig heeft het leven mij intussen milder en rustiger gemaakt en
ik zoek nu alleen nog uitdagingen in mijn werk en in mijn hobby’s, alleen of met
iemand om wie ik geef, en de drang om in de groep te heersen heb ik
grotendeels onderdrukt. Morgen maar eens aanbellen bij Willem.
Pagina 33

16.
Een paar minuten voordat de Utrechtse politieagent kranenburg wordt
doodgeschoten fiets ik onbezorgd langs het garagebedrijf aan de Croeselaan dat
later deze dag voor een kwartiertje wereldnieuws zal zijn. Het is donderdag en
zoals altijd ga ik naar de platenzaak om de nieuwste hitlijst op te halen. Op een
dak ligt verdekt een wout die verveeld zijn karabijn op mijn hoofd richt en
punten scoort door mij van mijn fiets te blazen. Intussen draait een auto de
garage binnen en is een gezin voor altijd in de rouw. De RAF terroristen Knut
Folkerts en Brigitte Mohnhaupt ruiken meteen onraad als twee rechercheurs
plots tevoorschijn komen en naïef op de vuurgevaarlijke Duitsers af lopen. De
politieagenten hebben geen schijn van kans. Kranenburg kruipt zwaargewond
naar een kroeg om de hoek en sterft in het bijzijn van de verbijsterde bezoekers,
terwijl op het Veemarktplein een wilde achtervolging plaats vindt. Als ik naar
huis fiets is het stil in Utrecht. Doodstil.
Wij maken het allemaal een keertje mee in het leven. Je loopt op een haar na een
stukje geschiedenis mis en je vindt het jammer dat je er niet bij bent geweest,
zonder goed na te denken over de emotionele consequenties die de gebeurtenis
heeft op de direct betrokkenen. Het overkwam mij in 1977. Stoer verhaalde ik
op school over de avonturen die zich een paar honderd meter van mijn huis had
afgespeeld. Hoe mijn ongebruikelijke beslissing om op de fiets naar het centrum
te gaan voorkwam dat ik midden in een schietpartij terecht kwam en van mij het
tweede dodelijke slachtoffer van de RAF in Nederland maakte. Ik vertelde over
de arrestatie van een emotionele Knut die bruut tegen een hek werd gedrukt, ik
beschreef een jonge vrouw die ik rennend richting het Centraal Station had
gezien, misschien Brigitte die haar trein wilde halen, en ik sprak mijn verbazing
uit over de rust die bij het café heerste, waar een paar minuten eerder een
politieagent was gestorven. Mijn schoolkameraden luisteren afwezig, bijna
gapend en gingen vervolgens verder met de waan van alledag, zoals dat ook
gebeurde op de Croeselaan kort na de fatale schietpartij. Nederland was nog niet
klaar voor politieke terreur.
Pagina 34

17.
Ik houd van straattheater. De opzet is vaak simpel. De artiest mengt zich onder
het publiek en de interactiviteit doet de rest. Het is een uitvergroting van het
dagelijkse leven waarin wij allemaal wel eens geconfronteerd worden met
iemand die wij liever niet tegenkomen. Of juist wel. In mijn jeugd heb ik
tientallen bijzondere ontmoetingen gehad en juist deze personen herinner ik mij
het best. Iemand die ik niet snel zal vergeten is Arie, een jongen die bij mij op
de Bloemstraat school in Utrecht zat. Hij was een tenger mannetje uit een
problematisch gezin dat iedereen kende maar niemand had. Arie was altijd
vriendelijk, beschouwde mij als een vriend en noemde mij altijd bij de verkeerde
voornaam. Op school was Arie redelijk berucht. Het gebeurde regelmatig dat de
politie langs kwam en de jongen mee nam. Het gerucht ging dat Arie gebouwen
in de fik stak. Mijn moeder verbood mij om Arie mee naar huis te nemen en
hoewel ik eigenwijs ben gaf ik mijn moeder gelijk; mijn speelgoed kon slecht
tegen de hitte. Rond mijn tiende verjaardag verhuisde ik naar de Rivierenbuurt
en het contact met Arie verwaterde. Tot ik op een dag allemaal sirenes hoorde.
Ik rende samen met mijn vriendjes naar de straat waar een grote woning in lichte
laaie stond en opgewonden keek ik naar de bluswerkzaamheden. Plots voelde ik
een hand op mijn schouder en toen ik geschrokken omkeek zag ik Arie, die met
een sigaret in de mondhoek grijnzend naar de vlammen keek.
“Mooi, eh, Willem.”, was het enige wat hij zei en weg was Arie.
Ik staarde hem als verlamd na. De stad stond in brand en de pyromaan wandelde
op zijn gemak weg. Ik wist zeker dat Arie achter de brand zat en hij wist dat ik
het wist, maar ik kon het niet over mijn hart krijgen de politie te informeren; hij
was toch een broer. De laatste keer dat ik Arie zag was toen ik jaren later
voorgoed de trein naar Friesland nam. Hij zwierf rond in Hoog Catharijne en
hielp oude vrouwtjes die hem onvrijwillig een gulden per tas gaven voor het
sjouwen. Arie begroette mij enthousiast toen hij mij herkende, bood mij een
partnerschap aan voor een kwartje per klusje en liet mij meteen in de steek toen
hij een nieuw slachtoffer zag lopen. Pas later in de trein realiseerde ik me dat
Arie mij met de juiste voornaam had aangesproken. Het was blijkbaar zijn
manier om mij te bedanken voor het feit dat ik hem er niet bij had gelapt toen ik
de kans kreeg. Zelfs Arie heeft familie nodig.
Pagina 35

18.
En op dag elf schiep God de bal.
Een deel van mijn jeugdjaren bracht ik door in het Utrechtse Oudwijk. Mijn
familie woonde in de Hofstraat, in een huisje dat veel te klein was voor de
baringsdrift van mijn moeder en een inwonende tante en het ruimtegebrek
overdag werd eenvoudig opgelost door de tweede zoon van het gezin, die door
zijn speelsheid te veel vierkante meter vroeg, zoveel mogelijk buiten te laten
spelen. Ik vond het niet erg om op straat rond te hangen met mijn vriendjes. Er
was toen een mild klimaat voor het trappen van rotzooi. Wij deden tikkertje,
trokken aan bellen en haren en speelden Monopoly bij Arie thuis. De meeste tijd
besteedden wij echter aan wat toch de grootste verslaving van
achterstandsjongeren was in de jaren zestig: voetballen.
De bal is een dom ding, zo blond als zusjes, en toch, als de bal aan mijn
linkervoet lag, dan gebeurde er iets magisch. Ik was echt een straatvoetballertje,
alles op techniek en gevoel, en geen vrouwenhart dat ooit zal ervaren wat het is
om een bal te strelen. Voetballen deed ik in de Renstraat, tegen het blinde
muurtje aan waar Willem van Hanegem ooit de basis legde voor zijn briljante
carrière. Ik was door mijn lengte en snelheid duidelijk een van de sterren op de
kleine ruimte, maar mijn afkeer voor clubjes en het gebrek aan geld voor de
contributie hielden mij het Nederlands elftal dat in 1974 en 1978 zo glorieus de
WK finale verloor. Ik had als linksbuiten niet tegen de paal geschoten in de
laatste minuut.
Bij het ouder worden gingen mijn vriendjes en ik naar de thuis- en
uitwedstrijden van de plaatselijke FC. Het waren de roemruchte jaren waarbij
wij als supporters regelmatig de wereldpers haalden met zingen, zuipen en
vechten en het enige wat ons achteraf te verwijten viel over deze blijkbaar
zwarte periode was dat wij onze dagelijkse bezigheden niet binnen de familie
hebben gehouden.
Tegenwoordig vraag ik mij af wat ik met mijn voetbaltalent had kunnen
bereiken als ik in het heden was opgegroeid en niet in de blanke en arme
maatschappij van de jaren zestig. Eerlijk gezegd vind ik het antwoord niet zo
interessant. Ik had die mooie voetbalmomenten op straat voor geen goud willen
Pagina 36

missen en laten we eerlijk zijn: het voetbaltalent van nu is het allochtone
spiegelbeeld van de achterstandsjongeren uit de jaren zestig die aan de basis
stonden van de grote successen van het Nederlands voetbal in de jaren zeventig.
Alleen arme jongens kunnen goed voetballen. Gelukkig besefte God dat op dag
elf.
Pagina 37

19.
Als muren kunnen praten dan slaap ik vannacht in het park op een bankje. Mijn
leven zit vol geheimen, groot en klein, en ik voel zelden het verlangen anderen
toegang te verlenen tot de bijna ondoordringbare wereld van mijn geweten. Ik
verwerk de werkelijkheid van alledag het liefst in alle stilte, niet uit schaamde of
valse trots, maar als een reflectie op mijn verlangen om mijzelf en anderen niet
te beschadigen. Mijn grootste geheim stamt uit mijn vroegste jeugd. Mijn
hersenen waren zich volop aan het ontwikkelen en ik leerde langzaam het
verschil tussen wat goed en slecht en mooi en lelijk was. Het waren mijn tantes
die mij bewust maakten van het feit dat ik op de een of andere manier anders
was, bijzonder, zoals je wilt, en ik wist niet goed wat ik aan moest met de kleine
aanwijzingen, de onschuldige opmerkingen of de ietwat plagende lachstootjes.
Ongerust ging ik op zoek naar een voorbeeld, een steun binnen de familie,
waaraan ik mijzelf kon spiegelen met het idee dat alles uiteindelijk wel goed zou
komen. Ik hoefde niet lang te zoeken. Een oom, wiens naam ik niet zal noemen
om een liquidatie van mijn vruchtbaarheid te ontlopen, droeg dezelfde erfenis in
zijn genen met zich mee. Hij hield zijn geschenk niet geheim en leek er zelfs
uitermate van te genieten. Ik vond dat bijzonder. Ik moest er niet aan denken om
constant aan de verwachtingen te moeten voldoen, om altijd maar weer de
lachsalvo’s te moeten ontwijken, om altijd maar weer het centrum te moeten
zijn. Ik wilde als toeschouwer leven, buiten de kring van alle aandacht, als een
baby in de buik van een moeder, die altijd voor me zorgde. Bij het ouder worden
wist ik het geheim binnen de familie te houden en als je mijn vrienden uit mijn
jeugd vraagt mij te beschrijven, dan zal je vele verhalen horen, van herkenbaar
tot onzinnig, en niet een zal dat ene bijzondere noemen, dat ene dat ik zo goed
verstopte door mijn verlegenheid, door mijn onzekerheid en door mijn verlangen
mij onzichtbaar te maken op de achtergrond. Maar nu, bij het naderen van mijn
tweede jeugd, verlies ik langzaam maar zeker de geremdheid die mij buitensloot
en ik voel het onbedwingbare verlangen mijn geheim openbaar te maken, met de
stellige zekerheid dat ik vanaf heden niet meer bij mijn moeder op visite kan
gaan zonder haar de slappe lach te zien krijgen in de deuropening, maar ik
verklap het toch: ik ben grappig!
Pagina 38

FAMILIE
Pagina 39

1.
In mijn jeugdjaren waren alle volwassenen die het genoegen hadden over de
lage drempel van ons huis te mogen struikelen mijn oom of tante. Nu heb ik
persoonlijk niets tegen familie. Integendeel. Ik keek rond mijn verjaardag altijd
uit naar het bezoekje van een bloedverwant en dat doe ik ruim dertig jaar later
nog steeds, tevergeefs. Een gast die ik gedwongen tante noemde was een kleine
vrouw met een bochel op haar rug. De tante die dus geen tante was, ik noem het
zomaar even, had twee fascinaties in haar leven: de dood en kleine Fredrik. De
arme vrouw leed ontzettend onder haar afwijking en volgens mijn moeder, die
graag grapte dat tante last had van een verhoging, bracht haar vriendin elke dag
uren op het kerkhof door in de hoop in een graf te worden gesleept om zo uit
haar lijden te worden verlost. Ik was verbijsterd. Niet door de doodswens, want
ik begreep als kind maar al te goed dat een mens ongelukkig kon worden van
een afwijking die bij de gemiddelde mens tot spot en hoon leidde. Wat ik niet
begreep was dat deze vereenzaamde vrouw ondanks al het tegenslag in haar
leven nog de hoop had op een vroege dood. Ze moest toch begrijpen dat een
dergelijk mazzeltje er ook niet in zat.
Tante kwam regelmatig bij mijn moeder op bezoek en mijn vriendjes en ik
reageerden altijd opgewonden als wij dat kleine vrouwtje aan zagen komen. Ze
reed namelijk op een grote zwarte fiets met een zadel die in onze ogen tot de
hemel reikte. Wij klommen brutaal op de fiets en deden of wij door de straat
raceten. Bij de pedalen konden wij niet en vol bewondering keken wij toe hoe
mijn tante, die niet mijn echte tante was, zo verzekerde ik mijn vriendjes met
overdreven rechte rug, op de hoge fiets klom en moeiteloos weg reed. Voor ons
was dit vrouwtje een reus en mijn vriendjes vertelden later ongetwijfeld aan hun
kinderen over de gebochelde met de hoge zadel.
Ik vond mijn tante aardig en dat gevoel bleek wederzijds. Al snel kreeg ik bij elk
bezoekje een gulden, terwijl mijn broers en zussen jaloers toekeken. Het duurde
niet lang en ik mocht een dagje bij haar thuis langskomen. Mijn tante woonde in
een flat en ze had zowaar een badkamer met een douche. Een luxe voor een
jochie uit de achterbuurt en ik mocht van mijn tante in bad. Onbewust draaide ik
deur van de badkamer op slot voordat ik naakt onder de douche stapte en dat
redde mijn maagdelijkheid. In elk geval voor even.
Pagina 40

Ik stond neuriënd onder het stromende water tot ik plots de hendel van de
badkamerdeur naar beneden zag zakken. Als versteend keek ik naar het tafereel.
Iemand probeerde binnen te komen! Eerst zachtjes en voorzichtig, daarna met
veel kabaal en ongenoegen. Het was mijn tante. Ik stond als tienjarige adonis
naakt onder de douche bij een vereenzaamd vrouwtje dat nooit van de liefde had
mogen proeven en hoe verlokkelijk rollebollen met een vrouw met een bochel
voor een jongen met uitgehongerde hormonen ook kon zijn, ik voelde er niets
voor om mijn tante te voeren. Ik rende snel naar de deur en hield de hendel
stevig vast, terwijl mijn tante opdringerig vroeg of zij mij mocht helpen bij het
afdrogen. Een kwartiertje later stond ik droog achter de oren op straat en tijdens
het fietsen naar huis begreep ik voorgoed wat eenzaamheid was. Ik heb daarna
nooit meer een gulden gekregen van mijn tante en ik moest dit tekort aanvullen
met het verkopen van oud ijzer aan ongure opkopers. Door een kromme rug
raakte ik van het rechte pad.
Nu, vele jaren later, moet ik aan het kleine vrouwtje denken, dat uiteindelijk de
rust vond die ze zo lang had gezocht. Ik wandel in mijn eentje door de bossen bij
Appelscha en ik voel mij heerlijk vrij. Voor een paar uurtjes ben ik alleen op de
wereld en geen enkel gevoel van eenzaamheid overvalt mij. Dit soort uitstapjes
maak ik vaker, zeker in het voorjaar en in het najaar en ik schrijf er nooit over.
Het is een ervaring die ik eigenlijk met niemand wil delen, ook niet in woorden,
maar voor deze ene keer maak ik een uitzondering als herinnering aan een tante
die geen tante was en toch wel weer. Op mijn tiende ging mijn fantasie met mij
op de loop en ik heb er een hoge prijs voor betaald. Mijn tante zocht de
eenzaamheid op het kerkhof in de hoop dat een engel haar naar de liefde zou
leiden die ze zelf nooit had kunnen vinden en toen ze een jongen leerde kennen
die ze aardig vond werd het moedergevoel in haar aangewakkerd. Ik was te jong
om dat te begrijpen en ik voel mij na al die jaren een beetje schuldig over het
feit dat ik het vereenzaamde vrouwtje van verkeerde dingen verdacht. Achteraf
gezien was de man in mij aan het ontwaken en de verlangens die ik zag in mijn
tante zaten in mijzelf en ik was nog niet klaar voor zulke gevoelens. Is mijn
arme tante toch nog iets bespaard gebleven.
Pagina 41

2.
Op een dag werd er op het dak geklopt. Het was een ritmisch getrommel alsof
God op visite wilde komen. Mijn moeder, die languit liggend op de bank werd
genomen door een knappe held uit de bouquetreeks, trachtte het getik te
negeren, zoals ze al het kabaal van het gezinsleven zoveel mogelijk langs zich
heen probeerde te laten gaan, maar toen de lamp boven de salontafel een eigen
leven ging leiden werd het haar toch teveel. Vloekend smeet ze haar minnaar op
de grond, stapte in haar sloffen en stoof met een ongekende vaart de trap op. Ik
hing verveeld voor de tv rond en was toe aan een beetje afleiding. Nieuwsgierig
rende ik mijn moeder achterna in de hoop een vreselijke scene mee te maken.
Op de bovenverdieping wilde mijn moeder de kamer van mijn oudste broer
binnenstormen, maar ze hervond zich, ordende het haar en klopte op de deur. Ik
was twaalf, ongeduldig en onbeleefd en ik smeet zonder op toestemming te
wachten de deur open. Ik keek de kamer in en wat ik zag tartte mijn fantasie.
Mijn broer stond als een balletdanser aan de grond genageld. Hij droeg een net
pak met stropdas en aan zijn voeten kleefden lakschoenen die als zwart goud in
het tapijt blonken. Ik staarde verbijsterd naar het tafereel en zelfs mijn moeder,
die met zeven schapen toch wel wat gewend was, viel even stil. Mijn broer
bevroor voor enkele seconden toen hij ons zag staan, nam daarna snel de
normale houding aan en vroeg met ingehouden woede wat wij kwamen doen.
Mijn moeder klaagde over het kabaal en mijn broer verklaarde dat hij die avond
moest afdansen en dat hij de bewegingen moest oefenen. Ik begreep er niets van
en toen mijn moeder na het nodige gekibbel als verliezer afdroop vroeg ik aan
mijn broer wat afdansen was. Mijn broer staarde mij kort geïrriteerd aan, kreeg
toen blijkbaar een goed idee en vroeg of ik vanavond iets te doen had.
“Ik moet afdansen met een vriendin en het zou leuk zijn als wij daar wat foto’s
van hebben. Kijk, brons en zilver heb ik al.”
Ik bekeek de twee sterren en de certificaten die erbij hoorden en ik realiseerde
mij plots dat mijn broer heel goed in dansen moest zijn. Ik was altijd in voor een
uitstapje en na het warme eten stond ik met jas en fototoestel klaar voor wat op
latere leeftijd een hobby werd: het schieten van vreemde mensen.
Plots mocht ik niet meer mee van mijn broer.
“Heb je geen nette kleding?”, wilde onze dandy weten. “En dan die schoenen.
Ze zijn helemaal versleten.”
Pagina 42

Ik keek naar beneden en ik zag de bruine helden die aan de punten bijna blank
waren. Het was het enige paar schoenen dat ik had en ik wilde er geen afscheid
van nemen. Ik kon toch moeilijk met lakschoenen het voetbalveld op stappen.
Na elk gescoord doelpunt zou ik alert moeten zijn op ongewenste intimiteiten.
Mijn broer liep onrustig heen en weer, keek op zijn horloge en mompelde dat
het te laat was om nieuwe kleding en schoenen te kopen. Ik deed mijn jas weer
uit, gaf het fototoestel terug en zei tegen mijn moeder dat het toch wel jammer
was dat wij straks geen foto’s hadden van het moment dat haar oudste zoon
goud haalde. Een uurtje later stapte ik mijn met broer de dansschool binnen.
Het dansinstituut bleek in een kelder aan de Oude Gracht te zijn. Er hingen
allemaal vreemde mensen rond met een nummer op de rug en ik voelde mij als
een goudvis in een haaienkooi. Meteen na binnenkomst werd ik lastig gevallen
door een jongedame die wilde weten met wie ik was gekomen. Ze bleek mijn
broer te kennen, noemde hem een lieve en intelligente jongen en toen ze mijn
schoenen zag giechelde ze spottend. Geïrriteerd verstopte ik mij in de massa.
Mijn broer had nauwelijks aandacht voor me, vergat mij iets te drinken aan te
bieden en deed vervelend toen hij besefte dat ik geen foto’s maakte. Het dansen
was nog niet begonnen, maar mijn broer wilde graag sfeerfoto’s, zoals hij het
noemde, en ik begaf mij onder het danspubliek voor het vastleggen van een
stukje geschiedenis. De danspartner van mijn broer bleek een kop groter te zijn
dan haar maatje en ik grinnikte gemeen. Tijdens het afdansen keek ik verbaasd
naar de bewegingen die werden gemaakt. Alles bleek ingestudeerd en
gearrangeerd te zijn. Spontaniteit leverde strafpunten op. Mijn broer kon veel
beter dansen dan zijn partner en telkens als hij door zijn knieën zakte bleef zij
als een paal rechtop staan, zodat mijn broer nog kleiner leek dan hij al was en
juist op dat moment klikte ik vrolijk op het knopje van het fototoestel. Na het
afdansen was de spanning te snijden en toen mijn broer eindelijk het gedroomde
goud in handen had ging ik met een ontevreden gevoel naar huis. Het was de
eerste en de laatste keer dat ik in een dansschool was. Dansen moet je niet leren,
dansen doe je gewoon. En de foto’s? Die hebben wij nooit te zien gekregen.
Pagina 43

3.
De hormonen van de man en de tijdsgeest bepalen het lot van de vrouw. Voor
mijn moeder was het niet anders. Zij groeide op in een nest van elf personen, de
jong overleden kinderen niet meegeteld, en het was voor mijn moeder niet meer
dan normaal om zelf ook een groot gezin te stichten. Zij was negentien toen ze
trouwde met een zes jaar oudere beroepsmilitair en tot haar vierendertigste lag
ze barend in bed, terwijl ze dromerig door het raam naar buiten keek, zoals een
van haar zonen later ook altijd deed als hij gevangen zat in een klaslokaal. Mijn
moeder kon niet goed overweg met de verplichtingen die bij het ouderschap
hoorden en bij het vorderen van de leeftijd vluchtte ze graag weg in haar eigen
werkelijkheid, ver van de zorgen die het leven nu eenmaal met zich meebracht.
Als kind vond ik het logisch dat mijn moeder altijd thuis was. Zij waste mijn
luiers, kookte mijn eten, maakte mijn wieg op en gaf mij met de mattenklopper
als ik dingen deed die jongens van mijn leeftijd leuk vonden om te doen. Ik was
dan ook verrast en wellicht geschokt toen ik ontdekte dat mijn moeder elke
week een uitstapje had. Mijn vader zei er niet veel over.
“Het is iets van de vrouwen.”, sprak hij met een zorgelijke blik in zijn ogen als
ik er naar vroeg en als man in wording voelde ik de spanning die in deze
woorden lag. Het was iets van de vrouwen en dat zou nu nog zo zijn geweest als
ik niet op een avond iets had gedaan wat bij elke fatsoenlijke zoon die van zijn
moeder hield tot een levenslang schaamtegevoel zou leiden: ik bespioneerde
mijn moeder.
Op zomaar en lenteavond mocht ik buiten voor de deur spelen. Mijn moeder
pakte haar fiets, gaf me een zoen en zei dat ik voor het donker binnen moest
zijn. Ik knikte braaf en staarde nieuwsgierig het vrouwtje na dat blijkbaar een
geheim had dat ze niet met mij wilde delen. Mijn vader lette nooit op mij en ik
besloot mijn moeder stiekem achterna te rennen. Echt ver lopen was het niet. Ik
kende de weg in de wijk en ik wist al snel waar mijn moeder naartoe ging. Het
clubgebouw van het Leger des Heils aan de Lange Nieuwstraat. Ik zag alleen
vrouwen bij de ingang staan en ik kende alle gezichten en namen. Het was tante
Jopie die mij kookles gaf op de maandagavond, het was tante Dickie die altijd
een plekje op de eerste rij voor mij vrij hield als er een film werd gedraaid en het
was tante Ans die mij elke zondagochtend een enkeltje Hel beloofde als ik niet
braaf voor haar ziel bad.
Pagina 44

Toen de vriendinnen van mijn moeder eindelijk binnen waren sloop ik als een
panter het gebouw in. Ik kwam in een lange gang met meteen links een lokaal
waar elke week naai- en borduurlessen werden gegeven aan de kinderen uit de
buurt. Deze ruimte was nu echter leeg en ik opende zachtjes de deur rechts naar
de grote zaal waar in het weekend de bijeenkomsten van het Leger des Heils
werden gehouden en waar ik ooit per ongeluk en achteraf met veel plezier de
kapitein een blauw oog had geslagen tijdens een judo les. Ik hoorde echter niet
het gerammel van tamboerijnen en het smekende gezang van de officieren. Ook
hier was mijn moeder dus niet. Boven mijn hoofd klonk echter het gekraak van
vloerplanken en ik liep met hart in de keel de smalle trap op, biddend dat mijn
moeder haar mattenklopper thuis had gelaten.
Boven aan de trap zag ik in een lokaal een bijna surrealistische scene. Mijn
moeder zat breiend aan een tafel met een kop koffie en een bijbel voor zich.
Haar vriendinnen zaten als zusjes om haar heen en ik zag hoe mijn moeder het
middelpunt was, hoe ze hard en vrolijk lachte om de grove grappen, hoe ze de
mannen in het algemeen bespotte en hoe ze gelukkig als een klein meisje haar
geheimen en zorgen deelde. Ik zag een vrouw die ik niet kende, een vrouw
zonder spanningen en tranen op haar gezicht, een vrouw die van het leven hield,
en deze onbekende vrouw was mijn moeder. Het was misschien het
schokkendste beeld dat ik in mijn eerste levensjaren zag en zelfs nu nog, bijna
veertig jaar later, kan ik de beelden van toen nog nauwelijks plaatsen als ik bij
mijn moeder op visite ben. Het lot camoufleert de ziel wel heel tergend bij
sommige mensen.
Pagina 45

4.
Bij ons thuis was het altijd oorlog. Mijn vader was in de jaren veertig de
opwinding van de slachtvelden net misgelopen en hij verwerkte dit verdriet
simpel door meteen na het tekenen van de wereldvrede dienst te nemen bij de
landmacht, in de veronderstelling dat de slechte verliezers zo verstandig zouden
zijn om ons land op een voor hem wat geschiktere moment opnieuw binnen te
vallen. De gedroomde aanval kwam echter niet en mijn vader verschoot
teleurgesteld zijn kruit in de warme schoot van mijn moeder die al snel drie
pseudo-Canadezen had rondlopen.
Mijn vader was trots op zijn uniform en op de wetenschap dat hij zijn vaderland
mocht verdedigen tegen niemand in het bijzonder en hij deed zijn uiterste best
om in conditie te blijven. Hij hield regelmatig in vol ornaat exercities in de
slaapkamer, compleet met een speelgoedgeweer op de schouder, met mijn
hoogzwangere moeder als strenge sergeant, die al snel het bange vermoeden
uitte dat haar man al tijdens de eerste de beste legeroefening de tragische
verschijnselen van Shellshock had opgelopen. Voor het slapen gaan vertelde
mijn vader ons graag spannende verhalen over zijn avonturen in de tweede
wereldoorlog. Hoe hij als veertienjarige in de winter met de soldaten richting de
Russische grens trok en in ruil voor een stuk brood als uitkijk op een Jeep stond,
wachtend op de Duitse bommenwerpers die dood en verderf brachten. Mijn
vader vertelde de verhalen met een glimlach, alsof hij intens genoot van zijn
herinneringen aan deze vreselijke tijd, maar wellicht genoot hij slechts van de
dromen die hij altijd met zich mee droeg en wilde hij deze beelden graag met
ons delen. Het feit dat ik zijn zoon ben geeft al een beetje aan waar de waarheid
gezocht moet worden.
Mijn vader was meestal alleen in het weekend thuis en mijn moeder vond dat
maar niets. Zij sliep niet graag eenzaam in, bang dat ze was voor alles wat
vreemd en onbekend klonk in de nacht en het gebeurde dan ook regelmatig dat
zij de kinderen wakker maakte om samen op een stoel in de keuken te luisteren
naar het gedonder in het zwart. Het duurde dan ook niet lang en mijn ouders
hadden constant ruzie om het feit dat mijn vader zo vaak afwezig was. De brave
soldaat nam toen een besluit dat alleen met het hart kon worden genomen. Hij
ruilde zijn uniform in voor een witte schort van de warme bakker en hij sprak
Pagina 46

met geen woord meer over wat achteraf misschien de mooiste jaren van zijn
leven waren geweest: de diensttijd.
Ik heb zelf nooit een uniform gedragen. Tot mijn dertiende verjaardag ging ik
buiten het zomerseizoen elke woensdagmiddag met een vriendje naar het
clubhuis van het Leger des Heils aan de Lange Nieuwstraat om voor een gulden
een film te kijken. Na afloop speelden wij de film na die onze fantasie zo had
geprikkeld voor anderhalf uur en ik kan mij niet herinneren dat wij ooit soldaatje
speelden. Ik was Tarzan, Winnetoe of een andere held van het witte doek, maar
de fascinatie van de oorlog heeft mij nooit te pakken gekregen. Ik wilde
blijkbaar een echte held zijn en niet iemand die per ongeluk overleefde. Toen
bekend werd dat mijn lichting was vrijgesteld van militaire dienst was ik
opgelucht; nu hoefde ik mijn vader niet teleur te stellen.
Bij het ouder worden vind ik het steeds moeilijker om te begrijpen waarom
jonge mensen vrijwillig een uniform aantrekken en de oorlog in gaan en toch
besef ik dat het soms niet anders kan. Ik woon in een van de laatste vrije landen
in de wereld en daarom vind ik het belangrijk dat wij elk jaar de slachtoffers van
de tweede wereldoorlog herdenken en de bevrijding op 5 mei vieren. Mijn vader
heeft als jongen de oorlog meegemaakt en ik zal nooit weten welke avonturen
hij tijdens die vijf zwarte jaren binnen en buiten zijn hoofd heeft beleefd en
ondanks mijn afkeer van oorlog zou ik graag mijn vader nog eens in zijn
uniform willen zien, niet als soldaat, maar gewoon als een vader die trots was op
wat hij deed en waar hij voor stond. In de Hemel dient hij vast de vrede.
Pagina 47

5.
Bij mijn opa kwam de kogel van rechts. Het was in de winter van 1944. De
Nederlandse regering in ballingschap riep op tot een staking bij de spoorwegen
en de Duitsers reageerden hun frustraties af door willekeurig op werkweigeraars
te schieten. Mijn opa, die als notoire dronkenlap iets te vaak te diep in het
glaasje keek, overleefde de aanslag van de moffen ternauwernood, maar de
verrassingsaanval van zijn grote liefde, mijn oma, was hem teveel en mijn opa
verdween krankzinnig verklaard met lood in de schoenen en in de kop naar het
gekkenhuis, waar hij dag en nacht huilde om het verlies van zijn gezin en zijn
vrijheid. Mijn opa overleed ergens in de jaren vijftig. Ik heb hem nooit ontmoet
en ik heb ook nooit een foto van hem gezien. Mijn oma heeft letterlijk alle
sporen uitgewist. Het enige wat ik over mijn opa weet is dat hij op jonge leeftijd
uit het oosten van het land vertrok om als semiambtenaar te gaan werken bij de
spoorwegen in Utrecht. Mijn vader sprak nooit over de wraak van zijn moeder
en ik vermoed dat hij als zoon liever in het verhaal van de kogel dan in het
verhaal van de kegel geloofde. Ik begrijp het wel; ik ben ook een zoon.
Pagina 48

6.
Twee weken geleden overleed een jongere zus van mijn moeder. Zij is de eerste
hemelreiziger van de ooms en tantes aan moederskant die persoonlijk heb
gekend en ik realiseer mij plots dat ik nu in een fase van afscheid nemen zit.
Mijn tante was een echte Utrechtse in woord en gebaar, klein en mollig, met een
groot verlangen haar leven zoveel mogelijk liggend op de bank door te brengen
en dat deed ze dan ook. Soms kwam ze bij mijn moeder op visite en mijn
moeder zorgde ervoor dat haar favoriete lekkernij klaar stond. Het gele zaakje
zat in een klein glaasje en het werd met de lepel gegeten. Mijn tante maakte mij
graag wijs dat het vla was, maar ik kende het flauwe gevoel voor humor van
mijn familieleden maar al te goed en haar aanbod om een hapje te nemen wees
ik dan ook resoluut af. Mijn tante kreeg de fles altijd leeg en na elke glas werd
ze vrolijker. Op een dag kon ik de verleiding niet weerstaan en na een eerste hap
leek het of mijn keel in brand stond. In het glas zat geen vla, maar advocaat, een
likeur die wordt bereid met eieren en alcohol, en sinds ik dat weet ben ik mijn
tante op een heel andere manier gaan zien.
Mijn tante was als enige van de zussen van mijn moeder nog ongetrouwd en dat
feit leidde tot onrust binnen de familie. Een vrouw moest een man hebben en het
leek erop dat mijn tante de rest van haar leven als oude vrijster liggend op de
bank zou doorbrengen. Het bericht dat ze ging trouwen kwam dan ook als een
schok. Er werd wekenlang geroddeld over haar minnaar, een oudere man die ze
in het Leger des Heils had ontmoet. Het gerucht ging dat de man een toupetje
droeg en dat leidde tot de vreselijkste grappen onder de andere zussen. Ik leerde
mijn nieuwe oom pas kennen lang na het huwelijk. Mijn tante was intussen
verhuisd naar haar nieuwe woning en mijn oom was toen ik voor het eerst op
bezoek kwam in geen velden en wegen te bekennen. Mijn moeder vertelde mij
dat mijn oom altijd in de schuur zat en dat hij alleen tevoorschijn kwam als mijn
tante op een belletje drukte in de keuken. Hij wist dan dat de koffie klaar stond
of dat het etenstijd was. Ik was nog een kind en dus redelijk onnozel en ik
begreep er dus helemaal niets van dat mijn oom de hele dag in de schuur zat en
ik wilde toch dolgraag zijn toupetje zien en ik deed toen het enige verstandige
wat ik op dat moment als kind had kunnen doen: ik ging belletje trekken.
Als een miniatuuruitgave van Mussolini stond ik met de handen in de zij op de
komst van mijn nieuwe oom te wachten en toen de deur van de schuur eindelijk
Pagina 49

open ging versmalde mijn ogen zich omdat mijn hersenen de beelden niet
konden plaatsen. Ik zag een oud mannetje met een vriendelijke glimlach en
belachelijk grote sloffen aan zijn voeten. Mijn oom aaide over mijn bol bij het
langslopen, groette mijn moeder en ging op de bank zitten. Mijn tante staarde
haar verovering met lichte verbijstering aan en vroeg wat hij kwam doen. Ik had
zelf alleen maar oog voor het haar van mijn oom dat plat op zijn voorhoofd leek
te zijn gelijmd. Mijn oom kreeg zijn koffie toch en de rest van middag mocht ik
samen met hem in de schuur doorbrengen. Ik zag allerlei gereedschap staan.
Mijn oom bleek in zijn vrije tijd schoenen te repareren en ik moet eerlijk
bekennen dat ik totaal ongeïnteresseerd luisterde naar zijn uitleg hoe je nieuwe
zolen aanbracht onder schoenen. Boeiender vond ik zijn tweede hobby:
postzegels verzamelen. Ik had zelf totaal geen hobby’s, Mijn vrije tijd ging
weliswaar volledig op aan het rennen achter een bal aan, maar dat zag ik meer
als een noodzakelijke bezigheid voor een jongen, zoals eten, drinken en slapen
dat ook waren. Mijn oom opende allerlei boeken en liet mij de prachtigste
postzegels zien. Enthousiast pakte ik een postzegel uit een boek en bekeek het
plaatje van dichtbij. Mijn oom liep prompt rood aan en zijn toupetje begon te
zweven. Ik mocht de postzegels alleen met een pincet uit het boek halen en
bekijken met een vergrootglas. Een uurtje later ging ik met mijn eerste
postzegelverzameling naar huis en mijn nieuwe oom en ik waren vanaf dat
moment de beste vrienden.
Mijn oom en ik sloten ons uren op in de schuur, bekeken de nieuwe aanwinsten
en droomden hardop over postzegels die wij nooit zouden kunnen kopen. Als
het belletje ging dronken wij zwijgend een kopje thee of aten een broodje,
terwijl mijn tante liggend op de bank van haar vlaatje genoot. Als ik naar huis
ging kreeg ik altijd een postzegel mee voor mijn verzameling, tot ergernis van
mijn tante die het maar geldverspilling vond, en in de loop van maanden had ik
zoveel zegels gekregen dat mijn boek helemaal vol zat. Trots liet ik mijn
verzameling aan mijn moeder zien en het enige wat zij zei was dat ik straks ook
een toupetje nodig had als ik nog meer tijd in die koude schuur zou
doorbrengen. Ik trok mij niets aan van deze spot en ik zou vandaag de dag nog
steeds samen met mijn intussen zwaar bejaarde oom in het schuurtje zitten als
een schoolarts mijn verzameling niet in het zoutzuur had gegooid.
Op de lagere school werd ik elk jaar door de schoolarts gekeurd. De oren en
ogen werden nagekeken, de balletjes werden geteld en het hart werd beluisterd.
Pagina 50

Zo kwam ik erachter dat ik twee kleuren niet kon zien, een nuance van groen en
een nuance van blauw. Niet echt schokkend vond ik zelf, want ik kon het
verschil tussen blauw en groen echt wel zien, maar de schoolarts had blijkbaar
nooit een cursus communiceren gevolgd en zei volledig verkeerde dingen tegen
een kind. Hij bromde braaf op wat ik allemaal niet kon worden in mijn leven,
zoals politieagent of piloot, en toen ik vertelde dat ik postzegels verzamelde
begon hij satanisch te lachen.
“Hoe kun je nu postzegels verzamelen als je kleurenblind bent?”, wilde de witte
jurk weten. “Je kunt toch nooit zien of een postzegel geld waard is.”
Ik verdedigde mijzelf met de opmerking dat ik alleen postzegels verzamelde die
ik mooi vond en dat de waarde mij niets zei. De pestkop bleef echter jennen en
na de keuring werd ik lichamelijk gezond verklaard en was ik rijp voor de
psychiater. Thuis bekeek ik nog eenmaal mijn verzameling, borg het boek op in
de kast en gaf de postzegels later weg aan een jonger broertje dat dacht dat het
plakkertjes waren. Bij mijn oom ging ik niet meer op bezoek. Sindsdien
verzamel ik niets meer en ik denk tegenwoordig alleen nog in het rood en het
geel, want de kleuren van mijn jeugd kan ik gelukkig wel zien. Dat was de
schoolarts ontgaan.
Tante Truus werd 67 jaar.
Pagina 51

7.
Ik zag ooit mijn oudste broer bij de bushalte staan. Hij zat netjes in het pak en
zijn haar stond stijf van het lak. Ik was zelf op oorlogspad om de eer van de
plaatselijke FC te verdedigen, een vlag zat als Schotse rok om mijn middel en
mijn lange haren werden bijeengehouden door een sjaal die strak om mijn hoofd
was gebonden. Ik ging aan de andere kant van het bushokje staan, mijn broer
knikte kort als begroeting en staarde zwijgend voor zich uit. Hiermee is onze
relatie helemaal verteld. In de bus ontmoette ik mijn vrienden, er werd
gezongen, er werd gelachen, er werd geschreeuwd en tussen al het plezier door
staarde ik af en toe mistroostig naar mijn broer die stilletjes voor in de bus zat.
Ik had op dat moment graag willen weten wat er in zijn hoofd om ging, hoe hij
over mij dacht en of hij zich voor mij schaamde, maar ik besefte plots dat onze
karakters teveel verschilden, dat hij somber en hoogbegaafd was en ik
onbezorgd en laagbeschaafd en dat wij beiden het slachtoffer waren van de
oneerlijke vooroordelen en verwachtingen van anderen. Op een dag kreeg ik
daar een mooi voorbeeld van.
Ik speelde na mijn schooluren buiten, maar ik moest mij altijd eerst thuis melden
en dat deed ik dan ook braaf die middag. Ik rende het huis in, riep dat ik met
etenstijd thuis zou zijn en wilde weer naar buiten stappen tot ik plots mijn
moeder in shock in de gang zag staan. De slaapkamer van mijn oudste broer
stond wijd open en ik zag een enorme zwarte brandvlek op het behang zitten.
Mijn moeder was helemaal van slag en ze mompelde iets over de oorlogsjaren
en hoe bang ze was geweest voor de bommen. Ik verzekerde haar dat de vrede al
tijden was getekend, maar ik drong niet echt tot haar door. Langzaam kreeg ik te
horen wat er was gebeurd. Mijn moeder zat koffie te drinken toen ze een zeer
harde klap hoorde. Ze vluchtte in paniek naar de gang en ze zag rook uit de
kamer van mijn oudste broer komen. Mijn broer had een experimenteerdoos
gekocht en zijn eerste experiment was meteen de laatste geweest. Mijn moeder
was door de schok uit haar slof geschoten en dat was haar eersteling duidelijk
niet gewend en gefrustreerd was hij voor de uitzondering weer eens van huis
weggelopen.
“Je had moeten zien hoe hij naar mij keek.”, jammerde mijn moeder overdreven.
“Het leek wel of hij mij iets wilde aan doen. Ik ben als de dood dat hij straks
weer thuis komt.”
Pagina 52

Ik wierp tegen dat wij in een van de armste wijken van het land woonden en dat
je hier alleen veilig over straat kon als je keek alsof je elk moment je moeder
kon vermoorden, maar het arme mens was niet in de stemming voor een grapje
en ze leek maar niet te begrijpen dat juist haar oudste zoon nu voor zoveel
ellende zorgde.
“Dat ik jouw zus uit de stront moet halen of dat jij van school wordt getrapt,
daar kan ik mee leven. Maar je broer was altijd zo braaf, zo netjes en zo
zorgzaam.”
“Hij probeerde je wel op te blazen.”, merkte ik fijntjes op, maar mijn moeder
zag en hoorde mij al niet meer.
In de slaapkamer zag ik de restanten van de experimenteerdoos op de grond
liggen, speelgoed dat ik mijzelf nooit cadeau zou geven om niet aan bepaalde
verwachtingen te moeten voldoen, en, hoe gemeen ook, ik lachte stiekem om het
hele gebeuren dat ik graag op de eerste rij had willen meebeleven. Het leven is
een grote klucht en het wordt allemaal nog grappiger als de held de rol van het
slachtoffer speelt die je zelf altijd gedwongen moet spelen. Voor even was mijn
oudste broer voor mijn gevoel echt mijn broer. Iemand met wie ik mij kon
identificeren, iemand met wie ik lekker rotzooi kon trappen en ik vond het
jammer dat wij niet samen dit avontuur hadden beleefd. Had hij dat maar voor
vijf minuten ingezien.
Pagina 53

8.
Het zijn altijd de aardige mensen die ontsporen. Je kijkt verrast op als de
sympathieke buurman zijn gezin uitmoordt, je fronst je wenkbrauwen als de
vegetariër van kantoor zijn vriendin opeet en je hangt maar wat voor de TV als
je partner met je beste vriend in bed ligt. Je kunt dus bijna niemand vertrouwen
en ik verstop dan ook alle messen voor het slapen gaan. Ik ben namelijk de
leukste thuis.
Er zijn ook mensen die je nooit teleurstellen. Mijn oom, ik neem hem maar even
Gijs, was zo’n man. Hij was een oudere broer van mijn vader, hoofd van een
groot gezin en zwaar verslaafd aan de drank. Echt goed kende ik mijn oom niet.
Mijn moeder wilde niet dat haar zwager langs kwam en als hij toch aanbelde dan
liet zij hem koud voor de deur staan. Oom Gijs was getrouwd met een echte
Utrechtse. Zij was een kop groter dan mijn oom, onaantrekkelijk in mijn
kinderlijke ogen en gezegend met een rauwe stem die perfect paste bij de
grachten van de jaren zestig. Mijn tante kon het goed vinden met mijn moeder.
Ze dronken samen koffie, gingen samen naar de vrouwenbond en treurden
samen over het feit dat het leven niet had gebracht waar ze als jonge meisjes op
gehoopt hadden. Soms ging ik met mijn moeder mee op visite bij mijn tante en
ik voelde altijd een spanning als ik het huis van mijn familie binnenstapte. Ik
kende de verhalen over de drankzucht van mijn oom en neven, over de
vechtpartijen onderling en over de angst van de buurtgenoten voor het gezin dat
regelmatig de lokale kranten haalde maar al te goed en ik vreesde al meteen bij
binnenkomst te worden gemolesteerd. Gelukkig was mijn tante een vrouw.
Mijn oom was nooit thuis als wij langskwamen. Het was een stille afspraak
tussen mijn moeder en mijn tante en ik vond dat wel plezierig. Ik speelde
voornamelijk met het oudste nichtje, dat ik zo goed kende van mijn bezoekjes
aan mijn favoriete oma, liet de plagerijen van de grote neven dapper over me
heen gaan en bedankte verschrikt als ik werd uitgenodigd om een nachtje te
blijven slapen. Na elk bezoekje verliet ik opgelucht het huis en tegelijkertijd
verbaasde ik mij erover hoe gezellig het eigenlijk bij mijn tante was. Het was
voor mij dan ook lastig om een eerlijk beeld te vormen over mijn oom en de
invloed van zijn gedrag en alcoholverslaving op het gezin. Er moest uiteindelijk
iets vreselijks gebeuren om de ware aard van mijn oom te kunnen herkennen en
Pagina 54

sinds die dag luister ik met een heel ander gevoel naar de negatieve verhalen van
mijn moeder; ik had mijn oom kunnen zijn.
Op een oudejaarsavond bood mijn moeder mij een glas wijn aan. Ik was dertien
jaar en ik had nog nooit een druppel alcohol gedronken. Stoer dronk ik twee
glazen leeg en voordat ik het wist lag ik hard giechelend languit in de badkamer,
terwijl mijn oudste broer bezorgd op de afgesloten deur bonkte. Ik was voor het
eerst in mijn leven aangeschoten en ik bleek een vrolijk karakter te hebben dat ik
door de drank niet langer kon verbergen. Ik was zo geschokt over de
verandering in mijn persoonlijkheid en de hulpeloosheid die ik voelde toen ik
niet langer kon stoppen met lachen dat ik spontaan besloot nooit alcohol te gaan
drinken, een afspraak met mezelf die ik tot heden ben nagekomen. Het pijnlijke
voorval was binnen een dag bekend bij de hele familie en ik kreeg van iedereen
een drankje aangeboden. Mijn moeder vertelde mij dat ze er geen bezwaar tegen
had als ik in het weekend een pilsje pakte, mijn vader noemde mij trots zijn
favoriete zoon en de jongere broertjes en zusjes wilden nieuwsgierig weten hoe
het was om dronken te zijn. Ik negeerde mij voor de situatie en ik vroeg mij af
hoe de omgeving op mij had gereageerd als ik hetzelfde verborgen karakter van
mijn oom had gehad. Ik zou vermoedelijk worden veroordeeld en gemeden en ik
realiseerde mij dat mijn oom een ander leven had geleid als hij een vrolijke
drinker was geweest en na een paar borrels giechelend op de grond had gelegen.
Uiteindelijk was het niet de alcoholverslaving die mijn oom de das om deed,
maar zijn ware aard, het boosaardige dat diep in hem zat en pas naar buiten
kwam toen hij op een dag een drankje aangeboden kreeg. Mijn moeder speelde
wel heel erg met vuur op oudejaarsavond.
Pagina 55

9.
De Oude Gracht in Utrecht stroomt als een fotocollage van mijn jonge jaren
door mijn hoofd. Ik kende goede en slechte tijden in het centrum van de wereld
en alle beelden, positief en negatief, zijn mij even dierbaar, als een
onaantastbaar bewijs dat de mensen die ooit iets betekenden in mijn leven geen
fantomen zijn in mijn fantasie. Ik ben ontroostbaar bij de gedachte dat sommige
gebeurtenissen zo vervagen door de tijd dat ze nog nauwelijks op te roepen zijn
en dat van belangrijke contacten uit het verleden slechts een naam of een foto
overblijft. Dit overkwam mij bij mijn oma aan vaderskans, die ik liefkozend
opoe noemde, en bij een bijna even oud nichtje. We maakten samen een
boottocht door de Utrechtse grachten toen ik een jaar of vijf, zes was en het
enige wat ik mij daarvan nog herinner zijn de verhalen van mijn moeder. Kort
na het uitstapje overleden mijn oma en mijn nichtje. Sindsdien worden de
toeristen in Utrecht vergezeld van twee engelen tijdens hun rondvaart door de
grachten en ik bleef alleen achter, zonder beelden.
Ik heb twee foto’s van opoe in mijn bezit en ik koester ze als momenten uit een
ver verleden. Mijn opoe was een kleine mollige vrouw met lang grijs haar in een
knotje en met een bril met ronde glazen strak op het gezicht gedrukt. In mijn
herinnering droeg opoe altijd lange zwarte rokken, die ze van winter tot zomer
over elkaar heen droeg, als ringen in een stamboom, een voor elk jaar, en ik
vond het als kleuter heerlijk om in haar rokken te kruipen en me te verstoppen in
de schaduw van een grootmoeder die eindelijk de rust en de tijd had gevonden
om een kind liefde en aandacht te kunnen geven. Opoe woonde in een hofje in
het centrum van de stad. Ze had een zwaar leven achter de rug als hoofd van een
problematisch gezin, dat in de oorlogsjaren ernstig bloedde onder het juk van de
Duitse bezetter en dat bijna ten onder ging in de winter van 1944. Mijn opoe
paste vaak op mijn nichtje en mij en ik maakte met veel plezier misbruik van
haar verlangen om een goede oma te zijn voor haar kleinkinderen. Ik klom op
tafels en kasten, ik sloot opoe op in het toilet, dat van buiten met een haakje op
slot kon, ik smeet mijn eten door de woonkamer en ik sloeg met een hamer de
houten schuur aan stukken. Ik vermaakte mij dus prima en als mijn moeder
geschokt en beschaamd de schade opnam, dan mompelde opoe dat het haar
schuld was. Ze was gewoon niet streng genoeg. Ik rende dan naar haar toe en
klemde mij vast aan haar rokken, als teken dat ik van haar hield. En dat deed ik
dan ook met heel mijn hart.
Pagina 56

Van mijn overleden nichtje heb ik geen foto. Haar gezichtje bleef jarenlang in
mijn hoofd hangen, omdat haar jongere zusje als twee druppels water op haar
leek. Ik speelde echter nooit met dat meisje; engelen zijn nu eenmaal niet te
vervangen. De afgelopen jaren stond ik regelmatig op de Oude Gracht bij de
kiosk waar de rondvaartboten vertrekken, maar ik kocht nooit een kaartje. In de
lente wil ik voor het eerst sinds mijn jeugd weer op de boot stappen. Als het niet
te druk is natuurlijk, want ik wil graag tussen opoe en mijn nichtje zitten. Heb ik
eindelijk de beelden die ik zo graag wil hebben.
Pagina 57

10.
Boven de schoorsteen in de huiskamer hangt een bijzondere foto uit 1965. Ik
herinner me nog goed het moment dat de foto werd genomen. De herfst was
bijna zonder kleur en de nachten duurden langer dan ik dromen kon. Ik mocht
die middag niet buiten spelen van mijn moeder en juist op het moment dat ik een
woedeaanval wilde simuleren werd er hard op het raam geklopt. Mijn ouders en
een tante, die blijkbaar niet toevallig met een fototoestel op visite was, begonnen
spontaan Sinterklaasliedjes te zingen en toen ik twee zwarte mannen met een
lichte drankgeur de woonkamer binnen zag stormen wist ik meteen hoe laat het
was. Ik werd verbannen naar Spanje. Niet veel mensen weten dat mijn
geboorteplaats de eerste stad in Nederland was die de verjaardag van de
goedheilige vierde. Mijn moeder was diepgelovig, maar de Kerstman kwam er
bij ons niet in. Vijf december was de dag van de cadeautjes, hoe arm wij ook
waren, en als mijn ouders geen geld hadden om Sinterklaas te financieren, dan
sprong het Leger des Heils bij door wat Bijbels in te ruilen voor speelgoed.
Lezen deden wij thuis toch niet.
Ik vond die Sint met zijn knechtjes maar niets. Ik was als kind een slechte eter
en overactief. Mijn moeder dreigde altijd met de zak van zwarte piet als ik mijn
bord niet leeg at en elk jaar in december vreesde ik afscheid te moeten nemen
van mijn geliefden en bekenden. Ik schrok dus van het ongewenste bezoek en ik
verstopte mij snel achter een stoel. Mijn moeder en mijn tante lachten hard en
riepen plagend dat zwarte Piet mij wel zou krijgen. Het knechtje speelde het spel
maar kort mee, hij had blijkbaar niet veel zin in het ontvoeren van kleine
onschuldige jongetjes, en toen ik eenmaal beloofd had om voortaan als een
monnik door het leven te gaan gooide hij grijnzend een handvol pepernoten door
de huiskamer. Ik rende hard achter het lekkers aan, terwijl mijn broertjes en
zusjes braaf poseerden voor de foto met Sint en Piet. Mijn moeder kreeg mij met
moeite voor de camera en juist op het moment dat mijn tante de foto nam stopte
ik een handvol pepernoten in mijn mond. Het was de laatste foto van alle
kinderen samen en ook al kwamen er later nog twee zusjes bij, vanaf die dag
begonnen de eerste scheurtjes in ons gezinnetje te verschijnen en het was mijn
oudste broer die als eerste van de kinderen de wijde wereld in trok en sindsdien
onzichtbaar was op de foto’s die later zijn genomen. Hij was toen pas twaalf
jaar.
Pagina 58

11.
Ik herkende haar meteen, ook zonder uniform. Het haar zat nog steeds in een
knotje, maar was helemaal grijs verdord door het wegvallen van de jaren en de
ogen die zo vaak op mij hadden neergekeken als ik op de knieën werd
gedwongen om vergiffenis te vragen voor mijn zonden stonden nog eenzamer in
het bollige gezicht dan dat ik mij herinneren kon. Zij bracht ooit angst in mijn
hart en nu voelde ze zelf een onmiskenbare dreiging, terwijl ze half verstopt
achter het gordijn van haar huiskamer de TV camera in staarde. En ik voelde
medelijden met haar. Tante Ans was een van de vele vriendinnen van mijn
moeder en een van die vrouwen die hun leven in dienst stelden van het Leger
des Heils. Vanaf mijn derde levensjaar werd ik elke zondagochtend bij de
zondagsschool afgezet als voorbereiding op een leven als heilssoldaat. Tante
Ans was kinderloos en ongetrouwd en dus de ideale persoon om als een pseudomoeder
de kleuters en peuters op te vangen en ik moet bekennen, dat deed zij
met veel plezier en met veel zingen en knuffelen. Ik ging dan ook graag naar de
bijeenkomsten. Meteen bij binnenkomst rende ik naar de zandbak en ik speelde
braaf Adam en Eva na met de poppen die in het zand stonden. Zodra alle ouders
en de oudere kinderen naar de grote zaal beneden waren gegaan om te
onderhandelen over hun ziel moesten wij op een stoeltje gaan zitten. De poppen
werden in de zandbak op een rijtje gezet en tante Ans, het lieve vrome vrouwtje
dat zo graag onze mama wilde zijn, pakte de Bijbel en veranderde bij het lezen
langzaam in een groen monster.
De vertellingen uit de Bijbel werden gebracht als gruwelijke en bloedige
toekomstbeelden en tante Ans versterkte de verhalen door de gebeurtenissen na
te spelen met de poppen in het zand. Eva werd onthoofd, Kain werd ontmand en
Judas werd levend begraven. Wij kinderen van de zondagschool zaten als
versteend te kijken naar de bizarre en agressieve voorstelling en als tante Ans
ons een zandheuvel beloofde als wij niet voldoende baden, dan vielen wij
huilend op onze knieën om de Lieve Heer te vragen ons leven te sparen en om
tante Ans versneld een plekje in de Hemel te geven. Al meteen na de eerste
bijeenkomst begon ik stiekem met het bidden voor het slapen gaan en bij het
opstaan. Ik bad voor de gezondheid van mijn ouders, voor mijn broers en
zussen, voor alle overige mensen die ik persoonlijk kende en als ik nog een
Pagina 59

eetje tijd over had ook voor mijn favoriete voetbalclub. Ik ging er vanuit dat
God wel wist waar de prioriteiten lag.
Tot mijn zevende verjaardag was ik het meest gelovige jongetje van de stad. Ik
citeerde uit de Bijbel, collecteerde voor arm Afrika en maakte mijn eigen
strijdkreet die ik voor een dubbeltje verkocht aan de dronkenlappen uit de buurt.
Tante Ans was trots op me en als beloning voor mijn voorbeeldige gedrag mocht
ik altijd de poppen in de zandbak klaar zetten voor de volgende executie. Ik
begon meer en meer te beseffen dat mijn leven in dienst van de Heer moest
staan en ik zou nu ongetwijfeld als een discipel het woord verkondigen als mijn
moeder mij niet zonder enig mededogen had verteld dat ik niet meer naar de
bijeenkomsten van tante Ans mocht omdat ik plots te oud was. Ik was geschokt.
Huilend greep ik het been van mijn heldin vast, de engel, die zo lekker spannend
de pis mijn onderbroek in kon praten en ik schreeuwde dat ik niet naar beneden
wilde. Mijn moeder was echter onverbiddelijk, tante Ans keerde mij de rug toe
en God deed of zijn neus bloedde. Twee uur lang zat ik verdrietig achter in de
zaal, tussen een broertje en een zusje met uniform aan, terwijl er gepreekt en
gezongen werd zonder dat het eng werd. Ik was verbitterd, stopte met bidden en
weigerde nog langer naar de zondagschool te gaan. Ik was de eerste afvallige
binnen de familie en ik merk na mijn overlijden wel of onze Lieve Heer mijn
verzet sportief heeft opgevat. Mijn grafsteen heb ik in elk geval al klaar liggen:
“Stop maar met bidden; ik ben er geweest.”
Tante Ans zou begrijpen wat ik bedoel.
Pagina 60

12.
Mijn opa was fout na de oorlog. De vader van mijn moeder was een stevig
gebouwde man, niet groot en zeker ook niet te klein van stuk, met het charmante
uiterlijk van Kojak en met het karakter van de gehaaide Bruce uit Finding
Nemo. Mijn opa was gewend de lakens uit te delen en de gehoorzaamheid die
hij bij zijn kinderen had afgedwongen verwachtte hij ook van zijn kleinkinderen.
De jaren vijftig en zestig brachten echter grote maatschappelijke veranderingen
met zich mee, met wat ongewenste bijeffecten voor mijn opa. De politiek werd
publiek bezit, de hippies deelden drugs en liefde uit en ik werd geboren.
Mijn opa had in naam Duits bloed en dat was in zijn sympathie voor de
Oosterburen duidelijk te merken. Al kort na de tweede wereldoorlog ging hij in
Duitsland op vakantie, de voetbaluitzendingen bij de ARD werden nooit
overgeslagen en in de kast lag een stapel lp’s met schlagermuziek. Mijn moeder
was nooit zo spraakzaam over de vijf zwarte jaren die twee van de elf kinderen
het leven kostten. Zij vertelde mij ooit dat haar vader een soort burgerwacht was
tijdens de bezetting en dat hij zo deportatie naar Duitsland wist te voorkomen. Ik
vond het maar een vreemd verhaal, maar ik heb nooit nostalgische foto’s gezien
van familieleden die na de bevrijding kaalgeschoren door de straten van Utrecht
werden gesleept en ik ga er dus maar vanuit dat er geen schaamte kleeft aan
onze familiegeschiedenis.
Erg aardig vond ik mijn opa niet. Hij was ruw in de omgang, was dominant en
vond het heerlijk om anderen te pesten. Mijn moeder ging elke zaterdag bij haar
ouders langs. Ik mocht meestal met haar mee en voordat ik in het kinderzitje
werd gezet kreeg ik het voor mij intussen bekende verhaal te horen. Rustig op de
bank zitten, niet de hond aanhalen, beleefd zijn tegen opa en vooral oma met
rust laten, want zij is ziekelijk en zij kan niet goed tegen drukte. Ik voelde mij
dan ook nooit thuis in het koude huis en toen mijn opa mij op een dag plots een
vraag stelde verstarde ik helemaal. Hij zag dat ik naar het orgel zat te staren en
hij vroeg mij of ik van muziek hield. Ik knikte en mijn opa beweerde dat hij elk
liedje kon spelen dat ik kon noemen. Hij zag aan mijn gezichtsuitdrukking dat ik
hem niet geloofde, ging achter het orgel zitten en daagde mij uit om een nummer
te noemen. Ik was nog veel te jong voor een muziekbibliotheek in mijn hoofd en
ik kon zo snel niet een titel noemen. Mijn opa ergerde zich hardop, wilde mij
dwingen een liedje te noemen en juist op het moment dat ik in huilen wilde
Pagina 61

uitbarsten zag ik een Duits souvenir aan de muur hangen. Ik wist niet veel van
de oorlog en de betekenis van vaderlandsliefde was mij nog vreemd, maar ik
herinnerde mij wel dat wij op school het eerste couplet van het Wilhelmus
hadden geleerd en toen ik dat liedje noemde ontplofte mijn opa bijna.
“Dat is toch geen lied.”, schreeuwde hij en hij gooide de klep van het orgel
dicht. “Dat ga ik echt niet spelen.”
Mijn oma, die altijd wat afwezig op de bank zat en nooit veel tegen me zei,
mompelde iets over beloofd is beloofd en met de pest in zijn lijf speelde mijn
opa de eerste twee regels van het Wilhelmus. Zijn gezag was aan het
afbrokkelen.
Ik weet nu nog steeds niet waarom mijn opa het Wilhelmus niet wilde spelen.
Was het de teleurstelling over het persoonlijke leed in de oorlogsjaren, was het
de afkeer van het nationalistische denken dat zoveel slachtoffers had gemaakt in
de twintigste eeuw of betekende het volkslied zoveel voor hem dat hij
Wilhelmus niet zomaar wilde spelen als een of ander lied? Zelf denk ik niet
graag in nationaliteiten of grenzen en de afkeer voor de Duitsers heb ik nooit
gedeeld. Schuld is altijd individueel, en ik kan alleen maar hopen dat mijn opa
dat gevoel met mij deelt als hij ergens in de geestenwereld om me heen dwaalt.
Hebben wij samen toch iets gemeen.
Pagina 62

13.
Soms praat ik met Janneke. Niet hardop, want Janneke is dood. Op zomaar een
avond werd mijn nichtje ernstig ziek. Ze kreeg hoge koorts en de huisarts vond
het niet nodig om langs te komen. Haar vader tuurde de volgende ochtend bij
ons door het raam en mijn moeder vroeg zich hardop af wat die zuiplap kwam
doen. Eenmaal binnen vertelde mijn oom hard huilend dat zijn dochter die nacht
was overleden. Janneke werd zeven jaar.
Ik heb sinds die zwarte periode geen contact meer met de nabestaanden van het
kleine meisje dat regelmatig mijn speelkameraadje was bij onze opoe thuis. Een
paar jaar na haar overlijden heb ik samen met mijn moeder de laatste rustplaats
van Janneke bezocht en ik was echt geschokt toen ik zag hoe verwaarloosd het
graf erbij lag. Ik besloot ter plekke alles en iedereen te overleven; dan kon
niemand mij vergeten.
Broers en zussen en neven en nichten nemen op een bepaald moment afscheid
van elkaar en vormen vol optimisme een eigen gezin, dat gedoemd is uiteen te
vallen. Met Janneke zou ik nu ook geen contact meer hebben gehad, vermoed ik,
maar haar vroege heengaan heeft haar een speciaal plekje in mijn hart bezorgd.
Het zinloze lijden van mijn nichtje is een schrikbeeld dat ik steeds weer zie als
ik naar een kind kijk dat mij dierbaar is. Naar de huisarts toe voel ik nog steeds
woede en het onrecht dat deze man nooit verantwoordelijk is gesteld voor zijn
falen heb ik nooit kunnen verwerken. Schuld en boete blijven onlosmakelijk
met elkaar verbonden, maar alleen God spreekt recht.
Pagina 63

14.
Ergens in de jaren zestig vierden mijn ouders hun koperen bruiloft. Het was een
onvervalst Utrechts volksfeestje. Er werd flinke gedronken en luidruchtig
gesproken, de polonaise liep letterlijk door de straat en alle toen bekende
smartlappen werden met dubbele tong de buurt in geslingerd. Ik was een jaar of
zeven en ik volgde de spannende gebeurtenissen voornamelijk zittend op de trap
in de gang nadat ik veel te vroeg naar bed was gestuurd door mijn moeder. De
kleine woonkamer in de Hofstraat liep langzaam vol met familie en bekenden.
Mijn tantes, die mij vertederd Pikkie noemden, wilden mij om de beurt zoenen,
mijn opa schuurde gemeen grijnzend met zijn matig geschoren kin over mijn
wang en mijn ooms smeten mij plagend tegen het plafond. Ik vond het allemaal
amusant en ik vermaakte mij uitstekend. Samen met mijn oudste zusje
verzamelde ik de confetti die over de hele benedenverdieping op de grond lag, ik
lachte hard om mijn opa die met zijn sigaar een ballon liet knallen en niet wist
dat er gas in zat en ik beledigde een tante door haar te vragen of ze alweer een
ander had toen ik haar vriendje niet herkende. Het was dus een prachtige avond
en als ik vol weemoed de vergeelde foto bekijk die ik van het feest in mijn bezit
heb, dan proef ik de gezelligheid van die goede oude tijd die nooit meer terug
komt en dan zie ik weer de schimmen van de familieleden die ik nauwelijks heb
gekend. Het verleden lijkt soms alleen uit gemiste kansen te bestaan.
Een familielid dat nauwelijks herinneringen bij mij oproept en dat prominent op
de vergeelde foto staat is oom Frits, de oudste broer van mijn moeder. Hij was
gelukkig getrouwd, vader van een zoon en een dochter en warme bakker van
beroep. Mijn moeder ging af en toe op bezoek bij haar schoonzus en ik herinner
mij nog goed dat wij door de winkel moesten voordat wij de woonkamer in
konden. Ik mocht altijd iets lekkers kiezen als ik binnen kwam rennen en mijn
moeder kreeg gebak mee als wij weer naar huis gingen. Met mijn neefje en
nichtje speelde ik nooit. Zij waren een paar jaar ouder en als kinderen van goed
boerende zelfstandigen redelijk verwend en dat kon mijn maag niet verdragen.
Mijn oom zag ik nooit. In de middag en de avond sliep mijn oom altijd en de
rest van de dag bracht hij werkend door. Het leek mij een vreselijk leven en zelfs
nu nog, als ik ’s morgens brood ga halen, kijk ik vol medelijden naar de mannen
in hun witte pakken die achter in de winkel aan het werk zijn.
Pagina 64

In je jeugd bepalen je ouders welke familieleden je wel leert kennen en welke
niet en als je zelf volwassen bent maak je de keuzes voor je kinderen. Wij
hebben allemaal onze voorkeuren en de bewering van ouders dat alle kinderen
gelijk zijn is in de praktijk nauwelijks waar te maken, hoe graag ze dat ook
willen. De een ligt je meer dan de ander en een bloedband is niet voldoende om
de rest van je leven samen door te brengen. Daarom vallen zoveel families
uiteen. Bij ons thuis was het niet anders. Oom Frits blijft een schim op de
vergeelde foto uit de jaren zestig, terwijl hij druk converserend met zijn vader
een borrel drinkt. Achteraf gezien voel ik spijt dat ik die avond op de trap in de
gang zat en dat ik niet bij mijn oom ben gaan zitten. Het was waarschijnlijk de
enige keer in mijn leven dat ik hem in de avond wakker zag en een tweede kans
krijg ik niet meer. Oom Frits overleed begin mei aan een ernstige ziekte. Hij
werd 78 jaar.
Pagina 65

15.
Alle ooms en tantes zijn gelijk, maar sommige ooms en tantes zijn meer gelijk
dan andere, en dat geldt ook voor neefjes en nichtjes. Ik kom uit een groot gezin,
met ouders die niet beter wisten dan dat je moest bidden en vrijen voor een
gezegende oude dag. Het leidde niet tot het gewenste resultaat. Mijn vader stierf
veel te jong door uitputting en mijn arme moeder, die tot haar vijftigste last had
van mee-eters, geeft tegenwoordig een deel van het geld uit aan cadeautjes voor
de kleinkinderen, die om niet-religieuze redenen op de wereld zijn gezet. Zelf
heb ik mijn ouders niet kunnen verrassen met een nakomeling en mijn moeder
bedankt mij hiervoor elk jaar in juli als ik pijnlijk aan mijn geboortedag word
herinnerd. Ik verwerk het gemis, dat mijn leven toch een beetje tekent, door elk
neefje en nichtje als potentiele zoon of dochter te zien. Tijdens een verjaardag
speel ik graag voor suikeroompje en ik verras de kinderen af en toe met een
uitstapje naar een pretpark of naar het theater, als mama en papa niet dwars
liggen, in de hoop een mooie herinnering bij hun te verwekken en om mijzelf
het gevoel te geven dat er toch een beetje een vader in mij woont. En anders een
goede oom.
Zelf had ik als kind veel contact met een tante, die moederlijke gevoelens voor
mij had. Ik bezocht haar trouw elke zondagochtend. Haar man, een grote en niet
al te slimme boerenzoon, sliep altijd uit en mijn tante en ik genoten van de korte
rust met een kopje koffie en de zaterdagkrant. Mijn tante had het nooit prettig
gevonden om met elf familieleden een te kleine woning te moeten delen en ze
droomde al sinds haar jeugd ervan om in een groot huis te wonen. Ik hield ook
van fantaseren en ik droomde graag met haar mee als wij samen de advertenties
doornamen van huizen die wij toch nooit konden kopen. Mijn tante was
ambitieus en ze was verstandig getrouwd. Haar schoonouders waren oud en
hadden een grote boerderij met veel grond. Mijn tante gaf elke zondagochtend
de erfenis uit, terwijl een Duitse zender op de achtergrond een kinderprogramma
over een muis uitzond en mijn oom elk moment in zijn slaap kon worden
gesmoord.
Mijn oom was veel losser dan mijn tante, die een zeer strenge en harde vader
had, dit in tegenstelling tot mijn oom, die lieve en gemakkelijke ouders had, en
ik had dan ook veel plezier met hem. Mijn oom werkte een tijdje als
vrachtwagenchauffeur en tijdens mijn vakantie mocht ik met hem mee rijden.
Pagina 66

Het was een groots avontuur. Mijn oom nam mij mee uit eten, leerde mij
ongegeneerd hoe je goedkoop kon winkelen en hoe je gratis aan limonade kon
komen door wat kratten uit de vrachtwagen te laten vallen. Bedrijven tellen niet
de scherven, zo beweerde mijn oom en ik geloofde hem op zijn woord. Mijn
tante schaamde zich dood voor haar man en ze hadden dan ook regelmatig ruzie.
Ik was op visite en ik werd gegrepen door de onbezorgdheid van mijn oom en ik
voelde dan ook nooit de spanning die ik thuis wel voelde als mijn ouders ruzie
hadden.
Hoogtepunten waren de dagjes uit samen met mijn oom en tante. Ik weet niet
precies meer waar we allemaal naartoe zijn geweest en of we echt vaak weg zijn
geweest, maar sommige beelden van vroeger zijn op mijn netvlies gebrand. Ik
herinner mij duidelijk hoe mijn oom zijn vrouw irriteerde door ons nat te gooien
tijdens een boottocht, ik zie nog steeds de beelden voor me van de giraffe die
zijn kop in de auto stak om mijn lijkbleke tante een tongzoen te geven en ik zie
mijzelf poseren bij voor mij onbekende gebouwen in Madurodam. Het zijn
herinneringen die mijn ouders mij niet konden geven en het zijn herinneringen
die ik graag mijn neefjes en nichtjes heb willen geven de afgelopen jaren.
Rond mijn twaalfde verjaardag verwaterde het contact met mijn oom en tante.
Er waren spanningen binnen de familie aan moederskant en mijn tante had
intussen twee zonen gebaard die ze kon bemoederen. Het is nu dertig jaar
geleden dat ik mijn oom en tante voor het laatst heb gezien en ik weet niet
precies hoe hun leven verder is verlopen. Mijn tante schijnt haar droomhuis te
hebben gevonden, ergens op het platteland, mijn oom is nog steeds op vrije
voeten en ik heb mijn herinneringen, kostbaarder dan welke erfenis dan ook, en
nu ik zelf oom ben hoop ik stiekem dat een neefje of nichtje ooit aan de
uitstapjes zal terug denken die ze met mij hebben gemaakt, met hetzelfde plezier
als ik dat doe als ik terug denk aan mijn oom en tante en wie weet, ik blijf een
dromer, is er toch een neefje of nichtje dat geen afscheid wil nemen na achttien
jaar. Alle ooms en tantes zijn gelijk, maar sommige ooms en tantes zijn meer
gelijk dan andere, en dat geldt ook voor neefjes en nichtjes.
Pagina 67

16.
Binnen de familie zwierf een foto uit de jaren vijftig rond. Het was een
groepsportret van een stel fabrieksarbeidsters dat in de armoedige naoorlogse
jaren noodgedwongen de emancipatie nieuw leven in blies. Op de eerste rij zat
een jong meisje gehurkt in een strakke overall, vrolijk lachend om de grollen
van een nichtje en onwetend over het moeilijke leven dat als een monster in haar
baarmoeder op de kweek stond. Het meisje maakte lange dagen, moest uren
lopen om op het werk en thuis te komen en was gedwongen het zuur verdiende
geld bij haar ouders in te leveren. Toch klaagde zij niet. Individualisme was een
vreemd begrip in haar belevingswereld, over verlangens mocht niet worden
gesproken en vaders wil was wet. Het jonge meisje trouwde met haar
verwekker, bracht haar broertjes en zusjes ter wereld en zag steeds sterker de
schimmen van haar moeder in de spiegel verschijnen als ze niet meer goed wist
wie ze zelf was. Pas toen durfde zij haar tweede zoon te bekennen dat zij altijd
gedroomd had van een stil leven op een boerderij met varkens en kippen en
zonder kinderen. Ik was geschokt.
Tijdens het opgroeien zat ik net als mijn moeder vol dromen en verlangens. Ik
wilde graag vrij zijn, reizen en mijn gedachten vastleggen in poëtische zinnen,
maar de realiteit dwong mij een opleiding te volgen en de overall aan te trekken
die mijn moeder voor mij had bewaard. Ik twijfelde teveel aan mezelf om buiten
de geijkte paden te treden en als ik zag dat anderen wel hun eigen weg durfden
te gaan, dan verstopte ik mij verdrietig onder de dekens op mijn bed die al een
leven lang als een beschermend laagje om me heen rustten. Een man die ik
bewonderde om zijn talenten en zijn keuzes in zijn leven was oom Chris, een
jongere broer van mijn moeder. Hij kon prachtig tekenen en schilderen en
bespeelde virtuoos verschillende muziekinstrumenten. Geboeid keek ik naar de
vervalsingen die hij maakte van fameuze werken van artiesten als Rembrandt en
Rubens en ik lachte vrolijk als mijn oom beweerde dat zijn schilderijen van
betere kwaliteit waren dan het origineel. Meer nog begeesterd was ik om zijn
beheersing van het klavier dat met de zwarte en witte toetsen een hypnotiserende
werking op mij had. Ik volgde nieuwsgierig de vingers die moeiteloos elke
melodie konden vinden en als mijn oom mij de eerste beginselen van het spelen
uitlegde, dan lette ik beter op dan ik ooit op school had gedaan. Peinzend vroeg
ik mijn oom waarom hij niet beroepsmatig musiceerde of tekende. Oom Chris
haalde laconiek zijn schouders op en mompelde dat een metselaar alleen zijn
Pagina 68

droomhuis kan metselen in zijn vrije tijd en ik begreep meteen wat hij hiermee
bedoelde. Sindsdien voel ik een afkeer om in opdracht creatief te zijn.
Plots mocht ik mijn oom Chris niet meer zien. Mijn moeder vertelde tijdens het
eten proestend dat haar broer Jehovagetuige was geworden en dat wij pas weer
welkom waren als wij ons hadden bekeerd tot het geloof dat in ons huis altijd
voor veel spot had gezorgd. Ik was teleurgesteld en toen mijn moeder mij
verklapte dat haar broer ook niet meer schilderde of musiceerde was ik helemaal
van de kaart. Ik begreep niet hoe iemand zijn talent zo kon verspillen en hoe een
God kon verbieden kunst te maken en te beleven. Pas jaren later dacht ik aan de
opmerking over de metselaar en toen begreep ik ineens dat mijn oom opnieuw
een keuze had gemaakt waarin hij geloofde en daaraan vasthield en de
consequenties die de keuze met zich meebrachten voor lief nam. Mijn oom
Chris was iemand die zijn eigen pad durfde te kiezen, iets wat ik bij mijzelf
altijd heb gemist, en daarom bewonder ik hem in stilte nog steeds, ook al treur ik
om het verlies van zijn creatieve talenten. Gelukkig heb ik nu mijn eigen
toetsenbord.
Pagina 69

17.
Mijn vader werd op handen gedragen. Hij was een kleine kale man met
elastieken benen en brede bovenarmen, die een zwaar arbeidsleven verrieden. Ik
luisterde graag naar zijn verhalen over zijn voor mij onzichtbare broers, die door
het lot hun eigen slachtveld creëerden in of kort na de tweede wereldoorlog en ik
zocht nieuwsgierig naar de herkenningspunten die voor een zoon zo belangrijk
zijn. Veel overeenkomsten tussen mijn vader en mij vond ik niet of het moest
het verlangen naar avonturen in onze dromen zijn. Ieder mens zoekt iets in het
leven wat hem bijzonder maakt en mijn vader was niet anders. Hij pochte graag
over zijn spierkracht en hoe hij als kind zijn oudere broers tegelijk op zijn armen
droeg. Het leek een stoer verhaal van een fantast, maar een oude zwart-wit
fotootje bevestigde het hele verhaal. Gebiologeerd keek ik naar de jongens die
mijn ooms waren en nooit mijn ooms zijn geweest. Op familiebijeenkomsten
duelleerde mijn vader graag met zijn schoonvader om te zien wie de sterkte
binnen het gezin was. Als kleine kinderen rolden ze over de grond, enthousiast
opgejut door de aanwezigen, en als mijn vader voor de zoveelste maal het
onderspit delfde tegen de man die meer vlees dan spierkracht had, dan trok hij
zich mokkend terug om na te denken hoe hij wraak kon nemen en zijn
zelfrespect kon terugwinnen. Gelukkig voor mijn vader kon hij iets wat niemand
anders kon binnen de familie en na een paar pilsjes kon je er zeker van zijn dat
hij ons het trucje liet zien. Mijn vader kon namelijk zonder enige moeite zijn
beide benen tegelijk in zijn nek leggen en op zijn handen lopen. We gingen
onder aan de trap staan, terwijl mijn vader boven zijn benen vouwden. Op zijn
handen klom mijn vader de trap af, onder groot gejuich van oom, tantes,
schoonouders en andere aanwezigen, die het kunstje waarschijnlijk al tientallen
malen hadden gezien. Tot op hoge leeftijd kon mijn vader zijn benen in zijn nek
leggen. Het grote publiek was allang vertrokken, maar zijn trots was er niet
minder om. Ik heb mijn vader maar niet gevraagd in welk standje ik ben
verwekt.
Pagina 70

Pagina 71