Faith and Fratricide - Simon Schoon

worden. Aan de ene kant heeft hij woorden bewaard over de exclusieve opdracht van
de apostelen jegens de 'verloren schapen van het huis Israëls' (Mat. 10:6, 15:24), aan
de andere kant spreekt hij in zeer venijnige bewoordingen over de Farizeeën (Mat. 23)
en laat hij de joden een 'vloekroep' uitschreeuwen vóór het gerechtsgebouw van Pilatus
(Mat. 27:25). In het evangelie van Johannes komt de ambivalentie het scherpst tot
uiting. Vele malen worden 'de joden' in het meervoud genoemd en meestal in een
uitgesproken negatieve context. Toch wordt ook het woord in Joh. 4:22 overgeleverd:
"Het heil is uit de joden". Daarnaast kunnen echter vele andere teksten geciteerd
worden, waarvan wellicht de meest beruchte aan het adres van de joden luidt: "Gij hebt
de duivel tot vader en wilt de begeerten van uw vader doen" (Joh. 8:44). De
ambivalentie in al deze teksten betekent dat er in het Nieuwe Testament zowel
verwantschap als vervreemding tot uitdrukking wordt gebracht tussen joden en
christenen, tussen Israël en de kerk. Het is onjuist om door het verwijzen naar teksten,
die verwantschap weerspiegelen, andere teksten buiten werking te willen stellen die
vervreemding en zelfs vijandschap onder woorden brengen.
d. Intern-joodse polemiek
In het Nieuwe Testament zou in de negatieve teksten over joden en jodendom slechts
sprake zijn van intern-joodse polemiek. 20 Ongetwijfeld vond een dergelijke polemiek in
de eerste eeuw veelvuldig plaats. De profeten van het Oude Testament konden al fel
tekeer gaan tegen hun volksgenoten. En in de tijd van Jezus stonden verscheidene
joodse groeperingen scherp tegenover elkaar. Pas na de verwoesting van Jeruzalem en
de tempel in het jaar 70 ontwikkelden de Farizeeën, later de rabbijnen, zich tot de
leidende groep, die het volk door de crisis heen voerde. Maar vóór deze verwoesting
stonden Sadduceeën, Farizeeën, Zeloten, Essenen en anderen naast en tegenover
elkaar. Zij maakten elkaar vaak felle verwijten, die niet onderdeden voor de felheid van
de 'anti-joodse' bewoordingen, die in het Nieuwe Testament te vinden zijn. Ook de
Qumran-gemeenschap maakte buitenstaanders uit voor 'zonen van de duisternis' en
'zonen van de duivel'. De 'Jezus-groepering' maakte aanvankelijk deel uit van het
pluriforme jodendom van de eerste eeuw. Juist het feit dat Jezus zo dicht bij de
beweging van de Farizeeën stond, was de oorzaak van polemiek, wrijving en
20 Bijv. E. Schillebeeckx, Mensen als verhaal van God, Baarn 1989, 166-173.