Faith and Fratricide - Simon Schoon

eacties na de felle aanklacht van Rosemary Ruether in 1974 waren vooral polemisch
en apologetisch van aard. Het kon en mocht gewoonweg niet waar zijn. Daarna is in
vele studies de aanklacht gerelativeerd en genuanceerd. Zorgvuldig historisch-kritisch
onderzoek vanuit een 'holistische' benadering lijkt het meeste resultaat op te leveren. In
een dergelijke benadering wordt het Nieuwe Testament niet geïsoleerd bestudeerd
maar gezien als een bundel voornamelijk joodse geschriften uit de periode rond het
begin van de jaartelling. Vooral Peter Tomson heeft in zijn boek 'Als dit uit de Hemel
is...'. Jezus en de schrijvers van het Nieuwe Testament in hun verhouding tot het
Jodendom 26 een dergelijke benadering bepleit. 'Het' jodendom en 'het' christendom
bestonden in de eerste eeuwen nog niet kunnen daarom niet bestudeerd worden als
twee gescheiden, elkaar uitsluitende historische grootheden. In de eerste eeuwen
bestonden er vele groeperingen naast en tegenover elkaar, die elkaar over en weer
bestreden en beïnvloeden. Daarom is voor de studie van het Nieuwe Testament
kennismaking met zeer uiteenlopende literatuur uit die periode relevant, zoals de
geschriften van Qumran, joods-apocalyptische literatuur, rabbijnse geschriften,
christelijk-joodse bronnen, hellenistisch-joodse geschriften en nog veel meer. Het is in
dit verband interessant om het resultaat van de historisch-kritische studie van Tomson
samen te vatten ten aanzien van de vraag naar het verschijnsel van anti-judaïsme in het
Nieuwe Testament.
Het opsommen van een dergelijk 'exegetisch resultaat' moet natuurlijk opgevat
worden als een uitdaging tot het kritisch en nauwkeurig bestuderen van de
bewijsvoering in het boek. Tomson tekent Jezus geheel en al in het joodse milieu van
Palestina aan het begin van de eerste eeuw. Hoewel hij bij Jezus ook esseense
invloeden waarneemt, bespeurt hij bij hem toch vooral farizeese affiniteit en ziet hij hem
op bepaalde punten een onafhankelijke positie innemen. Uiteraard kan er bij de jood
Jezus in zijn joodse context op geen enkele wijze sprake zijn van anti-judaïsme. Al
spoedig ontstond in joods milieu een gezaghebbende traditie, die op enkele plaatsen in
de brieven van Paulus en in de brief van Jakobus is terug te vinden. Boeiend is de
bespreking die Tomson wijdt aan 'de joodse kerken en geschriften', waarbij hij doelt op
Judas, Jakobus, de Didachè, maar ook op de Openbaring van Johannes en de Brief aan
de Hebreeën. Hoewel in deze geschriften wel van polemiek sprake is, is de term anti-
26 Uitg. B. Folkertsma Stichting voor Talmudica, Hilversum 1997.