Faith and Fratricide - Simon Schoon

de geschiedenis van de kerk. Ongetwijfeld zijn vele teksten te herleiden tot momenten in
het pijnlijke proces van de scheiding der wegen tussen joden en christenen, maar ze
werden een onlosmakelijk onderdeel van het oorsprongsverhaal van het christendom.
De afwijzing van Jezus door de meerderheid van het joodse volk zou het geboorte-
trauma van het christendom genoemd kunnen worden. Dit trauma is op vele plaatsen in
het Nieuwe Testament terug te vinden en is niet alleen geïsoleerd waar te nemen in
enkele afzonderlijke teksten. De christelijk-joodse minderheid moest na de verwoesting
van de tempel in het jaar 70 haar identiteit vaststellen tegenover de meerderheid van
het jodendom. In deze intern-joodse polemiek werden aan het einde van de eerste
eeuw harde noten gekraakt. Toen het christendom zich ontwikkelde tot een voor-
namelijk heidenchristelijke kerk, werd deze intern-joodse kritiek gelezen als 'anti-
judaïsme' en ging deze deel uitmaken van de canon van het Nieuwe Testament. 27 De
kerkvaders voelden zich genoodzaakt de superioriteit van het christendom te bewijzen
tegenover het jodendom. Er moesten verklaringen aangevoerd worden voor het joodse
ongeloof ten aanzien van Jezus. De drie argumenten die in de loop van de tijd het
meest gebruikt werden, waren de volgende: 1. De joden waren verblind voor de klaar-
blijkelijke bedoeling van hun eigen heilige Schriften. 2. De joden waren schuldig aan de
dood van Jezus en moesten daarom als godsmoordenaars beschouwd worden. 3.
Historische gebeurtenissen zoals de ondergang van de tempel en de daarop volgende
verstrooiing van de joden vormden het bewijs van de goddelijke straf voor het onge-
lovige joodse volk.
Om deze argumenten kracht bij te zetten, werd steeds weer een beroep gedaan op
teksten in het Nieuwe Testament. De teksten hebben mede aanleiding gegeven tot een
geschiedenis van jodenhaat, die hun auteurs stellig niet aangerekend kan worden.
Daarom is meer dan exegese nodig om de anti-joodse uitwerking van de teksten te
ontdekken en te bestrijden. Hoewel de afzonderlijke teksten niet losgemaakt kunnen
worden uit hun samenhang, duiken bepaalde teksten, zoals bijvoorbeeld Mat. 27:25,
telkens weer op in anti-joodse geschriften. Over het gebruikmaken van Mat. 27:25 in de
Adversus Judaeos-traditie van de kerk zou een uitgebreide studie te schrijven zijn. 28
27 Vgl. G.I .Langmuir, History, Religion and Antisemitism, London/New York 1990, 275-305.
28 Zie een beknopte studie: S. Schoon, "Zijn bloed over ons en onze kinderen". Een tekst en zijn
uitwerking, Verkenning en Bezinning 16/4, Kampen 1983.