Rondom bestand van 2005 22-2 dd 21-12-10 - Atlantis

2005 22 / 2 RONDOM DEN HERDENBERGH
Tijdschrift van de Historische Vereniging Hardenberg en Omgeving
Lidmaatschap € 15,00 per kalenderjaar
Ledenadministratie en contributie: G. Wolbink, Alb. Risaeusstraat 8c, 7772 AV Hardenberg,
tel.: 0523-267036
Secretariaat:
Verenigingscentrum, bezoek- en informatieadres:
Voorstraat 34, 7772 AD Hardenberg, tel.: 0523-265624
Openingstijden: ma-di-do-vr.: 09.00-12.00 uur Internet:
www.historiekamer.nl E-mail: info@historiekamer.nl
Bestuur:
H. Hoving, voorzitter, Boslaan 34, 7771 DR Hardenberg, tel.: 0523-262048
vacature secretaris
Mevr. G. Bakker-Altena, penningmeester, Berlinerstrasse 61, 49824 Emlichheim,
tel.: 0049-5943984544
Mevr. A. v.d. Kamp-Wildeboer, algemeen adjunct, Polberg 59, 7772 EW Hardenberg,
tel.: 0523-260093
Mevr. H. Reinders, A. Risaeusstraat 16, 7772 AV Hardenberg, tel.: 0523-266515
J.G.E. Sierink, Dennenkamp 8, 7772 MA Hardenberg, tel.: 0523-260443
Mevr. EG. Mulder-Scholtens, Van Raesfeltallee 14, 7773 AB Hardenberg, tel.: 0523-271050
Mevr. D. Reefman, Hoornblad 15, 7772 MG Hardenberg, tel.: 0523-266241
F. Hamhuis, Esweg 32a, 7771 GR Hardenberg, tel.: 0523-261433
L Odink, Zwartedijk 29a, 7775 PA Lutten, tel.: 0523-681850
Redactiecommissie: Mevr. D. Hesselink-Zweers
Mevr. J. Luisman-de Jonge
K. Oosterkamp, eindredacteur, tel.: 0523-263104
A. de Roo
E. Wolbink
Redactieadres: Voorstraat 34, 7772 AD Hardenberg
Bankrelatie:
Rek.nr. 3849.47.824 bij Rabobank Hardenberg (Postrek.nr.v.d.Bank: 812263)
POSTBANK rekeningnr. 2985515
ISSN: 1380-3921
Inhoud pag.
Van de redactie 1
Venebrugge, berchvrede en havezate op de grens (2) D. Hesselink-Zweers 2
Dichter en lezer in Hardenberg (4) K. Oosterkamp 9
Plat Ni-js J. Luisman-de Jonge 13
Pastores in Heemse (II) A. de Roo 17
Afgerekend met de schenker en de bakker F. Kampman-Herbert en J. Luisman-de Jonge 22
Huize Welgelegen (huis van naam 31) K. Oosterkamp 26
Salland's Volksblad, tweede kwartaal 1905 D. Hesselink-Zweers en E. Wolbink 30
Bijdragen voor het volgende nummer uiterlijk op 5 augustus 2005 inleveren.
Het overnemen van artikelen of gedeelten daarvan uit dit tijdschrift mag alleen na daartoe verkregen
toestemming van de redactie.

Van de redactie
Dit tweede nummer zou kunnen verschijnen onder de naam 'Wordt vervolgd': u treft immers een
aantal artikelen aan die een voortzetting zijn van eerder verschenen delen.
Zo leest u verder over de havezate Venebrugge en de pastores van Heemse.
Daarnaast zijn er artikelen die wat meer op zichzelf staan. We gaan verder met de bespreking van
de Hardenbergse gedichten van Guillaume van der Graft, deze keer een aantal 'portretgedichten'.
Oude cafés en bakkerijen komen aan de orde in Afgerekend met de schenker en de bakker, terwijl
de zomer het thema is in Plat Ni-js.
In Huizen van naam wordt aandacht besteed aan Huize Welgelegen dat zeer onlangs een nieuwe
bestemming heeft gekregen. In diezelfde bijdrage treft u een korte recensie aan over het boek dat
bij die gelegenheid is verschenen.
De redactie wenst u veel plezier met dit nummer.
Onbekende foto, ca. 1900. Waarschijnlijk gemaakt in de nabije omgeving van Huize Welgelegen te
Heemse. Kent u ze nog ?
Collectie: mw. L. W.M. barones Sirtema van Grovestins-Hasseleij Kirchner.

Venebrugge, berchvrede en havezate op de grens (2)
De verdedigbare sterkte 'berchvrede Venebrugge'werd in 1647 op verzoek van Rabo Herman
Schele als havezate erkend. Als leenman van deze havezate had hij het recht om zitting te nemen in
de regering van Overijssel mits hij hier een adellijk huis zou timmeren. Waarschijnlijk heeft hij dit
huis op een meer westelijk gelegen plaats gebouwd want in 1652 wordt vermeld dat de 'oude
Venebrugge 'een katerstede is, met een kwart waardeel in de marke Hardenberg en Baalder Na
het overlijden van een volgende leenman Carel Otto Schele tot Keppel en Venebrugge kwam de
havezate in het bezit van diens vrouw en broer. De weduwe liet de havezate op 16 juli 1685 veilen.
Deze bestond uit een huis, landerijen en recht op tolheffing. De hoogste bieders waren Jan van
Borne en Berend Henricks voor een bedrag van ruim zeseneenhalf duizend gulden. Naast dit
bedrag moesten zij ook de vijftigste penning, de overdrachtsbelasting, betalen en tien gulden aan
de armenkas van Hardenberg schenken. Het vanouds aan de havezate toebehorende recht van
tolheffing op de Hessenweg, tussen de havezate en de Belt of Nijberg op de grens, bleef van kracht.
De officiële overdracht van de havezate kon pas enkele jaren later plaatsvinden wegens een
geschil tussen de verkoopster en haar zwager. Op 27 maart 1690 werden Jan van Borne, burgemeester
te Hardenberg en Berend Hendriks, herbergier op de Venebrugge met het goed
beleend. De havezate werd bewoond door de nieuwe eigenaar Berend Hzn. Venebrugge en door
de zogenaamde Jakkeboer, de meier van Jan van Borne.
D. Hesselink-Zweers
De huizen op de havezate toebehorend aan de familie
Venebrugge (perceelnummer 31 en 35) en de nazaten van Jan
van Borne (perceelnummer 29)
De halve havezate van de familie Venebrugge
Beleenden:
1690 Berent Hendriks Venebrugge
1730 Hendrik Venebrugge
1739 Berent Venebrugge
1778 Willem Venebrugge
1780 Carel Venebrugge
Volgende eigenaren:
1827 Berend Venebrugge
2
Berent Hendriks en zijn ouders woonden al
voor de aankoop als meijers op de havezate
waar hen de stal bij de put in eigendom
toebehoorde. Zij verhuurden ook een oud huis
gelegen bij de grens op de Belt. Samen met de
koper van de andere helft, Jan van Borne,
moest hij jaarlijks op Martini vijf gulden
betalen over het tiendbare gedeelte van de
Venebrugge aan de landrentmeester van
Salland en een jaarlijkse uitgang van acht
gulden en acht stuivers aan de rentmeester van
Sibculo en Albergen. De opbrengst van de
tolheffing op de Venebrugge werd gebruikt om
de weg naar de grens te onderhouden.
Berent en zijn vrouw Aaltje Geertsen kregen
diverse kinderen. Hun zoon Hendrik, die in
1709 met Sophia Smits trouwde, werd de volgende
eigenaar. In 1726 beklaagde hij zich
over het feit dat die van de boerschap Brucht
zijn schapen hebben geschut. Volgens hem
heeft de Venebrugge het aloude recht om in de

Kort voor Hendriks overlijden in januari 1739
komt de scholtus Arnold Voltelen naar de
Venebrugge om het testament van de zieke
Hendrik en diens vrouw Sophia op te maken.
Hendriks broer Carel, die dichtbij op de Belt
woont, is hierbij aanwezig. In het testament
wordt bepaald dat na hun beider overlijden de
goederen so haar door God genadelijk sijn
verleent toekomen aan hun kinderen. De oudste
zoon Berent wordt boedelhouder en de
overige kinderen Anna Margrita getrouwd met
Willem Nijman, Aleijda getrouwd met Jan
Albertsen (Schreur), Hermen, Jan en
Gerhardina krijgen elk driehonderd gulden, de
zonen bovendien nog een enter paard en de
ongetrouwde dochter een koe en een bed met
toebehoren en verdere uitzet.
Zolang de drie jongste kinderen
ongetrouwd zijn moet Berent,
als universeel erfgenaam, hen in
huis nemen en eventueel
verplegen. Omdat de halve
Venebrugge een leengoed is van
de provincie moet over de
overdracht goedkeuring worden
verkregen van de stadhouder
van lenen in Overijssel.
Berent trouwt enkele jaren later,
in 1745, met Hendrika Norink,
Het toltarief voor passanten en passerende goederen als rundbeesten,
paarden, schapen, varkens, in- en uitvarende chais,
karosse, vreemde wijde wagens, hessenkarren en enge vragtwa- afkomstig van de Belt in het
gens stond op een bord vermeld; in 1811 was de opbrengst circa kerspel Uelsen. Hun kinderen
negentig en in 1831 zestig gulden.
Hendrik, Willem, (Anna) Sophia,
marke Brucht te mogen plaggen en met paarden,
Carel en Johanna worden op de
beesten en schapen te weiden. Ondanks herhaalde
Venebrugge geboren. Als Berent
verzoeken weigeren de Bruchtenaars de schapen
en zijn zoon Willem zijn
vrij te laten uijt de gedane schuttinge te relaxeren.
gestorven, wordt in 1780 op de
In 1734 werd de Venebrugge in de buurtschap
Venebrugge
Brucht getaxeerd wegens de duizendste penning.
De helft van Hendrik Venebrugge was evenveel
waard als die van de erfgenamen Hoogklimmer,
beiden werden aangeslagen voor drieduizend
gulden en behoorden hiermee tot de grotere erven.
Dus hoewel de bewoners van de havezate onder de
buurtschap Brucht horen, zouden zij geen rechten
in die marke hebben maar in die van Baalder en
Hardenberg.
een akkoord gesloten tussen de
weduwe en
Het merkteken van Hendrik
Venebrugge
haar kinderen. Zoon Carel krijgt de halfscheid
van de aan de provincie leenhorige havezate en
moet moeder onderhouden. Hij moet zijn
oudere broer Hendrik negenhonderd gulden
geven als deze uit huis vertrekt en bovendien
een behoorlijke uitzet als hij trouwt. Zo lang
Hendrik in het ouderlijk huis blijft wonen mag
hij zestig schapen in het schot houden. Zijn
zuster Anna Sophia moet negenhonderd en
vijftig gulden en een uitzet krijgen en zolang
zij thuis woont ieder jaar vier dukaten tot zakgeld.
Zus Janna (Johanna) is getrouwd met
Hendrik Breman en heeft haar uitzet reeds
gehad. Zij heeft nog wel recht op dezelfde som
geld als haar zus. Wanneer een der ongehuwden
na twaalf jaar nog thuis woont en daar
sterft dan krijgt de ander en zus Janna honderd
gulden, de rest van de nalatenschap gaat naar
3

Carel en zal tot des huises beste verblijven.
Carel is de laatste die door de leenkamer wordt
beleend. Hij trouwt met zijn zwagers zuster
Gesina Breman. Hun eerste kind wordt naar
opa Berend vernoemd maar dit jongetje sterft
op jonge leeftijd. Gesina overlijdt kort na de
bevalling van hun tweede kind: Janna
Elizabeth. De jonge weduwnaar gaat een tweede
huwelijk aan met Geesjen Santman, dochter
van de Hardenberger schipper en koopman Jan
Santman. De uit dit huwelijk geboren
zoon Berend wordt hun opvolger op de
Venebrugge. In 1805 worden te
Venebrugge huwelijke voorwaarden
opgemaakt van Berend en zijn bruid
Hilligjen Wiegmink. Samen met vader
en moeder zullen ze het goed beheren
en na hun dood is alles voor Berend.
Zijn halfzuster Johanna Elisabeth,
gehuwd met Evert van der Scheer te
Gramsbergen, en zijn volle zuster
Johanna, die ongetrouwd is, hebben
4
recht op zestienhonderd gulden en het goud en
zilver. Johanna zal haar leven lang hebben en
genieten het gebruik van een zitplaats in het bij
't erve Veenebrugge behorende gestoelte in de
kerk ten Hardenberg. De Venebrugges waren
welgestelde mensen. Zij verdienden hun geld
als grondeigenaar, tapper, logementhouder en
koopman. Naast rijkdom was er veel verdriet.
In oktober 1811 stierven, binnen een week, ten
huize van opa
Carel, de drie kinderen van
Berend en Hilligjen aan
dysenterie, de rode loop.
Nadien kregen ze nog zes
kinderen, waarvan er een
als baby in 1816 sterft.
In 1819 overlijdt Berends
moeder Geesjen en in 1827
zijn vader Carel. In 1829
wordt deze helft van de
havezate bewoond door de
koopman Berend, zijn
vrouw Hilligjen en hun
kinderen Karel, Jan Herm,
Gezina Johanna, Hendrika
Alberta en Willemiena
Hendrika, de schaapherder
Gerrit Waterink, de
knechten Jan Beestehier en
Evert Beltman en de meid
Geesjen Hekman.

In de late avond van 8 mei 1833 breekt er
brand uit in het woonhuis van Berend
Carelszoon Venebrugge .. .zijnde behalven den
geheelen aanwezigen ruimen inboedel des
voormelden eigenaar, zijne gereedschappen
voor de huishouding en beroepen (logementhouding
en tappers-neering bij den landbouw),
de voorraad van leeftogt en voeding voor
menschen en vhee, daarin ook nog zes stuks
jong hoornvhee omgekomen, alsmede ook
tevens al het lijfstoebehoor der domestie-ken
bij deze gelegendheid verbrand. De brand
schijnt binnenshuis te zijn ontstaan, omstreeks
elf uur 's avonds.
Behalve de huisvrouw was nog een der
domestieken niet naar bed, zij wachtten tot de
heer des huizes en zijn zoon vanuit Sibculo
naar huis kwamen rijden. Deze kwamen nog
net op tijd om het verdere vee veilig te stellen.
Verder was er niets uit het huis te redden als
staande momentelijk en opeens in ligte laaie
vlam. Het pand was met een riet- en strodak
gedekt en de weinige toegesnelde buren konden
met moeite de aangrenzende woning van
tapper en landbouwer Berend Lubbertszoon
Het huis van Veenebrugge, pentekening door Willem Staring, 1846
Schutte voor de vlammen behoeden. Samen
met hulp van de brandspuit uit Stad
Hardenberg, de ingezetenen van Brucht, die
met brandhaken en wateremmers kwamen, en
de zachte wind kon men ook de schuren en
schaapskooien op de Venebrugge redden.
Berend overleed op 77-jarige leeftijd, in 1863,
te Venebrugge. Drie jaar eerder verkocht hij
samen met zijn kinderen het huis en diverse
landerijen van de havezate aan Seine Ymhoff.
De halve havezate van Van Borne: het
Jakkeboers of Schutten
Beleenden:
1690 Jan van Borne
1717 Christina van Borne
1730 Jan Georgh Hoogklimmer
1776-1184 Henrik Hoogklimmer
1784 Hendrik Hoogklimmer en Berend van
Borne
1799 Anna Catrina Christina Stolte
Volgende eigenaren:
1805 Lucas Hoenderken
1853 Lubbartus Bosch
1854 Gerrit Willem van Riemsdijk

Zegel (13 x 15 mm) in rode lak; drie geplante
korenaren met stengels en bladeren naast
elkaar; daaronder de letters IVB (Joan van
Borne)
Het westelijk, iets naar achteren liggende
gedeelte van de havezate, werd gekocht door de
brouwer- en herbergierzoon Jan van Borne.
Evenals zijn vader Harmen was hij burgemeester
van Hardenberg. Hij bekleedde tevens het ambt
van kerkmeester en was markenrichter van de
gemeenschappelijke marke Baalder en
Hardenberg. Hij was vermoedelijk een
kleinzoon van Berent, die in 1638 Schele's
pachter en kastelein (in de huidige betekenis:
herbergier) was. In de marke van Hardenberg en
Baalder is
Op het kerkhof van Nijenstede (Stationsstraat
Hardenberg) ligt een brede, sterk afgesleten,
zerk met een wapen in een ovale omlijsting;
inscriptie in Romeinse kapitalen: Anno 1716
den 10 maij is in den Heer ontsl(apen) Ioan
(van Borne) Bvrgem(eester en Karckmeejster
tot (Hardenbergh oudt sijend 6?)8 iaer...
6
men in 1690 bezig met het vervenen en de
verdeling van het veen tussen Venebrugge,
Wielen en De Belt. Er is sprake van een vierkant
hoekje land bij het gerichte (de galg) van
de Venebrugge, hierop mocht men alleen turfsteken
en geen schapen houden. Later blijkt
dat Jan van Borne bij de galgenberg in het
graafschap Bentheim een nieuw huis heeft
gebouwd. Hij blijft echter in Hardenberg
wonen en sterft daar in mei 1716. Jan wordt
opgevolgd door zijn dochter Christina van
Borne, gehuwd met Ernst Fredrik
Hoogklimmer. Na haar dood wordt hun zoon
Jan Georgh met de halve havezate beleend.
Diens zoon Henrik Hooglimmer, rentmeester
van de hooggraaflijke domeinen en de
kerkelijke goederen van het graafschap
Bentheim, wordt op 12 oktober 1776 beleend
met het gedeelte, in de volksmond 't
Jakkeboers genoemd. Op 16 juli 1782 koopt
zijn achterneef, burgemeester Berend van
Borne, de helft van deze halve havezate en
wordt hiermee op 31 augustus 1784 beleend.
Als Berend op 25 februari 1798 kinderloos
sterft, blijkt dat hij zijn vele bezittingen heeft
nagelaten aan zijn oomzeggers, de zussen
Anna Catarine Christina en Clara Stolte, de
weduwen Van Riemsdijk. Beiden waren
gehuwd geweest met een Jacobus van
Riemsdijk: Anna met de procurator en secretaris
en haar jongere zus Clara met diens oom,
de verwalter scholtus en ontvanger van
Hardenberg. Aan de oudste zus Anna C.C.
werd het vierde gedeelte van de Venebrugge
toebedeeld en het andere deel kocht zij in
augustus 1798 voor tweeduizend gulden van
Hendrik Hoogklimmer en zijn vrouw. Op 21
maart 1799 werd zij met beide kwartdelen
beleend. Zij stierfin 1805, in het jaar dat het
leenstelsel werd afgeschaft. Haar enigst kind
Hermanna Elizabeth was gehuwd met Lucas
Hoenderken, burgemeester van Hardenberg en
markerichter van Baalder. Hoewel de weduwe
Van Riemsdijk-Stolte beleend was met de
halve havezate, bezat Hendrik Hoogklimmer
toch nog een aandeel in deze halfscheid. Hij
verkocht dit in december 1805 aan Lucas
Hoenderken voor een somma van vierduizend
gulden.

De nazaten van het echtpaar Hoenderken-Van
Riemsdijk verdeelden de boedel in 1853. Bij de
notaris verschenen: Frans Willem van
Riemsdijk, medicinae doctor en zijn vrouw
Anna Catharina Christina Hoenderken,
Cornelis Johannes van Riemsdijk, wethouder
der Stad Hardenberg, weduwnaar van Ottonia
Hoenderken en diens zoon Otto (later burgemeester
van Gramsbergen), Lubbertus Bosch
weduwnaar van Jacoba Hoenderken en kinderen.
Zij bezaten onder andere landerijen gelegen
op de Kamp bij Amsink, bij de Oude
Schans, aan de gracht bij de Nieuwe Schans en
bij het Rijkskantoor, de herberg genaamd
Nijborg op den Belt en het perceel sectie E
nummer 29 bestaande uit een huis, schapenschot
en schuur.
Aan dominee Lubbartus Bosch was onder
andere het huis E 29 en schapenschot E 30
toegevallen. Hij was een vermogend man, zo
bezat hij in de nog ongedeelde marke
Hardenberg en Baalder een achtste gedeelte
van de gronden, ongeveer 242 bunder. Op 21
april 1854 werd de boedel verdeeld tussen hem
en zijn kinderen. Familieleden en verdere
belangstellenden konden inzetten. Jan Bekman,
schaapherder op de Venebrugge, zette het huis
en erf in op f 400,-, de bewoner van het andere
deel van de havezate, de grondeigenaar Berend
Venebrugge, verhoogde dit tot f 652,- en het
werd uiteindelijk gekocht door Gerrit Willem
van Riemsdijk, medicinae doctor te
Hardenberg. Voor f 8098,- werd hij eigenaar
van vele goederen waaronder het huis en erf,
het Schutten genaamd, staande en gelegen op
de Venebrugge in de gemeente het Ambt
Hardenbergh, met de daarachter staande
schuur, met grond en wheere, kadastraal
aldaar bekend in sectie E nummer 29, groot
acht roeden twintig ellen en de grond, tusschen
het zaailand en de schuur ter grootte van
ongeveer zes roeden tachtig ellen invoegen als
met polgaten wordt aangeduid, uitmakende een
gedeelte van sectie E nummer 32. Blijvende
deze grond belast met een uit- en overweg voor
al de daarachter gelegen zaaien hooilanden, en
eindelijk het hierbij behorende regt van
schapendrift in de Marke van Hardenbergh en
Baalder, waarvoor van zijde
der bestaande commissie een hoek grond om
den Kamp en de Schans te Venebrugge, ter
grootte van ongeveer tien bunders in die Marke
is aangewezen, edoch willen de ver-koopers
zich in geenen deele voor de levering van
dezelve aansprakelijk stellen ingeval de
verdeeling der Marke niet tot stand mogt
komen, en in dat geval behoudt den kooper het
regt van schapendrift zooals tot het Erve
Schutte van oudsher heeft behoord. Het schapenhok
op de oostzijde van de
Venebruggerkamp gedeelte van E 30 groot 8
roeden 40 ellen.
Gerrit Willem van Riemsdijk verkoopt, evenals
Berend Venebrugge, zijn helft van de voormalige
havezate aan Seine Ymhoff. De behuizing
op de voormalige havezate komt weer in
één hand. De bijbehorende landerijen zijn echter
grotendeels in de loop der tijden stuksgewijs
verkocht of verkaveld.
De bewoners van de helft genaamd
Jakkeboers of Schutten
Behalve de Bentheimer familie Hoogklimmer
woonden de eigenaren van dit deel van de
havezate te Stad Hardenberg. Zij lieten het
goed beheren door een pachter, de zogenaamde
Jakkeboer. Minstens drie generaties van deze
familie bemeierden het erf. De oudst bekende
is Hermen, wiens zoon Derk rond 1690 aldaar
werd geboren en zijn vader opvolgde. Derks
zoon Gerrit, geboren in 1721, was de volgende
pachter. In 1767 woont hij met zijn moeder,
broer Egbert en zus Aaltje op de halve
havezate. Hoewel de havezate tot de marke van
Baalder en Hardenberg hoorde, worden de
bewoners van het huis tot de buurtschap
Brucht gerekend. Ook de buren, de eigenaars
van de andere helft, de familie Venebrugge,
komen voor op de volkstelling van de
buurtschap Brucht. De verpachtte helft van
Van Borne bleef in de volksmond 't Jakkeboers
heten, ook nadat deze familie was vertrokken.
De volgende pachter is Harmen Janszoon Baal
en rond 1780 doet de familie Schutte haar
intrede. In 1829 wordt deze helft van de
havezate bewoond door de landbouwer Berend
Schutte en zijn vrouw Evertjen Nijman, hun
zonen Lubbert, Hendrik, Hendrik
7

Kolonel A. Croisset koopt ten dienste van de Bataafsche Republiek enige grond 'geïmployeerd tot de
aldaar aangelegd wordende s Lands Fortificatien'
Jan, Evert en Derk Jan en de dochters Johanna,
Hendrika, Fennigjen en Berendina. Vier
generaties lang blijft de Schutte ook genaamd
Jakkeboer het erf beheren, tot het via dominee
Lubbertus Bosch door diens schoonzoon
dokter Gerrit Willem van Riemsdijk wordt
verkocht.
De nieuwe Schans
In de zomer van 1799 verkopen A.C.C. Stolte
weduwe van Riemsdijk en Karel Venebrugge
hun landerijen die zijn gebruikt voor aanleg
van de nieuwe schans voor respectievelijk f
425,-en f2355,-.
Voor de aanleg van de schans was tevens
grond aangekocht van de marke Hardenberg.
Het fort werd echter weinig gebruikt en had
veel te lijden tijdens de inmars van de kozakken
die ons bevrijdden van de Franse overheersing.
Op een op 21 november 1813 gegeven
bevel van vorst Naraschkin, overste der
geallieerde Russische keizerlijke garde, werd
de schans ontmanteld en het hout en de palissaden
onder der arbeiders verdeeld. Het
wachthuisje werd door de
kozakken naar Stad
Hardenberg getransporteerd en
door hen in gebruik genomen,
het wachthuis werd neergezet
in de straat tegenover de kerk.
In 1825 werd de grootte van
het fort met de grachten
geschat op bijna 13 bunder en
eigendom van 's Lands
Domeinen. Het gedeelte van
het fort of de schansen gelegen
in Ambt Hardenberg was
ongeveer 8 bunder groot. Een
gedeelte van dit gebied was
een enclave en werd geheel
ingesloten door de gemeente
Stad Hardenberg. Wordt
vervolgd...
8

Dichter en lezer in Hardenberg (4)
gedichten over Hardenberg van Guillaume van der Graft
We vervolgen de presentatie en bespreking van de 'Hardenbergse' gedichten van Guillaume van
der Graft met een viertal portretten. De postbode, de gemeentearbeider, de doodgraver en de chirurg
staan bij elkaar in de bundel 'Landarbeid',
De gedichten hebben we gekozen uit de laatste verzamelbundel 'Mythologisch' van Van der Graft,
uitgegeven door Uitgeverij de Prom, Baarn in 1997. Ze worden met toestemming van de uitgever
in hun geheel geciteerd.
De afdeling Landarbeid besluit met een aantal
'portretten', met als eerste De postbode.
DE POSTBODE
Doorlopend langs de weg,
bedachtzaam, zodat men ziet:
zijn knie moet zijn evenknie
erkennen, gaat hij te werk
en de hond spoort hem aan tot haast,
maar hij wil de waardigheid
waarmede men brieven schrijft
ophouden tot het laatst.
Zij beschrijven de kring van het dorp: de
wilde gedachten zijn vrij, maar letters
bewegen stijf in gareel en in uniform.
De briefin het lopende schrift
en de brief die op poten staat,
zij reppen zich langs de straat
in het wisselend ochtendlicht
en de huisdeur blijkt een huisdier
en eet mak uit zijn hand
de minnebrief en de krant
en hij wordt ook weer natuur -
want als hij stilstaat en zoekt of
een brief hem verlaten kan, dan
schrijft hij de fabel van de
behoedzame kangoeroe.
K. Oosterkamp
Vorm
Het gedicht bestaat uit zes kwatrijnen met
omarmend rijm. Het eindrijm is niet volledig:
vaak zijn het alleen de klinkers die rijmen:
assonantie. De zinnen vallen niet samen met
regel(s) of strofen, ze 'lopen' soms over de
strofegrens door. Het gedicht wordt daardoor
iets vrijer: de zinnen bevrijden zich uit het
harnas van rijm, maat en strofenbouw
Inhoud
Het eerste woord doorlopend kan op twee
manieren worden gelezen: doorlopend, terwijl
hij doorloopt, verder loopt; en doorlopend,
steeds, voortdurend. Hij loopt niet snel:
bedachtzaam en gelijkmatig: de ene knie na de
andere. De hond wil hem wel voorttrekken,
maar te snel is in strijd met zijn waardigheid.
Hij neemt zijn functie serieus: het schrijven
van brieven is tenslotte ook een serieuze zaak.
Ik zie de man nog voor me, omstuwd door die
hond. Dat was overigens ónze hond. Die ging
Dorgelo tegemoet en maakte heel de ronde
mee. Dorgelo was ook lid van de harmonie en
blies de bugel of de schuiftromp et, dat weet ik
niet meer. (W. Barnard, brief 9-4-2004) Zij, de
brieven, gaan over de mensen en de zaken van
het dorp. Het kost nogal wat moeite om de -
wilde - gedachten op papier te krijgen.
Het schrijven gaat moeizaam: het is voor velen
een ongewone bezigheid en het is vaak lang
zoeken om het juiste woord, de juiste formulering
te vinden. Daarbij komt dat er een
min of meer vaste briefstijl bestaat, met een
groot aantal vaste zinswendingen waarin dan
9

de gedachte a.h.w, in een gareel, een uniform
moet worden geperst. Men schreef, in 1950,
wel een mooi (schuin)lopend, schools
handschrift. Aardig is hier het woordspel
waarmee lopend betrokken wordt op op poten,
terwijl inhoudelijk er geen betrokkenheid is.
Maar of de brief nu loopt (de postbode), of op
poten staat (de hond), ze reppen, haasten, zich
in de vroege morgen. Het lijkt alsof de huizen
als huisdieren worden gevoederd: elk krijgt een
hap brief aangereikt in zijn bek, de brievenbus.
En om het animale beeld te voltooien, krijgt
ook de postbode iets dierlijks: als een
kangoeroe zoekend in zijn buidel, zoekt hij
naar een brief die voor dit adres is bestemd.
Het volgende portret gaat over de gemeentearbeider.
Het is een bekend gedicht geworden,
mede omdat het is opgenomen in een methode
gedichtenlezen voor het voortgezet onderwijs.
DE GEMEENTEARBEIDER
Sirene en bezemsteel
zijn instrument in zijn hand,
hij loeit water naar de brand
en de straat wordt door hem bespeeld:
Hij werkt op zijn eigen wijs en zo
zit er muziek in zijn vak, een
slepende wals overdag met iets
van een kyrieleis
als hij het plaveisel strijkt;
het rooster van het riool
verleent aan de straatviool
een diepere innigheid.
En 's zondags, dan speelt hij voor in
de kerk, waar het rooster naar de
andere zijde staart: omhoog uit het
koor
En het orgel veegt alles opzij en
de kerk is 't riool waar God het
water des hemels door stort en
de koster knikt erbij want hij
heeft de klok geluid
10
voor het vuur dat niet mag geweerd,
dat brandt, maar dat niet verteert,
geen wateren blussen het uit.
Vorm
Opvallend is het herhaalde gebruik van het
voegwoord en aan het begin van de regel. Het
verleent aan de regels een idee van onderling
opsommend verband en van een zekere continuïteit.
Inhoud
In de eerste regel maken we kennis met de
beide attributen, de sirene en de bezemsteel,
die deze gemeentearbeider, Hendrik
Grootoonk, in zijn functies begeleiden: hij is
zowel brandweerman die de sirene moet
bedienen waarmee in geval van brand zijn collega's
moeten worden gealarmeerd, als werkzaam
bij de gemeentereiniging. Daarnaast is
hij 's zondags koster in de kerk en luidt daar de
klok, de kerkelijke sirene. Hij was dus
gemeentearbeider in dubbele betekenis. Voor
het verrichten van al deze werkzaamheden
gebruikt de dichter een muzikale metafoor: de
gemeentearbeider hanteert, bespeelt, zijn
gereedschap als muziekinstrumenten. In zijn
leven en werk zit muziek, waarin het kyrieleis,
het Heer ontferm U, resoneert. In regel 3 is
sprake van een bijzonder beeld: het loeien van
de sirene heeft tot gevolg gehad dat er water
naar de brand gebracht wordt. Ook het rioolrooster
in de straatgoot krijgt door zijn arbeid
een muzikale functie: het wordt een viool van
de straat waarmee het alledaagse, het triviale,
een zekere - en letterlijk - diepgang krijgt. 's
Zondags is de blik anders gericht: niet naar het
straatrooster met een doorkijk naar het
onderaardse, maar juist door het rooster in het
dak van de kerk omhoog, naar de hemel. Dit
rooster is symbolisch bedoeld: feitelijk bevatte
het dak geen rooster, voor dit gedicht heeft de
dichter het erin gemaakt in de hoop dat het
gezang niet tegen het dak zou stuiten, maar
zou door-dringen naar 'Boven'. De muziek van
het orgel vult de ruimte van de kerk, terwijl het
water van de doop het kerkri-ool reinigt. De
koster, de brandweerman, knikt instemmend.
Nadat het water zijn reinigende

taak heeft verricht, kan het vuur gaan branden.
Dit vuur moet niet worden geweerd of bestreden:
het is het vuur van de brandende braambos
uit Exodus, dat brandt maar niet verteert.
Het is hetzelfde vuur als van het pinksterfeest
waarin de Heilige Geest aanwezig is. Dit vuur
kan en mag de brandweerman niet blussen.
Aanvankelijk luidde de laatste regel: en Gods
water blust het niet uit. Gods water is in
Mythologisch 1997 gewijzigd in wateren. De
wijziging zal gemotiveerd zijn omdat het
woord wateren het beeld van de chaos is, van
de bedreigende machten die juist Gods vuur
weerstreven en vijandig gezind zijn. In de zin
van Gods water zou het zijn dat God Zijn
eigen werk bestrijdt!
Het gedicht De doodgraver is thematisch sterk
verwant aan Saksische begrafenis dat overigens
eerder is geschreven. De doodgraver in
het gedicht heette in werkelijkheid Albert
Dorman. Naast deze functie was hij stadsomroeper
en petroleumventer.
DE DOODGRAVER
Hij leest ons in spiegelschrift wan het
graf naar de moederschoot, het leven
ligt voor hem bloot als een naam in
een zerk gegrift.
En hij graaft in de rulle grond en
de boeren begrijpen hem wel
want hij speelt in hetzelfde spel
en hij deelt in hetzelfde verbond.
Seizoen wentelt over seizoen en
de zeis lost het kouter af en het
graf kent het oudere graf en de
mantel der liefde is groen
en de naam op een steen is zo diep
als de heugenis aan een oogst. Als de
laatste dauw is gedroogd die de
laatste naam binnenliep
zal het zaaien vergeten zijn en
de spade rust in het zand
als de spijker in Christus' hand en
dan zal het vrede zijn.
En de doodgraver van het dorp
die Dorman geheten heeft zal
toegeven dat hij leeft als een
vrucht in een korf
Vorm
Opnieuw een regelmatig strofisch ingedeeld
gedicht in zes kwatrijnen met steeds omarmend
rijm.
Inhoud
In zekere zin is een begrafenis een terugkeer
naar de moederschoot, van moeder aarde,
immers stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren.
Deze terugkeer wordt in regel 1 aangeduid
met spiegelschrift, geboorte- en sterfdatum
en de naam staan gegrift op de zerk.
Eigenlijk doet de doodgraver boerenwerk: de
boeren herkennen hun werk in zijn handelingen.
Zij hebben beide deel aan het cyclische
ritme der seizoenen en aan het werk dat daaruit
vanzelfsprekend voortvloeit. Zo bereidt de
doodgraver zijn akker door in de losse grond te
spitten. Zoals de zeis als werktuig van de oogst
volgt op het kouter (ploeg) van de zaaitijd, zo
volgen de graven elkaar op, geslacht na
geslacht. De zeis is traditioneel ook het
attribuut van de gepersonifieerde dood. De
graven worden bedekt met de groene mantel
der liefde. Er worden over de doden slechts
goede woorden gezegd, al hun daden worden
met de mantel der liefde bedekt. Deze mantel is
groen, de kleur van de hoop. Ook lezen we een
letterlijke verwijzing naar het groene gras. De
inscriptie op de steen bewaart de herinnering
aan de dode, de diepte ervan is bepalend voor
de tijd van heugenis. Eens, als de laatste dauw
is gedroogd en de dag niet meer zal eindigen,
als er niet meer gezaaid hoeft te worden omdat
er slechts oogst is, als de jongste dag is
aangebroken en de rustende spade in het zand
als een spijker in Christus' hand het teken zal
zijn dat alles is volbracht, zal het vrede zijn: de
belofte waarin de doden zijn begraven -hij
ruste in vrede -zal tot vervulling komen.
11

Wat de laatste strofe betreft, die 'korf' rijmt zo
lekker met 'dorp '(al is dat woord misplaatst, het is
Stad Hardenberg!)! De man die de dood
representeerde, zal in de voleinding, ook hij, een
voorbeeld van voldragen leven zijn. En dat woord
'korf' heeft ook een band met 'kerkhof', het zit er
ahw. in, met die letters k, o, r, en f. (W Barnard,
brief 9-4-2004)
Ook het volgende gedicht is een van de bekendere,
omdat het opgenomen is geweest in diverse
onderwijsuitgaven en bloemlezingen.
DE CHIRURG
Met wit hiëratisch bekleed en steeds
op de rand van rouw bevecht hij het
lot en het leed en blijft aan het leven
trouw.
De priester erkent hij niet
en zeker niet in zichzelf.
Hij schrijdt ook niet als een liedi door het
schemerlicht van een gewelf,
hij snijdt als een dissonant in de
duisternis van het lijf, hij heeft een
profetische hand als die waarvan
God zei 'Schrijf:
de dood haat ik als een gezwel en het
leed is een carcinoom, gehoorzaam
en schrijf: Ik herstel het leven weer
tot mijn droom!'
Wij weten niet wat hij gelooft, het
maakt mij ook geen verschil;
wanneer hij de mensen verdooft, hij
doet het om Christus' wil
En ik vraag mij af als ik preek:
verdoof ik ze tot hun verderf? De
christenheid ziet zo bleek, ik ben
bang dat ze sterft.
12
Vorm
Het gedicht bevat zes kwatrijnen met gekruist rijm.
Ook hier vallen de zinnen niet samen met de strofeindeling.
Inhoud
De dichter maakt in het gedicht een vergelijking
tussen het handelen van de chirurg (dr. F. Drijber,
chirurg in het Röpcke Zweers ziekenhuis) en dat
van de ik, de dominee. De vergelijking pakt voor de
ik niet gunstig uit. Eens vroeg hij aarzelend hoe
hoog/laag dat traktement wel was. Toen hij dat
vernam zei hij geschrokken: 'maar dat besteed ik
jaarlijks aan mijn auto! 'Die had hij dan ook nodig
bij zijn mensenreddende baan. (W Barnard, brief 9-
4-2004)
Het gedicht gaat echter verder in op inhoudelijke
verschillen. De chirurg heeft zonder dat hij dat
beoogt en ook erkent, iets van een priester
(hiëratisch = priesterlijk). Zijn handelen wordt ook
niet gedragen of verheven door gewijde liederen in
een kerk. Wat hij doet, klinkt bijna als een
dissonant van dat lied: met vaste hand voert hij
operaties uit die levensreddend zijn.
Het is niet van belang wat hij gelooft of juist niet
gelooft: wat hij doet, doet hij om Christus' wil.
Klinkt hier niet een verwijzing naar bijbelplaatsen
waar de nadruk gelegd wordt om Christus meer met
daden dan met woorden na te volgen? De hand van
de chirurg is een profetische hand, een hand die
duidelijk maakt wat God bedoelt: de dood en het
lijden komen niet bij God vandaan: Hij haat ze en
wil dat de chirurg het gezwel verwijdert en het
herstelt zoals Hij het heeft bedoeld. De dichter
neemt hier stelling: ziekte en dood zijn Gods tegenstrevers.
In Zijn strijd tegen het lijden maakt God
gebruik van de handen van de chirurg, waarmee
deze een priesterlijke status krijgt. Helaas voor de
ik vallen woord en daad niet samen, althans niet
meer en nog niet. Zijn woorden zijn machteloos om
het leven te dienen. De woorden lijken de mensen
te verdoven zodat ze berusten in het lijden en de
dood accepteren. Berusting: een kwaal waar de
christenheid aan lijkt te lijden.

ni-js
De bewering da 'w vrogger altied hiete en lange zomers hadden is natuurlijk een fabeltie maar een
feit is dat de mooiste zomers het langst in oons geheugen noa-zindert. Dat bleek toen de leden van de
dialectclub met warme geestdrift herinneringen ophaalden an zomerse belevenissen uut heur jeugd.
Gezegdes uut grootmoeders kammenet
* 'k Heb 't mooi ered, zee de boer, 't heui op en
de koe dood
* De zunne zal d'r wel heui van maken
* Wi-j hoeft niet hen heuien (hebben geen
drukte)
* Sint Jan is een regenman (24 juni)
* Met Sint Jan sliet de eerste meier an
(begin van 't grasmaaien)
* Wat is 't mooi weer, ie zollen 't hemd uuttrekken
en d'r op goan zitten zingen
* Oldewievenzommer / krönnenzommer
(Twents), (mooi nazomertje)
* Din hef de zommer in de kop
* Margaretha's regen brengt gien zegen
(Pisgriete)
* 't Is mooi weer veur late kikkers um statties
te kriegen
* In 'n aander ziene weide loopt aait de vetste
bieste
* As 't de eerste hondsdag reengt, reengt 't al
die tied vedan
* Stennen en klagen, bi-j 't korten der dagen
Maakt old en versletten, döt de zommer vergetten.
* lederiene hef genog te wien in zien eigen hof
(Wie in zijn eigen tuintje wiedt, ziet 't
onkruid bij een ander niet)
* Wie knollen wil etten, mut Sint Laurens niet
vergetten (10 aug.)
* Zo dom as haverstro
* De leste koe döt 't hekke toe
Sint Joapik
Op 25 juli is het Sint Joapik (Sint Jacobus).
Dan worden er begunt met de roggeoogst,
ofwel de bouw. Het heuien mos dan an de
kaante ween want tussentieds mossen de jappels
eschoffeld worden. As er zo umstreeks
J. Luisman-de Jonge
eind juli een donkere broenachtige lucht op
kwam zetten, sprak men vrogger van Sint
Joapiksbroen: 't leek op zwoar weer maar 't
was bedrog, d'r kwam niks van.
Zwommen
De meeste butendörpen hadden vrogger gien
zwömbad. D'r worden in allerlei wieken, poelen
en gaten ezwömd en ok wel in de Vechte
natuurlijk (of naturistisch). Langs het heideveld
van Coldervene leup een waterleiding
woar a'j makkelijk deur konden lopen. As 't
warm was ploetern veule jongens en deerns
doar noar hartelust. Sommigen leerden er echt
zwommen. Veur de schoelslag ha'j weinig
ruumte maar op zien hondties gung 't wel. 't
Gebeurden vake stiekem want de meeste kinder
mochten van thuus niet overal zwommen.
A'j maar zorgden da'j niet met nat hoar in huus
kwamen, dan kraaiden d'r gien hane noar.
Allene as oen moe zag da'j 't hemd krange an
hadden, völ ie deur de maande. Een kanaal of
een voart veur 't huus was helemo-ale ideaal.
Slager Arie de Graaf uut Lutten leerden de
kinder uut de buurte zwommen in de Voart.
Bi-j vonders en bruggen was 't altied een
drokte van belang maar 't was ok gevoar-lijk
want d'r worden veul rommel in 't water
egooid. Glas, scharven, olde fietsen en wasteilen,
lekke pispotten enzovoort. De brugge of 't
vonder fungeerden as duukplaanke en 't is een
keer gebeurd dat een duker weer boven kwam
met een steelpannegie op de kop! 't
Bekkenbruggie over de Roadewiekerbeek, bi-j
de Olsmansdiek in Boalderveld, was ok zo'n
plekkie woar 't zomers nogal drok was met
badgasten. Ok in Ormel zien wieke achter
Keiendörp was 't met warm weer wit van de
zwömmers en de Balseputte langs de spoorlijn
13

in Banthem was veur de jeugd dé plekke um te
zwommen. Ie mossen niet vies ween van
kikkerrit of van 'n dooie katte (in augustus
geboren katten nuumden ze stoppelkatten en die
waren niet zo gewild. Dan worden ze noar
'Waterharm' ebracht). Sommige kinder zwömden
in rodolmig (iezerholdend) water. Doar
gung ie blaank in en ie kwamen d'r (gratis)
broen weer uut!
Schoelreisie
In de zommer gungen wi-j vanuut Banthem op
schoelreisie noar de Lemelerbarg. Met peerd
en wagen en Gait Jan Ophof was de voerman.
Die wagen was dan versierd met bogen
woaran gekleurd papier en heide bevestigd
waren. Liesterbessen rondum de wagen en een
melkbusse d'r op vol ranja met een grote slief
d'r in. Onderweg een sinaasappel en een kren-
tebolle. Wat een feest! Soortgelieke verhalen
kent alle kinder die veur de oorlog geboren
bint. Uutstappies noar de
Rheezerbelten waren ok arg
in trek maar een dag noar
het Engelandse bos met
zien Korrelbelt was het
einde.
Dat was een dag om nooit
te vergetten, herinnert Jan
zich. Iene dag in de zom-
mervakantie gungen wi-j
noar 't Engelandse bos, ok
wel het Voarel enuumd.
Varend oaver de Vechte. Ie
keken d'r wekkenlang noar
uut en maar zeuren: Moe,
wanneer goa 'w weer? Moe
sprak dan een dag of met
14
Derk de Wit, de stuwwachter van 'n Arnbarg.
Hi-j kwaamp met zien grote roeiboot noar de
Vechtbrugge bi-j Wamelink. Doar stapten moe
met 6 kinder in en Derk roeiden oons noar 't
Engelandse bos tot net verbi-j 't Jeudenbargie.
Brood, ranja en volle fruit worden met enömmen.
Een hele dag spölden wi-j er noar hartelust.
Tegen vief uur kwam Derk oons weer
ophalen en zetten oons bi-j de Vechtbrugge
weer of.
Nee, echt op vekaansie goan was d'r niet bi-j.
Ie gungen wel is een paar dagen logeren bi-j
een nefie of nichie. Meestal niet verre uut de
buurte. Een wichie uut Boalder zol logeren bi-j
een tante in 't Hiemservenne. Auto's waren d'r
niet en gieniene had tied um 't kind op te halen.
Gien nood: 's Morgens opstappen bi-j de
melkvaarder op de wagen tot an de melkfebriek
en doar overstappen op de melkwagen
noar 't Hiemservenne!
Kamperen
Doe elke dag een goede daad, aan mens of
dier in huis op straat. Padvinders uut Lutten
gungen op een keer op zomerkamp noar
Wapenveld. De verkenners gungen op de fietse
en de welpen in een vrachtwagen woar ok de
tenten, potten en pannen en levensmiddelen in
zaten. Helaas hadden ze de suker vergeten! En
dat was een onmisbaar artikel! Ien van de
oldere jongens is op de fietse estapt en hef de
suker uut Lutten op ehaald. Een giga goeie

daad! (Hi-j kon de rest van de vekaansie op de
rugge goan liggen).
Onweer
lederiene herinnert zich die onweersbujjen in de
zomernachten woarbi-j 't hele gezin uut bedde
mos en veur de veiligheid in de kokken gung
zitten of op de deile. Veul verhalen goat er over
vuurballen die deur 't huus rolden, inslagen en
braand. Het geldkissie met de polissen en
papieren stund bi-j va onder de stoel. Sommigen
herinnert zich dat ok de biebel binnen
handbereik lag. Over metalen veur-warpen
worden een doek elegd, ie mochten niet onder
een laampe of een stopcontact zitten, niet onder
de schösstien en niet bi-j het raam. De deure
mos een endtie lös stoan, enz. As het onweer
lange anheuld worden d'r ezegd: de bujje kan
niet over de Wielerbargen of de bujje homp
weerumme.
Ni-je eer(d)appels
Doar keek ie zommers noar uut want dan was 't
etten geblazen. Het schrapen was een hoofdstuk
apart. Noadat de eerappels deur va uut de grond
ehaald waren, worden ze in een emmer of
espuuld onder de pompe, flink met 'n olde
klomp d'r deur eroffeld, weer of espuuld en dan
kon 't geschrap begunnen. Een tiedrovend
warkie. A'j een groot gezin hadden zat ie d'r een
halve middag bi-j.
Aldus deur ien van oonze leden verwoord in
een gedichie:
Eerappels schrapen, wat 'n ellende
weet woar a j an begunt, ie hebt nog gien
ende
op 't melkkrukkie zat moe dr bi-j
en een uur is zomaar verbi-j
de emmer was nog lange nie vol
nee, ze deud het altied niet veur de lol
dertien monden mossen dan ok worden evuld
dit vargen nou ienmoal volle geduld
vroagend keek ze dan soms noar mi-j
doe ie 't een zettie verder veur mi-j?
Koneginnedag
In Lutten an de Semmelinksdiek worden net
noa de oorlog in augustus de volksfeesten
eholden. Soms wel 3 dagen achter mekare. De
veurzitter, een echte Sakser, opende steevaste
met de zin: Hals voorzitter van de horanjevereniging
eet hik hu hallen artelijk welkom. In de
glorietied trad de Amsterdamse politiekapel
op. Ok de Bekkentrekkers uut Roden en de
Strodörpers uut Zutphen met zang van Co
Hagedoorn traden op. 'Alle' meiden waren gek
op de Strodörpers. De jonges hadden meer
belang bi-j de schiettente, de kop van Jut en de
zweefmeule. Jan van Elp, de latere conferencier,
had zien geld al gauw op en vreug an
de baas van de zweefmeule: Ku'j 't hier ok op
haten schrieven?
As koningin Wilhelmina joarig was op 31
augustus worden d'r deur de Oranjevereniging
van Hardnbarg optochten met versierde
wagens organiseerd. En op 't voetbalveld van
H.VC. op 'n Marsch was 't feest. Op een keer
zol d'r een openluchtspel op evoerd worden, de
operette met de mooie titel: De klokken van
Corneville, maar 's oamds kwam d'r een dikke
donderbujje opzetten, het spel worden of elast
en iederiene mos een goed henkommen zuken.
Bi-j Sierink thuus hadden ze 'n heel grote
kokken en doar zat die oamd wel 25 man bi-j
mekare. Vanwege het noodweer hebt in
Hardnbarg de klokken van Corneville nooit
eluud. Gien klokken dus maar wel de sirene. In
Rheeze sleug de bliksem in. Een Schure achter
de boerderi-je van Ribberink gung in vlammen
op. De bujje was toen iets bedaard
15

zodat het halve Hardbarg de brandweer volgde
um dit bizarre openluchtspel niet te missen
(volgens Sallands Volksblad waren d'r duzenden
toeschouwers). Kinderarbeid
Veural in de oogsttied was 't alle hens an dek.
A'j een joar of dertiene waren ko'j al best een
haandtie helpen. Peerd mennen of garven
schieten. Met een schotvörkie (vork met korte
tanden) gung ie de bossen rogge of haver ofladen
en deurgeven (schieten) noar degene die 't
opstapeln in 't vak of an de miete zetten. Dat
mieten was een hele kunst en dat kon lange
niet iederiene. As 't mooi weer was worden er
deur ewarkt tot zunsondergang onder begeleiding
van kwakende kikkers in venepiassen en
sloten.
Ok veur huusholdelijk wark worden de kinder
in eschakeld. Mattenkloppen, ofwassen, vegen,
harken en helpen met bonenpunten (ofri-jen).
Wieden in de gruuntetuun, bezen plukken en
bloemen verzorgen. In 'n hof ontbraken nooit
de dahlia's, goldbloemen, afri-
16
kaanties en statpannegies! En wie
herinnert zich nog die olderwetse
roggeappelties?
Proathokke
In de tied dat de boerderi-jen maar
ien woonvertrek hadden, gung men
zommers in 't bakhuus of stookhokke
wonnen. De pannen en potten,
koffiepot en kommegies en
gerei verhuzen met. Ok 't etten
worden d'r ekokt. Dan bleef de
kokken mooi schier en koel. In oen
smerige warkgoed en op klompe
ko'j 't bakhuus in en uutlopen. Een
koppeltie jonges uut de buurte
maakten zoaterdags- en zundagsoamds
dankbaar gebruuk van 't
stookhok. Zo tegen de schemer, as
d'r op stroate niet volle meer te
doen was gungen ze doar zitten
kaarten en zetten zich een koppie
koffie. De bewoners vunden dit
prima, 't Was een hangplekke bi-j
uutstek.
Wi-j eindigt met een gedichie van Henduk
van 't Westende
Zunnegie/sonnètj e
Ik hoale van zomer in al zien facetten
van de zunne want dat is mien vriend
die de lof van een dichter verdient maar
ik blief op het weerbericht letten
En zal er een bujgie goan spetten
gien iene die doar toch um grient
ten Hove hef zich niet an ediend
um 't laand onder water te zetten
Maar zo'n zomer as nou in tweeduzend drie
mit zien lange en zeer hiete dagen
en die zunne, dat is joa een toverbal die
oe rap döt verkleuren van een bleekgezichie
tot een roodhuid en dan mu'j niet klagen ik
hoop da'k hum morgen de hele dag zie.

Kalender:
Stephanoten
Mededelingen van het bestuur en werkgroepen
Bijlage Rondom den Herdenbergh
Tot en met september: expositie VAN MOBILISATIE TOT DEKOLONISATIE, locatie: Oudheidkamer
Hardenberg
tot september: wekelijks KLEPPERTOER (groepen op afspraak)
za. 8 oktober: busexcursie PAPENBURG, langs locaties EMSLANDKAMPEN, vertrek 8.00 uur vanaf
het Stephanusplein (let op: gewijzigde datum)
? oktober: VRIJWILLIGERSDAG
29 oktober: OPEN ARCHIEVENDAG in samenwerking met de Historische Verenigingen, locatie:
Gemeentehuis Hardenberg
Busexcursie Emslandkampen
Door omstandigheden in Papenburg wordt de oorspronkelijke datum van 24 september gewijzigd in
zaterdag 8 oktober. Vertrek 8.00 uur vanaf het Stephanusplein. Prijs € 27,50 (lunch inbegrepen). Gids:
Pieter Albers uit Emmen.
Nieuwe leden
B. Alkema, Lindelaan 8, 7391 JZ Twello
R. Brouwer, Bovenmaat 23, 7772 JG Hardenberg
H. Emmens, Ereprijs 7, 7772 NT Hardenberg
J. Geertman, Ronerbrink 94, 7812 LX Emmen
F.H. van der Haar, De Steeghe 2, 7784 CG Ane
G. Hekman, Venneweg 2, 7798 CW Collendoorn
J. Huisken, Kleine Pollen 20, 7772 KG Hardenberg
F. Huisman, Karel Doormanlaan 18, 7772 XX Hardenberg
EJ. Hutten, Weidebuurt 10, 7771 CZ Hardenberg
H. Jans, Van der Duyn van Maasdamstraat 68, 7691 AD Bergentheim
M.A. Kuizenga, Van Roijensweg 50, 7694 BG Kloosterhaar
W.E. van der Linden-Treurniet, Ondermaat 21, 7772 JA Hardenberg
H. Meijerink, Kerkstraat 10, 7691 PE Sibculo
B. Stellinga-Bakker, Kanaalweg-West 99, 7691 BX Bergentheim
2e kwartaal 2005

Nieuwe aanwinsten
- Honderd jaar Gereformeerd kerkelijk leven te Lutten-Slagharen
- Kort overzicht der Gemeente-, Provinciale- en Staatsinrichting
- Bekeringsgeschiedenis
- Masterplan Centrum Hardenberg
- Een mooi geloof. Katholieken in Salland vanaf de Reformatie tot 2000 (aanschaf)
- Intergemeentelijk structuurplan Avereest, Gramsbergen en Hardenberg, 1985
- Toelichting streekplan Noord Oost Overijssel
- Een familiekroniek van het geslacht Steenwijk (1885-1975), van mw. Prins-Steenwijk
- Genealogie Plaggenmarsch, van GJ. Plaggenmarsch
- Int. Graafschap Bentheim uit Staatsarchief Osnabrück, van G. Koopsingraven en G.Grissen
- Libre Amicorum, verzameling bijdragen Culturele Verenigingen Hardenberg; bij het afscheid van
Burgemeester van Splunder, van mw. H. Kremer-Sierink
- Boek 750 jaar Itterbeck (aanschaf)
- Uittreksel Emlichheim e.o in het derde Rijk (Nederlands) aanvulling op boek
- Foto van de bevrijding, buurkinderen Gramsbergerweg-Julianastraat, van A. Dorman
- Stamboom Rosink, van J. Rosink
- Boekje: Lemele, Archem en Dalmsholte in oorlogstijd 1940-1945
- Het geslacht Tibben, van Wilsum tot in het land van de Reest, van H. Kuper
- Collectie archiefbescheiden Postkantoor Hardenberg 1906-1986 (archiefbewaarplaats: Gemeentearchief
Hardenberg), van J. van der Kamp
- Liefste, Wij zijn op reis, op zoek naar burg. Sam van Voerst van Lynden (aanschaf)
- Welgelegen, des schrijvers huize, uitgave van Vechtstede Notarissen (aanschaf)
- Twents Psalmboek, berijmd
- Ja ik wil, 111 jaar huwelijken in Overijssel
- Met onvergetelijke moed, oorlogsgeschiedenis Hardenberg e.o., door G. Heijink
- Van smederij Van Keulen uit Lutten: gewichtenblok met gewichten, gesmeed stofblik, wafelijzer, maatkan,
hoefijzer, wapen, schoenleest, bewaarbus, spaarpot, butagasfles, 2 glazen en kop en schotels.
Nieuwe Atlas
De Drentse Historische Vereniging geeft in november 2005 een atlas uit met de militair-topografische
Huguenin-kaarten van Noord-Nederland. Voor het gekarteerde deel van (Noordoost) Overijssel geven zij
een beeld van de veranderingen in het landschap en de bebouwing in vergelijking met eerdere militaire
kaartenseries. Formaat 33 x 23,5 em, / 85 kaarten /1:40.000. Tot 1 oktober voorintekenprijs van € 42,50,
(na die datum € 52,50)
Bestelling bij voorkeur per e-mail h.versfelt@12move.nl, onder vermelding van 'bestelling Huguenin-
atlas'.
2

Acquisitie Archieven
Laten we zuinig zijn op ons erfgoed. Geen panden slopen waar we achteraf spijt van hebben. Geen archieven
vernietigen die waardevol zijn voor de lokale geschiedschrijving.
Het gemeentearchief Hardenberg wil graag in samenwerking met de Historische Vereniging archivalia
verwerven van verenigingen, politieke partijen, bedrijven, scholen, kerken en ander instanties. Met de
bedoeling deze documenten op een voor ieder toegankelijke centrale plaats te bewaren en te ontsluiten voor
regionaal historisch onderzoek. Wat ligt er verborgen op zolder of in een vochtige kluis? Zelfs het kleinste
notulenboek kan waardevol zijn. Met dank voor uw medewerking en / of tips.
Beheer Museum
De drie voormalige gemeenten Avereest, Gramsbergen en Hardenberg hanteerden ieder verschillende
grondslagen voor de subsidiëring van de cultuurhistorische instellingen, waardoor de afzonderlijke subsidiebedragen
nogal uiteenliepen.
De verschillen maakten het noodzakelijk hierin te harmoniseren. In overleg met de betrokken organisaties zijn
een aantal voorstellen gedaan om tot een evenredige verdeling van de subsidiegelden te komen. Een
meerderheid van de instellingen bleek voorstander te zijn van een gelijkmatige verdeling van het beschikbare
bedrag van € 20.000 met daarnaast een projectpot van € 5000 voor de vier bestaande 'historische locaties' in
Dedemsvaart, Slagharen, Gramsbergen en Hardenberg. Het stichtingsbestuur Oudheidkamer Hardenberg ging
niet akkoord met dit voorstel omdat zij in dit geval aanzienlijk minder geld zou krijgen en haar beheerstaak
niet meer kon waarmaken. De gemeente vroeg vervolgens de Historische Vereniging of zij in principe bereid
is het museaal beheer over te nemen. Onder voorbehoud dat de ledenvergadering haar fiat geeft, vindt het
bestuur dat de museale collectie behouden moet blijven. Bovendien is haar huisvesting in hetzelfde
gemeentelijke pand in het geding. Dit betekent dat de vereniging voortaan over 25% van bovengenoemd
subsidiebedrag kan beschikken (tot nu toe was de gemeentelijke bijdrage € 113 per jaar). Voor een gezonde
startpositie zijn met de gemeente een aantal voorwaarden besproken. Zo worden maatregelen getroffen om de
hoge energiekosten van het gebouw te beperken. Tijdens de jaarvergadering hebben de leden het groene licht
gegeven om de zaken verder af te handelen.
Recent Verschenen
Aanleiding voor de recente publicatie Welgelegen 'des schrijvers huize', uitgegeven door Vechtstede
Notarissen, was de historische verhuizing van het oude notariskantoor aan De Brink naar het landhuis
Welgelegen (enige tijd onderkomen Oudheidkamer geweest).
Het boek bevat een uitvoerig hoofdstuk over de geschiedenis van Heemse en schenkt speciale aandacht aan de
Lambertuskerk. Ook het wel en wee van het voormalig Scholtenhuis, Huize Welgelegen, krijgt uiteraard
ruime aandacht. Voor lezers van Rondom den Herdenbergh zijn de auteurs geen onbekenden. Vanaf deze
plaats willen we Arnoud Pullen, Bram de Roo en Erwin Wolbink een compliment maken voor de wijze
waarop zij een stuk lokale geschiedschrijving hebben vastgelegd. Het boek is onder meer verkrijgbaar in de
Historiekamer (€ 17,87).
In het boek Met onvergetelijke moed, oorlog, verzet en bevrijding in N.O. Overijssel, willen G.H. Heijink
en anderen een beeld geven van de oorlog en de omstandigheden waaronder geleefd moest worden. "Aan ons
de plicht om dit te blijven gedenken en aan het komende geslacht door te geven".
Het leven van de jonge burgemeester Van Voerst van Lynden op landgoed De Groote Scheere raakt geleidelijk
in de ban van de Duitse bezetting. Als de sfeer grimmiger wordt, ontpopt Sam van Lynden zich tot een
spil van het verzet in Gramsbergen. Een maalstroom van gebeurtenissen leidt in januari 1945 tot zijn
arrestatie. Kleindochter Jacqueline Quarles van Ufford reconstrueert zestig jaar later in " Liefste, Wij zijn op
reis" de verdwijning van Sam in nazi-Duitsland.
3

Van Emlichheim und Umgebung im 3.Reich is een korte samenvatting gemaakt in het Nederlands. De
gevolgen van de oorlog voor de betrekkingen tussen de bewoners van de grensstreek worden hierin
beschreven. Deze documentaire wil actief bijdragen om de verschrikkingen uit het verleden te benoemen en te
verwerken en op die manier de grensoverschrijdende discussie op gang te brengen.
Kleppentoer 2005. De Reest bij Ijhorst
Ooievaarsnest op schoorsteen in Halfweg.
4

Pastores in Heemse (II)
In deze aflevering zullen we zien hoe Heemse overging tot de Reformatie. Het was een rumoerige
tijd. Het Rooms-Katholicisme verdwijnt langzamerhand uit deze streken. Na een rustige periode van
een tweehonderd jaar dient zich een scheiding aan in de kerk van Heemse. De Afscheiding is een feit.
De overgang naar de reformatie
In de periode van 1580 tot 1620 heeft in
Overijssel de overgang naar de Reformatie
plaatsgevonden. Er is weinig over bekend. Er
is ook veel verloren gegaan in deze tijd.
Plunderende en brandstichtende soldaten trokken
regelmatig door deze omgeving. De
Reformatie dringt maar langzaam door. De
zittende pastoors wordt gevraagd om over te
gaan naar de nieuwe leer, iets wat door sommigen
gedaan wordt. Als zij dat willen, moeten
zij een examen afleggen en het pausdom
afzweren. Sommigen trouwen met hun concubine
en moeten in een andere gemeente gaan
werken. In Heemse is niet bekend wat er
gebeurt op dit terrein. Het blijft wat in het
vage.
Als het Rooms-Katholicisme tussen 1610 en
1630 weer aantrekt in deze streken, wordt van
hogerhand aangedrongen om overal predikanten
te benoemen.
Zo ook in Heemse. Was het patronaatsrecht -
het recht om de pastoor te benoemen -voor de
Reformatie in handen van Rudolf van der
Maet, een leenman van de bisschop in Goor,
later kwam het, doordat de familie Ter Maet in
1326 hun rechten verkochten aan het klooster
Zwartewater.
Nu bij de Reformatie kwam het in handen van
de Ridderschap van Overijssel. Uiteindelijk
waren het 'de Heren Erfgenamen van Heemse,
Collendoorn, Reze en Diffelen, te zamen gehorende
onder de kerke van Heemse' die tot 1922
het collatierecht uitoefenden. Het beroep
moest wel eerst worden voorgelegd aan de
Drost van Salland en de classis. Tenslotte is
het recht afgeschaft.
A. de Roo
De predikanten van de Nederduits
Gereformeerde, later Hervormde gemeente
te Heemse
J.Vocking (1623?-1633)
Ds. Johannis Vocking was de eerste predikant
van de Reformatie die in Heemse bevestigd
werd. Hij was gehuwd met Margarita Loftinck.
In 1633 werd hij beroepen in Hardenberg,
waardoor Heemse zonder predikant kwam. De
gemeente slaagde er niet in een nieuwe te
beroepen, ook al vanwege de financiën, zodat
van hogerhand werd geopperd dat Heemse en
Hardenberg maar samen moesten gaan.
Officieel gebeurde dit ook, maar onder leiding
van Geert Egberts, de kosterschoolmeester,
bleven de meeste Heemsenaren in het dorp zelf
ter kerke gaan. Van de kant van Hardenberg
werd dit de Heemsenaren niet in dank
afgenomen. De diensten vonden daar plaats 'tot
grote argenisse van die van den Herdenbergh,
die toen trachten die diensten in Heemse te
verstoren. Doch dat op eenen Sondagh in
Meert hebben die van Heemse onder
aanvoeringhe van Arend Krull, den schout, die
van den Herdenbergh verjaagt met soo eenen
grooter haast dat die meesten by het Veer, die
schuyt allen niet hebbende kunnen bevatten,
veelen sich door het water hebben moeten
redden ende veelen bykans ver-droncken seyn.'
J. Bossier (1663 - 1680)
In 1663 kon Heemse weer een nieuwe predikant
beroepen in de persoon van ds. Johannes
Bossier. Hij kwam hier eerst als proponent
(candidaat). De Staten van Overijssel hadden
17

kennelijk liever gezien dat Heemse en
Hardenberg samen zouden blijven, reden
waarom zij pas na een aantal jaren ds. Bossier
zijn salaris uitbetaalden. Hij heeft de gemeente
17 jaar gediend. Op 31 mei 1669 trouwde hij in
Heemse met Peternella Elisabeth Stuilen. Wij
kennen zijn handschrift uit het eerste doop- en
trouwboek, waarin hij naast de doop- en
trouwinschrijvingen ook allerlei andere
aantekeningen maakte. Hij is in Heemse
overleden in 1680.
Handschrift van ds. Bossier
L. Voltelen (1681-1710)
Ook ds. Lubbertus Voltelen kwam hier als proponent.
Hij werd bevestigd op 15 oktober
1681. Hij is er een uit het bekende predikantengeslacht
Voltelen. Op 16 april 1654 werd hij
in Gramsbergen gedoopt. Op 30 oktober 1681
trouwde hij in Gramsbergen met Clasina
Voltelen. In datzelfde jaar kwam hij naar
Heemse. Hij is daar overleden in augustus
1710. Hij komt een aantal malen voor bij
18
overdrachten voor de schout van het Ambt-
Hardenberg: 'erschenen is de Wel Gebr. Juffer
Anna Judit Blanckvoort in deesen geassisteert
met de Eerwaerde Heer Lubbert Voltelen
Pastoor tot Heemse...'.
R van Staveren (1694 - 1702)
Petrus van Staveren, geboren te Coevorden in
1676, werd in Heemse als adjunct bevestigd in
1694. Een aankomend predikant kon als assistent
van de ordinarius aangesteld worden.
Overleed de ordinarius of werd deze beroepen
naar een andere plaats, dan kon de adjunct
ordinarius worden. We zien dat in het geval
van Willem Stolte (zie verderop). In 1702
vertrok Van Staveren naar Coevorden, waar hij
als predikant beroepen was en verdwijnt hij
geruisloos uit de geschiedenis van Heemse net
zo als hij er in gekomen was.
C. van Walcheren (1702 - 1708)
Ook Cornelis van Walcheren kwam hier als
adjunct. Evenals Petrus van Staveren is hij hier
nooit als ordinarius benoemd. Na een beroep te
hebben ontvangen vertrok hij naar Enkhuizen.
Wij komen hem ook tegen, wanneer hij
aanwezig is bij het opstellen van een
hypotheekakte.
'....personelijck is gecompareert en erscheinen
de Wel Gebr. Vrou Maria Elisabeth van Langen
geassisteert met Dominus Cornelis van
Walcheren als haer Wel Gebr. tot deeser saeke
vercorene en van den Gereghte toegelaten
momber.'
A. Stolte (1708 - 1757)
Eerst als proponent en later als adjunct kwam
Antonie Stolte de gemeente van Heemse dienen.
Hij was geboren in Nieuwleusen op 24
augustus 1683. In 1711 werd hij ordinarius.
Hij trouwde op 16 augustus 1732 met
Christina van Niel. Op 23 maart 1757 verzocht
ds. Stolte de vergadering van de Goedsheren
en Erfgenamen hem emeritaat te verlenen.
'Dat hij, vermits sijn hooge jaren en

daar door veroorsaakte lighaams en geestes
zwakheden, niet langer, so als sijn Eerwaarde
wel wenschte, den predik en andere diensten in
dese gemeinte, konde waarnemen' Tevens
verzocht in dezelfde vergadering om een
adjunct en stelde voor daarvoor zijn zoon te
benoemen. Het verzoek werd door de vergadering
ingewilligd. Ds. Stolte gaat dan alleen nog
maar voor als zijn zoon Willem elders preekt.
En dat gebeurde nog weleens. Hij is op 27
december 1765 overleden. Zijn weduwe bleef
in de pastorie wonen. In het register der
huisgezinnen en personen van 1767 wordt zij
nog genoemd als 'de vrouw weduwe Stolte'.
Verder wordt zijn naam genoemd in diverse
acten. In 1740 komt zijn naam voor in een
hypotheekacte, waarin de comparanten toegeven
een bedrag schuldig te zijn aan de predikant
en zijn vrouw. Het bedrag is later afgelost
in 1770 aan de weduwe van de predikant.
Tijdens zijn periode hier zijn er een aantal
onverkwikkelijke zaken geweest op het kerkelijk
erf. Ruzie in de kerk over het begin van de
dienst. De koster, Albert Warmelink, begon de
dienst meestal met het zingen van een psalm,
waarna de predikant de preekstoel besteeg. Ds.
A. Stolte kwam nogal eens wat later - iets
waaraan zijn zoon zich later ook wel schuldig
maakte -, waarop de koster de volgende zondag
ook te laat kwam en begon met een psalm. De
heer van Heemse had daarover wat te zeggen.
Een handgemeen van de jongste zoon van de
predikant met de heer van Heemse was het
gevolg. De schout moest er aan te pas komen
en de zaak werd tot in hoogste instanties
uitgezocht. Voortaan moesten de diensten om
10 uur beginnen en om 11.30 beëindigd zijn.
W. Stolte Azn. (1757 - 1795)
Willem Stolte is als zoon van ds. A. Stolte in
Heemse geboren en daar gedoopt op 19 juli
1733. Hij werd in de vergadering van de
Goedsheren en Erfgenamen van 5 mei 1757
beroepen als adjunct. Na het overlijden van
zijn vader werd hij in 1765 ordinarius. In 1802
is hij overleden en begraven te Heemse op 9
mei 1802. Hij was ongehuwd. Tijdens zijn
verblijf in deze gemeente werd de pastorie op
zijn verzoek verbouwd en vergroot. Ook hem
komen wij regelmatig tegen in het rechterlijk
archief van het Ambt-Hardenberg. De vechtpartij
in de kerk van Heemse had een lange
nasleep. In "Rondom den Herdenbergh" uit
1994 en 1995 worden deze zaken uitgebreid uit
de doeken gedaan. Wie het rechterlijk archief
van het Ambt Hardenberg doorneemt, komt ds.
W Stolte vaak tegen bij hypotheekac-ten,
verkopen, overdrachten en andere zaken.
C. N. Lamping (1797 - 1805)
Carel Nicolaas Lamping, geboren te Baccum
in het graafschap Lingen omstreeks 1772, werd
op 11 oktober 1797 in de vergadering van de
Goedsheren en Erfgenamen eerst als proponent
en adjunct te Heemse bevestigd, later als
ordinarius. Hij was gehuwd met Anna
Elisabeth Zelders. Tijdens zijn predikantschap
in Heemse ontstond de brand in de pastorie in
1805 waarbij de pastorie zwaar beschadigd
werd en de kosterij afbrandde. In 1805 is hij
vertrokken naar Rijnsaterwoude. De
Goedsheren en Erfgenamen besloten de vacature
in 'Boekzaal der geleerde Wereld' te
plaatsen, zodat proponenten de gelegenheid
zouden krijgen 'hunne gaven in Heemse te
doen horen \
H.Wineke (1806 -1836)
Hendrik Wineke werd geboren op 24 december
1784 in Nieuwenhuis (Neuenhaus). Op 22jarige
leeftijd kwam hij naar Heemse om daar
de gemeente dertig jaar te dienen. Toen hij als
proponent hier beroepen werd, moest hij tijdelijk
ergens anders ondergebracht worden,
omdat de pastorie hersteld moest worden. Hij
was 12 juli 1812 ondertrouwd met Anna
Bartha Hein. Hij behoort tot de in die tijd
'Verlichte' predikanten. In onze tijd zouden we
ze progressief of vrijzinnig noemen. Op 17
augustus 1836 overleed hij aan de gevolgen
van een bloedspuwing. Een week later hield de
consulent, ds. T.J. Jansen Schoonhoven de
lijkrede n.a.v. Marcus 4:29 'En als de vrucht
zich voordoet, terstond zendt hij de sikkel
19

daarin, omdat de oogst daar is'. Een halfjaar
daarvoor had hij op 14 februari 1836 zijn dertigjarig
jubileum als predikant gevierd. In zijn
toen gehouden preek met als tekst Gal. 1:8-10
refereerde hij in bedekte termen aan de problemen
die in de toenmalige Hervormde kerk
aan de hand waren. Hij sprak over de 'tegenwoordige
onrustige tijdsomstandigheden,
dewelke elders, en ook ter dezer Gemeente
plaats hebben '. De Afscheiding hing in de
lucht. Hij moest daar niets van hebben.
Bijeenkomsten in die sfeer liet hij uiteenjagen.
Hij kreeg van Clara Feyoena van Raesfelt -van
Sytzama een jaargeld. Volgens de veetelling in
1823 gehouden bezat hij een paard. Hij wordt
wel eens de gouden dominee genoemd. Tijdens
zijn predikantschap werd in 1807 het eerste
orgel in de kerk aangebracht, geschonken door
Clara Feyoena. In 'Boekzaal der geleerde
Wereld' van 1807 staat een uitvoerig verslag
over de ingebruikneming. De kerk was
stampvol. Ds. Wineke leidde de bijeenkomst,
waarin 'dit kostbaar en prachtig geschenk aan
den openlijke eerdienst van den allerhoogsten
God is toegewijd'.
S. H. Coldeweij (1838 -1843)
Samuël Henricus Coldeweij kwam op 18
februari 1838 als candidaat naar Heemse. Hij
was in de vergadering van de Goedsheren en
Erfgenamen van 14 augustus 1837 met algemene
stemmen benoemd tot de nieuwe herder
en leraar van Heemse. Hij werd op 20 april
1811 geboren in Deventer. Tijdens zijn verblijf
hier - de Afscheiding had al in 1836 plaatsgevonden
- ondertekende een aantal gemeenteleden
een verklaring waarmee zij zich afscheidden
van de Hervormde kerk en overgingen
naar wat later de Gereformeerde kerk ging
heten. Het notulenboek van de kerkenraad van
de Hervormde Kerk te Heemse vermeldt aangaande
deze gedenkwaardige gebeurtenis het
volgende: Vergadering gehouden den 6e April
1841. Al de leden tegenwoordig, uitgenomen
de Heer van Foreest van Heemse en A.
Waterink, beide door wettige redenen verhinderd.
Deze buitengewone vergadering was bijeengeroepen,
omdat de Separatisten hun ver-
20
langen te kennen hadden gegeven om zich formeel
van de gevestigde Herv. Kerk aftescheiden.
Dien ten gevolge werd hun ter onderteekening
voorgelegd eene verklaring van dezen
inhoud: 'Wij ondergeteekenden verklaren bij
dezen ons geheel vrijwillig van de gevestigde
Hervormde Kerk aftescheiden en ten gevolge
daarvan tevens afstand te doen van de regten
en voorregten aan dat Kerkgenootschap verbonden.'
In een latere aflevering zullen wij hier verder
op ingaan.
Op 23 juni 1842 huwde ds. Coldeweij in
Deventer met Jannetje Bussink. In 1843 is hij
vertrokken naar Borculo.
S.H Coldeweij
C. D. L. Bahler (1843 - 1844)
Christiaan Daniël Louis Bahler was een predikant
die in zijn studententijd had behoord tot
de 'club van Scholte', dus eigenlijk een van de
Afgescheidenen. Deze studenten verzetten zich
hevig tegen het rationalisme in de godsdienst.
Hij was geboren in 1806 als domineeszoon in
Zwolle. Hij was gehuwd met Maria Elizabeth
van 't Hooft. Zijn eerste gemeente was die van
Aalst in de Bommelerwaard. In de

vergadering van de Goedsheren en Erfgenamen
van 14 maart 1843 werd met meerderheid van
stemmen aangenomen hem een beroep te doen
toekomen onder protest van de baron Van
Ittersum. In de notulen is anderhalve pagina
gewijd aan zijn bezwaren. Op 9 juni 1843 deed
hij intrede in de hervormde gemeente te
Heemse. Een aantal van de Afgescheiden
Heemsenaren keerde onder zijn verblijf hier
weer terug naar de 'Liberale' Hervormde kerk,
wat niet verwonderlijk was gezien zijn
preektrant in de geest van de predikanten uit de
groep van ds. H. de Cock. Op 27
oktober 1844 preekte hij zijn afscheid, omdat
hij beroepen was naar IJlst. Na zijn vertrek
gingen de Afgescheidenen toch weer naar de
Afgescheiden kerk, waar zij nu een beetje als
'zwervers' beschouwd werden, die volgens de
kerkenraad van de zgn. Afgescheiden kerk
wel, maar naar de mening van de toenmalige
ds. W. van Leeuwen niet zomaar weer opgenomen
konden worden. In een andere aflevering
zullen wij nog verder op deze gebeurtenissen
ingaan.
(wordt vervolgd)
Tijdens het predikantschap van ds. Wineke schonk
Clara Feyoena dit orgel.
21

Afgerekend met de schenker en de bakker
Tientallen schenkers en bakkers zijn in de loop van de vorige eeuw bijgezet in de rij van verdwenen
ondernemers in Ambt- en Stad Hardenberg. Door zo 'n bakkerij en café in de schijnwerper te
plaatsen laten wij een stukje historie herleven.
Bakker Kampherbeek
In november van het jaar 1869 verhuurde de
weduwe van molenaar Jan Antonie van
Houselt aan Hendrik Jan Kampherbeek een
woning nabij de molen in Radewijk waarin een
winkel en bakkerij gehuisvest waren.
Kampherbeek, geboren in 1844 in Stad
Hardenberg, leerde het bakkersvak in Zwolle.
Hij trouwde in 1870 met Albertje Smits uit
Dalen. In de periode dat de molen vacant was,
fungeerde hij ook als molenaar. Omstreeks
1890 vroeg Kampherbeek een vergunning aan
tot het stichten van een eigen bakkerij in
Radewijk. Deze werd gevestigd in de boerderij
iets verderop aan de overkant die men in 1875
had laten bouwen. Zoon Jan geboren in 1877
zette met zijn vrouw Hendrikje Buiting het
bedrijf voort. Jan bekleedde veel bestuursfunc-
22
F. Kampman-Herbert / J. Luisman-de Jonge
ties. Jarenlang was hij taxateur van het
Gramsberger Paardenfonds. In het jaar 1928
werd een nieuwe winkel en bakkerij gebouwd
ten oosten van de boerderij aan de
Radewijkerweg. Eenjaar later werd het bakkersbedrijf
overgenomen door de oudste zoon
Hendrik Jan, geboren in 1900 in Radewijk en
diens echtgenote Jennigje Veurink. De boerderij
werd voortgezet door broer Lambert
Kampherbeek. Hendrik Jan en Jennigje kregen
een zoon en vier dochters. Het was hard werken.
Jennigje deed meestal de winkel en
Hendrik Jan bakte het brood. Ook werd er
gevent met kruidenierswaren. Als venters had
men onder andere in dienst Gerrit Jan Hakkers
en later zijn broer Hendrik Hakkers. Ook werd
er in 1946 bij Kampherbeek een handbediende
telefooncentrale gevestigd.

Zoon Hendrik haalde zijn bakkersdiploma bij
Tinselboer in Vroomshoop. Voor zijn diensttijd
werkte hij al mee in de bakkerij van zijn
vader. Tot 1957 bakten ze zelf het brood.
Daarna betrok men het van de Centrale
Bakkerij de Noord Oosthoek in Bergentheim.
In 1959 trouwde Hendrik met Johanna Roelofs
uit Wielen (D) Ze namen in 1965 na een flinke
uitbreiding de winkel over. Het werd een
zelfbedieningszaak met een keur aan artikelen.
Er was veel werk aan de winkel. Bestellingen
moesten weggebracht worden en ook de
benzinepomp die overgenomen was van smid
Runhaar, moest bediend worden. Hendrik had
bovendien een baan als vertegenwoordiger. De
vier dochters Kampherbeek werkten vaak in
hun vrije tijd mee. Om gezondheidsredenen
heeft men eind 1986 de winkel moeten sluiten.
Daarmee kwam een eind aan een bijna 125
jarige traditie.
Bakker Runhaar
Derk Willem Runhaar leerde het bakkersvak
bij zijn vader in diens zaak in Zwolle. Hij
trouwde met Aaltje Borneman uit Hardenberg.
In 1906 huurde hij de verlopen bakkerij van
van Houselt in Radewijk tegenover de molen.
Drie jaar later kocht hij een stuk grond naast
dit pand en bouwde er een eigen huis en bakkerij
. Het ongeluk sloeg voor de familie
Runhaar toe, toen in 1914 hun huis in vlammen
opging. Alleen de oven bleef intact zodat
het bakken door kon gaan. De brand was veroorzaakt
door één van de inwonende commiezen
die in bed rookte. Het gezin vond gedurende
de herbouw van hun huis vier maanden
gastvrij onderdak bij Roelofs (Beenen op de
Hanekamp). Ook de verkoop van brood
gebeurde vanuit het bakhuis bij deze boerderij.
Het was 's morgens vroeg dag voor vader Derk
Willem en zoon Hendrik Jan. Om 5 uur werd
er begonnen met brood bakken en om 10 uur
lag het in de schappen. De oven werd met
takkenbossen gestookt totdat men in 1946 op
oliestook overging. Met paard en kar werd het
brood uitgevent. Van lieverlee ging men ook
kruidenierswaren verkopen. Willem
Hagedoorn begon in de oorlog met venten
voor Runhaar en heeft dit werk 27 jaar gedaan.
De wegen waren in die tijd slecht. Als er veel
sneeuw lag kreeg de bakker vaak hulp van
boeren die bijsprongen. Er werd dan met
23

paard en slee brood bezorgd. De kinderen
moesten na schooltijd ook meehelpen venten.
In 1955 werden de taken verlicht doordat er
een bestelbusje aangeschaft werd en in 1959
kwam er helemaal een grote verbetering door
de verharding van wegen. Vanaf 1960 werd het
brood betrokken van broodfabriek Hendriks uit
Nieuw- Amsterdam. Moeder en dochter Riek
runden samen de winkel. Toen Riek trouwde in
1970 moest er raad geschaft worden. Na veel
wikken en wegen hebben dochter Alie en haar
man Willem Ridderman het bedrijf
overgenomen. De winkel groeide uit tot een
zaak waar vrijwel alles te koop was.
Buurtsuper 'Vivo' en later 'Cirkel' was een
echte ontmoetingsplaats terwijl de winkeldeur
de functie had van mededelingenbord voor
diverse activiteiten. In 1994 werd de winkel
opgeheven vanwege gebrek aan opvolging. Op
28 juni van dat jaar werd er een groots
afscheidsfeest georganiseerd voor de familie
Ridderman-Runhaar. Mooie plakboeken en
fotoalbums getuigen van dank en waardering
voor jarenlange service aan de plaatselijke
bevolking
Bron: Het Boek van Roke
Café Gerrit Evers.
Direct na de Eerste Wereldoorlog liet Gait
(Gerrit) Evers op de kruising Dorpsstraatwest/Groenedijk
in Kloosterhaar een café bouwen.
Het stond nog juist in de gemeente Ambt
Hardenberg. Gerrit, geboren op 28 juni 1891
was een zoon van Hendrik Evers en Hermina
Berghuis. Zij waren huurders van een boerderijtje
dat juist achter dit café stond en toebehoorde
aan de Graven van Almelo die hier nog
steeds eigendommen hebben. Gerrit is in 1913
getrouwd met Hermina Potter uit Manderveen.
Na vijf jaar in Manderveen gewoond te hebben,
besloten ze hun geluk te beproeven in
Kloosterhaar. Gerrit was een zeer actief en
ondernemend persoon. Zo was hij initiatiefnemer
en medeoprichter van de voetbalvereniging
in 1922 en medeoprichter van Plaatselijk
Belang Kloosterhaar in 1927. Zijn café werd
dan ook een echt dorpscafé waar de plaatselijke
voetbalclub resideerde en de bekerkast een
plaats had. Ook de muziekvereniging
'Crescendo' hield hier haar uitvoeringen. Het
echtpaar Evers kreeg zeven kinderen. Naast
caféhouder was Gerrit een fervent jager. Zijn
jachtterrein lag in de zogenaamde
Ruschlandvenen in de gemeente Vriezenveen
Begin jaren dertig. Het café was een echte pleisterplaats. Boven de deur stond: Café Biljart T.
Biglaar Verlof. Bij het rechter raam van de serre zien we cafébaas Theunis Biglaar. Links de afslag
van de Groenedijk.
24

Foto mei 2005
en ook jaagde hij in Sibculo. In 1930 zette hij
zijn beroep van caféhouder in Vroomshoop
voort in de buurt van de Puntbrug aan de
Oranjestraat. Het café in Kloosterhaar werd
verhuurd aan Theunis Biglaar. Theunis had al
een soort huiskamercafé gehad in het pand
waar nu de supermarkt van Tinus Jager is aan
de Dorpsstraat. In die periode telde
Kloosterhaar maar liefst vier cafés, te weten
het café van Gerrit Evers, het café van
Theunis Biglaar (op het pand van supermarkt
Jager), café Sickman (op het pand van meubelmakerij
Klaas Olthoff) en café Evers, nu
'Het Olde Jagershuus' van Teun Mollen. De
eigenaar van dit laatste café was Gerrit Jan
Evers, een halfbroer van Gerrit en evenals hij
een fervent jager.
Tegen het café was een ruimte aangebouwd
die in 1930 verhuurd werd aan Gerard
Potgieter die hierin een fietsenmakerij begon.
Theunis Biglaar heeft het café ongeveer vijf
jaar gehuurd. In de moeilijke crisisjaren durfde
hij het aan om aan de overzijde een nieuw
café te laten bouwen, het huidige café 'de
Kleinhaar'. Nadien werd door een nieuwe
potentiële huurder nog geprobeerd het oude
café biljart voort te zetten maar deze inspanningen
strandden omdat de vergunning van
Biglaar op persoonlijke naam stond en dus
was meegegaan naar het nieuwe café. Zo
kwam er na 16 jaar een definitief eind aan dit
café. Het cafégedeelte werd verbouwd tot een
drietal woningen waar onder anderen Willem
Bladder, Klaas Engels, Jans Klinkien, Harm
Boerties en Gerard Potgieter gewoond hebben.
Na het overlijden van Potgieter in 1943 werd
de fietsenmakerij direct na de bevrijding verhuurd
aan Gerrit Hek uit Almelo. Gerrit was
bekend in deze omgeving doordat hij onderduiker
was geweest in Bruchterveld. Direct na
de oorlog was er nog weinig geld onder de
bevolking waardoor klanten zeiden: Schrief 't
mar effen op Gait, ik komme later wal een
keer betaal'n. Van 1970 tot 1986 was Gerrit
stichter en eigenaar van de museumboerderij
'Gerrie Hoeve' in Lattrop. De fietsenmakerij
en woning werden gekocht door de heer G. D.
Jurriën die hierin nog een aantal jaren een
smederij dreef tot hij het pand in 1959 verkocht
aan de familie F. Ekkel die het nu nog
steeds bewoont. De oude fietsenmakerij/smederij
werd afgebroken maar het huidige woonhuis
heeft nog steeds kenmerken van het oude
café Evers.
Met dank aan F. Ekkel, Kloosterhaar
25

Huize Welgelegen: 'des schrijvers huize' beschreven
(huizen van naam 31)
Op vrijdag 20 mei 2005 vond de officiële opening van het nieuwe notariskantoor aan de
Scholtensdijk 20 plaats: in huize Welgelegen. Ter gelegenheid van deze heuglijke gebeurtenis verscheen
gelijktijdig een boekwerk met bijdragen van verschillende auteurs waarin waardevolle historische
documentatie over dit huis en zijn bewoners werd verwerkt. Deze aflevering van 'huizen
van naam' is dan ook wat de gegevens betreft schatplichtig aan deze uitgave. Naast aandacht voor
huis, tuin, bewoners en functie zullen we ook enkele evaluerende opmerkingen wijden aan de
publicatie Welgelegen, 'des schrijvers huize'.
Het huis Welgelegen en zijn functie. Het huis
Welgelegen zoals menigeen dat kende voor
de notariële verbouwing stond daar sinds
1856. Het was een statig en voornaam
landhuis, zo men wil een villa, in een
neoclassicistische stijl gebouwd met stijlkenmerken
als symmetrische indeling en met
muren voorzien van een witte pleisterlaag,
nauw verwant aan dat andere landhuis in
Heemse: huize Nijenstede.
Huize Welgelegen: voorzijde met oprit
26
K. Oosterkamp
Het historisch perspectief geeft ons echter een
doorkijkje naar een verder verleden. We weten
dat op 11 mei 1736 schout Arnold Voltelen
'een huijs en hoff staande en gelegen tot
Heemse' in eigendom krijgt, het huis op de
plaats van het huidige Welgelegen. Het waarschijnlijke
stichtingsjaar van dat gebouw moeten
we zoeken rond het begin van de achttiende
eeuw, in opdracht van schout Hendrick
Holt.

De eerste functie is dus die van een
Schoutenhuis of Scholtenshuus. Een schout
combineerde een aantal functies die nu door
verschillende personen worden uitgeoefend-hij
was bestuurder — burgemeester -, hij sprak
recht en bekrachtigde officieel allerlei
gemaakte overeenkomsten, zoals testamenten
en koopaktes, dus hij was ook notaris. Het
spreekt vanzelf dat een Schoutenhuis wat uitstraling
betreft moest bijdragen aan de waardigheid
van het schoutambt.
Na het overlijden van Arnold Voltelen wordt
het huis door de erfgenamen verkocht en breekt
er een periode aan van snel wisselende
eigenaren en bewoners, totdat op 14 januari
1805 Christiaan Lodewijk graaf van Rechteren
eigenaar van Welgelegen wordt. Christiaan
Lodewijk was tevens heer van Gramsbergen en
Collendoorn, kapitein ter zee, lid van de
Ridderschap van Overijssel en drost van
IJsselmuiden. Hij was getrouwd met Armgert
Ebella Juliana, de enige dochter van Isaac
Reinder van Raesfelt en Clara Feyoena en
daardoor was hij in bezit gekomen van de
havezate Heemse en uitgestrekte bezittingen in
Heemse en Collendoorn. Waarschijnlijk wilde
Welgelegen met voortuin op een oude foto
hij op Welgelegen genieten van een rustige
oude dag.
Na zijn dood verhuurt jonkheer Jacob van
Foreest het huis, totdat in 1835, een der erfgenamen
op Welgelegen wil gaan wonen:
Theodora Sophia van Foreest van Heemse, pas
getrouwd met Jan Arent baron van Ittersum. Zij
verwerven in 1854 het huis in volledige
eigendom en nemen dan het besluit om er een
geheel nieuw en eigentijds huis te laten bouwen:
vanaf 1856 staat het huidige Welgelegen
daar aan de Scholtensdijk. Van Ittersum was lid
van de Overijsselse Ridderschap, enige tijd lid
van de Provinciale Staten en raadslid en
wethouder. Hij overleed in 1874, zijn vrouw in
1887. Na de boedelscheiding krijgt zoon
Willem baron van Ittersum het onroerende goed
en krijgt dan het door hem bewoonde
Welgelegen ook in eigendom. Willem was in
1874 benoemd tot burgemeester van Stad
Hardenberg, waarmee weer een van de oude
functies terugkeerde op Welgelegen. Hij
trouwde met Zwaantine Theodora Walter uit
Oude Pekela. Naast het burgemeesterschap was
Willem enige tijd lid van de Provinciale Staten
en zette hij zich in voor het waterschap
27

en de totstandkoming van de spoorlijn van
Zwolle naar Hardenberg. Na zijn overlijden
bleef de weduwe, barones Van Ittersum, bijgestaan
door haar personeel op Welgelegen
wonen. Haar oudste zoon, Jan Arent, woonde
met zijn gezin in Baarn, in Huize Nieuw
Heemse(!), terwijl haar jongste zoon, Willem
Christiaan Theodoor, het schuin tegenover
Welgelegen landhuis Heemse bewoonde. Hij
zou tijdens de oorlog sympathiseren met de
Duitse bezetters en zich aansluiten bij de
N.S.B. In 1945 overleed hij in Dalfsen, in
gevangenschap. In 1952 overleed de oude
barones, bijna honderd jaar oud.
Huize Welgelegen werd hierna kerkelijk bezit
van de hervormde gemeente van Heemse. Het
heeft ongeveer een halve eeuw diverse
bestemmingen gehad: vergaderruimte, oudheidkamer,
kleuterschool, architectenbureau,
totdat aan het begin van de nieuwe eeuw
Welgelegen werd aangekocht door Vechtstede
Notarissen.
Met respect voor de architectonische waarde
van het gebouw werd een grondige restauratie
gepleegd, waarbij ernaar gestreefd werd om
Oud en nieuw: nog steeds wel gelegen'
28
nieuwe uitbreiding te laten harmoniëren en te
integreren met het bestaande. Zowel wat
betreft de vormgeving als de uitvoering in de
gekozen materialen mag de poging geslaagd
heten. Opnieuw is een van de oude functies
van het schoutenhuis - deze keer het notariaat
- teruggekeerd op Welgelegen en opnieuw,
eigenlijk nog steeds, staat er een huis dat de
waardigheid en soliditeit van het uitgeoefende
ambt in zijn uitstraling bekrachtigt.
De tuin
Op de oude foto is een strak geometrisch
geordende tuin te zien: rechte en cirkelvormige
lijnen met symmetrische beplanting. Deze
formele tuinaanleg en de neoclassicistische
bouwstijl zorgden voor een duidelijk zichtbare
eenheid. In later tijd moet de formele belijning
zijn losgelaten - teveel onderhoud of
verandering van smaak? De lijnen werden wat
losser, grilliger en daardoor 'natuurlijker'.
Gazons, heester- en boomgroepen accentueerden
dat effect. In veel gevallen - zeker op
landgoederen - legde men dicht bij huis perken
met bloemplanten, vaak formeel en strak,
terwijl wat verder bij het huis vandaan de

sfeer van een natuurlijk landschap werd opgeroepen.
Het is deze 'gemengde stijl' die de tuinarchitecten
P. Arkenbout en J. Mauritz bij het vernieuwde
Welgelegen hebben toegepast. We
zien rechte paden en plantenvakken, formele
hagen, maar de uitstraling van de tuin naar de
omgeving wordt vooral bepaald door de prachtige,
grote en oude beuken en een overvloedig
aantal rododendrons voor het huis en langs de
oprit.
De naam Welgelegen
De eerste vermelding van de naam Welgelegen
in de archieven dateert van 28 juli 1787. De
betekenis stelt ons niet voor problemen: een
goede en gunstige ligging hebbend. Het
woordelement wel wordt grammaticaal
benoemd als een bijwoord, d.w.z. dat het
woord een hoedanigheid uitdrukt van een
werkwoord. Wel zegt dus iets van gelegen, liggen.
Deze betekenis komt vrij in de zin in de
huidige spreektaal niet of nauwelijks meer
voor, wel nog veel in vaste combinaties: welbehagen,
welbevinden, welvarend, welgedaan,
enz. Vaste woordcombinaties hebben meestal
een wat voorname gevoelswaarde. De naam
Welgelegen wordt dan ook meestal niet gebezigd
voor een eenvoudig stulpje op een overigens
zeer fraai plekje, maar bij voorkeur voor
een deftig en voornaam huis op een mooie
locatie.
Een 'plezierig' boek
Ter gelegenheid van de opening op 20 mei
2005 verscheen een zeer fraai boekwerk over
het huis, zijn functie en zijn omgeving.
Centraal in het boek staan de bijdragen
geschreven door Erwin Wolbink over Huize
Welgelegen en het notariaat. Op basis van
beschikbare archivale gegevens is een gedetailleerde
beschrijving gegeven van de
geschiedenis van het huis en vooral van zijn
bewoners, soms met aardige anekdotische
details. Omdat het huis een notariële bestemming
kreeg, werd er ook een hoofdstuk gewijd
aan de ontwikkeling van dit ambt, in
Hardenberg.
De opdrachtgevers van dit boek, de Vechtstede
notarissen, vonden het passend om ook de
buren te betrekken in de historische aandacht.
Bram de Roo beschrijft in zijn hoofdstuk de
geschiedenis van De Witte of Lambertuskerk.
Niet alleen het burenaspect heeft gewogen,
Welgelegen is immers ook enige tijd kerkelijk
eigendom geweest.
Arnoud Pullen heeft in een uitvoerige bijdrage
een geschiedenis van Heemse geschreven en
daarmee de historisch-sociale context van
Welgelegen belicht. Tegen de achtergrond van
de nationale en Europese ontwikkelingen die
slechts zeer globaal konden worden aangegeven,
wordt op een prettig sympathiserende
toon de lokale geschiedenis geschetst.
In een kort hoofdstuk vertellen de tuinarchitecten
Pieter Arkenhout en Jan Mauritz over
hun uitgangspunten ten aanzien van het tuinontwerp
en vooral over het voorkomen van de
verschillende bomen.
Notaris Rieks Bulthuis leidt het boek in en uit.
Het is een erg mooi boek geworden.
Gebaseerd op interessant archiefmateriaal is,
goed gedocumenteerd en leesbaar geschreven,
een aantal aspecten van de Heemser geschiedenis
bij elkaar gebracht. Er is erg veel zorg
besteed aan de vormgeving: de tekst is gedrukt
in een zachtrode inkt die misschien bij
langdurige lezing niet steeds voldoende contrasteert
met het papier. Het is echter niet
zozeer een leesboek, maar veel meer een kijken
snuffelhoek. De vele en prachtige illustraties
nodigen daartoe uit.
Het boek is met plezier geschreven en vormgegeven,
op die toon is verteld over Heemse,
de kerk en Welgelegen. De notarissen en hun
medewerkers hopen ook zo op Welgelegen
hun ambt te kunnen uitoefenen. Niet alleen
Heemse, maar iedereen die onze historie een
warm hart toedraagt, mag zich met datzelfde
plezier realiseren dat een uiterst waardevol
pand behouden bleef.
29

Salland's Volksblad, tweede kwartaal 1905
Een aantal opmerkelijke krantenberichten uit de periode april t/m juni 1905. De spoorlijn was in
gebruik genomen en volgens de dienstregeling kon men vanuit Zwolle twee keer daags met de trein
Hardenberg bereiken; de reistijd bedroeg anderhalfuur. Vanaf Ommen was Hardenberg in veertig
minuten te bereiken met tussenstops in Junne, Beerze, Mariënberg, Bergentheim en Brucht. Een
van de eerste slachtoffers van de trein was de venter J.R uit Den Velde. Samen met zijn zoontje
reed hij met zijn paard en karretje tegen de locomotief, de slagbomen waren niet neergelaten. In de
logementen van Niehoff en Kuiper te Gramsbergen vond de inzet en verkoop van het nieuw
gebouwde woonhuis van L. van 't Oever te Radewijk plaats. In Bergentheim zou eindelijk een
hulpkantoor der posterijen komen. In Hardenberg werd de bakkerij van G.A. van der Haar gebouwd
door de bouwkundige G.J. Bruinsma Azoon (thans Stationsstraat 6: Bruinsma Kantoorefficiency).
In Den Haag vond de aanbesteding plaats voor het maken van een regelmatig rivierbed in het
gedeelte van de Vecht tussen Stad Hardenberg en Ane. De laagste inschrijver was J. Prins van
Wijngaarden voor de somma van f 168.874. Bij Dorgelo in Lutten was een bierkar te koop en de
gemeente Stad Hardenberg verhuurde haar veldweiden in het Hardenbergerveld.
30
D. Hesselink-Zweers en E. Wolbink