Gezondheidsprofiel Groningen 2010 - GGD Groningen

Grootegast
Gezondheidsprofiel
Marum
Groningen 2010
De Marne
Zuidhorn
Leek
Winsum
Bedum
Groningen
Loppersum
Haren
Eemsmond
Ten Boer
Slochteren
Hoogezand-
Sappemeer
Appingedam
Veendam
Delfzijl
Menterwolde
Pekela
Oldambt
Stadskanaal
Bellingwedde
Vlagtwedde
Samen werken aan gezondheid

Colofon
Gezondheidsprofiel Groningen 2010 is een uitgave van GGD Groningen
Redactie DMBO / epidemiologie
Jan Broer, epidemioloog 050 - 367 4126 (jan.broer@hvd.groningen.nl)
Jeroen Kuiper, onderzoeker 050 - 367 4318 (jeroen.kuiper@hvd.groningen.nl)
Edwin Spijkers, onderzoeker 050 - 367 4127 (edwin.spijkers@hvd.groningen.nl)
Vormgeving GGD Groningen
Druk Repro HVD, januari 2011
Correspondentie GGD Groningen
Directie-, Management- & Bestuursondersteuning
Postbus 584
9700 AN Groningen

Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2

Inhoudsopgave
SAMENVATTING................................................................................................................................ 5
INLEIDING ........................................................................................................................................... 7
1. WERKWIJZE ................................................................................................................................... 9
1.1. Regio-indeling en Monitor Volksgezondheid .............................................................................. 9
1.2. Deelname.................................................................................................................................... 10
2. BEVOLKING .................................................................................................................................. 11
2.1. Leeftijdsopbouw......................................................................................................................... 11
2.2. Herkomstland ............................................................................................................................. 12
2.3. Sociaal-economische status........................................................................................................ 14
2.3.1. Opleidingsniveau................................................................................................................. 14
2.3.2. Werk en rondkomen ............................................................................................................ 15
2.3.3. Onverzekerden..................................................................................................................... 16
3. GEBOORTE EN STERFTE .......................................................................................................... 19
3.1. Geboorte en vruchtbaarheid ....................................................................................................... 19
3.2. Levensverwachting en gezonde levensverwachting................................................................... 21
3.3. Gestandaardiseerde perinatale- zuigelingensterfte en daly’s...................................................... 24
3.3.1. Sterfte rond de geboorte ...................................................................................................... 24
3.3.2. Gestandaardiseerde sterfte................................................................................................... 25
3.3.3. Ziektelast, verloren levensjaren en daly’s ........................................................................... 25
3.4. Oorzaken van sterfte................................................................................................................... 27
3.4.1. Gestandaardiseerde sterfte per gemeente ............................................................................ 27
3.4.2. Doodsoorzaken.................................................................................................................... 27
3.4.3. Uitwendige doodsoorzaken ................................................................................................. 29
3.4.4. Levensbeëindigend handelen............................................................................................... 29
4. LICHAMELIJKE EN PSYCHISCHE GEZONDHEID.............................................................. 31
4.1. Chronische ziekten, aandoeningen en beperkingen.................................................................... 31
4.1.1. Chronische ziekten en aandoeningen .................................................................................. 31
4.1.2. Beperkingen......................................................................................................................... 33
4.2. Subjectief ervaren gezondheid ................................................................................................... 35
4.3. Psychische gezondheidszorg ...................................................................................................... 35
4.3.1. Psychosociale problemen .................................................................................................... 35
4.3.2. Gevoelens van geluk ........................................................................................................... 38
4.3.3. Eenzaamheid ....................................................................................................................... 39
4.3.4. Huiselijk geweld.................................................................................................................. 40
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
3

5. ZORG ............................................................................................................................................... 43
5.1. Vaccinaties en bevolkingsonderzoek ......................................................................................... 43
5.1.1. Vaccinaties .......................................................................................................................... 43
5.1.2. Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker ..................................................................... 44
5.1.3. Bevolkingsonderzoek borstkanker ...................................................................................... 45
5.2. Infectieziekten ............................................................................................................................ 47
5.2.1. Meldingen infectieziekten ................................................................................................... 47
5.2.2. Tuberculose ......................................................................................................................... 48
5.2.3. Seksueel overdraagbare aandoeningen en Sense................................................................. 49
5.3. Mantelzorg ................................................................................................................................. 50
5.3.1. Mantelzorg geven ................................................................................................................ 50
5.3.2. Mantelzorg ontvangen......................................................................................................... 52
5.4. Zorggebruik................................................................................................................................ 53
5.4.1. Huishoudelijke hulp en zorg zonder verpleging.................................................................. 53
5.4.2. Gebruik van zorg. ................................................................................................................ 56
5.4.3. Gebruik van en tevredenheid over zorg............................................................................... 58
5.4.4. Ziekenhuisopname............................................................................................................... 58
5.4.5. Geestelijke gezondheidszorg............................................................................................... 59
5.4.6. Dwangmaatregelen in de psychiatrie (BOPz) ..................................................................... 60
5.4.7. Suïcide................................................................................................................................. 63
5.4.8. Verslavingszorg................................................................................................................... 64
5.4.9. Verpleeghuis en verzorgingshuis ........................................................................................ 66
6. LEEFWIJZE.................................................................................................................................... 67
6.1. Alcohol....................................................................................................................................... 67
6.2. Roken ......................................................................................................................................... 71
6.2.1. Tabak................................................................................................................................... 71
6.2.2. Cannabis en harddrugs ........................................................................................................ 74
6.3. Overgewicht, lichaamsbeweging en voeding............................................................................. 75
6.3.1. Overgewicht ........................................................................................................................ 75
6.3.2. Lichaamsbeweging.............................................................................................................. 78
6.3.3. Voeding ............................................................................................................................... 80
7. OMGEVING.................................................................................................................................... 83
7.1. Tevredenheid woonomgeving .................................................................................................... 83
7.2. Betrokkenheid bij de buurt......................................................................................................... 84
7.3. Lidmaatschap buurtvereniging................................................................................................... 85
7.4. Vrijwilligerswerk........................................................................................................................ 86
7.5. Ervaren milieuproblemen in de woonbuurt................................................................................ 86
7.6. Binnen- en buitenmilieu ............................................................................................................. 87
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
4

SAMENVATTING
Het Gezondheidsprofiel Groningen 2010 geeft inzicht in de staat van de publieke gezondheid in de
provincie Groningen. De inhoud van het profiel is gebaseerd op informatie over de leefwijze,
gezondheid, ziekte, zorg en sterfte uit lokale, regionale en landelijke gegevensbronnen. Het beeld dat
het profiel oproept is op enkele thema’s gematigd optimistisch, al is er in de provincie nog steeds op
diverse terreinen sprake van achterstand.
Het gezondheidsprofiel levert de onderbouwing voor keuzes in het lokaal gezondheidsbeleid, op
gemeentelijk en regionaal niveau. De aanbevelingen voor gezondheidsbeleid zullen later dit jaar op
gemeentelijk niveau geformuleerd worden.
Belangrijkste bevindingen
Levensduur toegenomen, maar nog steeds lager dan landelijk
Al vele jaren worden in Groningen minder kinderen geboren dan elders in Nederland en daarbij op een
relatief hoge leeftijd van de moeder.
De levensverwachting van Groningers is de afgelopen periode met 1,3 jaar toegenomen (tot bijna 80)
maar nog steeds is dit vier maanden minder dan landelijk het geval is. Dat laatste geldt ook voor de
gezonde levensverwachting, het aantal jaren dat in goede gezondheid wordt doorgebracht.
Kanker is sinds 2009 de belangrijkste doodsoorzaak; levensjaren gaan vooral verloren door
longkanker, maar ook door coronaire hartziekten en suïcide (met name in de stad Groningen).
Daarnaast is de perinatale sterfte hoger dan landelijk. Er is sprake van een geleidelijke toename van
levensbeëindigend handelen, conform de landelijke trend.
Bijna de helft van de volwassenen heeft een chronische ziekte, veel daarvan zijn leefstijl gerelateerd
Gevraagd naar hun gezondheid ervaart 85% van de bevolking deze als goed tot uitstekend, en dat
terwijl inmiddels 45% van de volwassenen leidt aan een chronische ziekte zoals te hoge bloeddruk,
hoofdpijn en gewrichtsklachten. De kans op een functiestoornis en een chronische ziekte neemt toe
naarmate men ouder wordt. Met het oog op de vergrijzing zal het beroep op zorg om die reden sterk
toenemen.
Vijftien procent van de jongeren vertoont psychosociale problematiek. Van de volwassenen heeft 4%
een hoog risicoprofiel op het ontstaan van depressie. Daarentegen voelt 6% van de volwassenen zich
(zeer) eenzaam. Dat is iets lager dan vier jaar geleden.
Oude en nieuwe infectieziekten blijven om aandacht vragen
Als wordt gekeken naar infectieziekten heeft de provincie Groningen meer TBC-gevallen (in verband
met de vestiging van het aanmeldcentrum in Ter Apel), maar weer minder SOA-besmettingen (met
uitzondering van Chlamydia).
Groningen boekt met een opkomst van ruim 95% bij de standaardvaccinaties uitstekende resultaten.
Een uitzondering vormt het relatief lagere HPV-vaccinatie percentage van jonge meisjes, waarbij
opvalt dat de provincie Groningen het toch beter doet dan landelijk. Ook is driekwart van de ouderen
beschermd tegen influenza. Tweederde van de vrouwen uit de doelgroep doet mee aan het
bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker en aan de screening voor borstkanker is de deelname
zelfs 85%.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
5

Gebruik van en tevredenheid over zorg
Ten opzichte van 2006 daalde het aantal mensen dat mantelzorg gaf naar 13%. Echter, de helft van de
volwassenen is op basis van vrijwilligheid bereid informele zorg te verlenen. Er is dus nog onbenut
potentieel aan informele zorg in de samenleving.
Het zorggebruik in de eerste lijn (huisarts, fysiotherapeut) en tweede lijn (ziekenhuis) is in Groningen
iets lager dan landelijk. Dit is niet het geval voor zorg zonder verblijf (huishoudelijke hulp en
thuiszorg), die ook na correctie voor leeftijd hoger is dan landelijk. Het valt op dat gebruikers van zorg
over het algemeen tevreden zijn over de kwaliteit van zorg.
Vijf procent van de volwassenen is cliënt in de geestelijke gezondheidszorg, vijf promille in de
verslavingszorg. Opvallend is dat in de provincie beduidend minder dwangmaatregelen worden
aangevraagd in de geestelijke gezondheidszorg dan gemiddeld in Nederland. Daarentegen zag de
verslavingszorg de afgelopen vier jaar een forse stijging van het aantal cliënten.
Gematigd optimisme ten aanzien van leefwijze
Een belangrijke factor van (on)gezondheid is de leefwijze. Ten eerste de alcoholconsumptie: die
daalde gemiddeld licht, vooral bij de groep jonger dan 16 jaar en de overmatig drinkende
volwassenen. In de groep 16 tot 19 jaar daalde het drankgebruik ook, maar bleef het op zorgelijk
niveau. Het aantal ‘zware’ drinkers onder volwassenen (10%) steeg echter iets.
Dan het roken. Achttien procent van de jongeren van 18 jaar rookt dagelijks: evenveel als het landelijk
gemiddelde, maar ze starten in Groningen wel eerder. Van de volwassenen rookt 24%, minder dan
gemiddeld in Nederland, en een daling vergeleken bij 2006.
Het roken van cannabis wordt gemeld door 14% van de jongeren (laatste maand), 30% van de
jongeren heeft ooit cannabis gerookt; deze cijfers zijn globaal gelijk gebleven sinds 2004.
Tenslotte overgewicht, veelal veroorzaakt door een onbalans tussen (verkeerde, te veel) voeding en (te
weinig) beweging. Het goede nieuws is dat het aantal mensen met overgewicht stabiel bleef – het
slechte dat dat niveau met bijna de helft van de volwassenen onverminderd hoog blijft. Vergeleken
met de landelijke normen voldoet 59% van de volwassenen aan die voor bewegen. Wat betreft
voeding: 27% voldoet aan die voor groente, 30% aan die voor fruit en 85% aan die van dagelijks
ontbijten.
Voor alle leefstijlfactoren geldt dat er een duidelijk verband is met sociaal-economische status, en dit
vertaalt zich in verschillen tussen de regio’s.
Geen grote verschuivingen in de kwaliteit van de leefomgeving
Groningers zijn over het algemeen tevreden met hun woonomgeving (rapportcijfer 7,8), maar stadjers
wat minder dan anderen. Als er geklaagd wordt is dat vooral over hondenpoep (34% zegt zich hieraan
te storen), geluidsoverlast (23%, een toename) en rommel op straat (22%). De resultaten over geluid-,
geur- en lichthinder worden beschreven in een afzonderlijk rapport.
De sociale cohesie is goed te noemen, en krijgt een 7,7 op het rapport (ook hier scoort de stad wat
lager). Evenals in 2006 is 30% van de bevolking actief als vrijwilliger, wel zijn er duidelijke
verschillen tussen regio’s.
Er is sprake van een afname van huiselijk geweld, en de hulp na huiselijk geweld is toegenomen. Het
aantal bevestigde gevallen van kindermishandeling bleef de afgelopen jaren stabiel op 3 per 1.000
kinderen van 0 tot en met 17 jaar.
Tot slot
Veel gezondheidsproblemen hebben te maken met een cruciale factor: de sociaaleconomische status,
de mix van opleiding en inkomen. Groepen met een lage sociaaleconomische status vertonen in het
algemeen een minder gezonde leefwijze, bevinden zich in een minder gezonde fysieke en sociale
omgeving en lopen daardoor meer gezondheidsrisico’s, hebben een slechtere gezondheid en een
kortere (gezonde) levensverwachting. De inwoners uit de provincie Groningen hebben een lagere
sociaal-economische status dan landelijk. Dit in combinatie met de vergrijsde bevolking, is de
provincie dubbel ‘belast’. Dit maakt het belang van tijdige signalering en preventie groter, om de
verwachte stijging in de zorgvraag naar behoren op te kunnen opvangen en de bestaande achterstanden
weg te werken.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
6

INLEIDING
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor preventief volksgezondheidsbeleid. Ze leggen daarom elke vier
jaar hun beleidvoornemens in een nota vast. Om dat te kunnen doen, is inzicht nodig in de
gezondheidstoestand van de bevolking. De GGD Groningen maakt eens per vier jaar een
gezondheidsprofiel waarin een actueel beeld van de volksgezondheid wordt geschetst, binnen de
regionale en landelijke beleidskaders. Door de uitwerking op gemeentelijk niveau kan een gemeente
eigen beleidskeuzen maken voor haar lokale gezondheidsbeleid.
Het Gezondheidsprofiel Groningen 2010 is opgesteld op grond van lokaal verzamelde gegevens en
diverse landelijke gegevensbronnen. De meeste cijfers zijn afkomstig uit gezondheidsenquêtes in 2010
van volwassenen en ouderen. Daarnaast is gebruik gemaakt van de jeugdenquête in 2008-2009 van de
GGD Groningen. Verder is geput uit gegevens van periodiek onderzoek van het CBS, RIVM en de
jeugdgezondheidszorg.
Bij de keuze van de onderwerpen van de gezondheidsenquête 2010 is rekening gehouden met de
prioriteiten uit de preventienota van het ministerie van VWS die naar alle waarschijnlijkheid in het
voorjaar van 2011 verschijnt. Daarnaast hebben de beleidsmedewerkers volksgezondheid van de
Groninger gemeenten de voor hen belangrijke thema’s aangegeven. Ook een aantal koepelorganisaties
in de provincie Groningen, zoals het CMO Groningen, Lentis, provincie Groningen, Verslavingszorg
Noord-Nederland, samenwerkende ouderenorganisaties in Groningen en Zorgbelang is gevraagd naar
hun mening.
De in dit rapport gepresenteerde gegevens zijn in het najaar 2010 voorgelegd aan het ambtelijk overleg
volksgezondheid en worden begin 2011 besproken met de bestuurscommissie GGD. Vervolgens
zullen er werkconferenties worden georganiseerd in samenwerking met gemeenten en zorginstellingen
in de provincie Groningen.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
7

Gezondheidsprofiel Groningen 2010
8

1. WERKWIJZE
1.1. Regio-indeling en Monitor Volksgezondheid
In april 2010 viel er bij 9.018 inwoners van de provincie Groningen een enquête op de deurmat met
een uitnodigingsbrief om de vragenlijsten in te vullen (zie tabellenboek figuur 1.2.a en tabel 1.2.b).
Een maand later volgde een herinnering.
Het betreft een representatieve steekproef van 2% van de bevolking van 19 jaar en ouder. Bij de
verwerking zijn de 23 Groninger gemeenten geclusterd in negen regio’s (zie tabel 1.1.1.). Door
bestuurlijke afspraken wijkt deze indeling iets af van de regio-indeling in 2006: gemeente Slochteren
behoort nu bij Centrum-West en de gemeenten Loppersum en Eemsmond behoren nu bij Noord-Oost.
Voor de opstelling van de vragenlijsten is gebruik gemaakt van landelijk gestandaardiseerde
vragenmodules uit de Monitor Volksgezondheid (GGD-NL, RIVM, TNO). GGD’en gebruiken in
gezondheidsenqûetes landelijk uniforme vraagstellingen. Dat maakt het mogelijk gegevens te
vergelijken met gemeenten buiten het eigen werkgebied. De Groninger gegevens worden ook ter
beschikking gesteld voor landelijk gebruik (RIVM).
Voor volwassenen van 19 tot en met 64 jaar en voor personen van 65 jaar en ouder zijn aparte
vragenlijsten gebruikt. Beide vragenlijsten komen voor ongeveer 80% overeen. De vraag over het
gebruik van (verdovende) middelen is enkel aan personen van 19 tot en met 64 jaar voorgelegd.
Alleen personen van 65 jaar en ouder kregen aanvullende vragen over duurzame functiestoornissen
van zintuigen, functiestoornissen bij algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL) en het ontvangen
van mantelzorg.
In de bijlage vindt u informatie per gemeente.
Tabel 1.1.1. Indeling in regio’s en gemeenten
Regio-indeling Gemeente(n)
Stad Groningen
Haren Haren
Westerkwartier Leek, Marum, Grootegast, Zuidhorn
Noord-West De Marne, Winsum, Bedum, Ten Boer
Noord-Oost Delfzijl, Eemsmond, Appingedam, Loppersum
Centrum-West Hoogezand-Sappemeer, Slochteren
Centrum-Oost Veendam, Menterwolde, Pekela
Oldambt Bellingwedde, Oldambt (voor 2010: Reiderland, Scheemda, Winschoten)
Zuid-Oost Stadskanaal, Vlagtwedde
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
9

1.2. Deelname
In totaal hebben 9.018 volwassenen in de provincie Groningen een vragenlijst ontvangen. Deze is door
4.472 ingevuld teruggestuurd. Zie voor de non-respons analyse figuur 1.2.a en tabel 1.2.c.
De relatieve respons van de gezondheidsenquête kent sinds het bestaan een dalende trend. In 1990 was
de respons 65%, in 2006 was deze 55%. Anno 2010 is de deelname aan de gezondheidsenquête verder
afgenomen naar 50%. De absolute en relatieve respons naar regio is respectievelijk weergegeven in
tabel 1.2.1. en 1.2.2.
Tabel 1.2.1. Deelname naar regio, geslacht en leeftijd (aantallen)
Leeftijd 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder Totaal
Regio
Geslacht
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Stad 213 345 142 184 153 156 97 131 605 816 1421
Haren 7 12 20 23 22 22 26 32 75 89 164
Westerkwartier 26 36 64 79 65 74 52 64 207 253 460
Noord-West 20 32 34 50 51 47 43 47 148 176 324
Noord-Oost 38 48 73 81 79 100 74 60 264 289 553
Centrum-West 27 26 51 62 57 66 42 54 177 208 385
Centrum-Oost 17 26 44 60 73 81 49 58 183 225 408
Oldambt 22 34 38 53 61 61 55 48 176 196 372
Zuid-Oost 9 20 26 72 55 88 59 56 149 236 385
Provincie Groningen 379 579 492 664 616 695 497 550 1984 2488 4472
De deelname bij vrouwen ligt beduidend hoger dan bij mannen. Vooral onder jongere mannen is het
bereik van dit onderzoek vrij laag: slechts een derde van de mannen in de jongste leeftijdscategorie
stuurde de vragenlijst ingevuld retour. Bij de 65-plussers is het beeld tegenovergesteld. In deze
leeftijdscategorie is de respons onder mannen hoger dan onder vrouwen.
Tabel 1.2.2. Deelname naar regio, geslacht en leeftijd (%)
Leeftijd 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder Totaal
Regio
Geslacht
♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Stad 34% 53% 41% 56% 52% 59% 55% 47% 42% 54% 48%
Haren 29% 67% 59% 61% 54% 58% 68% 60% 55% 61% 58%
Westerkwartier 35% 47% 42% 58% 56% 61% 49% 53% 46% 56% 51%
Noord-West 30% 53% 35% 61% 48% 57% 68% 53% 44% 56% 50%
Noord-Oost 36% 52% 49% 51% 50% 68% 64% 47% 50% 55% 53%
Centrum-West 29% 43% 40% 48% 54% 62% 58% 58% 45% 54% 49%
Centrum-Oost 31% 38% 39% 52% 50% 58% 52% 50% 45% 51% 48%
Oldambt 27% 49% 40% 50% 54% 54% 60% 42% 46% 49% 48%
Zuid-Oost 29% 54% 30% 60% 53% 59% 57% 54% 46% 57% 52%
Provincie Groningen 33% 51% 41% 55% 52% 60% 58% 50% 45% 54% 50%
Een kleine 2% van de respondenten is niet in Nederland geboren. De respons onder de mensen die niet
in Nederland zijn geboren is 34%.
De meeste mensen geven aan geen geloof aan te hangen. Ruim een kwart van de respondenten is
Protestants Christelijk, 7% is Rooms Katholiek en 1% Islamitisch.
Totaal
Totaal
10

2. BEVOLKING
Leeftijd, geslacht en burgerlijke staat zijn belangrijke voorspellers van de gezondheid en zorgbehoefte.
Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de leeftijdsstructuur, het geslacht en de burgerlijke staat van de
bevolking.
Daarnaast is de sociaal-economische status van de bevolking van belang. Het opleidingsniveau en de
inkomenssituatie zijn in hoge mate bepalend voor gezondheid en zorgbehoefte. Regionale
gezondheidsverschillen worden voor een belangrijk deel verklaard door sociale en economische
factoren. Sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV) vormen daarom een belangrijk
aanknopingspunt voor lokaal gezondheidsbeleid. Het verkleinen van SEGV overstijgt het
beleidsterrein van de volksgezondheid. Daarvoor zijn ook andere beleidsterreinen van belang (arbeid,
huisvesting, uitkeringen, onderwijs, welzijn, etc.).
Verder wordt in dit hoofdstuk de etniciteit van de bevolking beschreven.
2.1. Leeftijdsopbouw
De bevolkingsopbouw van de provincie Groningen is vergelijkbaar met het Nederlandse patroon.
Tussen regio’s in de provincie Groningen zijn er echter wel verschillen. In het Westerkwartier en in
Noord-West Groningen wonen relatief veel jongeren. In de stad Groningen zijn de jongvolwassenen,
voornamelijk studenten, oververtegenwoordigd. In de regio’s Haren, Noord-Oost, Oldambt en Zuid-
Oost wonen verhoudingsgewijs veel ouderen (zie hieronder tabel 2.1.1. en in het tabellenboek figuur
2.1.a voor leeftijdsopbouw per gemeente).
Tabel 2.1.1. Leeftijdsopbouw bevolking naar regio, provincie Groningen en Nederland in 2010 (%)
Regio
Leeftijd
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
0-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65+
Stad 17% 37% 19% 16% 11%
Haren 23% 10% 20% 23% 25%
Westerkwartier 26% 15% 23% 21% 15%
Noord-West 24% 15% 22% 23% 16%
Noord-Oost 22% 15% 22% 23% 19%
Centrum-West 22% 16% 23% 22% 17%
Centrum-Oost 22% 16% 23% 23% 17%
Oldambt 20% 15% 22% 24% 19%
Zuid-Oost 21% 15% 22% 22% 20%
Provincie Groningen 21% 22% 21% 20% 16%
Nederland 22% 19% 23% 20% 15%
11

De demografische druk is een maat voor de verhouding tussen ‘groene druk’ en ‘grijze druk’. ‘Groen’
staat voor relatief jong: het aantal personen in de niet-productieve leeftijdsgroep van 0 tot en met 19
jaar als percentage van de leeftijdsgroep 20 tot en met 64 jaar. ‘Grijs’ zijn de mensen van 65 jaar en
ouder als percentage van de 20- tot en met 64-jarigen. De groene druk is hoger in Haren en het
Westerkwartier. In Haren zijn de ‘productieven’ een naar verhouding kleine groep. De grijze druk is
hoog in Haren en Zuid-Oost. Met het ouder worden nemen functiestoornissen toe en ontstaat vaker
ziekte. Met name in de laatste levensfase wordt de zorgbehoefte groter (tabel 5.4.1. en 5.4.2.).
Figuur 2.1.1. Groene en grijze druk naar regio en Nederland in 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Nederland
2.2. Herkomstland
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
28
35
38
38
36
39
39
39
43
46
46
16
groen grijs
Door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) wordt iemand tot de groep allochtonen gerekend
indien één of beide ouders niet in Nederland geboren is. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen
de eerste en tweede generatie allochtonen. De eerste generatie bestaat uit personen die zelf in het
buitenland geboren zijn en de tweede generatie uit personen die in Nederland zijn geboren met
tenminste één in het buitenland geboren ouder. Van belang is ook het onderscheid tussen niet-westerse
en westerse allochtonen: tot niet-westerse allochtonen worden gerekend personen die hun herkomst
hebben in Turkije, Afrika, Azië en Latijns-Amerika.
De gezondheidstoestand van niet-westerse allochtonen is anders dan die van de westerse allochtonen
en autochtonen. De leeftijdsopbouw van deze bevolkingsgroepen is relatief jong. Door de emigratie,
belaste voorgeschiedenis (geweldservaringen), de nieuwe omgeving, een andere levenswijze, culturele
verschillen en maatschappelijke achterstand staat de gezondheidstoestand van deze allochtonen onder
druk. Om voorgenoemde redenen vergt de medische zorg voor allochtonen en niet-Nederlanders meer
inspanning. In figuur 2.2.1. is de omvang van de groep niet-westerse allochtonen ten opzichte van de
totale bevolking weergegeven. Het percentage niet-westerse allochtonen in de provincie Groningen is
lager dan het landelijk gemiddelde (5,8% versus 11,2%). De hoogste concentraties niet-westerse
allochtonen zijn te vinden in de regio’s Centrum-West (m.n. gemeente Hoogezand-Sappemeer) en
Stad (gemeente Groningen). Het aandeel inwoners van Marokkaanse en Turkse afkomst is in de
provincie Groningen beduidend lager in vergelijking met landelijke referentiecijfers.
25
28
32
25
28
26
32
35
26
48
12

Figuur 2.2.1. Niet-westerse allochtonen naar regio en Nederland (%) bron CBS, 2010
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Nederland
0,7
0,6
0,5
0,5
0,8
1,4
0,7
0,6
2,1
1,9
1,2
1,2
2,3
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2,2
1,6
2,3
Turkije Marokko Suriname & Antillen overig niet-westers
1,9
1,5
0,5
0,9
3,5
2,1
1,9
1,9
3,6
2,8
2,9
0 2 4 6 8 10 12
1,7
5,1
3,9
13

2.3. Sociaal-economische status
De sociaal-economische status (SES) van personen wordt bepaald door de positie die mensen innemen
in de maatschappij. Daarbij kan een klasse- en statuscomponent worden onderscheiden. De
klassecomponent laat zien over welke materiële hulpbronnen iemand beschikt (inkomen, woning,
bezit). De statuscomponent gaat over de verschillen in kennis, houding en gedrag (leefwijze,
risicofactoren). In dit profiel hanteren wij de statuscomponent voor een indeling naar SES.
De sociaal-economische positie van de bevolking weerspiegelt zich ook in de ziekte- en sterftecijfers.
Sociaal-economische gezondheidsverschillen berusten op twee verschillende mechanismen:
oorzakelijk (een ongezonde leefwijze leidt op termijn tot een slechte gezondheid) en sociale selectie
(personen met een slechte gezondheid en lagere opleiding hebben minder kans op de arbeidsmarkt).
De oorzakelijke bijdrage is verreweg de belangrijkste oorzaak van gezondheidsverschillen.
Het gebruik van zorg wordt vooral bepaald door leeftijd en geslacht. Ouderen en vrouwen gebruiken
meer zorgvoorzieningen. Daarnaast hebben groepen met een lage sociaal-economische status een
minder gezonde leefwijze (meer risicogedrag) en een hogere medische consumptie. Dit hogere gebruik
van medische voorzieningen wordt vooral verklaard doordat betreffende groepen meer
functiestoornissen hebben, zich zieker voelen, meer chronische ziekten hebben, een slechtere kwaliteit
van leven hebben en korter leven. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat de zorgconsumptie van lager
opgeleide mensen beduidend hoger is dan hoger opgeleide mensen (Nationaal kompas, 2010). Alleen
tandartsbezoek is lager bij personen met een lagere sociaal-economische status (zie paragraaf 5.4.2.).
2.3.1. Opleidingsniveau
In figuur 2.3.1. is de sociaal-economische status per regio en naar leeftijd weergegeven aan de hand
van het zelfgerapporteerde hoogst voltooide opleidingsniveau (er zijn geen actuele Nederlandse
referentiecijfers beschikbaar). Vooral in de regio Haren en Stad wonen naar verhouding veel hoog
opgeleiden.
Figuur 2.3.1. Opleidingsniveau in 2010 (hoogst voltooide opleiding) naar regio en naar leeftijd (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-west
Noord-oost
Centrum-West
Centrum-oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
19-34 jaar
35-49 jaar
50-64 jaar
65 en ouder
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2
3
5
6
7
6
9
8
8
10
10
8
12
12
17
26
21
26
laag midden-laag midden-hoog hoog
29
31
29
39
36
40
35
39
41
19
33
Laag=basisonderwijs, Midden-laag=mavo en lbo, Midden-hoog=havo, vwo, mbo Hoog= hbo en universteit
50
37
44
34
38
36
30
25
36
35
33
34
54
45
17
35
35
29
28
24
25
25
18
19
16
15
14
14

2.3.2. Werk en rondkomen
Groningen is de provincie met het hoogste percentage werkloosheid van Nederland (CBS, 2008). Van
de tien armste gemeenten in Nederland liggen er zes in de Groningen. In het tabellenboek (figuur
2.3.2.a) is het aantal arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen per 1.000 huishoudens en 15- tot
en met 65-jarigen weergegeven per gemeente. De regionale Centra voor Werk en Inkomen (CWIarbeidsbureaus)
hanteren voor werkloosheid niet-werkende werkzoekenden (NWW) en dat cijfer is
ongeveer 40% hoger dan het cijfer dat door het CBS wordt berekend op basis van de enquête
beroepsbevolking. Vooral in de regio Oldambt is de werkloosheid hoog.
Het aantal arbeidsongeschikten is in de provincie Groningen (7,6%) hoger dan het landelijk
referentiecijfer (7,0%). Vooral in Oost-Groningen is er meer arbeidsongeschiktheid. Het percentage
bijstandsgerechtigde huishoudens in de provincie Groningen bedraagt 5,1% en is hoger dan het
landelijk gemiddelde van 3,8% van de huishoudens.
Figuur 2.3.2. Inkomensvervangende regelingen naar regio, 2009 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Nederland
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Arbeidsongeschiktheid (Wao, Wajong, Waz) per 1.000 personen 15-64 jaar
Niet werkende werkzoekenden per 1.000 personen 15-64 jaar
Bijstand (Wet werk en bijstand) per 1.000 huishoudens
18
24
28
34
36
35
38
38
46
45
44
50
51
55
58
53
56
55
57
56
62
63
66
69
68
70
76
79
82
95
99
106
113
15

Een vijfde van de respondenten geeft aan moeite te hebben met rondkomen. Dit is opvallend omdat in
2006 een kwart van de volwassenen aangaf moeite te hebben met rondkomen. Een verklaring hiervoor
kan zijn dat de koopkracht sinds het uitbreken van de kredietcrisis iets is toegenomen. De koopkracht
is in 2009 met 1,4% gestegen (NRC, 2009).
Tabel 2.3.2. Moeite met rondkomen naar regio, 2006 en 2010 (%)
Regio
Mensen die (in enige mate) moeite hebben met rondkomen bezuinigen in de eerste plaats op kleding,
gevolgd door uitgaan, vakantie en kranten of tijdschriften. Alleen in de regio Noord-Oost is het
percentage mensen dat moeite heeft met rondkomen iets gestegen. In de oostelijke regio’s (Centrum-
Oost, Oldambt en Zuid-Oost) is het aantal mensen dat moeilijk kan rondkomen juist sterk gedaald.
Opvallend, want dit zijn van oudsher economisch zwakkere regio’s.
Met name jongeren komen moeilijk rond. Meer dan een kwart van de 19- tot en met 49-jarigen geeft
aan daar moeite mee te hebben. Een vijfde van de 50- tot en met 64-jarigen vindt het lastig om rond te
komen, terwijl de 65-plussers hier beduidend minder moeite mee hebben (9%).
2.3.3. Onverzekerden
In Nederland zijn alle personen die in de GBA (Gemeentelijke Basisadministratie) staan ingeschreven
verplicht om zich tegen ziektekosten te verzekeren. Mensen die niet zijn verzekerd tegen ziektekosten
kunnen daardoor risico lopen. Ernstig zieken worden in Nederlandse ziekenhuizen altijd geholpen, ook
onverzekerd. Sinds 2006 zijn mensen verplicht zich te identificeren als ze gebruik willen maken van
zorg in een ziekenhuis. Zorgverzekeraars hebben een acceptatieplicht. Dat betekent dat ze iedereen die
zich aanmeldt voor het wettelijke basispakket moeten accepteren, ongeacht hun leeftijd of
gezondheidssituatie.
Onverzekerden zijn personen die in het GBA staan ingeschreven, maar niet zijn opgenomen in het
verzekerdenbestand van zorgverzekeraars. Bepaalde groepen inwoners zijn niet verplicht zich te
verzekeren. Het gaat om militairen in actieve dienst (collectief verzekerd) en gewetensbezwaarden.
Ook asielzoekers (collectief verzekerd), personen die in het buitenland werken of daar een uitkering
ontvangen en buitenlandse studenten zijn niet verplicht om zich te verzekeren. Het College voor
zorgverzekeringen (CVZ) controleert regelmatig wie niet verzekerd is door bestandsvergelijking.
Onverzekerden krijgen eerst een brief van het CVZ. Daarin worden ze aangespoord om alsnog een
zorgverzekering af te sluiten. Gebeurt dit niet, dan legt het CVZ een boete op. Bij de volgende
controle kan een tweede boete volgen. Wie na twee boetes nog altijd onterecht geen zorgverzekering
heeft, wordt door het CVZ verzekerd bij een zorgverzekeraar. De standaardpremie van deze
zorgverzekering wordt door het CVZ 12 maanden ingehouden op het loon, de uitkering of een andere
bron van inkomst.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Jaar
2006 2010
Stad 28% 24%
Haren 21% 19%
Westerkwartier 20% 20%
Noord-West 23% 21%
Noord-Oost 26% 24%
Centrum-West 22% 19%
Centrum-Oost 33% 19%
Oldambt 30% 21%
Zuid-Oost 27% 18%
Provincie Groningen 26% 21%
16

Het percentage onverzekerden in Groningen bedroeg in 2009 0,8% en dat is iets lager dan het landelijk
referentiecijfer (0,9%). Mannen zijn vaker onverzekerd dan vrouwen. In 2009 was 0,3 procent van de
autochtonen onverzekerd, tegen 3,5 procent van de allochtonen. Vooral eerste generatie allochtonen
zijn vaak onverzekerd (6%). Opvallend is het grote aandeel onverzekerden uit de nieuwe EU-lidstaten
Bulgarije, Polen en Roemenië. Ook studenten in het hoger beroepsonderwijs (1,6%) en universiteit
(2%) zijn vaker onverzekerd. Het percentage onverzekerden bij personen met een uitkering is laag
(0,3%). Dit komt onder andere doordat gemeenten collectieve verzekeringsarrangementen afspreken
met zorgverzekeraars. De grootste groepen onverzekerden in absolute zin zijn personen afkomstig uit
de Nederlandse Antillen en Aruba, Turkije, Suriname, Marokko en China. In het tabellenboek tabel
2.3.3.a wordt het percentage onverzekerden per gemeente weergegeven.
Tabel 2.3.3. Onverzekerden in de provincie Groningen naar leeftijd, 2006-2009 (aantal en %,
bron CBS)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2006
aantal
2007
aantal
2008
aantal
2009
aantal
0 - 17 jaar 620 640 450 410 0,7 0,6 0,4 0,4
18 - 34 jaar 2870 2710 2560 2840 2,2 2 1,9 2,1
34 - 49 jaar 1390 1040 950 950 1,1 0,8 0,8 0,8
50 – 64 jaar 510 350 390 390 0,4 0,3 0,3 0,3
65 jaar of ouder 140 100 120 130 0,1 0,1 0,1 0,1
Mannen totaal provincie Groningen 3.370 2.960 2.650 2.760 1,2 1 0,9 1
Vrouwen totaal provincie Groningen 2.160 1.880 1.830 1.960 0,7 0,7 0,6 0,7
Totaal (M+V) provincie Groningen 5.530 4.850 4.480 4.720 1 0,8 0,8 0,8
Totaal (M+V) in Nederland 172.800 150.710 152.810 152.240 1.1 0,9 0,9 0,9
2006
%
2007
%
2008
%
2009
%
17

Gezondheidsprofiel Groningen 2010
18

3. GEBOORTE EN STERFTE
In de laatste decennia is het aantal geboortes afgenomen en de levensverwachting sterk toegenomen.
Dit wordt verklaard door een combinatie van factoren waarvan een verbetering in leefomstandigheden,
hoger opleidingsniveau, hoger inkomen, verbeterde verkeersveiligheid en gezondere leefwijze de
belangrijkste zijn. De levensverwachting is een maat voor de lengte van het leven. De impact van
acute ziekten op jonge en middelbare leeftijd neemt af; chronische ziekten gaan een grotere rol spelen
in de levensloop. Daarom is informatie over de levensverwachting niet meer voldoende. De gezonde
levensverwachting is het aantal jaren dat de gemiddelde persoon kan verwachten te leven in een goede
gezondheid.
3.1. Geboorte en vruchtbaarheid
Er bestaan in Nederland aanzienlijke regionale verschillen in vruchtbaarheid. In de provincie
Groningen was en is de vruchtbaarheid van oudsher laag (figuur 3.1.1.). Na het beschikbaar komen
van betrouwbare anticonceptie in de jaren zestig daalde het kindertal in heel Nederland snel tot
gemiddeld 1,6 kind per vrouw. Na 1995 is de vruchtbaarheid weer iets toegenomen. De gemiddelde
leeftijd van de moeder bij de geboorte van het eerste kind is de afgelopen decennia toegenomen van 26
naar 29 jaar. De gemiddelde leeftijd van moeders in Groningen was hoger dan elders in Nederland
(figuur 3.1.2.; bron RIVM, Nationaal Kompas VGZ). Inmiddels is dat verschil verdwenen (zie figuur
3.1.4.).
Figuur 3.1.1. Vruchtbaarheid per provincie 1988-2008 Figuur 3.1.2. Gemiddelde leeftijd moeder
bij de geboorte van het eerste kind
Tot het midden van de jaren zeventig werden kinderen vooral geboren binnen het huwelijk. Dat is
tegenwoordig niet meer zo, maar er zijn aanzienlijke verschillen per provincie. Van oudsher was (en
is) het percentage kinderen dat niet in huwelijksverband geboren werd het grootst in de provincie
Groningen (in 2008 provincie Groningen 49%).
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
19

In de provincie Groningen (2005-2008) was het bruto geboortecijfer gemiddeld 10,2 kinderen per
1.000 inwoners vergeleken met 11,3 in Nederland (zie ook figuur 3.1.3. over 2003-2007). Het aantal
geboortes is afhankelijk van het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd en van de welvaart. Mede
vanwege de vergrijzing is het geboortecijfer in de regio Oost-Groningen laag. Meer vrouwen in de
vruchtbare leeftijd betekent een grotere kans op de geboorte van meer kinderen.
Figuur 3.1.3. Geboortecijfer per gemeente per jaar
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Het gestandaardiseerd vruchtbaarheidscijfer (gebaseerd op het
aantal vrouwen 15 tot 50 jaar) in de provincie Groningen
bedraagt 42,9 per 1.000 inwoners en is daarmee lager dan het
landelijk referentiecijfer: 47,5 per 1.000.
Om een bevolking ‘op peil’ te houden is gemiddeld 2,1 kind
per vrouw nodig (vervangingsniveau). In de provincie
Groningen was het kindertal 1,57 (gemiddelde over 2005-
2008). Landelijk was dat in dezelfde periode 1,73.
Het gemiddeld kinderaantal is het laagste in de gemeente
Groningen (1,33) en het hoogst in de gemeente Zuidhorn (2,3).
In tabel 3.1.a van het tabellenboek staan vruchtbaarheidscijfers
per gemeente.
In de provincie Groningen is 1,2% van de moeders jonger dan 20 jaar. Verhoudingsgewijs wonen de
meeste tienermoeders in de regio Oldambt (1,8%) en de minste in de regio Noord-West (0,7%).
In Haren krijgen verhoudingsgewijs veel 40-jarige moeders een kind (5,7%, zie figuur 3.1.4.).
Figuur 3.1.4. Leeftijd moeder bij geboorte (eerste) kind per regio gemiddeld 2005-2008 (% )
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
provincie Groningen
Nederland
3,1
7,3
7,9
9,9
10,5
8,9
12,2
12,2
12,8
12,4
13,6
< 20 jaar 20-24 jaar 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-49 jaar
16,6
24,8
28,5
30,2
26,8
28,2
32,6
29,8
31,1
30,6
31,4
43,1
37,6
39,3
38
38,1
36,8
34,7
35
33,8
35,8
35,4
31,4
22,1
21
19,9
19,8
21,5
19,2
15,5
16,4
18,6
15,8
4,5
5,7
3,1
3,4
2,7
2,6
3
2,6
2,2
3,4
3,6
20

3.2. Levensverwachting en gezonde levensverwachting
De levensverwachting bij geboorte is het aantal jaren dat iemand verwacht te leven als de huidige
sterftekansen gelijk blijven. Als er daarna verbeteringen in de leefwijze of in de medische
behandelmogelijkheden plaatsvinden, kan dat zelfs langer zijn. Of korter indien het omgekeerde
gebeurt.
De levensverwachting bij geboorte in de provincie Groningen is in de periode 2005-2008 toegenomen
tot 79,7 jaar (figuur 3.2.1.). De levensverwachting van Groningers bij geboorte is gemiddeld 4
maanden lager dan het Nederlandse referentiecijfer (tabel 3.2.1.).
Dat is een stijging van 1,3 jaar vergeleken met de periode 2000-2004. Groninger vrouwen leven
gemiddeld 4,4 jaar langer dan mannen.
Daar staat tegenover dat er ook regio’s zijn met een kortere levensverwachting dan landelijk: de stad
Groningen en in Oost-Groningen: Pekela, Reiderland, Stadskanaal, Veendam en Winschoten
(tabellenboek tabel 3.2.a). In de gemeenten De Marne, Eemsmond en Winsum is de
levensverwachting hoger dan landelijk. Het Rijksinstituut voor de Volkgezondheid en Milieuhygiëne
(RIVM) verwacht dat de stijging in levensverwachting de komende jaren door zal gaan.
Figuur 3.2.1. Levensverwachting 2005-2008 per GGD-werkgebied (VTV 2010)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
De levensverwachting bij geboorte van vrouwen is 4 jaar
langer dan voor mannen. Dit komt vooral door een lagere
sterftekans voor vrouwen boven de leeftijd van 65 jaar.
Vooral bij mannen is de levensverwachting in de afgelopen
periode snel toegenomen. Een hogere opleiding geeft,
zowel bij mannen als bij vrouwen, een duidelijk hogere
levensverwachting. Het verschil in levensverwachting
tussen mensen met als opleiding alleen basisonderwijs en
mensen die hbo of universiteit hebben afgerond, is bij
mannen 6,9 en bij vrouwen 5,7 jaar (VTV 2010).
Tabel 3.2.1. Levensverwachting bij geboorte naar geslacht in de provincie Groningen en Nederland,
2005-2008 (%)
provincie Groningen Nederland
♂ ♀ totaal ♂ ♀ totaal
Totaal 77,4 81,8 79,7 77,9 82,2 80,1
In goede ervaren gezondheid 64,9 60,7 62,7 63,3 62,7 63,0
In goede geestelijke gezondheid 73,5 72,9 73,2 72,7 72,4 72,6
Zonder beperkingen 68,4 69,0 68,7 69,8 68,2 69,0
Ziektevrij 46,3 38,3 42,1 47,2 39,9 43,4
De levensverwachting op 65 jaar in de provincie Groningen is gemiddeld 3 maanden korter dan
landelijk (zowel mannen als vrouwen). De kortere levensverwachting van ouderen doet zich voor in de
stad Groningen en enkele gemeenten in Oost-Groningen (tabellenboek tabel 3.2.b).
21

De extra levensjaren die er in de afgelopen jaren zijn bijgekomen worden grotendeels in goede
gezondheid en zonder lichamelijke beperkingen doorgebracht. Wel blijken steeds meer mensen
meerdere ziekten te hebben en ook in de toekomst zal het aantal chronische ziekten toenemen. Dit
gegeven heeft niet geleid tot een minder goed ervaren gezondheid. De toename van het aantal ziekten
is het gevolg van vroegere opsporing en van een betere overleving. De toename van de
levensverwachting kan ook worden gerelateerd aan een toename van de welvaart, een meer gezonde
leefwijze (minder rokers, stabilisatie overgewicht, afname alcoholgebruik), een veilige leefomgeving
(sociaal, fysiek, minder ernstige verkeersongevallen) en een goede gezondheidszorg (vroege
opsporing, preventieve medicatie, aandacht voor gezonde leefwijze door zorgverleners benoemd).
Gezonde levensverwachting
Figuur 3.2.2. geeft het gemiddeld aantal te verwachten 'in goede gezondheid' doorgebrachte
levensjaren weer. Deze gezondheidsmaat combineert lengte en kwaliteit van het leven in een getal.
Afhankelijk van de definitie voor gezondheid zijn er verschillende soorten gezonde
levensverwachting: levensverwachting in goede ervaren gezondheid, zonder chronische ziekte, zonder
lichamelijke beperkingen (geen beperkingen in horen, zien, mobiliteit en algemene dagelijkse
levensverrichtingen) en levensverwachting in goede geestelijke gezondheid (afwezigheid van
gevoelens van eenzaamheid, rusteloosheid, verveling, depressie, van streek zijn).
Figuur 3.2.2. Gezonde levensverwachting naar type 2005-2008 per GGD-regio, bron RIVM
Groningers leven gemiddeld 80 jaar, waarvan bijna 42,1 jaar zonder chronische ziekten. Voor heel
Nederland is dat 43 jaar (linker kaart). Groningers leven 68,7 jaar zonder lichamelijke beperkingen,
voor heel Nederland is dat 69 jaar (middelste kaart). En Groningers leven 73,2 jaar in goede
geestelijke gezondheid, wat voor heel Nederland 72,5 jaar bedraagt (rechter kaart). Bovenstaande
verschillen in gezonde levensverwachting in de provincie Groningen wijken overigens niet statistisch
significant af van de landelijke referentiecijfers.
Het aantal jaren zonder beperkingen en in goede geestelijke gezondheid is voor mannen en vrouwen
ongeveer gelijk. Daarentegen is de levensverwachting zonder chronische ziekten voor mannen 48,4
jaar en voor vrouwen 42,5 jaar. Vrouwen leven weliswaar langer dan mannen, maar brengen meer
jaren door in ongezondheid.
Tussen 1991 en 2008 is de gezonde levensverwachting toegenomen voor zowel mannen als vrouwen.
De totale levensverwachting is de laatste jaren echter ook toegenomen voor zowel mannen als
vrouwen, zij het bij vrouwen minder dan bij mannen. Voor mannen is er sprake van een toename van
de jaren doorgebracht met ziekten: de totale levensverwachting stijgt sneller dan de gezonde
levensverwachting. Laagopgeleide mannen en vrouwen leven respectievelijk 19,2 en 20,6 jaar minder
met goed ervaren gezondheid dan hoogopgeleide mannen en vrouwen.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
22

Mannen en vrouwen hebben in Nederland vrijwel dezelfde levensverwachting in goed ervaren
gezondheid (VTV 2010). Mannen leven gemiddeld ongeveer anderhalf jaar langer zonder lichamelijke
beperkingen, namelijk 70,9 jaar tegen 69,5 jaar voor vrouwen. Dit verschil loopt bij de
levensverwachting zonder
chronische ziekten op tot 6 jaar (48,4 respectievelijk 42,4 jaar). Aan de andere kant leven vrouwen in
totaal ongeveer 4 jaar langer dan mannen. Dat betekent dat vrouwen weliswaar langer leven, maar wel
een minder goede gezondheid hebben.
Mannen en vrouwen met een lager opleidingsniveau leven niet alleen korter, ze brengen ook minder
jaren door in goede gezondheid (figuur 3.2.3.). Lager opgeleiden hebben een lagere levensverwachting
(LV), lagere levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen (LZB), lagere levensverwachting in
goed ervaren gezondheid (LGEG) en een lagere levensverwachting zonder chronische ziekten
(LZCZ).
Figuur 3.2.3. Gezonde levensverwachting naar opleiding en geslacht in Nederland 2005-2008 (%),
Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
23

3.3. Gestandaardiseerde perinatale- zuigelingensterfte en daly’s
3.3.1. Sterfte rond de geboorte
Al decennia lang daalt de sterfte rond de geboorte. De dalende trends in de sterfte voor en kort na de
geboorte (perinatale sterfte) en in het eerste levensjaar (zuigelingensterfte) zijn in de tweede helft van
de jaren negentig afgevlakt. In andere Europese landen is de perinatale sterfte sterker gedaald dan in
Nederland. Daardoor heeft Nederland nu een relatief hoge perinatale sterfte in vergelijking met andere
landen in de Europese Unie. Een risicofactor voor perinatale sterfte is het hoge aantal vrouwen dat op
latere leeftijd een kind krijgt en de daarmee samenhangende verhoogde kans op meerlinggeboorte
door ‘in vitro fertilisation’ (ivf). Ook het toenemende aandeel allochtone moeders verhoogt het risico
op perinatale sterfte.
Uit recent onderzoek blijkt dat de meest voorkomende factoren die de perinatale sterfte kunnen
verminderen zijn: (1) het missen van groeivertraging tijdens prenatale controles en (2) onvoldoende
succes in de bestrijding van nicotinegebruik tijdens zwangerschap (Mackenbach, 2006).
De perinatale sterfte (doodgeborenen en sterfte 1 e week) was in de periode 2003-2007 in de provincie
Groningen 10,3 per 1.000 geboren, driekwart hiervan zijn doodgeborenen. Groningen was daarmee
hoger dan het landelijk referentiecijfer van 9,3 per 1.000 geborenen. De verhoogde perinatale sterfte
doet zich vooral onder de autochtone bevolking voor.
De zuigelingensterfte (kinderen 0-1 jaar) was in de periode 2003-2007 in de provincie Groningen 4,9
per 1.000 levendgeborenen. In Nederland was dat 4,7 per 1.000 (bron CBS). In 2008 was het
Nederlandse referentiecijfer 3,8 per 1.000 en het Groninger referentiecijfers was net iets lager (zie
figuur 3.3.1.).
Kindersterfte gaat over het aantal kinderen tussen de 1 en 14 jaar dat sterft aan natuurlijke en nietnatuurlijke
doodsoorzaken. In 2008 overleden 14 per 100.000 kinderen tussen de 1 en 14 jaar. In de
provincie Groningen waren in 2008 zowel de zuigeling- als de kindersterfte iets lager dan de landelijk
referentiecijfers.
Figuur 3.3.1. Zuigeling- en kindersterfte per provincie in 2008
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
24

3.3.2. Gestandaardiseerde sterfte
De Groninger gemeenten verschillen in leeftijdsopbouw. Wie de sterftecijfers wil vergelijken, zal
daarom moeten corrigeren. Na correctie voor leeftijd en geslacht blijkt dan dat de totale sterfte
significant hoger is in de stad en in enkele Oost-Groninger gemeenten.
Figuur 3.3.2. Totale sterfte per gemeente 2005-2008
Regionale sterfteverschillen worden voor een deel verklaard door de sociaal-economische status (SES)
en de daaraan gerelateerde leefwijze. Uit de Volksgezondheid Toekomstverkenningen (RIVM 2010)
blijkt dat laag opgeleide Nederlanders gemiddeld zes tot zeven jaar jonger overlijden dan hoog
opgeleide Nederlanders. Het verschil in levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen tussen
hoog- en laagopgeleiden is met 14 jaar nog veel groter. Ondanks het gevoerde beleid zijn de
gezondheidsverschillen de afgelopen jaren niet afgenomen. De kloof in levensverwachting tussen
lager en hoger opgeleiden is het laatste decennium niet verkleind (Kardal e.a. NTvG, 2009).
3.3.3. Ziektelast, verloren levensjaren en daly’s
De ziektelast kan op verschillende manieren worden uitgedrukt. Sterfte, verloren levensjaren en
DALY’s ('Disability-Adjusted Life-Years') zijn manieren om de ziektelast weer te geven. Incidenten
die op relatief jonge leeftijd optreden (bijvoorbeeld zelfdoding, verkeersongevallen) veroorzaken een
hoger verlies aan levensjaren dan ziekten die zich op oudere leeftijd manifesteren (kanker). Bij het
aantal verloren levensjaren kan bovendien een bovengrens gehanteerd worden waarna verloren
levensjaren niet meer meetellen. In tabel 3.3.1. (middelste kolom) zijn de levensjaren boven de 80 jaar
niet meer meegeteld.
Het aantal daly's is het aantal gezonde levensjaren dat een populatie verliest door ziekten. Een ’daly’ is
een optelsom van het aantal verloren levensjaren door een vroege dood en het aantal jaren dat iemand
niet gezond is als gevolg van een ziekte. In de berekening van daly's worden vier belangrijke aspecten
van ziekten meegenomen: het aantal mensen dat aan de ziekte lijdt, de ernst, de sterfte en de leeftijd
waarop de sterfte optreedt. De daly’s zijn gebaseerd op berekeningen van het RIVM voor Nederland.
Met behulp van daly's kunnen ziekten onderling vergeleken worden als het gaat om hun invloed op de
volksgezondheid. Een hoge ziektelast wordt veroorzaakt door coronaire hartziekten, longkanker,
beroerte en depressie.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
25

Tabel 3.3.1. Top-tien van ziekten en ziektelast in de provincie Groningen in 2007 (rangorde)
Rangorde Sterfte Verloren levensjaren t/m 80 jaar Groningen Ziektelast (daly’s) RIVM (NL)
1 Coronaire hartziekten Longkanker (16.745 jaren) Coronaire hartziekten
2 Longkanker Coronaire hartziekten (13.735 jaren) Depressie
3 Beroerte Suïcide (7.090 jaren) Beroerte
4 Cara Borstkanker (6.650 jaren) Angststoornissen
5 Longontsteking Beroerte (5.440 jaren) Diabetes
6 Darmkanker Darmkanker (5.215 jaren) Longkanker
7 Diabetes Perinatale aandoeningen (5.010 jaren) COPD
8 Borstkanker Bloedkanker (4,590 jaren) Artrose
9 Ongevallen COPD (4.240 jaren) Letsel privé ongevallen
10 Bloedkanker Verkeersongevallen (4.055 jaren) Dementie
Bij kwaliteit van leven gaat het onder andere om lichamelijke beperkingen, pijn en sociaal
functioneren. In Nederland gaat heel veel kwaliteit van leven verloren aan angststoornissen en
depressie. Angst en depressie zijn niet terug te vinden in de sterftestatistiek maar veroorzaken veel
leed. Veel mensen lijden aan angst en depressie en het ziektebeloop is ook langdurig (vaak
terugkerend). Ziekten van de kransslagader van het hart (coronaire hartziekten zoals hartinfarct en
instabiele angina pectoris) hebben nadelige gevolgen voor het lichamelijk functioneren waardoor men
beperkt is bij dagelijkse bezigheden. Verder veroorzaken coronaire hartziekten vaak psychische
klachten (onzekerheid en angst). Een half jaar na een beroerte kan meer dan de helft niet zelfstandig
leven. Artrose komt veel voor (zie paragraaf 4.1.1.) en veroorzaakt doorlopend en langdurig veel
klachten.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
26

Verhoudingsgetal (SMR)
130
120
110
100
90
80
70
3.4. Oorzaken van sterfte
3.4.1. Gestandaardiseerde sterfte per gemeente
De totale sterfte per gemeente is significant hoger in de stad Groningen, Grootegast, Pekela,
Reiderland, Stadskanaal, Veendam en Winschoten. In vier gemeenten (Bedum, Eemsmond, Leek en
De Marne) is de totale sterfte significant lager dan het Nederlands gemiddelde (zie figuur 3.4.1. en in
het tabellenboek tabel 3.4.1.a).
Figuur 3.4.1. Totale sterfte per gemeente gemiddelde 2005-2008, referentiecijfer Nederland=100
(met 95% betrouwbaarheidsintervallen)
provincie Groningen
Zuidhorn
Winsum
Winschoten
Vlagtwedde
Veendam
Stadskanaal
Slochteren
3.4.2. Doodsoorzaken
In de provincie Groningen overleden in de periode 2005-2008 gemiddeld 5193 mensen per jaar. Hart-
en vaatziekten (1655 overledenen, 32%) zijn nog steeds de belangrijkste doodsoorzaak gevolgd door
kanker (1571 overledenen, 30%), ziekten aan de ademhalingswegen (514 overledenen, 10%) en
uitwendige doodsoorzaken (195 overledenen, 4%). In de provincie Groningen was de sterfte 3% hoger
dan landelijk (gecorrigeerd voor leeftijdsopbouw). In 2007 werd kanker de belangrijkste doodsoorzaak
in Nederland terwijl in de provincie Groningen hart- en vaatziekten pas in 2009 van de eerste plaats
verdrongen werden. De sterfte aan hart- en vaatziekten is in de afgelopen decennia sterk verminderd
door zowel een betere gezondheidzorg als een gezondere leefwijze zoals minder roken, gezondere
voeding en meer lichaamsbeweging.
Het voor leeftijd gestandaardiseerde verhoudingsgetal voor hart- en vaatziekten en kanker in de
provincie Groningen is 106 (zie tabellenboek tabel 3.4.2.b). De hogere sterfte door niet-natuurlijke
dood heeft te maken met het hoge aantal suïcides in de gemeente Groningen.
De sterfte is significant lager voor beroerte, longontsteking en ziekten van de spijsverteringsorganen.
Onder Groningers is de sterfte significant hoger voor coronaire hartziekten, kanker (long, maag en
prostaat), psychische stoornissen, suikerziekte, cara en zelfdoding (alleen gemeente Groningen).
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Scheemda
Reiderland
Pekela
Menterwolde
Marum
de Marne
Loppersum
Leek
Hoogezand
Haren
Grootegast
Groningen
Eemsmond
Delfzijl
ten Boer
Bellingwedde
Bedum
Appingedam
27

De top-10 van belangrijkste doodsoorzaken is hieronder weergegeven (figuur 3.4.2.).
Figuur 3.4.2. Top-10 doodsoorzaken provincie Groningen, 2005-2008 (gem. aantal doden per jaar)
coronaire hartziekten
longkanker
beroerte
cara
longontsteking
darmkanker
diabetes
borstkanker
ongevallen (privé en verkeer)
bloedkanker
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
119
114
128
147
179
167
In het tabellenboek is per gemeente de gestandaardiseerde sterfte naar hoofdgroep weergegeven (tabel
3.4.2.b). Ook de gestandaardiseerde verhoudingsgetallen van de tien belangrijkste ziekten zijn per
gemeente in het tabellenboek weergegeven (tabel 3.4.2.c).
De sterfte in de provincie Groningen door coronaire hartziekten staat al sinds 1980 bovenaan de lijst
van doodsoorzaken. Vanaf het hoogtepunt van de epidemie van deze welvaartziekte, halverwege de
jaren zeventig, is de sterfte aan coronaire hartziekten in Nederland en ook in Groningen met meer dan
50% gedaald. Erkende risicofactoren voor coronaire hartziekten zijn roken, hoge bloeddruk, verhoogd
cholesterolgehalte in het bloed, overgewicht en bewegingsarmoede. De sterfte door diabetes is in
Groningen significant hoger dan landelijk. De meest voorkomende vorm wordt veroorzaakt door een
te hoge energie-inname met als gevolg overgewicht (de helft van de volwassen Groningers heeft
overgewicht; zie figuur 6.3.1).
De hoge sterfte door longkanker is in de gezondheidsprofielen (2002, 2006) reeds gesignaleerd. Dit
past bij een hoger incidentiecijfer van longkanker zoals geregistreerd door de kankerregistratie (IKN).
Dit beeld komt niet als verrassing aangezien het percentage rokers in de provincie Groningen reeds
vanaf het begin van de jaren negentig tot en met 2006 hoger was ten opzichte van het landelijk
gemiddelde. De gevolgen van roken worden pas 30 jaar later zichtbaar in de kankerregistratie en pas
daarna in de sterftestatistieken. De daling in het aantal rokers zal zich op termijn in gezondheidswinst
vertalen. Voor het eerst in jaren roken Groningers minder dan gemiddeld in Nederland (zie figuur
6.2.1.).
De hogere maagkankersterfte in de provincie Groningen is reeds vele decennia bekend. De landelijke
trend, ook in Groningen, is dat het aantal nieuwe gevallen van maagkanker verder afneemt waardoor
ook de sterfte aan maagkanker daalt.
Per jaar overlijden in de provincie Groningen 10 vrouwen aan baarmoederhalskanker. Dat is, na
correctie voor leeftijd, 21% hoger dan het landelijk referentiecijfer maar wijkt niet significant af.
260
339
374
533
28

3.4.3. Uitwendige doodsoorzaken
Per jaar overlijden in de provincie Groningen (2005-2008) gemiddeld 195 personen door een
uitwendige doodsoorzaak en dat is vergelijkbaar met het landelijk referentiecijfer. Deze doodsoorzaak
wordt dan niet door een behandelend arts vastgesteld maar door een forensisch arts van de GGD.
Per jaar gaat het gemiddeld om 119 ongevallen (waarvan 71 keer accidentele val, 30 keer wegverkeer,
18 keer overige ongevallen), 57 suïcides, 4 moorden en 15 overige uitwendige oorzaken (zie
tabellenboek tabel 3.4.2.a).
In de provincie Groningen overlijden per jaar gemiddeld 57 personen aan zelfdoding. Het voor leeftijd
gecorrigeerde verhoudingsgetal is 11% hoger dan landelijk (SMR 111). In de gemeente Groningen
was de suïcidesterfte in de periode 2005-2008 gemiddeld 22 personen per jaar. Dat is significant hoger
dan landelijk en ook hoger dan in het ommeland: risicogroepen wonen vaker in de stad. In de stad
Groningen is het voor de leeftijd gecorrigeerde verhoudingsgetal 144 (SMR).
De toegepaste zelfdodingsmethode (afkomstig uit de registratie van Groninger forensisch artsen) in de
afgelopen jaren was: verhanging (51%), vergiftiging (13%), sprong van hoogte (9%), verdrinking
(6%), vuurwapen of stekend voorwerp (5%) en overig (15%). In de provincie Groningen wordt na een
suïcide de huisarts van de overledene geïnformeerd door de forensisch arts over mogelijke
rouwbegeleiding voor nabestaanden (zie ook paragraaf 5.4.7.).
3.4.4. Levensbeëindigend handelen
In Nederland is het wettelijk toegestaan aan artsen om levensbeëindigend te handelen bij ondraaglijk
en uitzichtloos lijden. Daarvoor is een weloverwogen wilsverklaring van een patiënt en toetsing vooraf
door een onafhankelijk arts nodig. Nadat de onafhankelijke arts heeft vastgesteld dat aan de nodige
zorgvuldigheidseisen is voldaan, kan de euthanasie worden uitgevoerd. Daarna wordt de forensisch
arts van de GGD geïnformeerd. Deze komt ter plekke voor de lijkschouw. De beschikbare
documentatie wordt meegenomen en door de GGD verzonden naar de onafhankelijke regionale
toetsingscommissie voor Noord-Nederland. In 2009 zijn er in Nederland 2636 euthanasiemeldingen
gedaan op 134.234 sterfgevallen (2% van de totale sterfte). Bij dit levensbeëindigend handelen ging
het in 93% van de gevallen om euthanasie door een arts en 7% om hulp bij zelfdoding (waarbij de
patiënt zelf een sterk slaapmiddel drinkt). Het aantal gevallen van euthanasie was in Noord-Nederland
vergelijkbaar met de landelijke referentiecijfers. Er is in het noorden sprake van een geleidelijke
toename van gemelde euthanasie: van 1,5% (2006), 1,6% (2007), 1,8% (2008) naar 2,1% (2009) (zie
figuur 3.4.3.). Dat is conform de landelijke trend.
Figuur 3.4.3. Aantal meldingen van euthanasie in Noord-Nederland, 2006-2009
2009
2008
2007
2006
In 2009 werd in Noord-Nederland 90% van de meldingen door een huisarts gedaan. De onderliggende
ziekte was in 77% kanker, 8% een aandoening van het zenuwstelsel en in 15% een andere ziekte of
een combinatie van aandoeningen. De meeste euthanasie wordt thuis uitgevoerd (82%), gevolgd door
ziekenhuis (7%), verzorgingshuis (6%), verpleeghuis (3%) en hospice (2%). In 2009 was de
toetsingscommissie in 2 gevallen (0,6% van alle meldingen) van mening dat niet aan de benodigde
zorgvuldigheidseisen was voldaan.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
234
229
280
326
29

Gezondheidsprofiel Groningen 2010
30

4. LICHAMELIJKE EN PSYCHISCHE GEZONDHEID
De gezondheidstoestand van de bevolking kan in beeld worden gebracht aan de hand van subjectieve
en objectieve indicatoren. In dit hoofdstuk wordt eerst een overzicht gegeven van ziekten en
aandoeningen en de subjectief ervaren gezondheid. Vervolgens wordt een beknopt overzicht gegeven
van enkele aspecten van de registratie van infectieziekten, het Rijksvaccinatieprogramma, de
kankerregistratie, GGz casusregister Noord-Nederland en de bevolkingsonderzoeken naar borst- en
baarmoederhalskanker.
4.1. Chronische ziekten, aandoeningen en beperkingen
4.1.1. Chronische ziekten en aandoeningen
In de gezondheidsenquête is mensen gevraagd om in een lijst een of meer aandoeningen aan te kruisen
die men op dat moment of in de voorafgaande 12 maanden heeft gehad. Leeftijd en geslacht zijn de
belangrijkste voorspellers van het hebben van een chronische ziekte (figuur 4.1.1.). Bij volwassenen
geeft 40% van de mannen en 49% van de vrouwen aan een door een arts vastgestelde chronische
ziekte te hebben (totaal 45%). Vrouwen hebben vaker een chronische aandoening dan mannen. In het
tabellenboek (tabel 4.1.1.a) staat een overzicht van gerapporteerde chronische ziekten naar regio en
geslacht. 9% van de mannen en 11% van de vrouwen geeft aan ‘een niet door een arts vastgestelde’
chronische ziekte te hebben. Van de mensen die een door een arts vastgestelde chronische ziekte
hebben, heeft 27% een matig tot slechte zelf gerapporteerde gezondheid. Van de mensen die niks
‘mankeren’ meldt 4% een matig tot slechte gezondheid.
Figuur 4.1.1. Chronische ziekte (door arts vastgesteld) in voorafgaande jaar naar leeftijd en
geslacht provincie Groningen, 2010
Totaal
75-plus
65-74 jaar
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
16
33
40
52
66
77
Mannen
wel chronische ziekte geen chronische ziekte
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
84
67
60
48
34
23
Totaal
75-plus
65-74 jaar
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
Vrouwen
wel chronische ziekte geen chronische ziekte
27
39
49
57
74
88
72
61
51
43
26
12
31

In figuur 4.1.2. staan de gerapporteerde chronische ziekten in rangorde van voorkomen afgebeeld.
Hoge bloeddruk, gewrichtsklachten en longproblemen worden het meest aangegeven.
Figuur 4.1.2. Door een arts vastgestelde chronische ziekten provincie Groningen 2010 (%)
hoge bloeddruk
gewrichtsslijtage
astma, chronische bronchitis, cara
ernstige aandoening rug (hernia)
ernstige aandoening nek en/of schouder
diabetes
migraine, ernstige hoofdpijn
ernstige aandoening pols, elleboog, hand
chronische gewrichtsontsteking
chronisch eczeem
ernstige hartaandoening (anders)
vernauwing bloedvaten buik of benen
hardnekkige darmstoornis
psoriasis
onvrijwillig urineverlies
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
kanker
hartinfarct
beroerte
1,8
1,5
2,4
2,3
2,2
2,8
2,7
3,1
3,9
3,7
4,6
5,1
6,5
6,3
7,6
9,2
10,2
16,8
32

Uit figuur 4.1.1. bleek al dat ouderdom met gebreken komt. Hoge bloeddruk is bij ouderen een veel
voorkomende chronische ziekte. Maar liefst bij vier op de tien ouderen is door een arts hoge bloeddruk
geconstateerd. Bijna drie op de tien 65-plussers heeft te maken met gewrichtsslijtage.
Tabel 4.1.1. Door een arts vastgestelde chronische ziekten bij ouderen provincie Groningen,
2010 (%)
Chronische ziekten
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Leeftijd
65-74 jaar 75-plus 65-plus
hoge bloeddruk 37 45 41
gewrichtsslijtage 23 35 28
diabetes 15 18 16
astma, chronische bronchitis, cara 13 17 15
ernstige aandoening rug (hernia) 13 17 15
ernstige hartaandoening (anders) 8 15 11
ernstige aandoening nek en/of schouder 11 11 11
vernauwing bloedvaten buik of benen 6 13 9
ernstige aandoening pols, elleboog, hand 8 8 8
onvrijwillig urineverlies 5 10 7
kanker 6 8 7
chronische gewrichtsontsteking 7 8 7
ernstige darmstoornissen 6 5 6
hartinfarct 5 7 6
beroerte 3 8 5
migraine, ernstige hoofdpijn 4 5 5
chronisch eczeem 4 3 3
psoriasis 4 2 3
4.1.2. Beperkingen
Lichamelijk functioneren betreft het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten,
zoals lopen, eten, aan- en uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee worden
aangeduid als 'beperkingen'. Beperkingen hebben te maken met horen, zien, mobiliteit en het
vermogen om algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) uit te voeren.
Vrouwen hebben vaker beperkingen in mobiliteit, ADL en het gezichtsvermogen dan mannen.
Mannen hebben juist vaker beperkingen in het horen. Verder geldt: hoe ouder, hoe meer kans op
beperkingen. Daarnaast hebben gescheiden personen vaker beperkingen dan gehuwden.
De ouderen hebben vragen beantwoord over manifeste problemen op het gebied van mobiliteit, gehoor
en gezichtsvermogen. Het ging hier dus niet om problemen van voorbijgaande aard. Een kwart van de
65-plussers kampt met mobiliteitsproblemen (tabel 4.1.2.). Mensen met een of meer problemen maken
drie keer zo vaak (50%) gebruik van huishoudelijke hulp vergeleken met ouderen zonder deze
problemen (17%).
Gezichts- en gehoorproblemen komen in mindere mate voor onder 65-plussers. Vier op de tien 75plussers
heeft problemen met en/of het gehoor en/of het gezichtsvermogen en/of de mobiliteit. Uit
onderstaande tabel blijkt dat de kans op één of meerdere problemen vooral toeneemt na het 75 ste
levensjaar.
Tabel 4.1.2. Zelfgerapporteerde problemen bij ouderen provincie Groningen, 2010 (%)
Soort problemen:
Leeftijd
65-74 jaar 75-plus 65-plus
Mobiliteitsproblemen 13 37 24
Gezichtsproblemen 5 11 8
Gehoorproblemen 4 14 8
Mobiliteit en/of gezicht en/of
gehoor
18 42 30
33

Sommige fysieke handelingen worden steeds moeilijker naarmate men ouder wordt. Ouderen konden
aangeven in hoeverre onderstaande fysieke handelingen moeite kosten. In tabel 4.1.3. worden enkele
alledaagse handelingen weergegeven die ouderen moeten uitvoeren om zelfstandig te kunnen
functioneren.
De trap op- en aflopen is voor veel ouderen een probleem. Slechts 48 procent van de 75-plussers geeft
aan dat zij dit zonder moeite kunnen. Dit betekent dat meer dan de helft dit met enige of met grote
moeite kan, of daarbij hulp van anderen nodig heeft. Verplaatsen buitenshuis en gaan zitten en opstaan
uit een stoel blijken tevens handelingen te zijn die een grote minderheid als lastig ervaart.
Tabel 4.1.3. Door zelfgerapporteerde fysieke handelingen die ouderen zonder moeite kunnen
verrichten provincie Groningen, 2010 (%)
Zonder moeite:
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Leeftijd
65-74 jaar 75-plus 65-plus
De trap op- en aflopen 76 48 63
Verplaatsen buitenshuis 88 62 76
Gaan zitten en opstaan uit een stoel 86 69 78
In en uit bed stappen 89 74 82
Aan- en uitkleden 92 78 85
Volledig wassen 94 79 87
Verplaatsen op dezelfde verdieping 95 82 89
Woning verlaten en binnengaan 95 84 90
Gezicht en handen wassen 98 94 96
Eten en drinken 99 97 98
34

4.2. Subjectief ervaren gezondheid
In gezondheidsenquêtes wordt vaak gevraagd naar de ervaren gezondheid (ook wel subjectieve
gezondheid of gezondheidsbeleving genoemd). Deze indicator weerspiegelt het oordeel over de eigen
gezondheid. Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten
die relevant zijn voor de persoon in kwestie. De uitkomst geeft een robuuste voorspelling van de
algemene gezondheid. Hoe slechter iemand zijn eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op
overlijden. Dit lijkt een open deur maar er zijn weinig maten die zo sterk voorspellend zijn voor
sterfte. Bovendien blijft dit sterke verband bestaan nadat rekening gehouden is met een groot aantal
andere factoren waarvan bekend is dat ze sterfte voorspellen.
Een minder goede ervaren gezondheid hangt samen met een leeftijd (ouder worden), geslacht
(vrouwen), sociaal-economische status (lager opleidingsniveau) en een voorgeschiedenis als
asielzoeker of vluchteling. Vergeleken met 2006 geven meer mensen aan dat de gezondheid uitstekend
of zeer goed is. Uit onderzoek van het CBS blijkt Groningers zich iets minder gezond voelen in
vergelijking met het landelijke referentie cijfer. Deze cijfers zijn gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht.
Tabel 4.2.1. Zelfgerapporteerde gezondheid naar geslacht en leeftijd in 2010 en 2006 (%)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder
Totaal
2010
Totaal
2006
Geslacht ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Zeer goed/ uitstekend 57 51 44 37 30 28 19 14 39 33 34 31
Goed 38 43 47 54 53 56 54 53 48 51 48 48
Matig/ slecht 5 7 9 10 16 16 26 33 13 16 18 21
4.3. Psychische gezondheidszorg
Uit een groot landelijk onderzoek (Nemesis-2 (2009)) blijkt dat twee op de vijf volwassenen ooit in
hun leven een of andere psychische stoornis heeft gehad. Naar diagnosegroep ging het op
bevolkingsniveau om de volgende stoornissen in het voorafgaande jaar: angststoornis 10%,
stemmingsstoornis 6% en stoornis in verband met alcohol of drugs 6% (alcohol 6% en drugs 1%).
Psychische stoornissen komen relatief vaker voor bij de volgende bevolkingsgroepen:
jongvolwassenen, bewoners grote stad, alleenstaanden, mensen met een lage opleiding, werklozen en
arbeidsongeschikten.
Uit Nemesis blijkt dat jaarlijks 11% van de bevolking enige hulp krijgt voor ernstige psychische
problemen (9% in de eerste lijn, 6% ambulante GGz en 3% zoekt informele zorg). Zes procent krijgt
medicatie voorgeschreven vanwege de psychische problemen. Slechts 2% van de respondenten
rapporteerde een onvervulde zorgbehoefte te hebben gehad in de afgelopen 12 maanden. Dit is ruim 4
procentpunten lager dan tijdens Nemesis-1.
4.3.1. Psychosociale problemen
Psychosociale problematiek is een ruim begrip. Depressie, hyperactiviteit, emotionele problemen,
maar ook problemen in de omgang met leeftijdsgenoten en volwassenen vallen daar allemaal onder.
Voor het meten van de psychosociale problematiek onder kinderen is de ‘Strenghts and Difficulties
Questionnaire’ (SDQ) vragenlijst gebruikt. Dit is een gevalideerd meetinstrument die drie categorieën
onderscheidt, te weten: geen psychosociale problematiek, milde problematiek en matig tot ernstige
problematiek.
35

Uit de resultaten blijkt dat bij 15% van alle leerlingen in het voortgezet onderwijs en bij 14% van de
leerlingen in het basisonderwijs sprake is van milde tot ernstige psychosociale problematiek. Ernstige
psychosociale problematiek doet zich voor bij 5% van de leerlingen, in het basis- en voortgezet
onderwijs. Meisjes in het voortgezet onderwijs en leerlingen met een lagere opleiding (VMBO-b en
MBO) rapporteerden vaker psychosociale problemen. Er is geen verschil naar leeftijd en er is
eveneens geen verschil met de gegevens uit 2004.
Figuur 4.3.1. Milde of ernstige psychosociale problemen per geslacht, leeftijd, schooltype in 2008 (%)
(Bao: grijs en VO:groen)
Vw o
Hav o
MBO
VMBO-t
VMBO-b
Meisje (VO)
Meisje (Bao)
Jongen (VO)
Jongen (Bao)
15-18 jaar
12-14 jaar
10-12 jaar
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
9
11
12
13
14
14
14
15
15
17
Aan de volwassenen die deelnamen aan de gezondheidsenquête van 2010 is de ‘Kessler psychological
distress scale’ (K10) voorgelegd. De K10 brengt het risico op een angststoornis of depressie in beeld.
De K10 bestaat uit tien vragen naar de mate waarin bepaalde gevoelens in de afgelopen maand zijn
voorgekomen.
Er wordt gevraagd naar vermoeidheid, zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, onrust,
somberheid, depressiviteit en eigenwaarde.
Uit onderstaande tabel blijkt dat vrouwen licht hoger scoren op de K10 en daarmee hebben zij iets
hoger risico op een angststoornis of een depressie vergeleken met mannen.
Tabel 4.3.1. Risico angststoornis of depressie naar geslacht en leeftijd provincie Groningen,
2010 (%)
Geslacht
19
20
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder Totaal
♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Laag of geen risico 60% 49% 68% 61% 69% 55% 74% 59% 67% 56%
Matig risico 36% 45% 29% 34% 28% 39% 23% 38% 30% 39%
Hoog risico 4% 6% 3% 4% 3% 6% 3% 3% 3% 5%
36

Uit tabel 4.3.2. blijkt dat de volwassenen in Haren minder (hoog) risico lopen op een angststoornis of
een depressie dan elders in de provincie. Oldambt heeft het hoogste percentage volwassenen dat
(hoog) risico loopt op een angststoornis of een depressie. Echter dit percentage verschilt niet
significant met andere regio’s.
Tabel 4.3.2. Hoog risico op een angststoornis of depressie per regio, 2010 (%)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Regio Hoog risico
Stad 5%
Haren 1%
Westerkwartier 4%
Noord-West 4%
Noord-Oost 4%
Centrum-West 3%
Centrum-Oost 4%
Oldambt 5%
Zuid-Oost 4%
Provincie Groningen 4%
37

4.3.2. Gevoelens van geluk
Respondenten hebben de vraag voorgelegd gekregen hoe vaak men de afgelopen vier weken gelukkig
was. Er zijn geen grote verschillen tussen de regio’s gevonden. In Noord-Oost wonen de meeste
gelukkige mensen. Bijna tweederde van de volwassenen is altijd of meestal gelukkig. In de stad en
Noord-West is het percentage volwassenen dat vaak, meestal of altijd gelukkig het laagst (55%).
Figuur 4.3.2. Hoe vaak was u de afgelopen vier weken een gelukkig mens naar regio? 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
3
2
3
2
3
4
3
4
5
5
13
13
13
16
18
13
15
15
17
14
Nooit - zelden Soms Vaak Meestal Altijd
24
24
22
22
23
24
24
25
25
22
45
48
45
42
39
44
44
44
49
44
17
16
18
15
12
13
14
11
11
10
38

4.3.3. Eenzaamheid
Eenzaamheid verwijst naar een negatieve beleving. Het betreft een subjectief ervaren van een
onplezierig gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het gaat om een verschil tussen de
gerealiseerde contacten met andere mensen en de contacten die men voor zichzelf zou wensen. De
mate van eenzaamheid is bepaald met gevalideerde vragen (schaal van de Jong-Gierveld).
Eenzaamheid vermindert de lichaamsbeweging, vergroot de kans op roken en kan leiden tot depressie
en suïcide. Zeer ernstig eenzame mensen zijn hier extra ontvankelijk voor. In de regio’s Centrum-
West, Centrum-Oost en Oldambt wonen de meeste mensen die last hebben van (zeer) ernstige
eenzaamheid. In Haren wonen naar verhouding weinig mensen die (zeer) ernstig eenzaam zijn.
In 2010 is eenzaamheid in vergelijking met 2006 met 6 procentpunten afgenomen. Eenzaamheid
neemt toe met de leeftijd en komt veel vaker voor bij alleenstaanden.
Figuur 4.3.3. Mate van eenzaamheid naar regio, geslacht en leeftijd in 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Vrouw
Man
65-plus
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
28
27
30
30
30
30
Matig Ernstig Zeer ernstig
32
32
33
32
34
33
34
36
36
37
4
4
2
4
5
4
3
7
4
5
4
2
4
4
2
11
3
2
5
7
2
2
5
3
4
3
5
3
1
2
2
39

4.3.4. Huiselijk geweld
Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring wordt gepleegd, zoals gezinsleden,
familieleden, (ex)partners en vrienden. Slachtoffers en daders van geweld kunnen zowel vrouwen,
kinderen als mannen zijn. Het kan gaan om:
• Psychisch of emotioneel geweld (getreiterd, gekleineerd of uitgescholden worden, etc.);
• Lichamelijk geweld (mishandeld, schoppen, slaan, etc.);
• Ongewenste seksuele toenadering (seksueel getinte opmerkingen, ongewenst aangeraakt, etc.);
• Seksueel misbruik (aanranding of verkrachting).
In de provincie Groningen had 1,1% van de volwassenen in het voorafgaande jaar met één van
bovengenoemde vormen van huiselijk geweld te maken. In 2010 heeft 6,2% van de volwassenen ooit
met huiselijk geweld te maken gehad (vrouwen 9% en mannen 4%). Dit is iets lager dan het
gerapporteerde percentage in 2006 (8,2).
Achtenvijftig procent van de mannen heeft het huiselijk geweld besproken, tegen 76% van de
vrouwen. Achtenzestig procent besprak het met vrienden, kennissen of familie, 39% met de huisarts
en 28% met de politie. Personen die huiselijk geweld hebben ervaren zijn in het voorafgaande jaar drie
keer zo vaak in contact geweest met de geestelijke gezondheidszorg.
Figuur 4.3.4. Ervaren huiselijk geweld naar regio, geslacht en leeftijd in 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
0,4
0,3
0,7
0,6
0,5
0,7
0,7
0,6
0,5
0,8
0,8
0,8
1,1
1,2
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
1
0,8
Zuid-Oost 0,3 0,3
Provincie Groningen
Vrouw
Man
65-plus
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
0,6
0,8
0,4
0,3
0,7
0,6
1,1
1,1
2
1,5
1,3
1,4
1,2
1,8
1,7
3,6
2,5
3,8
4,5
3,6
2
2,5
4,4
5,9
korter dan 1 jaar geleden 1-5 jaar geleden langer dan 5 jaar geleden
6,5
6,2
In de gezondheidsenquête is, als onderdeel van de vraag over huiselijk geweld, gevraagd naar
ongewenste seksuele toenadering en seksueel misbruik. Omdat het om gevoelige informatie gaat is het
mogelijk (en aannemelijk) dat er sprake is van onderrapportage. Wat gemeld wordt, vormt dus een
ondergrens van een frequenter fenomeen.
3,5
5,4
5,2
6,4
40

Ongewenste seksuele toenadering en seksueel misbruik wordt 10 keer vaker genoemd door vrouwen
(1,9% ooit) dan bij mannen (0,2% ooit). Met toenemende leeftijd neemt het gerapporteerde percentage
af. Dit komt vermoedelijk doordat mensen in de loop van de tijd voorvallen vergeten.
Tabel 4.3.3. Typering van huiselijk geweld naar leeftijd en geslacht provincie Groningen
in 2010 (%)
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder Totaal
Mannen
- psychisch of emotioneel 3,9 3,1 3,0 1,1 2,9
- lichamelijk 2,4 2,0 3,1 0,8 2,2
- ongewenste seksuele toenadering 0,3 0,2 0,2 0 0,2
- seksueel geweld 0,5 0,2 0,2 0 0,2
Vrouwen
- psychisch of emotioneel 4,8 9,0 7,8 2,4 6,2
- lichamelijk 4,0 6,3 5,9 2,6 4,8
- ongewenste seksuele toenadering 1,2 2,5 2,3 0,2 1,6
- seksueel geweld 2,3 2,2 2,1 0,6 1,9
In 2005 is een provinciaal advies- en steunpunt huiselijk geweld ingericht (ASHG) bij de Stichting
Toevluchtsoord Groningen (STG). Deze organisatie richt zich op het voorkomen van huiselijk geweld
in de provincie Groningen via een telefonische hulpdienst en (het toeleiden naar) een traject voor
hulpverlening voor slachtoffers én daders. Er wordt samengewerkt met politie, reclassering, openbaar
ministerie, maatschappelijk werk, psychiatrie, jeugdzorg, maatschappelijke opvang en
vrouwenopvang. Doel van de samenwerking is om huiselijk geweld zo snel mogelijk op te sporen en
zo snel mogelijk hulp te bieden aan alle betrokkenen. Bij voorkeur in de eigen omgeving. Lukt het niet
om het geweld ter plekke aan te pakken, dan vinden vrouwen en kinderen een tijdelijk onderkomen in
het Toevluchtsoord. Het aantal meldingen (veelal door politie) van huiselijk geweld bij ASHG nam
toe van 9,4 per 1.000 inwoners in 2006 tot 11,4 per 1.000 inwoners in 2009. In 2009 werden in de
provincie Groningen 653 gezinnen aangemeld voor hulpverlening. In tabel 4.3.3. staat aangegeven om
welke vormen van huiselijk geweld het ging. Uit het tabellenboek (tabel 4.3.4.a aantallen per
gemeente) blijkt dat voor huiselijk geweld (gemiddelde over 2006-2009) het vaakst hulp werd
ingeschakeld in de gemeenten Winschoten, Hoogezand-Sappemeer en Delfzijl.
In 2009 is de Wet tijdelijk huisverbod ingevoerd die wettelijke bevoegdheden geeft om in te grijpen.
In Groningen wordt gewerkt met het ‘10-dagen-model’. Zodra een aangifte van de politie binnenkomt
bij het ASHG komt de hulp meteen op gang. De coördinatoren van het ASHG zorgen ervoor dat er
binnen een uur hulp is voor alle betrokkenen. Er komt een plan van aanpak en er volgen gesprekken
met de betrokkenen en de hulpverlening. Na 10 dagen 'snelkookpan' komt het gezin in de reguliere
hulpverlening. De ervaring van ASHG is dat de snelheid waarmee de hulp op gang komt erg
belangrijk is. Bij langer wachten zal het gezin zich weer 'afsluiten' van het probleem. Het is dan veel
moeilijker om de betrokkenen voor hulp te motiveren ('het viel het wel mee' of 'we kunnen het zelf wel
oplossen'). Het is bekend dat huiselijk geweld zelden stopt zonder hulp.
Tabel 4.3.4. Typering van huiselijk geweld provincie Groningen in 2006-2009 (aantallen en %)
Totaal 542 100 652 100 589 100 653 100
Bron: Jaarverslag ASHG-STG 2008
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2006 2007 2008 2009
Typering geweld aantal % aantal % aantal % aantal %
- Partner 285 52 320 49 307 52 369 57
- Ex-partner 160 29 215 33 171 29 180 28
- Tegen Ouders 53 10 61 10 60 10 53 8
- Kinderen 14 3 28 4 23 4 9 1
- Ouderen 9 2 13 2 11 2 13 2
- Overig 21 4 15 2 17 3 29 4
41

4.3.5. Kindermishandeling
Kindermishandeling in de gezinssituatie wordt vaak veroorzaakt door problematiek bij de ouders. Bij
het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) kunnen vermoedens van kindermishandeling
door burgers en professionals worden voorgelegd. Nederland heeft meerdere regionale AMK’s.
Iemand die zich zorgen maakt over een kind in zijn of haar omgeving kan contact opnemen met een
AMK. De woonplaats van het kind is bepalend voor welk AMK een adviesvraag of melding afhandelt.
Het aantal voorgelegde vermoedens dat een AMK te verwerken krijgt, hangt uiteraard af van de
grootte van het werkgebied. Maar er zijn ook andere factoren die een rol spelen, zoals de bekendheid
van het AMK en de wijze waarop instellingen in de regio samenwerken. AMK's registreren alle
contacten. Deze contacten kunnen worden onderverdeeld in adviezen, consulten en meldingen.
Bij een advies maakt de AMK-medewerker samen met de beller een inschatting van de situatie.
De verantwoordelijkheid voor het ondernemen van verdere stappen ten aanzien van de gesignaleerde
situatie over mishandeling blijft bij de adviesvrager. Een advies kan leiden tot een vervolgcontact:
een consult waarin de medewerker van het AMK de adviesvrager ondersteunt bij het uitvoeren van
een eerder gegeven advies. Er is sprake van een melding wanneer de AMK-medewerker besluit om de
verantwoordelijkheid op zich te nemen, te onderzoeken of er inderdaad sprake is van
kindermishandeling en welke hulp geboden kan worden. Een hoger aantal gevallen kan zowel wijzen
op een grotere alertheid en een grotere aangiftebereidheid als op het vaker voorkomen van
kindermishandeling. Het bevestigd aantal gezinnen met kindermishandeling bedroeg ongeveer 3 per
1.000 kinderen (tabel 4.3.6.).
Tabel 4.3.5. Vermoeden kindermishandeling (0 t/m 17 jaar) provincie Groningen per jaar
Jaar
0 t/m 17
jaar
(aantal)
Adviezen
(aantal)
Consulten
(aantal )
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Meldingen
(aantal)
Adviezen
aantal per 1000
Consulten
aantal per 1000
Meldingen
aantal per 1000
Totaal contacten
per 1000
2006 114.359 726 377 463 6,3 3,3 4,0 13,7
2007 113.502 795 416 520 7,0 3,7 4,6 15,3
2008 112.502 1186 345 443 10,5 3,1 3,9 17,5
Bron: MO groep (Rivm Nat Atlas VGZ)
Tabel 4.3.6. Vermoeden op en bevestigde gezinnen met kindermishandeling
Jaar
Vermoeden van
aantal *
Bevestigd
aantal **
Vermoeden van
aantal gezinnen
per 1000 inwoners *
Bevestigd
aantal gezinnen
per 1000 **
2006 463 347 4,0 3,0
2007 520 359 4,6 3,2
2008 443 426 3,9 3,8
2009 n.b. 362 n.b. 3,2
Bronnen: * vermoeden kindermishandeling MO groep (Rivm Nat Atlas VGZ) en ** bevestigde aantallen bron Bureau Jeugdzorg Groningen
42

5. ZORG
5.1. Vaccinaties en bevolkingsonderzoek
In de Wet Publieke Gezondheid zijn veel taken met betrekking tot infectieziekten neergelegd bij
gemeenten. Infectieziekten die erg besmettelijk zijn óf leiden tot ernstige ziekten moeten door
laboratoria en artsen gemeld worden aan de GGD. Ook instellingen zoals verpleeg- en
verzorgingshuizen, scholen en kindercentra hebben zo’n meldingsplicht. Door vaccinatie, tijdige
opsporing, behandeling en het informeren van de omgeving kan verspreiding van infectieziekten
worden voorkomen.
5.1.1. Vaccinaties
Het is mogelijk om met een vrijwillig vaccinatieprogramma een heel hoge vaccinatiegraad te bereiken.
Hierdoor worden niet alleen individuen maar wordt ook de bevolking als geheel beschermd. Net als in
voorgaande jaren lag in 2009 de gemiddelde deelname aan alle vaccinaties uit het
Rijksvaccinatieprogramma ruim boven de internationaal geadviseerde ondergrens van 90 procent.
Voor de BMR-vaccinatie houdt de ‘World Health Organisation’ (WHO) een ondergrens aan van 95
procent, met als doel mazelen wereldwijd uit te kunnen roeien. Deze ondergrens is wel voor de eerste
vaccinatieronde (bij zuigelingen) behaald, maar niet voor de tweede vaccinatie (9-jarigen). Hierdoor is
in Nederland een uitbraak van mazelen niet uitgesloten.
Het RIVM onderzocht niet-volledige deelname en keek daarbij naar achtergrondkenmerken. Men
concludeerde dat zuigelingen van wie beide ouders in Marokko, Turkije of in een ander niet-westers
land zijn geboren minder vaak volledig zijn gevaccineerd. Ditzelfde geldt ook voor zuigelingen
geboren in postcodegebieden met een lage sociaal-economische status en gemeenten waar veel
bevindelijk gereformeerden wonen.
In onderstaande tabel vindt u een overzicht van de vaccinatiegraad in de provincie Groningen (voor
gemeentelijke percentages zie tabellenboek tabel 5.1.1.a). De vaccinatiegraad in provincie Groningen
is hoger dan het landelijk gemiddelde, dit kan verklaard worden door de samenstelling van de
bevolking.
Tabel 5.1.1. Vaccinatiegraad kinderen Nederland en provincie Groningen in 2009 (%)
Type vaccin Nederland Groningen
Difterie Kinkhoest Tetanus Polio (DKTP) basis immuun 1 95 96
Hib (Haemophilus influenzae type B) volledig afgesloten 1 96 97
Bof – Mazelen – Rode hond 1 96 98
Meningococcen C volledig afgesloten 1 96 98
Pneumococcen volledig afgesloten 1 94 96
D(K)TP hervaccinatie 2 92 95
DTP volledig afgesloten 3 94 96
BMR volledig afgesloten 3 93 96
HPV volledig afgesloten 4 50 59
1 = Zuigeling (2 jaar)
2 = Kleuters
3 = Basisschool (10 jaar)
4 = Meisjes (12 jaar)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
43

Figuur 5.1.1. Vaccinatie influenza bij ouderen
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
De griepprik wordt in het kader van het Nationaal Programma
Grieppreventie uitgevoerd in de meeste Nederlandse
huisartsenpraktijken. Sinds 1997 worden ieder najaar risicogroepen
gratis gevaccineerd. Dit zijn ouderen, mensen met een chronische
ziekte en/of verminderde weerstand. Door een griepprik kan bij de
meeste gevaccineerde personen ziekte en sterfte als gevolg van griep
worden voorkomen. Vanaf 2008 is de leeftijdsgrens verlaagd van 65
naar 60 jaar. In 2008-2009 heeft 74% van alle 60-plussers een
griepvaccinatie gehaald. In de provincie Groningen ligt de deelname
hoger dan het landelijk referentiecijfer.
Er wordt al jaren al rekening gehouden met een nieuwe influenza pandemie. Landelijk en regionaal
zijn draaiboeken gemaakt. In april 2009 werden in Mexico de eerste patiënten met een nieuw
influenzavirus gediagnosticeerd. In juni 2009 werd in Groningen de eerste diagnose bij een patiënt met
H1N1-griep (Nieuwe Influenza H1N1) vastgesteld. In de provinciale werkgroep Influenzapandemie
waren afspraken over de taakverdeling gemaakt. Aanvankelijk was nog onduidelijk hoe besmettelijk
dit nieuwe virus was en ook de ernst van de symptomen was nog niet vastgesteld. Daarom werd in de
eerste fase door GGD-medewerkers bij patiënten thuis materiaal afgenomen. Veel aandacht werd
gegeven aan bestuurlijke informatievoorzieningen en voorlichting van publiek en professionals. Begin
november 2009 kreeg de GGD de opdracht om alle kinderen van 6 maanden t/m 4 jaar en huisgenoten
van kinderen minder dan een half jaar in te enten tegen H1N1-griep. In zeer korte tijd is door de GGD,
gemeenten en andere instellingen een grootschalige vaccinatiecampagne opgezet. In november en
december kregen deze doelgroepen de kans zich te laten vaccineren. 62% van de opgroepen personen
in de provincie Groningen ontving uiteindelijk twee vaccinaties. Gaandeweg bleek de ernst van de
pandemie mee te vallen. Uiteindelijk is landelijk de H1N1-griep vastgesteld bij ruim 200 inwoners.
Enkele kwetsbare patiënten daarvan overleden.
5.1.2. Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker
HPV (humaan papilloma virus) is de meest voorkomende seksueel overdraagbare virusziekte. Het
virus is betrokken bij het ontstaan van baarmoederhalskanker. HPV-infecties verlopen in het acute
stadium meestal ongemerkt maar een aanhoudende infectie van sommige subtypen kan
baarmoederhalskanker veroorzaken. De gemiddelde tijd tussen de primaire HPV-infectie en het
ontstaan van baarmoederhalskanker is zo’n 20 jaar. Om één sterftegeval van baarmoederhalskanker te
voorkómen moeten 1.000 meisjes worden gevaccineerd (NTvG 2009). In 2009 werd de HPVvaccinatie
gestart bij meisjes van 13 tot en met 16 jaar. Vanaf 2010 krijgen alle 12-jarige meisjes dit
vaccin aangeboden via het Rijksvaccinatieprogramma. Met als gevolg dat over 20 jaar minder
vrouwen baarmoederhalskanker krijgen. In 2009 viel de deelname aan het vaccinatieprogramma tegen.
Dit had te maken met de negatieve publiciteit in publieksmedia en op internet over mogelijke
bijwerkingen en de veronderstelde kosten-effectiviteit. In 2009 werden in Nederland 192.000 meisjes
gevaccineerd tegen HPV waarbij geen enkele ernstige bijwerking werd geregistreerd (NTvG, 2009).
De deelname in de provincie Groningen (59%) was hoger dan het landelijk gemiddelde (50%). Tussen
Groninger gemeenten was er een grote spreiding in de deelname aan HPV-vaccinatie. De deelname
was het hoogst in de gemeente Marum (68%) en het laagst in de gemeente Groningen (42%) (zie
tabellenboek figuur 5.1.2.b).
Baarmoederhalskanker komt in Nederland relatief weinig voor in vergelijking met andere EU-landen.
De sterfte door baarmoederhalskanker ligt onder het EU-gemiddelde en is de afgelopen 25 jaar met de
helft gedaald. In de afgelopen 15 jaar is het aantal nieuwe gevallen van baarmoederhalskanker met een
derde gedaald. In de provincie Groningen overleden in de periode 2005-2008 gemiddeld 10 vrouwen
per jaar aan deze ziekte (zie tabellenboek tabel 3.4.2.a). Een aanhoudende infectie met HPV is de
veroorzaker van baarmoederhalskanker. Of een HPV-infectie ook daadwerkelijk leidt tot het ontstaan
van baarmoederhalskanker, hangt af van het immuunsysteem van de geïnfecteerde vrouw.
44

Door periodiek een uitstrijkje te maken van de baarmoederhals
kunnen voorstadia van kanker vroegtijdig opgespoord worden.
Daarom wordt vanaf 1990 het bevolkingsonderzoek
baarmoederhalskanker georganiseerd. Het is voldoende om
vrouwen van 30-60 jaar één keer per vijf jaar op te roepen voor
deelname aan dit bevolkingsonderzoek. In de provincie
Groningen werd de coördinatie gedaan door de Stichting
Preventieve Gezondheidszorg Groningen (per 2010 door
Stichting Bevolkingsonderzoek Noord). GGD Groningen zorgt
via de Groninger gemeenten voor persoonsgegevens. De
ervaring in de afgelopen jaren heeft uitgewezen dat minder dan
de helft van de vrouwen gehoor geeft aan de 1 e schriftelijke
oproep tot deelname aan dit bevolkingsonderzoek. Daarom
worden vrouwen die niet verschijnen bij hun huisarts nog één
keer uitgenodigd (ditmaal vanuit de administratie van de
huisartspraktijk). Het uitstrijkje wordt gemaakt door de eigen huisarts. Het percentage deelname in de
provincie Groningen (62% in 2009) is vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Sommige vrouwen
wachten wat langer voordat ze alsnog deelnemen. Daardoor komt de beschermingsgraad in de
provincie Groningen uit op 66%, dit is eveneens vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde.
In 2009 werden in de provincie Groningen 26.273 vrouwen uitgenodigd voor deelname, waarna
16.221 vrouwen deelnamen.
In onderstaande figuur wordt de deelname naar leeftijd weergegeven. Een deel van de doelgroep doet
niet mee omdat ze recent een uitstrijkje hebben laten maken en een deel neemt het volgende jaar deel
waardoor de feitelijke beschermingsgraad hoger ligt (68%). In de provincie Groningen werden in 2009
6 per 1.000 deelnemers doorverwezen naar de gynaecoloog voor vervolgonderzoek en/of behandeling.
Bij jonge vrouwen worden de meeste afwijkingen gevonden.
Figuur 5.1.2. Deelname screening baarmoederhalskanker provincie Groningen per jaar (%)
56
52
55
53
59
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2000 2005 2009
60
69
66
58
66
62
68
64
52
67
59
62 64
30 jaar 35 jaar 40 jaar 45 jaar 50 jaar 55 jaar 60 jaar totaal
5.1.3. Bevolkingsonderzoek borstkanker
Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij
vrouwen en komt in Nederland vaak voor. Een op de acht
vrouwen krijgt in de loop van haar leven borstkanker. Per jaar
krijgen gemiddeld 15 per 10.000 vrouwen invasieve
borstkanker (zie figuur hiernaast). Dat betekent dat in de
provincie Groningen jaarlijks bij 425 vrouwen deze diagnose
wordt gesteld. Uit landelijke cijfers blijkt dat vijf jaar na
ontdekking van borstkanker 85% van de patiënten nog in leven
is. In de provincie Groningen overleden in de periode 2005-
2008 gemiddeld 128 vrouwen per jaar door borstkanker. Dit is
iets hoger dan het landelijk referentiecijfer maar wijkt niet
significant af. Bekende risicofactoren kunnen minder dan de
helft van alle gevallen verklaren. Bekende risicofactoren voor
borstkanker zijn: eerste menstruatie op jonge leeftijd, geboorte
1 e kind op hoge leeftijd, kinderloosheid, gebruik van orale anticonceptie en borstkanker in de familie.
51
56
57
58
60
62
45

Verder verhogen ook overmatig alcoholgebruik en weinig beweging het risico.
Borstvoeding verlaagt de kans op het ontstaan van borstkanker. In Nederland begint een groot deel van
de moeders direct na de geboorte met het geven van borstvoeding. Het percentage moeders dat
borstvoeding geeft, neemt af met de leeftijd van de zuigeling. In 2007 gaf 81% van de moeders direct
na de geboorte van hun kind uitsluitend borstvoeding. Een maand na de geboorte gaf nog 48% van de
moeders volledige borstvoeding, drie maanden na de geboorte 30% en vijf maanden na de geboorte
nog 23%. Het advies van de WHO is om baby’s 6 maanden
borstvoeding te geven, maar bij minder dan 1 op de 5
Nederlandse baby’s gebeurt dit ook.
In Nederland is in de jaren negentig van de vorige eeuw het
bevolkingsonderzoek borstkanker ingevoerd. Daardoor wordt de
ziekte voor een deel in een vroeg stadium opgespoord. Dankzij
deze screening is de sterfte aan borstkanker geleidelijk gedaald.
Desondanks is het aantal verloren levensjaren aan deze ziekte
nog steeds hoog (zie tabel 3.3.1.).
Uit de figuur hiernaast blijkt dat in de provincie Groningen 79%
van de vrouwen ouder dan 50 jaar in de voorafgaande 2 jaar een
röntgenfoto van de borst heeft laten maken (bron CBS: via
bevolkingsonderzoek en/of op aanvraag via de huisarts).
Om de twee jaar worden alle vrouwen van 50 tot en met 74 jaar uitgenodigd om een mammografie te
laten maken. Het bevolkingsonderzoek borstkanker wordt uitgevoerd door stichting
Bevolkingsonderzoek Borstkanker Noord-Nederland (BBNN). De deelname is hoog, gemiddeld 85%
(zie figuur 5.1.3.a tabellenboek voor deelname per gemeente). In de periode 2005-2008 werd bij 1,3%
van de deelnemers een verdachte uitslag gevonden waarna een advies voor doorverwijzing werd
gegeven. Voor deze verdachte uitslagen werd bij 40% kwaadaardige borstkanker vastgesteld. In 65%
van de gevallen betrof het een tumor in een vroeg stadium (T1) en dit percentage is hoger dan in de
beginfase van het bevolkingsonderzoek (T1 was toen 54%). Een tumor wordt nu vaker in een vroeg
stadium opgespoord, wat een betere kans geeft op genezing.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
46

5.2. Infectieziekten
Als er niet goed op gelet wordt, kunnen infectieziekten zich ongemerkt verspreiden en de gezondheid
van een groep mensen bedreigen. De GGD is de eerste plek waar signalen vanuit de burger of
professionals van een bedreigende infectieziekte worden opgepikt.
De te signaleren infectieziekten kunnen ‘oude’ ziekten zijn, zoals schurft, maar ook recentere, zoals de
H1N1-griep en SARS. Ze kunnen heel plaatselijk tot problemen leiden (norovirus op een cruiseschip)
maar ook landelijk (Q-koorts) of internationaal (Nieuwe Influenza H1N1).
Het uiteindelijke doel van de signalering van infectieziekten is om zo snel mogelijk maatregelen te
treffen die verdere verspreiding voorkomen. In het tabellenboek tabel 5.2.a worden alle
meldingsplichtige infectieziekten weergegeven. In figuur 5.2.1. staan 3 groepen van wie de GGD
Groningen de meeste signalen heeft ontvangen.
Uitbraken van een infectieziekte in instellingen moeten gemeld worden als er groepen kwetsbare
mensen ziek kunnen worden. Het gaat daarbij om scholen, kindercentra, verpleeg- en
verzorgingshuizen. De GGD ondersteunt de instelling bij het zoeken naar een oorzaak van de infecties,
de te nemen maatregelen om verdere verspreiding te voorkomen en de voorlichting binnen en buiten
de instelling.
5.2.1. Meldingen infectieziekten
De afdeling infectieziekten van de GGD ontvangt meldingen over (mogelijke) infectieziekten van
diverse bronnen. Uit figuur 5.2.1. blijkt dat medische professionals de meeste meldingen voor hun
rekening nemen. De grote piek aan meldingen in 2009 wordt verklaard door de epidemie van nieuwe
influenza.
Figuur 5.2.1. Wie meldt aan de afdeling infectieziekten per kalenderjaar (2006-2009)
2009
2008
2007
2006
206
175
185
178
238
225
244
416
538
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
610
1212
2024
Artsen en Laboratoria voor infectieziekten
Kinderverblijven en scholen
In tabel 5.2.1. staan enkele infectieziekten die van belang waren voor de openbare gezondheidszorg,
waarvan GGD Groningen meldingen ontving. Het aantal meldingen dat de GGD heeft doorgegeven
aan het RIVM is iets lager.
In 2009 was er een toename van hepatitis-B, mogelijk verspreid via ontmoetingsplaatsen van
homoseksuele mannen. De GGD heeft deze risicogroep gewaarschuwd, voorlichting gegeven en
gewezen op de risico’s van onveilig seksueel gedrag.
Hepatitis-C is een bloedoverdraagbare ziekte die we in Groningen met name zien bij drugsgebruikers.
Gebruikte spuiten en naalden kunnen anoniem op de GGD geruild worden voor schone spuiten. Dit
spuitruilprogramma is gericht op het voorkomen van besmettingen met hepatitis- en HIV-virus.
Legionellapatiënten lopen hun besmetting vaak op in het buitenland. Toch doet de GGD Groningen bij
elke patiënt onderzoek naar mogelijke besmettingsbronnen in de provincie. Met name koeltorens zijn
berucht als bron voor lokale verspreiding.
Darminfecties kunnen zich vaak makkelijk verspreiden als er onvoldoende wordt gelet op hygiëne bij
toiletbezoek, bij voedselbereiding en in gezondheidszorg. Bij elke melding wordt gekeken of er sprake
is van mogelijke verspreiding op grote schaal, zoals een restaurant of gemeenschappelijke toiletten.
Vervolgens worden maatregelen getroffen om verspreiding te voorkomen, zoals een advies een
werkverbod op te leggen of hygiënische adviezen.
Q-koorts is in onze provincie geen groot probleem omdat er weinig grootschalige geitenbedrijven zijn.
In 2009 kreeg de ziekte veel aandacht in de media. De GGD heeft, in samenwerking met de provincie
Burger
47

en het ministerie van Landbouw, bestuurders, huisartsen en het publiek geïnformeerd.
In 2009 stak een nieuwe infectieziekte Nieuwe Influenza de kop op, in de volksmond de Mexicaanse
griep genoemd. In de provincie Groningen waren veel meldingen. De GGD gaf algemene informatie
aan het publiek en was voor alle huisartsen in de provincie de instantie met actuele informatie over de
maatregelen die genomen moesten worden om verspreiding van de ziekte te beperken.
Prik-accidenten ten slotte zijn meldingen van mensen die contact hebben gehad met bloed van
anderen. Dit kan een politieman zijn die zich tijdens het fouilleren prikt aan de naald van een
drugsgebruiker, maar ook een kind dat zich prikt aan een naald, achtergelaten in een park. De GGD
bepaalt voor het slachtoffer hoe groot het risico is op bloedoverdraagbare infectieziekten.
Tabel 5.2.1. Meldingen aan GGD afdeling infectieziekten 2006-2009 (aantallen)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2006 2007 2008 2009
Hepatitis-B 54 35 38 76
Hepatitis-C 62 82 59 69
Kinkhoest 120 249 161 117
Legionella 27 15 19 18
Darminfecties 29 53 49 150
Q-koorts 4 3 0 5
Nieuwe influenza 0 0 0 279
Melding uitbraak door een instelling 41 31 66 43
Prik-accidenten 46 63 59 66
5.2.2. Tuberculose
Het aantal nieuw vastgestelde tuberculosegevallen (tbc) is de afgelopen decennia sterk afgenomen.
Landelijk wordt ruim tweederde van de nieuwe gevallen vastgesteld bij mensen die niet in Nederland
zijn geboren (vooral 1 e generatie allochtonen). Daarom krijgen alle asielzoekers die langer dan 3
maanden in Nederland willen verblijven, een verplichte screening op tbc. In de provincie Groningen
worden ieder jaar enkele tientallen nieuwe patiënten opgespoord (tabel 5.2.2.) waarvan iets meer dan
de helft (in 2008 55%) afkomstig is van de asielzoekers- en aanmeldcentra, met name Ter Apel. Het
aantal nieuwe patiënten in de provincie Groningen is beduidend hoger dan het landelijk
referentiecijfer. De GGD biedt aan mensen die uit een land komen waar veel tbc is, de mogelijkheid
om zich halfjaarlijks te laten controleren op tbc door een longfoto.
Als er een nieuwe tbc-patiënt gevonden is, wordt via een contactonderzoek nagegaan of in zijn directe
omgeving ook andere personen zijn besmet. Dat wordt van oudsher gecontroleerd met de Mantouxtest,
een onderhuids prikje in de linkeronderarm waarmee verdenking van besmetting kan worden
vastgesteld. Dat heeft te maken met de mate van de zwelling rond de prikplek. Het aflezen van de
huidreactie is vakwerk, het vereist veel ervaring. Bij een positieve Mantoux-test wordt een longfoto
gemaakt om actieve tbc op te sporen of uit te sluiten. Tbc is een hardnekkige ziekte waarbij langdurig
meerdere soorten medicijnen geslikt moeten worden. Mensen met een besmetting zonder actieve tbc
worden uit voorzorg behandeld. Zij krijgen gedurende 3 maanden 2 soorten medicatie. Sinds 2008
wordt door de GGD tevens gebruik gemaakt van een aanvullende bloedtest (Igra). Daarmee kan het
aantal besmettingen duidelijker worden afgebakend. Daarom is het aantal besmettingen vanaf 2008
beduidend lager. Nieuwe patiënten met actieve tuberculose worden door een GGD-arts gedurende
lange tijd behandeld. Zij krijgen 2 maanden 4 typen medicatie en 4 maanden 2 typen. Ter verhoging
van de therapietrouw worden de medicijnen de eerste maanden ingenomen onder toezicht van een
GGD-verpleegkundige.
Tabel 5.2.2. Nieuwe besmettingen en patiënten tuberculose provincie Groningen per jaar 2006-2009
2006 2007 2008 2009
Bezoekers 12.654 14.691 19.591 15.634
Nieuwe besmettingen 74 112 41 42
Nieuwe patiënten 41 63 74 95
Nieuwe patiënten per 100.000 inwoners Groningen 7,1 11,0 12,9 16,5
Nieuwe patiënten per 100.000 inwoners Nederland 6,2 6,1 6,1 n.b.
48

5.2.3. Seksueel overdraagbare aandoeningen en Sense
Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) zijn infectieziekten die meestal worden overgedragen via
onbeschermd seksueel contact, Ook andere routes zijn mogelijk. Chlamydia, gonorroe en syfilis zijn
bacteriële soa en genitale wratten, hepatitis B en herpes genitalis zijn virale soa. Alle soa kunnen van
moeder op kind worden overgedragen tijdens de geboorte. Het ministerie van VWS heeft er voor
gezorgd dat er in Nederland acht regionale centra voor preventie van soa zijn opgericht, waaronder in
Groningen. Sinds januari 2006 stellen deze soa-centra met testlocaties hun gegevens over soaconsulten
en -diagnosen beschikbaar voor de landelijke soa-surveillance. Deze laagdrempelige soazorg
is gratis toegankelijk voor specifieke risicogroepen. Tot de risicogroepen behoren: mensen met
wisselende contacten, mannen met homoseksuele contacten, druggebruikers, prostituees,
prostituanten, mensen afkomstig uit gebieden waar veel soa voorkomt, mensen met soa-gerelateerde
klachten, jongeren tot 24 jaar, mensen die verwezen zijn in verband met soa en mensen die per se
anoniem willen blijven. Deze surveillance-gegevens bieden dus alleen zicht op het aantal soadiagnosen
binnen deze risicogroepen en niet binnen de gehele Nederlandse bevolking. Gegevens over
de soa-diagnosen bij mensen die een huisarts of dermatoloog bezoeken, zijn niet opgenomen in de soasurveillance.
Sense Noord-Nederland is het soa-centrum in Groningen. Het is ondergebracht bij de GGD. Het doel
van Sense is de seksuele gezondheid te bevorderen, soa te voorkomen en hulp te bieden bij vragen en
problemen aangaande de seksuele gezondheid, anticonceptie en (ongewenste) zwangerschap. Voor
jongeren tot 24 jaar is hulpverlening gratis. Vanaf 25 jaar is alleen de soa-test gratis.
Het bevorderen van veilig vrijen, vooral gericht op de jeugd, is een belangrijke preventieve activiteit.
Van onveilig vrijen is sprake als men onbeschermde seks heeft. Daarbij kunnen ziekteverwekkers
worden overgedragen en kunnen soa ontstaan. Door veilig te vrijen is de kans op het oplopen van soa
minimaal. Echter, er wordt lang niet altijd met condooms gevreeën. Uit de jeugdgezondheidsenquête
van de GGD in 2008 bleek dat de helft van de seksueel actieve jongeren (12-18 jaar) altijd een
condoom gebruikt en een kwart bijna nooit. Een soa-besmetting kan worden opgelopen (en weer
overgedragen) zonder dat iemand dat in de gaten heeft. Van de mensen met klachten die kunnen
passen bij een seksueel overdraagbare aandoening gaat ongeveer tweederde naar een huisarts. Een
huisarts kan eerst een soa-test doen maar ook direct behandelen zonder diagnostiek. De GGD
organiseert soa-spreekuren voor personen die mogelijk met een soa zijn besmet en die niet naar een
huisarts kunnen of willen gaan. Ook risicogroepen, zoals prostituees, worden aangemoedigd om deze
spreekuren voor soa-screening preventief te bezoeken. Bij een vermoeden van soa volgen
diagnostische tests naar chlamydia, syfilis, gonorroe en/of HIV in het Laboratorium voor
Infectieziekten. Er is geen meldingsplicht voor soa in het kader van de Infectieziektenwet. De GGD
houdt wel het aantal uitgevoerde soa-testen en de uitslagen bij. Het aantal uitgevoerde soa-testen is de
afgelopen jaren ongeveer gelijk gebleven. In de provincie Groningen is in 2009 het volgende aantal
tests gedaan: chlamydia (19.965), syfilis (16.909), gonorroe (9.596) en hiv (9.110). Het percentage
positieve testen verschilt per type soa: chlamydia (7,8%), syfilis (2,4%), gonorroe (0,5%). Het aantal
nieuwe HIV-gevallen, na een bevestigingstest, was in 2009 0,4%. In figuur 5.2.2. is het aantal
positieve soa-testen in de tijd weergegeven.
Figuur 5.2.2. Aantal positieve SOA-testen provincie Groningen (2006-2009)
917
976
1214 1312
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
280
245
247
2006 2007 2008 2009
227
Chlamydia Syfilis Gonorroe HIV
137
104
144
108
55
36
31
39
49

5.3. Mantelzorg
Mantelzorg is de zorg die men geeft aan een bekende (partner, familie, buren of vrienden) als deze
persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bestaan uit helpen bij
het huishouden, wassen/aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoort.
Mantelzorg wordt gezien als een vanzelfsprekende, onbetaalde en vrijwillige zaak.
5.3.1. Mantelzorg geven
Schattingen van het aantal mantelzorgers lopen, afhankelijk van de definitie, sterk uiteen. In de
gezondheidsenquête is aan personen van 19 jaar en ouder gevraagd of en in welke mate men de
afgelopen 12 maanden mantelzorg heeft gegeven. Vrijwilligers uit een vrijwilligerscentrale worden
niet meegeteld als mantelzorger. Vrouwen geven veel vaker mantelzorg dan mannen (16% versus
10%). De meeste mantelzorg wordt verleend door personen van 50 tot en met 64 jaar (19%). Tussen
regio’s zijn er grote verschillen in verleende mantelzorg. Binnen vrijwel elke leeftijdscategorie is het
percentage mantelzorgers afgenomen. Ter vergelijking: in 2006 was dat 16%, in 2010 13%. Alleen bij
de 65-plussers is het percentage gelijk gebleven.
Figuur 5.3.1. Mantelzorg geven in afgelopen 12 maanden naar regio en leeftijd en geslacht 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Vrouw
Man
65-plus
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
4
7
8
9
9
9
9
9
10
10
10
11
11
11
3
12
Ja, nu nog Ja, maar nu niet meer
15
De verhouding tussen incidenteel en wekelijks gegeven mantelzorg is vrijwel gelijk gebleven. 29%
geeft incidenteel mantelzorg en 71% wekelijks. In 2006 was dat 1/3 incidenteel en 2/3 wekelijks. Meer
dan de helft verleent minder dan 6 uur mantelzorg per week. Eenendertig procent geeft 6 tot en met 15
uur mantelzorg en 17 procent doet dat meer dan 15 uur per week. Van de mantelzorgers voelt 43
procent zich niet of nauwelijks belast; 40 procent voelt zich enigszins belast en 14 procent voelt zich
tamelijk zwaar belast. Ongeveer 3 procent van de mantelzorgers geeft aan zeer zwaar belast te zijn met
de mantelzorgtaken of zelfs overbelast. Vooral mantelzorgers onder de vijftig zijn zwaar belast (19%).
3
4
2
4
4
4
3
5
4
2
5
5
5
6
4
50

Het type verleende zorg is over het algemeen gelijk voor mannen en vrouwen. Mannen bieden meer
hulp bij het klaarmaken van een warme maaltijd en vrouwen bieden meer gezelschap, troost en
afleiding. Tweederde van de mantelzorgers zegt gezelschap, troost en afleiding te bieden.
Tabel 5.3.1. Type verleende mantelzorg naar geslacht (%)
Type hulp
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Geslacht
♂ ♀ Totaal
Hulp in de huishouding 53% 52% 52%
Klaarmaken van warme maaltijd 25% 16% 20%
Hulp bij persoonlijke verzorging 19% 14% 16%
Hulp bij medische verzorging 12% 12% 12%
Gezelschap, troost en afleiding 59% 71% 66%
Begeleiding en/of vervoer 57% 63% 61%
Regeling geld zaken en/of andere administratie 49% 47% 48%
Andere zaken 38% 36% 37%
Mantelzorg wordt vooral verleend aan de (schoon)ouders. Opvallend is dat mannen vaker zorgen voor
de echtgenote of partner dan vrouwen, terwijl vrouwen vaker de zorg op zich nemen van buren,
vrienden of kennissen.
Tabel 5.3.2. Aan wie wordt de mantelzorg verleend naar geslacht (%)
Geslacht
♂ ♀ Totaal
(Schoon)ouders 42% 54% 50%
Echtgeno(o)t(e) of partner 31% 13% 20%
Andere familieleden 15% 17% 16%
Buren/ vrienden of kennissen 9% 21% 16%
Kinderen 13% 13% 13%
De meeste mantelzorgers (79%) hebben, naast de eventuele hulp die men reeds ontvangt, geen
behoefte aan informatie in verband met hun werkzaamheden als mantelzorger. De vormen van hulp
die mantelzorgers graag ontvangen zijn: een vervanger om een vrije dag of vakantie te kunnen nemen
(15%), emotionele steun (18%), ontspannende activiteiten (11%) en belangenbehartiging (5%).
Er bestaat nog onbenut potentieel voor vrijwillige hulp onder de bevolking. Meer dan de helft van de
respondenten is, op basis van vrijwilligheid, bereid ondersteuning te bieden bij het doen van
boodschappen of huishoudelijke activiteiten. Opvallend is dat de helft van de personen die nu reeds
mantelzorg geven eveneens bereid zijn óók anderen te ondersteunen.
51

5.3.2. Mantelzorg ontvangen
Zowel zelfstandig wonende personen van 65 jaar en ouder als 65-minners hebben vragen voorgelegd
gekregen over het ontvangen van mantelzorg. Bewoners van verpleeghuizen kregen geen vragenlijst
toegezonden; personen in verzorgingshuizen wel. Vanzelfsprekend wordt met het ouder worden vaker
mantelzorg ontvangen. In 2009 kreeg 1% van de 19-34 jarigen mantelzorg, 1,5% van de mensen
tussen 35-49 jaar, 4% van de mensen van 65-74 jaar en 15% voor 75 jaar en ouder (zie tabel 5.3.3.).
Het is aannemelijk dat de feitelijk ontvangen mantelzorg nog hoger is omdat sommige vragenlijsten
niet werden ingevuld vanwege de ‘te hoge leeftijd’ van mensen.
Tabel 5.3.3. Mantelzorg ontvangen in afgelopen 12 maanden naar leeftijd (%)
Omdat vooral 65-plussers gebruik maken van mantelzorg is hieronder alleen voor deze doelgroep het
type mantelzorg uitgesplitst. Men maakt vooral gebruik van hulp in de huishouding. 6% van de 65plussers
ontvangt dit type hulp van een bekende.
Tabel 5.3.4. Type ontvangen mantelzorg naar leeftijd (%)
Type hulp
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Leeftijd
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-74 jaar 75-plus Totaal
Ja. ik krijg die mantelzorg nog 1,3 1,5 2,9 4,3 15,2 3,4
Ja, maar ik krijg die mantelzorg nu niet meer 1,3 1,5 1,3 1,2 1,9 1,2
Nee 97,5 97,1 95,8 94,6 83,0 95,5
Leeftijd
65-74 jaar 75-plus 65-plus
Hulp in de huishouding 3% 9% 6%
Klaarmaken van warme maaltijd 1% 3% 2%
Hulp bij persoonlijke verzorging 1% 4% 2%
Hulp bij medische verzorging 1% 2% 1%
Gezelschap, troost en afleiding 2% 5% 3%
Begeleiding en/of vervoer 2% 9% 5%
Regeling geld zaken en/of andere administratie 2% 8% 5%
Andere zaken 1% 4% 2%
52

5.4. Zorggebruik
Het Rijk en de gemeenten geven jaarlijks miljarden uit aan de gezondheidszorg. De kosten zullen de
komende jaren alleen maar toenemen omdat de vergrijzingsgolf in Nederland nog maar net op gang is
gekomen. In 2010 bereikten de eerste babyboomers de pensioengerechtigde leeftijd van 65-jaar. De
vergrijzingsgolf is in 2040 op zijn hoogtepunt. Omdat de meeste ziekten bij ouderen voorkomen zal de
ziektelast toenemen en daarmee ook het zorggebruik.
5.4.1. Huishoudelijke hulp en zorg zonder verblijf
Personen van 18 jaar of ouder die thuis zorg ontvangen waarvan de kosten voor rekening van de wet
Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) komen, zijn wettelijk verplicht mee te betalen aan
de kosten van die zorg. Dit wordt de eigen bijdrage AWBZ genoemd. Afhankelijk van de gemeente
moet er ook voor de huishoudelijke hulp, het gebruik van een hulpmiddel en/of voorziening een eigen
bijdrage betaald worden. Dit is de eigen bijdrage Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Vanaf
2007 is het onderdeel huishoudelijke verzorging/hulp (HH) overgeheveld van AWBZ naar de Wmo.
Daarmee zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor de toekenning en verstrekking van
huishoudelijke hulp. Voor zorg zonder verblijf (ook wel thuiszorg genoemd) dient in principe dus een
eigen bijdrage betaald te worden. Deze thuiszorg wordt geleverd door een thuishulp in loondienst bij
een thuiszorginstelling, of door een alfahulp waarbij de cliënt werkgever is. Bij huishoudelijke hulp
gaat het om werkzaamheden zoals stof afnemen, afwassen, opruimen, maaltijd bereiding en niet te
vergeten ‘tijd nemen voor een praatje’. Bij persoonlijke verzorging gaat het om aankleden, douchen,
scheren, hulp bij eten/drinken/toiletgang, het aantrekken van steunkousen/prothesen en het doen van
oefeningen. Bij verpleging in de thuissituatie gaat het om het geven van medicatie/injecties,
voorlichting en aanwijzingen over het leren omgaan met ziekte en/of handicap (bijvoorbeeld
stomaverzorging). Zowel persoonlijke verzorging als verpleging vallen nu nog onder de AWBZ maar
er wordt al over gesproken om dit in de toekomst door gemeenten te laten uitvoeren.
Welgestelde mensen die uit eigen vermogen (zonder indicatie) huishoudelijke hulp, verzorging of
verpleging betalen, komen in figuren 5.4.1. en 5.4.2. niet in beeld. Gezien het gemiddelde inkomen
van inwoners in de provincie Groningen is het aannemelijk dat verhoudingsgewijs minder zorg uit
‘eigen beurs’ betaald wordt. In figuur 5.4.1. wordt het aantal personen weergeven dat een eigen
bijdrage betaald heeft. In de provincie Groningen werd, gemiddeld over 2004-2007, door 5,3% van de
bevolking van 18 jaar en ouder een eigen bijdrage voor zorg zonder verblijf betaald (vergeleken met
4,7% als landelijk referentiecijfer). Dit verschil wordt verklaard door meer mensen in de provincie
Groningen met huishoudelijke hulp (3,68% versus 3,44% NL), persoonlijke verzorging (2,85% versus
2,4% NL) en verpleging (2,85% versus 2,2% NL). Vooral het aantal mensen dat verpleging
gecombineerd met verzorging en/of huishoudelijke hulp ontving is hoger in de provincie Groningen.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
53

Figuur 5.4.1. Zorg zonder verblijf totaal 18 jaar en ouder per jaar (%) provincie Groningen en
Nederland, 2004-2007 (bron CAK/CBS)
Groningen 2007
Groningen 2006
Groningen 2005
Groningen 2004
NL 2007
NL 2006
NL 2005
NL 2004
1,3
1,7
1,7
1,5
1,7
1,9
1,8
1,7
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
alleen HH alleen PV alleen VP HH+PV HH+VP PV+VP HH+PV+VP
0,3
0,2
0,3
0,2
0,2
0,4
0,3
0,5
0,4
0,8
0,6
0,5
0,6
0,5
0,5
0,4
0,5
0,9
0,4
0,4
0,4
0,4
0,8
0,5
0,2
0,2
0,2
0 1 2 3 4 5 6
HH=huishoudelijk hulp, PV=persoonlijke verzorging, VP=verpleging.
Zorg zonder verblijf is sterk afhankelijk van leeftijd. Naarmate de leeftijd toeneemt, stijgt de behoefte
aan zorg. Leeftijdsspecifieke cijfers geven meer inzicht in het hogere gebruik van zorg zonder verblijf
in de provincie Groningen. Uit figuur 5.4.2. blijkt dat de zorgbehoefte het hoogst is bij personen van
80 jaar en ouder (Groningen 41% versus Nederland 39%).
Figuur 5.4.2. Zorg zonder verblijf naar Nederland naar leeftijdsgroep (%)
provincie Groningen en Nederland gemiddeld 2004-2007 (bron CAK/CBS)
Groningen 80 jaar en ouder
Groningen 65-80 jaar
Groningen 18-64 jr
NL 80 jaar en ouder
NL 65-80 jaar
NL 18-64 jaar
alleen HH alleen PV alleen VP HH+PV HH+VP PV+VP HH+PV+VP
4,9
11,3
12,2
2,2
4,8 1,3 2 3
1,5
1,4
2,3
2,5
2,2
2,0
4,3
5,3
0,2
0,2
1,6
0,2
0,2
1,5
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
HH=huishoudelijk hulp, PV=persoonlijke verzorging, VP=verpleging.
0,3
0,5
0,8
0,8
0,5
0,6
0,5
5,7
0,9
4,9
0,5
1,0
0,9
1,0
1,0
1,4
1,5
1,2
1,3
13,9
11,1
54

In figuur 5.4.3. zijn de drie functies huishoudelijke zorg, persoonlijke zorg en verpleging afgebeeld.
Bij 65- tot en met 80-jarigen in de provincie Groningen werd meer thuis verpleegd dan gemiddeld in
Nederland. Bij 80-plussers was het percentage huishoudelijke hulp vergelijkbaar (Groningen 31%
vergeleken met 30% in Nederland). Echter, zowel voor verpleging als verzorging scoort de provincie
Groningen hoger dan elders in Nederland. Van het aantal 80-plussers in de provincie Groningen
ontvangt 23,4% verpleging en 26,1% verzorging.
Figuur 5.4.3. Zorg zonder verblijf naar Nederland naar leeftijdsgroep (%)
provincie Groningen en Nederland gemiddeld 2003-2007 (bron CBS/CAK)
Groningen 80 jaar en ouder
Groningen 65-80 jaar
Groningen 18-64 jr
NL 80 jaar en ouder
NL 65-80 jaar
NL 18-64 jaar
0,7
0,5
0,7
0,5
0,4
0,7
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Huishoudelijke Hulp totaal Persoonlijke Verzorging totaal Verpleging totaal
7,2
7
5,5
6,9
9,2
9,7
0 5 10 15 20 25 30 35
Uit onderstaande figuur blijkt dat vooral 80-plussers in de stad Groningen en het oosten van de
provincie gebruik maken van zorg zonder verblijf (persoonlijke verzorging en verpleging).
Figuur 5.4.4. Aandeel 80+ met zorg zonder verblijf in 2007 (%) (Bron CBS/ Leven in Nederland)
19,4
23,4
23,7
26,1
30
31
55

5.4.2. Gebruik van zorg.
Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 30% van de 65-plussers gebruik maakt van een professionele
zorgverlener vanwege de gezondheid. Van de 75-plussers maakt bijna de helft gebruik van
professionele zorgverlening. Er wordt vooral een beroep gedaan op ‘hulp in de huishouding’.
Een kwart van de 65-plussers maakt gebruik van deze vorm van zorgverlening.
Tabel 5.4.1. Type ontvangen hulp van professionals naar leeftijd, 2010 (%)
Type hulp
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Leeftijd
65-74 jaar 75-plus 65-plus
Hulp in de huishouding 12% 43% 26%
Klaarmaken van warme maaltijd 4% 12% 8%
Hulp bij persoonlijke verzorging 4% 13% 8%
Hulp bij medische verzorging 3% 12% 7%
Gezelschap, troost en afleiding 3% 9% 6%
Begeleiding en/of vervoer 4% 12% 7%
Regeling geld zaken en/of andere administratie 4% 11% 7%
Andere zaken 4% 11% 7%
Ontvangt professionele hulp vanwege gezondheid 14% 48% 30%
Tussen 1981 en 2009 is het gebruik van de huisartsen landelijk met 4 procentpunten gestegen
(CBS, 2011). Inmiddels heeft 74% van de bevolking het afgelopen jaar gebruik gemaakt van de
huisarts. 2 procentpunten hiervan worden verklaard door een veranderende leeftijdsopbouw van de
bevolking.
In de provincie Groningen heeft 70% van de respondenten de afgelopen 12 maanden de huisarts
bezocht. Vrouwen hadden in deze periode vaker contact met de huisarts dan mannen, zie tabel 5.4.2.
Eveneens 70% van de respondenten heeft het afgelopen jaar contact gehad met de tandarts. Ook hier
geldt dat meer vrouwen dan mannen een bezoek brachten aan de tandarts. Het bezoek aan een tandarts
is lager bij personen met een laag opleidingsniveau. Een mogelijke verklaring is dat tandheelkundige
zorg vanaf 22 jaar niet wordt vergoed door de basisverzekering. Ook zijn de kosten voor een
aanvullende tandheelkundige verzekering afgelopen jaren gestegen. Het feit dat met name ouderen een
laag opleidingsniveau hebben, versterkt het beeld dat laag opgeleiden minder gebruik maken van
tandheelkundige zorg. Ouderen hebben vaker een kunstgebit wat betekent dat er minder behoefte is
aan periodieke controle bij een tandarts. Vrouwen maken verder meer gebruik van de dienstverlening
van medische specialisten, alternatieve behandelaars en de thuiszorg. Vooral vrouwen van 65 jaar en
ouder maken naar verhouding veel gebruik van de thuiszorg. Een verklaring hiervoor kan zijn dat
vrouwen nog steeds ouder worden dan mannen en veelal de langstlevende binnen het huwelijk zijn.
Alleenwonende ouderen maken vaker gebruik van thuiszorg dan ouderen die nog samenleven met een
partner.
Tabel 5.4.2. Type zorg waarvan gebruik is gemaakt naar leeftijd en geslacht, 2010 (%)
Geslacht
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder
Provincie
Groningen
♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Huisarts 54 76 61 72 69 76 75 80 63 76
Doktersdienst Groningen 11 12 12 9 9 10 14 14 11 11
Tandarts 68 81 77 84 66 74 47 49 67 73
Medische specialisten 17 29 25 35 38 43 50 57 30 40
Fysiotherapeut 14 25 18 25 24 29 20 33 19 28
Thuiszorg 1 4 1 2 1 3 9 21 3 7
Alternatieve behandelaar 3 9 4 9 5 10 3 4 4 8
56

Hoewel de verschillen minimaal zijn maken 12-plussers uit de provincie Groningen over het algemeen
minder gebruik van medische voorzieningen dan gemiddeld in Nederland.
Figuur 5.4.5. Medische consumptie 12-plussers op provinciaal en landelijk niveau,
2005/2008 (%) (Bron CBS)
40
38
Medicijnen op
recept
78
76
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
73
72
18
16,5
Tandarts Huisarts Fysiotherapeut Medisch
specialist
41
42
Nederland
Groningen
Zorgvoorzieningen dienen voor iedereen toegankelijk te zijn en binnen een redelijke afstand
bereikbaar. De huisarts is de zorgverlener die het meest wordt geraadpleegd. Behalve door de
organisatie van de gezondheidszorg in Nederland wordt huisartsbezoek ook bevorderd door de goede
beschikbaarheid en bereikbaarheid in alle gemeenten. Gemiddeld is in Nederland de dichtstbijzijnde
huisartspraktijk 0,9 kilometer van een inwoner. Inwoners in het westen hoeven met 700 meter de
kortste afstand af te leggen, vergeleken met 1,3 km in Noord-Nederland. In het tabellenboek tabel
5.4.2.a staat de gemiddelde afstand naar de dichtstbijzijnde huisarts per gemeente. In Scheemda,
Slochteren en Vlagtwedde is de afstand tot een huisarts het grootst. De geringere dichtheid van
huisartsen in Noord-Nederland betekent ook dat inwoners minder mogelijkheid hebben om een
huisarts te kiezen. Inwoners van Noord- en Zuid-Holland hebben binnen 5 kilometer gemiddeld meer
dan 35 huisartsen om zich heen terwijl dat in de provincie Groningen minder dan de helft is.
Figuur 5.4.6. Gemiddeld aantal huisartsenpraktijken binnen 5 kilometer over de weg in 2007
57

5.4.3. Gebruik van en tevredenheid over zorg.
Aan personen die aangaven het afgelopen jaar gebruik te hebben gemaakt van een of meer
hulpverlener(s) is de vraag voorgelegd ‘Hoe tevreden bent u over de dienstverlening van…’. In figuur
5.4.6. worden de resultaten weergegeven.
De tandarts/ mondhygiënist scoren het beste als het gaat om de tevredenheid van de patiënten.
Verslavingszorg Noord Nederland heeft de laagste score wat betreft de tevredenheid onder klanten.
Hoewel de doktersdienst met 9% ontevreden klanten matig scoort, is er sprake van een duidelijke
verbetering ten opzichte van 2002 en 2006. Toen was respectievelijk 21% en 16% ontevreden.
Figuur 5.4.7. Tevredenheid over dienstverlening door hulpverleners in 2010 (%)
VNN
Maatschappelijk Werk
Doktersdienst Groningen
GGZ
Psychiater
Diëtist
Psycholoog
Alternatieve behandelaars
Huisartsen
Medisch Specialist
Thuiszorg
Fysiotherapeut
Tandarts/ Mondhygiënist
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
45
Tevreden Neutraal Ontevreden
59
62
65
69
Naast de personen die aangaven het afgelopen jaar gebruik te hebben gemaakt van een vorm van zorg,
hebben ook andere mensen hun mening gegeven over de dienstverlening. Dit kunnen mensen zijn die
in het verleden gebruik hebben gemaakt van de dienstverlening, maar het kan ook gaan om mensen die
hun mening hebben gebaseerd op andere informatie.
De tevredenheid over de zorgverleners breder in de bevolking is minder positief dan bij mensen die
het afgelopen jaar feitelijk zorg hebben ontvangen (zie tabellenboek tabel 5.4.3.a).
Gebaseerd op alle deelnemers die deze vragen hebben ingevuld, zakt het percentage tevredenheid met
meer dan 20% bij de volgende zorgverleners: psychiaters, thuiszorg, maatschappelijk werk, diëtist,
GGz, alternatiever behandelaar en psycholoog.
5.4.4. Ziekenhuisopname
In de provincie Groningen was het totale aantal ziekenhuisopnamen in 2004 en 2008 (gecorrigeerd
voor leeftijd) respectievelijk 5% en 2% lager dan het landelijk referentiecijfer. Dat neemt niet weg dat
voor bepaalde ziekten in de provincie Groningen verhoudingsgewijs méér mensen werden
opgenomen. De volgende ontslagdiagnoses uit het ziekenhuis werden in de provincie Groningen vaker
geregistreerd: infectieziekten, kanker (m.n. longkanker en dikke darmkanker), diabetes, COPD,
suïcide en automutilatie (zie tabel 5.4.4.a in tabellenboek). Deze diagnoses overlappen met hogere
gestandaardiseerde sterftecijfers (zie paragraaf 3.4.).
75
75
80
80
81
82
84
87
37
25
29
27
27
16
18
18
16
16
15
18
16
13
11
9
8
7
7
58
4
4
3
3
3
2
2

Regio
5.4.5. Geestelijke gezondheidszorg
Het doel van het Psychiatrisch Casusregister Noord-Nederland (PCR-NN) is het monitoren van de
ontwikkelingen in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGz) in de drie noordelijke provincies. Daarin
wordt onderscheid gemaakt in het aantal mensen dat deze voorzieningen gebruikt (nieuwe en
bestaande patiënten) en de wijze waarop ze daarvan gebruik maken. Op macroniveau levert dit
gegevens op over ontwikkelingen in de zorg en de trend om zorg steeds meer extramuraal aan te
bieden.
De gegevens zijn afkomstig uit de administratieve systemen van de GGz-instellingen. Deze zijn: GGz
Friesland, Lentis (voorheen GGz Groningen), UMCG-UCP, GGz Drenthe, RIBW Drenthe, ACCARE
(categorale kinder- en jeugdpsychiatrie). De data worden op individueel patiëntniveau gekoppeld via
een geautomatiseerde procedure. De PCR-NN database zelf is anoniem.
Door koppeling op persoonsniveau worden dubbeltellingen voorkomen en ontstaat er een beeld van de
behandelde psychiatrische ziektelast. In het jaar 2008 ontving 6,4% van de volwassen Groninger
bevolking een of andere vorm van GGz-zorg (zie tabel hieronder). Het promillage gebruikers
psychiatrische zorg is vergeleken met 2003 ongewijzigd. In 2008 begon 2,5% van de Groninger
bevolking als nieuwe cliënt bij de GGz met een behandeling en 3,9% had reeds een behandelcontact.
Een kleine groep van 0,4% van onderstaande GGz-cliënten (128) krijgt tevens begeleiding via de
forensisch psychiatrische zorg (i.k.v. strafrecht). Een nog kleinere groep (68 personen) die niet in
onderstaande tabel is opgenomen krijgt alleen forensische psychiatrische zorg.
In de regio Stad, Noord-Oost en Oldambt is het aantal GGz-cliënten hoger dan het provinciale
gemiddelde. Dit wordt mede verklaard door aanwezige opnamefaciliteiten in de plaatsen Groningen,
Delfzijl en Winschoten. In de bijlage zijn de aantallen en promillages per gemeente weergegeven
(tabel 5.4.5.a en tabel 5.4.5.b).
Tabel 5.4.3. Contacten geestelijke gezondheidszorg naar regio 2008
(aantallen patiënten en promille (‰) van 18-plussers)
(1) Nieuwe gebruikers psychiatrische zorg (aantallen) (2) Bestaande gebruikers psychiatrische zorg (aantallen)
Klinisch Klinisch
i.c.m.
deeltijd/
ambulant
Deeltijd Ambulant 4
of meer
contacten
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Ambulant
minder
dan 4
contacten
Klinisch Klinisch
i.c.m.
deeltijd/
ambulant
Deeltijd Ambulant 4
of meer
contacten
Ambulant
minder
dan 4
contacten
Aantallen
totaal
(1) + (2)
Stad 28 162 185 2341 1562 124 557 791 3535 1438 10723 69‰
Haren 0 12 9 178 112 2 32 43 277 149 814 56‰
Westerkwartier 3 30 29 412 402 17 93 97 714 458 2255 50‰
Noord-West 3 26 26 371 273 15 61 76 584 333 1768 54‰
Noord-Oost 6 58 30 778 617 60 167 283 925 606 3530 67‰
Centrum-West 7 22 26 559 353 22 88 173 725 371 2346 60‰
Centrum-Oost 8 45 31 573 413 21 95 244 938 516 2884 68‰
Oldambt 2 27 34 587 408 35 128 242 884 479 2826 71‰
Zuid-Oost 6 43 23 471 402 17 106 197 751 344 2360 59‰
Prov Groningen
(aantallen)
59
‰
18+
(1) + (2)
63 425 393 6270 4542 313 1327 2146 9333 4694 29506 64‰
Prov Groningen
0,1‰ 0,9‰ 0,9‰ 13,6‰ 9,9‰ 0,7‰ 2,9‰ 4,7‰ 20,2‰ 10,2‰ 64,0‰ -
(‰)
*Psychiatrische zorg m.u.v. psychogeriatrische verpleeghuizen
**Deeltijd is intensieve ambulante zorg zoals dagbehandeling, woonbegeleiding en thuiszorg, dagactiviteiten/inloop

Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz).
De OGGz-doelgroep bestaat uit mensen met geestelijke problemen, die gezien hun omstandigheden
zorg of opvang nodig hebben, maar er geen of onvoldoende gebruik van maken. Een deel van deze
mensen kan als zorgmijder worden omschreven. Soms kunnen deze mensen zelf geen hulpvraag
stellen, slecht contact onderhouden met reguliere zorgverleners of tussen wal en schip vallen binnen
het reguliere ondersteuningsaanbod. Gemeenten zijn mede verantwoordelijk voor de openbare
geestelijke gezondheidszorg (OGGz). De meeste Groninger gemeenten hebben een OGGz-meldpunt.
Hier kunnen organisaties en instellingen, maar ook burgers, hun zorgen melden over personen die zorg
nodig hebben. De geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg zijn verantwoordelijk voor het
behandelen van individuele (psychiatrische) patiënten. Deze taken overlappen elkaar. Daarom zijn
goede afspraken nodig om te komen tot zorgketens zodat deze doelgroep van sociaal kwetsbare
mensen beter ondersteund kunnen worden. Op het moment dat een melding bij een OGGz-team
binnenkomt, inventariseert de OGGz-medewerker of betrokkene bekend is bij een zorgverlener.
Wanneer de betrokkene geen lopend hulpverleningscontact heeft, probeert de OGGz-medewerker
contact te leggen met de betrokkene en/of diens omgeving. De OGGz-medewerker brengt de situatie
in kaart en inventariseert ter plaatse de problemen. Daar waar de betrokkene contact mijdt zal de
OGGz-medewerker actief contact proberen te krijgen. Omdat het vaak om langdurige problematiek
gaat, wordt de betrokkene veelal verwezen naar een hulpverlenende instelling die hem kan
ondersteunen in het vinden van oplossingen voor zijn of haar problemen. Door de OGGz-netwerken
werden verschillende manieren van registratie gebruikt. Daarom zijn de aantallen OGGz-cliënten per
gemeente onderling moeilijk vergelijkbaar. Uit een inventarisatie over het kalenderjaar 2009 blijkt dat
in de provincie Groningen 1650 personen in beeld waren en dat komt neer op een gemiddelde van 2,9
OGGz-gevallen per 1.000 inwoners. In de loop van 2010 is door GGD Groningen een nieuw
registratieprogramma in gebruik genomen. Daarmee kunnen OGGz-coördinatoren hun cliënten
uniform registreren. Hierdoor kunnen in de toekomst vergelijkbare kengetallen beschikbaar komen.
5.4.6. Dwangmaatregelen in de psychiatrie (BOPz)
De Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPz) regelt gedwongen opname en
behandeling van mensen van 12 jaar en ouder die lijden aan een psychiatrische ziekte. Grofweg kan
een onderscheid gemaakt worden tussen een inbewaringstelling (IBS) en een rechterlijke machtiging
(RM). Een IBS is een openbare orde maatregel waarbij de burgemeester op basis van de verklaring
van een psychiater iemand in een psychiatrische instelling kan laten opnemen. Iedereen die vindt dat
iemand gevaar veroorzaakt, kan dit melden aan de politie of een medische zorgverlener en vragen om
een opname. Een IBS is drie weken geldig. Een RM duurt veelal een half jaar of langer.
Er is een aantal voorwaarden voordat iemand gedwongen opgenomen kan worden. Er moet sprake zijn
van een psychiatrische ziekte die gevaar veroorzaakt. Dat kan zijn gevaar voor de patiënt zelf of
gevaar voor een ander. Verder dient de patiënt niet vrijwillig te willen meewerken aan een alternatieve
behandelvorm. Een dwangmaatregel moet de laatste mogelijkheid zijn en dat betekent dat andere
behandelvormen moeten zijn overwogen of uitgeprobeerd. De aanvraag voor een gedwongen opname
gebeurt officieel door de officier van justitie namens het openbaar ministerie. Soms gebeurt dat op
verzoek van familie of een wettelijk vertegenwoordiger omdat zij zich ernstig zorgen maken over de
persoon voor wie een dwangmaatregel wordt aangevraagd. Een onafhankelijk psychiater (niet bij de
behandeling van een patiënt betrokken) moet altijd vooraf een onderzoek instellen. Indien deze
psychiater van mening is dat een dwangmaatregel nodig lijkt, wordt een geneeskundige verklaring
geschreven. De rechter spreekt vervolgens met de betrokkene of diens advocaat en kan dan een
rechterlijke machtiging afgeven. Er is geen mogelijkheid om in hoger beroep te gaan tegen deze
beslissing. De rechter volgt in 90% van de gevallen het advies van de psychiater. In de afgelopen jaren
is er sprake van een forse toename in dwangmaatregelen.
In figuur 5.4.8. is het aantal IBS in de gemeente Groningen over 25 jaar weergegeven. Vooral na de
introductie van de wet BOPz in 1994 was er een duidelijke stijging van IBS. In het tabellenboek tabel
5.4.6.a, 5.4.6.b en 5.4.6.c staan het aantal IBS en RM naar gemeente van afgifte en naar
woongemeente van de patiënt.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
60

Figuur 5.4.8. Aantal IBS gemeente Groningen (3-jaars gemiddelde), 1984-2009
60 60 61 64
55
1984
1985
1986
1987
1988
69 67 64 61 62
1989
1990
1991
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
1992
1993
73
1994
91 96
1995
1996
107 109
1997
1998
124 122
1999
2000
117
2001
110 109 107 104
2002
2003
2004
2005
97 92 90
De afgifte van IBS concentreert zich in vooral grotere gemeenten met GGz-voorzieningen (zie
tabellenboek tabel 5.4.6.a). Het aantal IBS naar woonplaats is 5% hoger dan het aantal feitelijk
uitgeschreven IBS in Groninger gemeenten (tabellenboek tabel 5.4.6.b). De spreiding over gemeenten
is beter verdeeld als naar woonplaats wordt gekeken, vergeleken met de gemeente waar IBS is
afgegeven. Bij analyse naar woonplaats is het aantal IBS in Nederland 31% hoger dan in de provincie
Groningen.
Bij dwangmaatregelen is vooral de stijging in het aantal rechterlijke machtigingen groot (figuur
5.4.9.). In 2004 werd de toename van dwangmaatregelen vooral veroorzaakt door de introductie van
de voorwaardelijke machtiging, waarbij de patiënt thuis verblijft met behandelvoorwaarden. In de
afgelopen 15 jaar is het totaal aantal dwangmaatregelen meer dan verdubbeld.
Figuur 5.4.9. Trend dwangmaatregelen provincie Groningen 1995-2009 (bron OM Groningen)
400
300
200
100
0
11
56
127
5
73
203
9
64
159
15
70
28
94
199 189
23
46
83 103
228 216
117
165
106
177
3
43
66 71 35
110
188
4 1 1
49 60
26
120 96
203
33
213
64
31
121
1
70
36
133
0
67
27
148
181 189 195
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
2006
2007
2008
2009
Machtiging Eigen
Verzoek
Voorwaardelijke
Machtiging
Machtiging
Voortgezet Verblijf
Voorlopige
Machtiging
IBS
61

In vergelijking met de landelijke referentiecijfers is het aantal dwangmaatregelen in de provincie
Groningen opmerkelijk laag (tabellenboek tabel 5.4.6.d). De cijfers van BOPz-maatregelen op basis
van gegevens naar locatie van de rechtbank geven voor Groningen een onderschatting van het aantal
RM (zie tabellenboek tabel 5.4.6.c). Beter is om de cijfers te vergelijken op basis van de woonplaats
van de cliënt. Het landelijk referentiecijfer voor een rechterlijke machtiging is, bij analyse naar
woonplaats, in de periode 2005-2009 31% hoger dan in de provincie Groningen. Voor inwoners van
de provincie Groningen worden zowel minder RM als minder IBS aangevraagd. Binnen de groep RM
worden eveneens minder verlengingen (machtiging voortgezet verblijf) en minder voorlopige
machtigingen aangevraagd dan landelijk (tabel 5.4.4.). Door de rechter werd in Groningen 10% van de
aanvragen voor een RM afgewezen (vergeleken met 6% landelijk). Het aantal mensen dat in een
psychiatrisch ziekenhuis verblijft, is in de provincie Groningen lager dan het landelijk referentiecijfer
(zie paragraaf 5.4.9.).
Tabel 5.4.4. Aantal aangevraagde dwangmaatregelen per 10.000 inwoners 12 jaar en ouder
IBS Inbewaringstelling Nederland 5,5 5,8 5,7 5,7 5,9 5,7
IBS Inbewaringstelling o.b.v. woonplaats cliënt Groningen 4,6 4,6 4,2 4,2 4,3 4,4
RM Voorwaardelijke machtiging Nederland 0,9 1,4 1,5 1,5 1,8 1,4
RM Voorwaardelijke machtiging cliënt woont in provincie Groningen 0,8 1,0 1,3 1,3 1,1 1,1
RM Voorlopige machtiging (opname) Nederland 2,9 3,0 3,1 3,2 3,3 3,1
RM Voorlopige machtiging (opname) cliënt woont provincie Groningen 2,1 1,9 2,5 2,3 2,8 2,3
RM Machtiging voorgezet verblijf machtiging Nederland (RM) 2,3 1,9 2,0 2,1 2,1 2,1
RM Machtiging voorgezet verblijf cliënt woont in provincie Groningen 1,6 1,2 1,2 1,5 1,4 1,4
BOPz totaal (IBS+RM, incl machtiging eigen verzoek) Nederland 12,0 12,5 12,8 13,0 13,9 12,9
BOPz totaal (IBS+RM, incl macht. eigen verzoek) woont prov Groningen
Bron gegevens IGZ, 2005-2009
9,7 9,3 9,9 9,9 10,1 9,8
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2005 2006 2007 2008 2009 2005-2009
62

5.4.7. Suïcide
De sterfte door zelfdoding was in de afgelopen jaren vooral verhoogd in de gemeente Groningen.
Suïcide komt vaker voor bij mannen en neemt toe met de leeftijd. In onderstaande tabel staan enkele
kengetallen over het suïcidale proces. 3% van de volwassenen heeft in het voorafgaande jaar gedacht
aan zelfdoding. Een poging tot zelfdoding wordt jaarlijks door 0,75% van de volwassenen
ondernomen. Ongeveer 1 op de 7 suïcidepogingen komt in beeld bij de spoedopvang in een
ziekenhuis. Om en nabij 1 op de 10 suïcidepogers wordt jaarlijks opgenomen in een ziekenhuis.
Het feitelijk aantal ziekenhuisopnames in de provincie Groningen is iets hoger dan de landelijke
referentiecijfers (zie tabellenboek tabel 5.4.4.a).
Tabel 5.4.5. Zelfdoding in perspectief
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Aantal
in Nederland
per jaar
Aantal per jaar
geëxtrapoleerd naar
provincie Groningen
Verhoudingsgetal
per suïcide
per jaar
Geslaagde zelfdoding (CBS) 1.470 57 1
Poging tot zelfdoding opname ziekenhuis 9.200 355 6,3
Poging tot zelfdoding consult ziekenhuis 14.000 545 9,5
Poging tot zelfdoding (Nemesis, 2007) 94.000 3.650 64
Gedachten aan zelfdoding (Nemesis, 2007) 410.000 15.900 280
Volwassen bevolking (CBS) 12.465.000 444.900 8480
Vergeleken met andere Europese landen is de Nederlandse suïcidesterfte relatief laag. In Nederland is
het risico op suïcide in de afgelopen 20 jaar met 10% gedaald. Het risico op suïcide is verhoogd bij
psychiatrische problemen (depressie, schizofrenie, alcohol- en drugsverslaving), relatieproblemen en
sociaal-economische tegenslag (financieel, werk).
Suïcidaal gedrag wordt verklaard door het optreden van verlieservaringen en hoe een persoonlijkheid
daarmee omgaat. Mensen die gevoelig zijn voor verlieservaringen, beperkte probleemoplossende
vaardigheden hebben en neigen tot hopeloosheid, zijn kwetsbaarder voor suïcide. De neiging tot
suïcidaal gedrag wordt geleidelijk ingebed in de persoonlijkheid. Uit onderzoek onder jongeren (van
Heeringen, 2007) blijkt dat het gemiddeld 30 maanden duurt van de 1 e gedachte aan suïcide tot de 1 e
poging. De omgeving merkt suïcidale gedachten vaak in een laat stadium op en pas na een 1 e poging
wordt suïcidaal gedrag bespreekbaar. Na een 1 e poging neemt suïcidaal gedrag meestal af maar bij een
deel van deze mensen eindigt een suïcidaal proces met een geslaagde suïcide. Op lange termijn
overlijdt ongeveer 10% van de suïcidepogers door een geslaagde zelfdoding. Professionele
begeleiding van suïcidepogers kan het suïcidaal proces in gunstige zin beïnvloeden. In de meeste
gevallen van zelfdoding is sprake van voorafgaande contacten met de geestelijke gezondheidszorg. Bij
diegenen die vlak voor de zelfdoding onder behandeling waren in de GGz, heeft meer dan de helft
ruchtbaarheid gegeven aan de wens er een einde aan te willen maken.
Suïcide preventie kan worden onderscheiden in universele preventie, selectieve en geïndiceerde
preventie (Trimbos instituut 2007). Universele preventie omvat onder andere publieksvoorlichting en
verlagen van drempel om hulp te zoeken bij psychische problemen. Ook het versterken van
beschermende factoren (familieverbanden, bevorderen zelfbeeld, integratie, deelname sociale leven,
culturele waarden) vermindert de kans op zelfdoding. Het verminderen van toegang tot bepaalde
middelen (vuurwapens, gevaarlijke medicatie) is een belangrijke universele maatregel.
Selectieve preventie richt zich op het ondersteunen van risicogroepen (jeugdtrauma, psychiatrische
problemen, alcohol- en druggebruik). Een belangrijke voorwaarde is het trainen van intermediairs
(docenten, zorgverleners) in identificatie en signalering van personen met een hoog risico. Door de
GGD Groningen wordt, na een (ernstige poging tot) zelfdoding bij een scholier, een
ondersteuningsaanbod aan de school gedaan met als doel andere kwetsbare leerlingen te begeleiden.
Ook begeleiding van nabestaanden bij gecompliceerde rouw valt onder selectieve preventie. In de
provincie Groningen wordt, na een geslaagde zelfdoding, de huisarts van betrokkene geïnformeerd
door de GGD en gewezen op de mogelijkheid van rouwbegeleiding voor nabestaanden.
Geïndiceerde preventie richt zich op het verlenen van zorg na een zelfmoordpoging. Het gaat om
spoedeisende hulpverlening na een suïcidepoging. Het verdient aanbeveling dat zorginstellingen die
regelmatig met suïcidepogers in contact komen (spoedopvang ziekenhuis, doktersdienst, crisisdienst
GGz en verslavingszorg) richtlijnen opstellen voor de gewenste behandeling en het borgen van nazorg.
63

5.4.8. Verslavingszorg
Veel mensen gebruiken alcohol en veel jongeren experimenteren met drugs. Bij de meeste mensen is
het gebruik van genotsmiddelen matig. Bij een deel ontwikkelt zich overmatig gebruik en sommige
mensen worden afhankelijk van genotsmiddelen. Bij verslaving heeft de gebruiker de controle over het
gebruik van het middel verloren. Tegenwoordig wordt verslaving gezien als een chronische ziekte die
mede verklaard wordt door een biologische kwetsbaarheid. Er is sprake van een verstoord
beloningssysteem in de hersenen, waarbij mensen steeds meer afhankelijk worden van een middel.
Door een wisselwerking van biologische, psychische en sociale factoren ontwikkelt een verslaving
zich geleidelijk tot een chronische ziekte met steeds meer verlies van de zelfstandigheid. Dit heeft
vaak negatieve gevolgen voor de sociale omgeving (relatieproblemen, ontremd gedrag, werk). Het
gevolg is gevaar voor eigen gezondheid en voor anderen, met name bij deelname aan het verkeer. Het
duurt vaak jaren voordat problematisch gebruik onderkend wordt en men hulp zoekt. Verslavingszorg
bestaat uit hulp aan mensen die problemen ervaren met het gebruik van drugs, tabak, alcohol,
slaapmiddelen en kansspelen. In de praktijk gaat de meeste aandacht van instellingen voor
verslavingszorg uit naar drugs, alcohol en gokken. Hulp aan mensen die verslaafd zijn aan tabak en
geneesmiddelen wordt gegeven in de algemene gezondheidszorg. Cliënten in de verslavingzorg
worden veelal ingedeeld naar primaire problematiek. Echter, bij 40% van de cliënten is sprake van
meervoudige problematiek (d.w.z. gebruik van 2 of meer soorten middelen). Vooral
harddrugsgebruikers hebben bijkomend middelengebruik. Het overgrote deel van de verslavingszorg
betreft ambulante contacten die gericht zijn op het verminderen van schade en niet op ontwennen of
afkicken.
Binnen de bevolking wordt van alle genotsmiddelen alcohol het meest (problematisch) gebruikt. Tien
procent van de volwassenen is zware drinker (ook wel binge-drinker genoemd: gebruikt minstens 1
dag per week 6 of meer alcoholconsumpties) en op termijn vertaalt zich dat in gezondheids- en sociale
problemen. In verhouding is een klein deel van de problematische alcoholgebruikers in de provincie
Groningen in zorg bij de verslavingzorg (1350 personen en dat is 0,3% van volwassen bevolking in de
provincie). Bij opiaten is het beeld omgekeerd. Een groot deel van de groep die problematisch
harddrugs gebruikt is in behandeling in de verslavingszorg (72%). In de provincie Groningen spoot
6% de drugs intraveneus (vergeleken met 4,5% landelijk).
In Nederland was de wijze van aanmelding bij verslavingszorg in 2009 als volgt: door de cliënt zelf of
hun directe omgeving (30%), via de gezondheidszorg/huisarts (29%), via een GGz-instelling (12%),
via justitiële instelling/reclassering (24%), via maatschappelijk opvang (2%) en overig (3%).
Cocaïnehulpvragers worden relatief vaak vanuit de reclassering aangemeld. De meeste cliënten (80%)
waren reeds bekend. Een kwart van de cliënten is al langer dan 10 jaar in zorg. Verslavingszorg is
daarom voor een deel ‘onderhoudszorg’. Driekwart van de cliënten is man en de gemiddelde leeftijd is
41 jaar. De leeftijd wisselt per soort verslaving en ligt hoger voor alcohol en opiaten (figuur 5.4.10.).
In het tabellenboek figuur 5.4.8.a is het aantal harddruggebruikers naar leeftijd afgebeeld. In de
provincie Groningen zijn vooral 30- tot en met 40-jarigen oververtegenwoordigd. Het grootste deel
van de cliënten in de verslavingszorg is autochtoon (82%). Het aandeel van niet-westerse allochtonen
in de verslavingszorg bedraagt 17% vergeleken met een aandeel van 11% in de bevolking. Van de
allochtonen zijn de meeste cliënten van niet-westerse afkomst. De meest voorkomende problemen
onder de niet-westerse allochtonen zijn gok-, cocaïne- en opiatenverslaving. Amfetamine- en
alcoholverslaving komen vooral voor onder de autochtone cliënten.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
64

Figuur 5.4.10. Leeftijd naar primaire probleem Nederland (Bron Ladis, 2009)
In de periode 2006-2009 is het aantal cliënten in de provincie Groningen bij Verslavingszorg Noord
Nederland (VNN) toegenomen van 4,7 naar 5,6 per 1.000. Dit komt doordat meer personen met
problematisch gebruik van alcohol en cannabis in zorg zijn gekomen (zie tabellenboek tabel 5.4.8.a).
Het aantal cliënten in de verslavingszorg in de provincie Groningen (5,6 per duizend) is beduidend
hoger dan het landelijk referentiecijfer (4,4 per 1000). Dit kan komen doordat het bereik van de
verslavingszorg hoger is in Groningen maar ook dat er meer mensen verslaafd zijn in Groningen.
VNN heeft in de provincie Groningen verhoudingsgewijs veel cliënten in zorg die verslaafd zijn aan
harddrugs (figuur 5.4.11.). De toename van cliënten in de verslavingszorg deed zich over een groot
deel van Nederland voor (m.u.v. Brabant en Zeeland). Er zijn duidelijke regionale verschillen in de
stijgende trend van cliënten in de verslavingzorg waarbij de toename (2009 t.o.v. 2006) in Groningen
18% was (tabellenboek tabel 5.4.8.a).
Figuur 5.4.11. Cliënten naar primair probleem 2009 (aantal per 1000 inwoners)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Nederland
1,4
1,5
1,6
1,4
1,8
2,1
2,2
2,3
2,1
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2
3,5
0,3 0,4
0,7
0,3 0,4 0,3
1,0
0,3 0,4
0,9
1,0
0,7
alcohol hard drugs cannabis overig
0,4
1,4
1,5
0,4
0,7
0,6 0,3
2,0
0,6
0,7
0,5 0,3
0,4
0,7
In het afgelopen jaren hebben zich de eerste problematische GHB-gebruikers als patiënt aangemeld bij
afdelingen voor spoedeisende hulp van ziekenhuizen en bij de verslavingszorg. Het gerapporteerde
gebruik ooit van GHB in de Groninger gezondheidsenquêtes 2010 is laag (jeugd minder dan 1% en
volwassenen minder dan 0,1%).
0,5
4,5
1,1
0,9
65

5.4.9. Verpleeghuis en verzorgingshuis
In de afgelopen decennia zijn ouderen langer zelfstandig blijven wonen. Het karakter van de verpleeg-
en verzorgingshuizen is daardoor veranderd. De hulpbehoefte van de bewoners is toegenomen. In
verpleeghuizen staat niet langer alleen de behandeling centraal maar is de nadruk daarnaast op het
verblijf komen te liggen. Door de opkomst van verpleegunits in de verzorgingshuizen is het
onderscheid tussen verzorgings- en verpleeghuizen steeds lastiger, mede omdat er tegenwoordig ook
gecombineerde instellingen zijn. Een grote meerderheid van de ouderen woont tot op hoge leeftijd
zelfstandig. Slechts 3% van de 55-plussers woont in een instelling en ontvangt zorg met verblijf. Dit is
verpleging en verzorging waarvan de kosten ten laste van de AWBZ komen en waarvoor een eigen
bijdrage betaald moet worden.
Figuur 5.4.12. Woonvorm naar leeftijd bevolking NL 55 jaar en ouder in 2009 (%) (bron CBS/SCP)
99 99 97,5 98 96
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
4
55-59 jaar 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ Totaal
Van de tehuisbewoners van 55 jaar en ouder is driekwart vrouw (vergeleken met 53% bij zelfstandig
wonende ouderen). De gemiddelde leeftijd van de oudere bewoners is 84 jaar. Vooral de bewoners van
verzorgingshuizen hebben doorgaans geen partner (meer). In de verpleeghuizen heeft nog bijna een
kwart wel een partner, maar deze wonen meestal gescheiden zelfstandig. Slechts een kleine groep
tehuisbewoners leeft met een partner samen. In totaal woont 7% van alle verzorgingshuisbewoners
met een partner samen in hetzelfde appartement (SCP, Den Draak 2010).
In de provincie Groningen woont 2,8% van de volwassenen in een AWBZ-gefinancierde
zorginstelling (gehandicaptenzorg, GGz of verzorging/verpleeghuis) en dat is 0,2% hoger dan het
landelijk referentiecijfer (zie tabellenboek tabel 5.4.9.a). Dat komt vooral door het verhoudingsgewijs
hoge aantal ouderen dat in Groningen in een verzorgings- of verpleeghuis woont (10.140). Relatief
weinig Groningers zijn opgenomen in een psychiatrische instelling (580).
89
11
78
22
59
41
43
57
97
66

6. LEEFWIJZE
Gedrag is een belangrijke voorspeller van gezondheid en ziekte in de toekomst. Gezond gedrag
kenmerkt zich door niet-roken, matig alcoholgebruik, voldoende lichaamsbeweging, voldoende
consumptie van groente en fruit en veilig seksueel gedrag. Met name een combinatie van
risicofactoren verhoogt het risico op het ontstaan van ziekte. Ongezond gedrag is soms te herleiden tot
een gebrek aan feitenkennis, soms tot een vertekend zicht op het eigen gedrag en soms tot het
ontbreken van gedragsalternatieven. Door doelmatig preventief beleid kan gezond gedrag
gestimuleerd worden. Gezond gedrag leidt in de toekomst tot gezondheidswinst voor mensen en
bespaart de maatschappij op lange termijn vermijdbare kosten.
6.1. Alcohol
Hoe vaak en hoeveel iemand drinkt, bepaalt in hoeverre alcoholgebruik daadwerkelijk schadelijk is
voor de gezondheid. De richtlijn voor verantwoord gebruik van alcohol verschilt per geslacht. Bij
mannen worden 0 tot 2 consumpties per dag aanbevolen en bij vrouwen 0 tot 1 consumptie per dag.
Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer 60
aandoeningen (VTV 2010). Alcohol is ook een genotsmiddel dat bij matig gebruik positieve
gezondheidseffecten kan geven op de stemming en draagt bij aan een goede conditie van de
bloedvaten. Het voorkómen van schadelijk alcoholgebruik is een speerpunt van het preventiebeleid
van VWS. De inzet van het alcoholbeleid is dat jongeren niet voor hun 16 e jaar gaan drinken, dat
jongeren minder gaan drinken en dat bij volwassenen de schade van overmatig alcoholgebruik minder
wordt. Overmatig alcoholgebruik betekent voor vrouwen meer dan 14 drankjes per week en voor
mannen meer dan 21 drankjes per week. In deze hoeveelheden verhoogt alcoholconsumptie de kans op
verschillende ziekten.
In de provincie Groningen drinkt 83% van de volwassenen alcohol. Er zijn meer mannen dan vrouwen
die alcohol drinken (89% versus 77%) en naarmate de leeftijd toeneemt, neemt het aandeel
geheelonthouders eveneens toe (zie voor gemeentelijke cijfers tabellenboek tabel 6.1.a).
Figuur 6.1.1. Alcoholgebruik 19+ naar regio, 2006 - 2010 (%)
Provincie Groningen
82 83
Zuid-Oost
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
79
82
78 79 81 80 80
77 78
72
Oldambt
Centrum-Oost
Centrum-West
2006 2010
Noord-Oost
Noord-West
83 85 87 85
81
84
87 88
Westerkwartier
Haren
Stad Groningen
67

Landelijk is het aandeel overmatige drinkers stabiel gebleven, terwijl het percentage zware drinkers
daalde (zwaar drinken is minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol per dag drinken). Zwaar
alcoholgebruik komt vooral voor bij mannen in de leeftijd 15 tot en met 24 jaar. Het aandeel
hoogopgeleiden dat (wel eens) alcohol drinkt is hoog en neemt af naarmate het opleidingsniveau lager
is. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Het aandeel mannen dat bestempeld kan worden
als zware drinker, is het hoogst in de laagste opleidingscategorie. Bij vrouwen is het opleidingsniveau
nauwelijks van invloed.
Uit tabel 6.1.1. blijkt dat 11% van de volwassenen in de provincie Groningen het predicaat overmatige
drinker heeft (percentages berekend over hele bevolking inclusief geheelonthouders). Dit betekent een
lichte daling ten opzichte van 2006. Het aandeel jonge mannen dat overmatig alcohol drinkt blijft,
vergeleken met zowel vrouwen als 35-plussers, onverminderd hoog (zie ook tabellenboek tabel 6.1.b).
Tabel 6.1.1. Overmatig alcoholgebruik provincie Groningen naar geslacht en leeftijd 2006-2010 (%)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2010 2006
♂ ♀ totaal ♂ ♀ totaal
19-34 jaar 21 7 14 21 4 11
35-49 jaar 12 7 10 15 8 11
50-64 jaar 15 12 13 17 16 17
65-plus 7 5 6 7 5 6
Totaal 15 8 11 15 9 12
In de stad Groningen komt overmatig alcohol gebruik vaker voor dan elders in de provincie. Dit hangt
samen met de grote studentenpopulatie waarbinnen overmatig alcohol gebruik veel voorkomt.
Figuur 6.1.2. Overmatig alcoholgebruik afgelopen vier weken 19+ naar regio, 2006 - 2010 (%)
Provincie Groningen
12
11
Zuid-Oost
10 10
9
8
Oldambt
9
Centrum-Oost
12
12
Centrum-West
2006 2010
5
10
9
Noord-Oost
Noord-West
12
11
Westerkwartier
13 13 13
12
Haren
Stad Groningen
Het percentage inwoners dat afgelopen zwaar heeft gedronken (10%) is licht gestegen ten opzichte van
2006 (9%). Zie tabel 6.1.d van het tabellenboek voor zwaar drinken per regio naar leeftijd.
Het aantal overmatige en/of zware drinkers in de provincie Groningen (na correctie voor leeftijd en
geslacht over de periode 2005-2008) is vergelijkbaar met de landelijke referentiecijfers.
14 14
68

Figuur 6.1.3. Zwaar drinken afgelopen vier weken naar regio 19+, 2006 - 2010 (%)
Provincie Groningen
10
9
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
5
Zuid-Oost
9
9
Oldambt
8
6
Centrum-Oost
13
8
Centrum-West
2006 2010
13
7 7 7 7
Noord-Oost
Noord-West
Westerkwartier
10
9 9
6
Haren
10
Stad Groningen
De gerapporteerde cijfers van jongeren over alcoholgebruik zijn meer verontrustend. Het percentage
zware drinkers is aanmerkelijk hoger dan bij volwassenen. Maar liefst 60% van de 16- tot en met 18jarigen
kon in 2008 in de voorafgaande maand getypeerd worden als binge drinker (5 of meer
alcoholconsumpties bij een gelegenheid). Ondanks dit hoge percentage betreft het een verbetering van
ongeveer 6 procentpunten ten opzichte van 2004 (jeugdgezondheidsenquête 2008-2009). Er zijn
duidelijke verschillen tussen regio’s.
Figuur 6.1.4. Binge drinken door jongeren in de voorafgaande vier weken naar regio in 2008 (%)
Haren
Westerkwartier
Stad Groningen
Noord-Oost
Centrum-West
Noord-West
Zuid-Ooost
Oldambt
Centrum-Oost
9
10
12
12
13
15
16
19
19
30
34
36
36
38
39
40
44
45
46
46
51
60
61
65
65
69
78
12
12-13 jaar
14-15 jaar
16-18 jaar
In Centrum-Oost heeft acht op de tien 16- tot en met 18-jarigen de afgelopen maand vijf of meer
alcoholische consumpties gedronken tijdens een gelegenheid. In Haren waren dit minder dan vijf op
de tien.
69

Al eerder is gesteld dat uit landelijke cijfers blijkt dat zwaar drinken onder mannen toeneemt naarmate
het opleidingsniveau lager is. Uit figuur 6.1.5. komt naar voren dat het geschetste beeld ook voor de
provincie Groningen geldt, met uitzondering van de 19- tot en met 25-jarigen. In deze
leeftijdscategorie vallen studenten met een midden tot hoge afgeronde opleiding (MBO/HAVO/
VWO). Zij drinken tijdens hun studententijd zwaar, in vergelijking met 26-plussers met hetzelfde
opleidingsniveau.
Figuur 6.1.5. Zwaar drinken naar opleidingsniveau en leeftijd in 2010 (%)
17
laag midden-laag midden-hoog hoog
16
26
16
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
27
11
10
6
19-25 jaar** 26-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder
** De respons onder laag opgeleide 19- tot en met 25-jarigen is laag (n=12).
15
8
7
8
5
6
2
2
70

6.2. Roken
Het percentage mensen dat rookt in Nederland is hoog, vergeleken met andere EU-27 landen
(VTV 2010). Vooral Nederlandse vrouwen roken naar verhouding veel. Daarnaast is het percentage
rokers, vooral onder vrouwen, minder gedaald dan gemiddeld in Europa.
Roken veroorzaakt veel vroegtijdige sterfte en heeft daarnaast een nadelige invloed op de kwaliteit van
leven. Roken is verantwoordelijk voor ongeveer eenderde van de totale kankersterfte. 30% van de
sterfte door een hartinfarct wordt veroorzaakt door roken en 14% van de sterfte door een beroerte.
Verder verhoogt roken het risico op astma, chronische longziekte (COPD) en oogziekten. Vergeleken
met andere leefstijlfactoren is voor roken de bijdrage aan de totale ziektelast hoog. Het risico op
longkanker bij personen in de omgeving van rokers neemt toe met circa 20% toe en ook is meeroken
verantwoordelijk voor veel gevallen van hart- en vaatziekten en luchtwegaandoeningen bij kinderen.
Vrouwen die tijdens de zwangerschap (passief) roken, veroorzaken gezondheidsschade bij hun
ongeboren kind.
De kans dat iemand begint met roken hangt samen met omgevingsfactoren, beschikbaarheid van tabak
en persoonlijke keuze. Regelgeving, voorlichting, prijsbeleid en publieke normstelling hebben
bijgedragen aan de dalende trend in roken. Een laagdrempelige stopondersteuning kan een bijdrage
leveren aan een verdere dalende trend in roken.
6.2.1. Tabak
De dalende trend in roken voor Nederland is gestopt. In Nederland is het percentage rokende
volwassenen gestabiliseerd op 28% (zie voor gemeentelijke cijfers 6.2.1.a). Het percentage rokers in
de provincie Groningen was vele jaren hoger dan het landelijk gemiddelde maar vanaf dit jaar is het
percentage rokers lager dan het landelijk referentiecijfer (Stivoro 2009).
Figuur 6.2.1. Trend in roken naar volwassenen in de provincie Groningen, 1990 - 2010 (%)
39
36 34 35 35 35 34
31
Experimenteren met roken begint in de hoogste klas van de basisschool. In groep 8 van de basisschool
zegt 10% van de leerlingen ‘wel eens gerookt te hebben’ maar slechts 1% rookt regelmatig. In het
voortgezet onderwijs neemt het percentage rokers snel toe, vooral bij 15-jarigen (zie figuur 6.2.2.). In
het voortgezet onderwijs roken meisjes evenveel als jongens. Het percentage jongeren dat rookt is in
2008 niet veranderd ten opzichte van 2004.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Nederland provincie Groningen
1990 1994 1998 2002 2006 2010
27
28
28
24
71

Figuur 6.2.2. Roken naar leeftijd bij jongeren 12-18 jaar in de provincie Groningen, 2008 (%)
2
1
5
3
4
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
5
3
9
6
7
5 5 7 5
17 18 17 18
12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar
Het percentage dagelijkse rokers bij 17- tot en met 18-jarigen in de provincie Groningen is
vergelijkbaar met landelijke referentiecijfers. Jongeren in de provincie Groningen beginnen
daarentegen iets vroeger met dagelijks roken (zie figuur 6.2.3.).
10
6
=1x per week
iedere dag
Figuur 6.2.3. Dagelijks roken in het VO naar leeftijd in provincie Groningen en Nederland (%)
1
2
4
7
9
12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar
12
17
11
18
17
17
Nederland (2007)
Groningen (2008)
Het percentage rokers is onder volwassenen Groningers vanaf 1990 geleidelijk gedaald. Deze trend
heeft zich voortgezet tussen 2006 en 2010. Uit figuur 6.2.4. blijkt dat deze ontwikkeling zich heeft
voorgedaan binnen alle leeftijdscategorieën. Vooral mensen onder de 50 jaar zijn in vergelijking met
2006 minder gaan roken.
Figuur 6.2.4. Roken van volwassenen naar leeftijd provincie Groningen in de periode, 1990-2010 (%)
1990 1994 1998 2002 2006 2010
48
42
39
41 42
34
28
43
41
39
32
26
39
36 36
34
28
25
22
18 18
15 15 14
39
35 36
34
28
24
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder totaal (20+)
72

In de regio’s Centrum-Oost en het Westerkwartier roken naar verhouding veel mensen.
Jong volwassenen roken het meest, in vergelijking met het provinciale gemiddelde.
Tabel 6.2.1. Roken naar leeftijd per regio in 2010 (19+) en 2008 (19-) %
Regio
Leeftijd
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
12 -15 jaar 16-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-plus Totaal
Stad 21 31 25 26 25 12 23
Haren 12 12 27 16 15 10 15
Westerkwartier 19 30 39 27 29 16 27
Noord-West 21 32 31 25 27 15 25
Noord-Oost 21 27 26 30 22 19 24
Centrum-West 19 30 29 25 24 16 24
Centrum-Oost 17 46 48 27 26 13 28
Oldambt 9 26 33 22 27 14 24
Zuid-Oost 15 34 21 27 20 10 19
Provincie Groningen 19 31 28 26 25 14 24
Mensen met een lage opleiding roken relatief vaker dan mensen met een hoge opleiding. Vooral veel
jongeren met een lage opleiding roken. Uit landelijke cijfers blijkt dat roken onder hoog opgeleiden
sinds 1988 sterker daalt dan onder laag opgeleiden (VTV 2010). Naast het feit dat veel volwassenen
met een lage opleiding roken, roken ze ook meer sigaretten per dag dan hoog opgeleiden.
Figuur 6.2.5. Roken naar opleidingsniveau in 2010 (%)
48
laag midden-laag
52
midden-hoog hoog
39
34
30 28
19
16
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder
Landelijke cijfers wijzen uit dat wat betreft roken, de verschillen tussen mannen en vrouwen steeds
kleiner worden. Uit de gezondheidsenquête blijkt dat in 2010 minder Groninger mannen en vrouwen
roken dan vier jaar geleden. In 2006 rookte 31% van de mannen en 26% van de vrouwen, beide
percentages zijn in de afgelopen vier jaar met 4 procentpunten gedaald tot respectievelijk 27% en
21%.
29
29
23
19
19
14
7
11
73

6.2.2. Cannabis en harddrugs
Cannabis is feitelijk een samengestelde stof die meerdere werkzame bestanddelen bevat. Medicinale
toepassingen voor cannabis zijn het bestrijden van misselijkheid bij chemotherapie, multiple sclerose,
pijnbestrijding en tics. Cannabis producten (hasj en marihuana) zijn niet sterk verslavend en worden
als relatief onschadelijk voor de gezondheid beschouwd (VTV 2010). Het risico van verslaving neemt
wel toe bij langdurig en frequent gebruik. Verder vermindert onder andere het reactie- en
concentratievermogen en het korte termijn geheugen. Er is wetenschappelijk bewijs dat cannabis
psychotische symptomen kan uitlokken, met name bij personen die veel gebruiken en een aanleg
hebben voor psychosen. Zo blijkt uit onderzoek van het CBS dat het aandeel mensen met een minder
goede geestelijke gezondheid, onder cannabisgebruikers twee keer zo groot is als onder de nietgebruikers
(CBS Statline, 2010). Mensen die in 2007 – 2009 aangaven de afgelopen 30 dagen
cannabis te hebben gebruikt, voelen zich psychisch minder gezond dan de mensen die niet hebben
gebruikt. Bijna 20% van de mannelijke cannabisgebruikers had psychische klachten, tegenover bijna
10% van de niet-gebruikers.
Het cannabisgebruik is in Nederland gemiddeld, vergeleken met andere Europese landen (VTV 2010).
Het percentage Nederlanders (3,3%) dat de afgelopen maand cannabis heeft gebruikt is vergelijkbaar
met het gemiddelde van de EU-27 (3,6%).
In de periode 2007 – 2009 had ruim 4% van de 15- tot en met 65-jarigen in de afgelopen maand
cannabis gebruikt (CBS Statline, 2010). In de provincie Groningen heeft 3,5% de afgelopen maand
cannabis gebruikt (zie ook tabellenboek tabel 6.2.2.a). Hierbij moet wel worden aangetekend dat in de
landelijke referentiecijfers de 15- tot en met 18-jarigen zijn meegenomen. Jongeren consumeren meer
cannabis, waardoor het landelijke cijfer, in vergelijking met het provinciale cijfer, is geflatteerd.
Uit paragraaf 5.4.8. blijkt dat er een duidelijke toename is in de hulpvraag van mensen die cannabis
gebruiken. Dit gegeven correspondeert met onderstaande figuur. Het gebruik van cannabis is in de
afgelopen 4 jaar onder jongvolwassenen gestegen. 16- tot en met 18-jarigen gebruiken vaker cannabis
dan volwassenen. Vergeleken met 2004 is het gebruik van cannabis licht gedaald.
Figuur 6.2.6. Trend in gebruik van cannabis naar leeftijd, 2004/ 2008 en 2006/ 2010 (%)
2004 12-15 jaar
2004 16-18 jaar
2008 12-15 jaar
2008 16-18 jaar
2006 19-34 jaar
2006 35-49 jaar
2006 50-64 jaar
2010 19-34 jaar
2010 35-49 jaar
2010 50-64 jaar
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2
1
2
1
4
5
5
5
7
3
15
14
10
7
14
17
afgelopen 4 weken afgelopen jaar-ooit nooit
24
16
19
34
92
94
93
89
83
81
70
71
66
60
74

6.3. Overgewicht, lichaamsbeweging en voeding
Er zijn diverse factoren die samenhangen met overgewicht: te hoge energie-inname, te weinig
lichamelijke activiteit, psychosociale factoren en emoties, de fysieke en sociale omgeving en
genetische aanleg. In deze paragraaf passeren naast overgewicht onder volwassenen ook het
voedingspatroon en lichaamsbeweging de revue.
Personen met overgewicht hebben vaak een minder goede lichamelijk conditie, bewegen daardoor
minder met functiestoornissen als gevolg. Vele jaren later is de kans op het ontwikkelen van ziekten
verhoogd. Vooral obesitas (ernstig overgewicht) vormt een risicofactor voor het ontstaan van diabetes,
hart- en vaatziekten, gewrichtsklachten, galziekten en bepaalde vormen van kanker. Personen met
overgewicht hebben 5 tot en met 12 keer zoveel kans op diabetes en 2 tot en met 4 keer zoveel kans op
hartziekten en een aantal vormen van kanker (VTV 2010). Daarnaast komen bij vrouwen met
overgewicht menstruatiestoornissen en onvruchtbaarheid vaker voor.
Preventie van overgewicht is niet alleen gericht op het voorkomen van overgewicht, maar ook op het
tegengaan van een verdere toename van het gewicht. Het ministerie van VWS stelt als doel dat het
percentage volwassenen met overgewicht niet stijgt en het percentage jeugdigen met overgewicht daalt
ten opzichte van peiljaar 2005.
6.3.1. Overgewicht
We spreken van overgewicht als iemand te zwaar is voor zijn of haar lengte. Als maat voor
overgewicht is de Body Mass Index (BMI) gebruikt. De BMI, ook wel Quetelet Index genoemd, is een
index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte. De BMI wordt berekend door het
lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lichaamslengte (uitgedrukt in meters).
De BMI geeft een schatting van het gezondheidsrisico van het lichaamsgewicht. De BMI vertoont een
relatie met de hoeveelheid lichaamsvet, maar de BMI-waarden geven niet het percentage lichaamsvet
aan. BMI-waarden tussen de 25 en 30 duiden op matig overgewicht. Bij een BMI-waarde van 30 of
hoger is sprake van ernstig overgewicht (obesitas).
Begin 1980 was landelijk eenderde van de volwassenen te zwaar (VTV 2010). Sindsdien is het
percentage Nederlanders dat te zwaar is, gestegen tot bijna de helft van alle volwassenen in 2008.
Het is opmerkelijk dat de laatste decennia matig overgewicht vooral bij mannen voorkwam en ernstig
overgewicht vooral bij vrouwen. Sinds 2000 is het percentage mensen met matig overgewicht niet of
nauwelijks toegenomen. Ook het percentage mensen met ernstig overgewicht is landelijk de laatste
drie jaar constant.
In de provincie Groningen is het percentage volwassenen met overgewicht tot 2006 sterk gestegen.
Echter, tussen 2006 en 2010 daalde het percentage volwassenen met matig overgewicht licht en
stabiliseerde het percentage met ernstig overgewicht. Daarmee volgt de provincie Groningen de
landelijke trend: het aandeel volwassenen met overgewicht stabiliseert rond 50% (zie ook tabellenboek
tabel 6.3.1.a).
Figuur 6.3.1. Trend in overgewicht naar leeftijd, 1990 – 2010 (%)
30
33
27 28
17 19
51
48 48
42
37 38
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
1990 1994 1998 2002 2006 2010
61 61 59
55
51 50
62
65
54 56 58
61
49 51 49
43
37
40
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65+ jaar Totaal
75

Overgewicht komt vaker voor bij personen met een laag opleidingsniveau. Provinciaal kampt bijna
tweederde van de laagopgeleiden met overgewicht, terwijl dit percentage bij hoogopgeleiden met 39%
beduidend lager is.
Figuur 6.3.2.a Overgewicht naar opleidingsniveau, 2010 (%)
39
laag midden-laag midden-hoog hoog
28
24
71
60
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
52
44
80
61
19-34 jaar* 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder totaal (19+)
* Omwille van de representativiteit (n

Met uitzondering van de 35- tot en met 49-jarigen is het percentage overgewicht gedaald binnen alle
leeftijdscategorieën. Per regio zijn er duidelijk verschillen (zie figuur 6.3.3.). In de regio’s
Westerkwartier, Noord-West en Zuid-Oost is overgewicht tussen 2006 en 2010 onder de volwassen
bevolking toegenomen. In de overige regio’s, maar vooral in de stad Groningen, is het percentage
volwassen personen met overgewicht gedaald.
Figuur 6.3.3. Trend in (ernstig) overgewicht naar regio, geslacht en leeftijd, 2006-2010 (%)
Stad Groningen (2010)
Stad Groningen (2006)
Haren (2010)
Haren (2006)
Westerkwartier (2010)
Westerkwartier (2006)
Noord-West (2010)
Noord-West (2006)
Noord-Oost (2010)
Noord-Oost (2006)
Centrum-West (2010)
Centrum-West (2006)
Centrum-Oost (2010)
Centrum-Oost (2006)
Oldambt (2010)
Oldambt (2006)
Zuid-Oost (2010)
Zuid-Oost (2006)
Provincie Groningen (2010)
Provincie Groningen (2006)
Vrouwen (2006)
Vrouwen (2010)
Mannen (2010)
Mannen (2006)
65-plus (2010)
65-plus (2006)
50-64 jaar (2010)
50-64 jaar (2006)
35-49 jaar (2010)
35-49 jaar (2006)
19-34 jaar (2010)
19-34 jaar (2006)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
22
26
25
27
30
33
35
37
36
36
38
38
38
38
38
37
Matig overgewicht Ernstig overgewicht
40
39
41
41
41
41
43
43
42
42
45
44
45
44
44
48
6
8
9
13
15
5
11
14
12
9
13
12
13
13
16
16
18
16
15
15
12
13
16
17
15
12
17
15
17
17
17
17
77

6.3.2. Lichaamsbeweging
Matig intensieve activiteit heeft een gunstig effect op de gezondheid, mits deze activiteit regelmatig
wordt verricht. Voorbeelden van matig intensieve activiteiten zijn sport, fietsen van en naar het werk
of school, stevig wandelen en tuinieren. Ook kan men lichamelijk actief zijn op het werk of door het
verrichten van huishoudelijke bezigheden. Onvoldoende beweging verhoogt de kans op vroegtijdig
overlijden en op het ontstaan van ziekten. Het betreft ziekten zoals coronaire hartziekten (CHZ),
diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker en borstkanker. Ook zijn er steeds meer
aanwijzingen dat onvoldoende beweging meer risico geeft op dementie en depressie. Voldoende
lichamelijke activiteit zorgt behalve voor het behoud van gezondheid ook voor een gunstiger beloop
van ziekten. Dit laatste is vooral het geval voor CHZ, beroerte, diabetes, botontkalking en depressie.
Het lichaamsgewicht wordt bepaald door de inname van voeding en de hoeveelheid beweging. Wie te
veel eet of te weinig beweegt, wordt dikker. En dat is precies wat er in Nederland in de afgelopen
jaren is gebeurd.
De Nederlandse norm gezond bewegen (NNGB) adviseert jongeren dagelijks één uur matig intensieve
lichamelijke activiteit. Om fit te blijven moeten zij daarnaast ook minimaal twee keer per week
kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen uitvoeren. De beweegnorm voor volwassenen en ouderen
is minimaal een half uur per dag matig intensief bewegen, gedurende minimaal 5 dagen per week. De
norm om fit te blijven houdt in dat zij minstens drie keer per week minimaal 20 minuten zwaar
intensieve lichamelijke activiteit moeten doen, zomers en ‘s winters. Mensen worden inactief genoemd
als zij op geen enkele dag per week een half uur matig intensief bewegen.
Uit landelijke referentiecijfers van het TNO blijkt dat in 2009 46% van de jongeren en 61% van de
volwassenen aan de NNGB voldoet. Verder voldoet 23% van de volwassen Nederlanders aan de
fitnorm en is 5,5% inactief. In 2010 voldoet 44% van de Groninger bevolking van 19 jaar en ouder
gedurende het gehele jaar aan de NNGB en ’s zomers 59% (zie voor gemeentelijke cijfers
tabellenboek tabel 6.3.2.a.)
Tabel 6.3.2. Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen in 2010 (19+) naar leeftijd, 2010 (%)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Leeftijd
19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65-plus Totaal
Voldoet gehele jaar aan norm 42 44 44 45 44
Voldoet alleen tijdens de zomer aan beweegnorm 15 11 17 18 15
Voldoet alleen tijdens de winter aan beweegnorm 2 1 0 0 1
Voldoet gehele jaar niet aan beweegnorm 42 45 38 37 41
Tussen regio’s zijn de verschillen klein. In Haren is een derde gedurende het gehele jaar inactief.
In Westerkwartier, Centrum-Oost en Zuid-Oost voldoet 43% niet aan de beweegnorm.
Tabel 6.3.3. Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen in 2010 (19+) naar regio (%), 2010
Regio
Voldoet gehele jaar
aan beweegnorm
Voldoet alleen tijdens de
zomer aan beweegnorm
Voldoet alleen tijdens de winter
aan beweegnorm
Voldoet gehele jaar niet
aan beweegnorm
Stad 46 14 1 39
Haren 50 15 1 34
Westerkwartier 43 14 0 43
Noord-West 44 19 1 37
Noord-Oost 44 16 0 40
Centrum-West 42 15 1 42
Centrum-Oost 41 15 1 43
Oldambt 41 17 0 41
Zuid-Oost 42 14 1 43
Provincie Groningen 44 15 1 41
78

Een manier om aan de norm voor bewegen te voldoen is door te sporten in georganiseerd verband.
In groep 7 en 8 van het basisonderwijs was in 2009 81% van de kinderen lid van een sportclub en in
het voortgezet onderwijs (2008) was 64% lid. Van de volwassenen in de provincie Groningen is in
2010 41% lid van een sportvereniging. In de stad Groningen is het percentage volwassenen dat lid is
van een sportvereniging het hoogst. Dit hangt samen met het feit dat de stad Groningen een relatief
jonge gemeente is, en jongeren vaker lid zijn van een sportvereniging dan ouderen. Tussen mannen en
vrouwen bestaan geen verschillen.
Figuur 6.3.4. Lidmaatschap van een sportvereniging 19+ naar regio, geslacht en leeftijd, 2010 (%)
Stad
Haren
Westerkwartier
Noord-West
Noord-Oost
Centrum-West
Centrum-Oost
Oldambt
Zuid-Oost
Provincie Groningen
Vrouw
Man
65-plus
50-64 jaar
35-49 jaar
19-34 jaar
28
34
34
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
37
36
38
36
40
41
41
41
41
40
46
44
55
Ja Nee
72
66
64
64
66
63
60
62
59
59
59
59
60
54
56
45
79

6.3.3. Voeding
De Richtlijn Gezonde Voeding (RGV) adviseert om per dag minstens 200 gram ofwel 4 opscheplepels
groente of rauwkost te eten en minstens 2 stuks fruit. 1 à 2 keer per week wordt een menu met (vette)
vis aangeraden. Maximaal 10% van de totale energie-inname mag verzadigd vet zijn.
27% van de Groningers eet voldoende groente/rauwkost, in 2006 was dat nog 24%. Het aandeel
ouderen dat voldoet aan de norm groente/rauwkost is licht hoger dan het aandeel jongeren. Uit recent
onderzoek blijkt dat minder dan de helft van de jongeren dagelijks groente eet (voortgezet onderwijs
38% en basisonderwijs 42%).
Van de volwassenen consumeert slechts 31% voldoende fruit/vruchtensap, in 2006 was dit nog 36%.
Slechts 18% van de scholieren in het voortgezet onderwijs en 30% van de leerlingen in het
basisonderwijs voldoet aan de fruitnorm. Naarmate men ouder wordt neemt de consumptie van fruit
toe, met name bij vrouwen.
Over het algemeen zijn de volwassenen in de provincie Groningen meer rauwkost en minder fruit gaan
eten. Er voldoen vooral meer (oudere) vrouwen aan de norm rauwkost. Jongens in het voortgezet
onderwijs aten in 2008 juist minder rauwkost vergeleken met 2004.
84% van de volwassen Groningers ontbijt minimaal 5 dagen in de week (2006: 83%), daarmee
voldoen ze aan de norm ontbijten. Ten opzichte van 2006 voldoen er meer mensen aan de norm voor
ontbijten. Significante stijgingen worden gevonden bij mannen. Hierbij moet wel worden aangetekend
dat er meer vrouwen dan mannen aan de norm voor ontbijten voldoen (zie ook tabellenboek tabel
6.3.3.a).
Tabel 6.3.4. Personen die voldoen aan de norm groente, fruit en ontbijten naar leeftijd en geslacht,
2008/2010 vergeleken met 2004/2006 (tabel 6.3.5.) (%)
Norm…..
Geslacht
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
12-18 jaar 19-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 en ouder Totaal (19+)
2008 2010 2010 2010 2010 2010
♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀ ♂ ♀
Norm rauwkost/ groente 35* 41 23* 22* 21 26 31 34* 34 33* 26 28*
Norm fruit (-sap) 17 20* 14 23 20* 28* 29 43 40 60 24* 37*
Norm ontbijten 82 78 72* 86* 80* 88 85* 89 89 91 81* 88
(getal)* = significante daling (p

Er zijn tussen de regio’s kleine verschillen. In Haren voldoen relatief de meeste volwassen inwoners
aan de norm fruit en de norm ontbijten. De gemeente Haren is relatief vergrijsd en de bewoners zijn
gemiddeld hoog opgeleid, beide elementen hebben een positieve invloed op het ontbijtgedrag en de
consumptie van groente en rauwkost.
Figuur 6.3.5. Volwassenen die voldoen aan de norm groente, fruit en ontbijten naar regio, 2010 (%)
Provincie Groningen
84
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
Norm groente en rauwkost Norm fruit en vruchtensap Norm ontbijten
31 32 31
27 29
25 24 23
Zuid-Oost
87
Oldambt
88
Centrum-Oost
81 79
Centrum-West
83
89
33
28
31
34 32
25 24 23
Noord-Oost
Noord-West
Westerkwartier
82
32
Haren
42
92
33
28
Stad Groningen
85
81

Gezondheidsprofiel Groningen 2010
82

7. OMGEVING
Gemeenten zijn medeverantwoordelijk voor het inrichten van de leefomgeving met bedrijven
terreinen, wegen, woningen, scholen, speelterreinen en recreatiegebieden. Instrumenten die gemeenten
daarvoor hebben zijn ruimtelijke planning, openbare werken, verlening van milieu- en
bouwvergunningen, en handhaving.
De leefomgeving en sociale relaties kunnen op verschillende manier de gezondheid beïnvloeden.
Steun van sociale relaties kan leiden tot een betere psychische gezondheid omdat men zich meer
gewaardeerd voelt en er meer hulp beschikbaar is in geval van nood. Weinig steun kan daarentegen
leiden tot het ontstaan van een depressie, burnout en verhoging van het ziekteverzuim.
Maar ook de fysieke omgeving is van grote invloed op de gezondheid, zowel rechtstreeks als via de
beleving van omgevingsfactoren. Daarbij gaat het onder andere om ervaren veiligheid, geur- en
geluidhinder maar ook om de hoeveelheid groen (voorzieningen) in directe leefomgeving. Zo bleek uit
een groot Nederlands onderzoek dat mensen zich gezonder voelen naarmate er in een straal van 3 km
rond hun huis meer groen is. Al vaker geconstateerde gezondheidsverschillen tussen platteland en stad
zijn voor een deel toe te schrijven aan het verschil in groen tussen beide gebieden. Oftewel: mede
omdat er minder groen is in steden, voelen stedelingen zich ongezonder dan mensen die buiten de stad
wonen (Maas et al. in J Epi C Health, 2006).
7.1. Tevredenheid woonomgeving
Inwoners van de provincie Groningen geven de woonomgeving gemiddeld een 7,8. De regio’s Haren,
Westerkwartier en Zuid-Oost scoren met gemiddeld een 8,1 het hoogst. De inwoners van de stad
Groningen geven gemiddeld het laagste cijfer aan hun regio. Jongeren geven de woonomgeving over
het algemeen een lager cijfer (7,6) dan hun oudere buurtgenoten (8,0) (zie figuur 7.1.a in
tabellenboek).
Figuur 7.1.1. Trend tevredenheid met de woonomgeving naar regio, 2006 – 2010 (%)
Provincie Groningen
7,8 7,8 7,8
Zuid-Oost
8,1
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
7,9
Oldambt
7,8 7,8 7,8 7,8 7,8 7,8
7,7
Centrum-Oost
Centrum-West
2006 2010
Noord-Oost
Noord-West
8 8 8
Westerkwartier
8,1 8,1 8,1
Haren
Stad Groningen
7,6 7,6
83

7.2. Betrokkenheid bij de buurt
In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden tussen gezondheid en sociale cohesie gevonden
(Nationaal Kompas, 2010). Zo fungeert sociale cohesie onder andere als buffer voor negatieve
gevolgen van achterstandswijken. Sociale cohesie in de vorm van vriendschappen en contacten in de
buurt, lijkt bewoners te beschermen tegen de negatieve effecten van wonen in achterstandswijken.
Op basis van vijf vragen over de buurt waarin men woont en hoe men over de buren denkt, is een
score berekend (spreiding van 2 tot 10) die de mate van sociale cohesie weergeeft. Hoe hoger de score,
des te gunstiger men de mensen in de buurt beoordeelt op bijvoorbeeld verbondenheid, vertrouwen,
elkaar helpen en hoe hoger de sociale cohesie.
De sociale cohesie is in de provincie tussen 2006 en 2010 iets toegenomen. Uit onderstaande figuur
wordt duidelijk dat de sociale cohesie in de stad Groningen lager is dan elders in de provincie. Vooral
in de regio’s Zuid-Oost, Noord-West en Haren is de sociale cohesie de afgelopen vier jaar
toegenomen.
Figuur 7.2.1. Trend sociale cohesie naar regio, 2006 – 2010 (%)
Provincie Groningen
7,7
7,6 7,6
Zuid-Oost
7,9
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
7,4
Oldambt
7,7
Centrum-Oost
7,6 7,6 7,6 7,6
Centrum-West
2006 2010
7,7
Noord-Oost
7,9
7,9
Noord-West
8,2
Westerkwartier
8,1 8,1
7,6
Haren
7,9
Stad Groningen
7,3
7,2
84

7.3. Lidmaatschap buurtvereniging
Voor betrokkenheid bij de buurt kan ook gekeken worden naar het aandeel van de bevolking dat lid is
van de buurtvereniging. Leden van de buurtvereniging kunnen bestempeld worden als actieve burgers
die zich inzetten voor de leefbaarheid in de buurt.
In vergelijking met 2006 zijn er meer Groningers lid van een buurtvereniging. In alle regio’s is het
aandeel volwassenen dat lid is toegenomen. In de stad Groningen zijn naar verhouding minder mensen
lid. Dit is in lijn met de naar verhouding lagere sociale cohesie in de stad Groningen. In de regio
Westerkwartier is het aandeel volwassenen dat lid is van een buurtvereniging het hoogst. Zie
tabellenboek tabel 7.3.a voor de gemeentelijke resultaten.
Figuur 7.3.1. Trend lid van een buurtvereniging naar regio, 2010 (%)
22
Provincie Groningen
27
25
Zuid-Oost
30
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
18
Oldambt
29
17
Centrum-Oost
24
23
Centrum-West
2006 2010
29
27
Noord-Oost
38
31
Noord-West
35
33
Westerkwartier
40
26
15 15
16
Haren
Stad Groningen
85

Regio
7.4. Vrijwilligerswerk
Voor de betrokkenheid bij de bredere samenleving wordt onder andere gekeken naar het verrichten
van vrijwilligerswerk. Ten opzichte van 2006 is het percentage vrijwilligers licht gestegen in de
provincie Groningen. Vooral in Noord-West is de deelname aan het vrijwilligerswerk toegenomen.
Tabel 7.4.1. Trend vrijwilligerswerk naar geslacht en regio, 2006 – 2010 (%)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
2006 2010
Regio ♂ ♀ totaal ♂ ♀ totaal
Stad 24 26 25 27 27 27
Haren 35 33 34 38 34 36
Westerkwartier 35 37 36 38 35 36
Noord-West 30 39 35 41 41 41
Noord-Oost 32 35 34 30 33 32
Centrum-West 35 25 29 25 32 29
Centrum-Oost 25 23 24 30 22 26
Oldambt 22 29 26 30 23 26
Zuid-Oost 28 34 31 29 31 30
Provincie Groningen 28 30 29 30 30 30
Mannen en vrouwen nemen in gelijke mate deel aan het vrijwilligerswerk. Tussen regio’s bestaan er
duidelijke contrasten. Zo doet 30% van de mannen en 23% van de vrouwen in de regio Oldambt
vrijwilligerswerk (in 2006 gaven vooral vrouwen vrijwilligerswerk). In de regio Centrum-West is dit
beeld tegenovergesteld. 32% van de vrouwen en 25% van de mannen doet in deze regio
vrijwilligerswerk (zie tabellenboek tabel 7.4.a).
7.5. Ervaren milieuproblemen in de woonbuurt
Het meeste genoemde milieuprobleem in de provincie Groningen is nog steeds hondenpoep.
Met uitzondering van Haren is dit (ervaren) probleem wel minder geworden de afgelopen vier jaar.
Ten opzichte van 2006 hebben geluidsoverlast en rommel op straat ‘stuivertje gewisseld’.
Het percentage mensen dat geluidsoverlast ervaart is met vier procentpunten gestegen in de provincie
Groningen. Vooral in de stad Groningen is dit milieuprobleem toegenomen. Overige opvallende
ontwikkelingen zijn de slecht onderhouden wegen in Noord-West, de sterke stijging van de ervaren
milieubelasting door verkeer in Centrum-West en de ervaren luchtvervuiling in Noord-Oost, die
vergeleken met het gemiddelde in de provincie Groningen twee keer zo hoog is.
Tabel 7.5.1. Trend meest genoemde milieuproblemen in de buurt per regio in 2006 – 2010 (%)
Milieuproblemen
Jaar
Hondenpoep Geluidsoverlast Rommel op straat
Slecht
onderhouden
wegen
Milieu belasting
door verkeer
Aantasting groen Luchtvervuiling
2010 2006 2010 2006 2010 2006 2010 2006 2010 2006 2010 2006 2010 2006
Stad 33 38 36 28 32 30 13 12 11 10 7 9 4 4
Haren 33 25 21 20 17 15 10 10 5 8 - 3 1 3
Westerkwartier 33 33 18 16 17 17 16 11 7 8 2 3 3 2
Noord-West 38 43 13 11 17 16 25 19 8 5 1 3 - 1
Noord-Oost 35 41 17 12 15 16 24 22 5 3 4 4 6 5
Centrum-West 34 34 22 18 21 20 16 14 8 4 5 4 2 2
Centrum-Oost 37 38 14 16 21 16 17 18 4 4 - 3 1 2
Oldambt 36 40 14 15 15 17 27 23 4 4 4 6 3 1
Zuid-Oost 30 28 15 18 20 16 16 19 5 4 2 4 3 1
Provincie Groningen 34 37 23 19 22 21 17 16 7 6 4 5 3 3
86

7.6. Binnen- en buitenmilieu
Het binnenmilieu heeft grote invloed op de gezondheid. Door bronnen binnenshuis is de binnenlucht
meestal meer verontreinigd dan de buitenlucht. Lucht is een belangrijke route van blootstelling.
Gemiddeld verblijven mensen 70% van de tijd in hun eigen huis. De meeste mensen zijn maar 10%
van de tijd buiten. Zowel in de zomer als in de winter worden veel mensen ziek door het binnenmilieu.
Dit komt onder andere door straling afkomstig van radioactieve stoffen in bouwmaterialen in bodem
onder de woning. In de winter is er binnen vaak onvoldoende luchtverversing. Om verontreinigingen
en warmte van binnen naar buiten af te voeren zijn goede ventilatievoorzieningen nodig. Maar deze
blijken verre van optimaal te zijn.
De GGD Groningen heeft het binnenmilieu van woningen, kinderopvang en scholen onderzocht in
steekproeven. Het bleek dat in vrijwel alle gebouwen factoren aanwezig zijn die ongunstig kunnen zijn
voor de gezondheid. Het gaat om onder andere geluid van ventilatiesystemen en om verontreinigingen
in binnenlucht en in vloerstof. Ongewenst hoge concentraties zijn gemeten van fijnstof, vluchtige
organische stoffen en vlamvertragers.
In de provincie Groningen heeft 28% van de huizen een geiser. Vier procent heeft een geiser zonder
afvoer naar buiten. In de gemeente Groningen komt dat met 7% het meest voor. Geisers zonder afvoer
lozen hun verbrandingsgassen in de binnenlucht. Ventilatie kan de concentratie afvalgassen
verdunnen. Het gaat om onder andere koolmonoxide (kolendamp), stikstofoxiden, formaldehyde
(spaanplaatgas) en fijnstof. Uit metingen is gebleken dat in de praktijk de concentraties vaak zeer hoog
oplopen, tot een niveau dat 50 maal hoger dan toegestaan in de buitenlucht. Dit is ook het geval bij
goed onderhouden geisers. Het aantal acute slachtoffers is beperkt maar de verbrandingsproducten
verergeren luchtwegklachten bij personen met gevoelige luchtwegen. Zelfs geisers mét een afvoer
veroorzaken gezondheidsrisico’s, vooral in luchtdichte huizen met mechanische afzuiging. De
verbrandingsgassen kunnen uit de luchttoevoer stromen. Het ministerie van VROM stimuleert daarom
vervanging door gesloten systemen.
Fijnstof bestaat uit zwevende deeltjes in de lucht die een gevaar voor de gezondheid vormen (VTV
2010). In Nederland overlijden jaarlijks ruim 2.000 mensen enkele dagen tot maanden eerder door een
tijdelijke verhoging in de concentratie fijnstof (www.rivm.nl/milieuportaal). Het gaat vooral om
ouderen en mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen. Ook chronische blootstelling aan fijnstof
heeft invloed op de gezondheid, mogelijk zelfs meer dan tijdelijke verhogingen van de
fijnstofconcentratie. Uit resultaten van Amerikaans onderzoek kan, onder bepaalde aannames, worden
berekend dat Nederlanders een verminderde levensduur hebben van ongeveer 1 jaar door langdurige
blootstelling aan fijnstof (Knol en Staatsen, 2005; Pope et al., 2009).
Volgens de EU mag de daggemiddelde concentratie fijnstof niet meer dan 35 dagen per jaar hoger zijn
dan 50 µg/m3. Deze norm is in 2008 in Nederland alleen zeer plaatselijk overschreden, bijvoorbeeld
langs drukke straten of snelwegen, in de buurt van op- en overslagbedrijven en in grote stallen.
Ozon dringt bij inademing door tot in de kleinste longblaasjes en zorgt zo voor prikkeling van de
slijmvliezen (VTV 2010). De meest typische klachten zijn hoesten en irritatie van de ogen. Ook
kunnen bestaande luchtwegklachten verergeren. De klachten nemen toe als de hoeveelheid ozon en de
duur van de blootstelling toenemen. In 2006 veroorzaakte de kortdurende piekblootstelling aan ozon
bijna 1.500 vroegtijdige sterfgevallen, vooral aan luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten. Het
is niet bekend of ozon de longen en de slijmvliezen blijvend kan beschadigen.
Voor blootstelling aan ozon geldt dat de Europese streefwaarde van 120 µg/m3. Deze concentratie
mag niet vaker dan 25 dagen per kalenderjaar worden overschreden. De laatste jaren heeft Nederland
geen jaar gekend waarin deze norm overschreden is.
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
87

Figuur 7.6.1. Concentratie fijnstof (daggemiddelde 2007: kaart links) en ozon (concentratie in de
buitenlucht 2005-2007: kaart rechts) (Bron PBL in VTV 2010)
Gezondheidsprofiel Groningen 2010
88