Rapport landgoederenzone.indb

18
Hoofdstuk 2 - Gemeente Brummen
Bekensysteem
De vele menselijke ingrepen in het Veluwse
landschap hebben grote gevolgen gehad
voor de waterhuishouding. Naast de vele
directe ingrepen in de waterlopen zijn er ook
meer geleidelijke veranderingen geweest,
zoals bijvoorbeeld de veranderingen in de
vegetatie. In de loop van de middeleeuwen
maakten de Veluwse bossen plaats voor
heide en cultuurland. Deze grootschalige
veranderingen in de vegetatie moeten invloed
hebben gehad op de waterhuishouding
van de Veluwe. 7 Door de cultivering van
de heidevlaktes ontstond er een dringende
behoefte aan geordende afwatering. Vele
beken werden gegraven om het overtollige
water van de woeste gronden naar de
IJssel af te voeren. Meerdere beken werden
gedurende de middeleeuwen verlegd en
uitgediept waardoor deze oorspronkelijke
beken hun natuurlijk beloop verloren. 8
Beken zijn van oorsprong natuurlijk ontstaan.
Ze ontspringen ergens op een helling in
de Veluwe bij een bron. De beken bestaan
voor een groot deel uit kwelwater (schoon
grondwater) wat bij een bron ter oppervlakte
komt. Via een kronkelende weg (het
zogenaamde meanderen) tussen hogere en
lagere gedeeltes vindt de beek de weg naar
de rivier.
Rond de middeleeuwen werden veel
buitenplaatsen en landgoederen gesticht
langs de beekdalen. Op deze landgoederen
werden enkele molens aangelegd voor de
industrie. Om de waterkracht en de daarbij
horende energie op te wekken werden er
menselijke ingrepen verricht aan deze beken. 9
Sprengenbeken
“Een sprengenbeek is een beek die gegraven
of vergraven is om extra grondwater aan
te voeren. De meeste sprengenbeken zijn
aangelegd om molens aan te drijven, maar
ze zijn ook wel aangelegd om water aan te
voeren voor huisgrachten, kanalen of andere
waterwerken.” (Menke & Renes e.a., 2007, p.36)
Deze sprengenbeken bestaan uit drie
verschillende onderdelen. Zo heb je de
boven-, midden en benedenloop. De
bovenloop, de eigenlijke sprengkop is
ingegraven in een helling waar het grondwater
zich vrij hoog bevond. De middenloop begint
bij het verlaten van de stuwwal. Dit deel
van de beek is vaak over grote afstanden
‘opgeleid’. 10 Dit opleiden betekende dat men
het water niet door het laagste gedeelte (waar
een beek normaliter stroomt) liet stromen,
maar het waterniveau op een hoger peil liet
stromen. De beek kwam dan binnen kades te
liggen waar het waterpeil een vaste hoogte
kreeg. Om het water in de beek te behouden
werd de bodem tevens vaak bekleed met
leem. 11 Deze opgeleide beken zorgden
voor een betere waterkracht om molens of
fonteinen krachtiger te kunnen aandrijven.
Ook zorgden deze beken voor de voeding van
de vijvers en grachten bij de buitenplaatsen
en landgoederen. De benedenloop begint
vanaf het punt dat de beek de molen verlaat.
Dit laatste gedeelte dient uitsluitend voor de
waterafvoer richting de IJssel. 12
Afbeelding 2.6 - Fontein bij Huize Eerbeek