Rapport landgoederenzone.indb

Op de kaart zijn drie verschillende soorten
gebieden te zien. Dit zijn de Veluwezoom,
de Rijn- en IJsselvallei en het agrarische
landschap. De Veluwezoom kenmerkt zich
door een smalle en dichte structuur van
buitenplaatsen en landgoederen. Dit komt
enkel door de smalle strook die tussen de
IJssel en de Veluwe beschikbaar was. De
buitenplaatsen en landgoederen in de Rijn-
en IJsselvallei liggen op een korte afstand
van het water. Dit heeft te maken met het
zicht op de rivier voor verdediging, maar
ook met de handel die over deze rivier werd
gevoerd. In het agrarische landschap liggen
de buitenplaatsen en landgoederen meer
verspreid door het gebied heen. Hier waren
verschillende mogelijkheden voor stichtingen,
maar deze locaties lagen relatief ver van de
steden af. Om deze reden zijn hier minder
landhuizen gevestigd.
Eerste landgoederen
De gemeente Brummen kent door de stuwwal,
de dekzandrug langs de IJssel en de rijke
gronden bij de rivier een breed scala aan
landschapstypen. Door deze ligging en
variatie (in type landschap en hoogte) kent
deze gemeente een interessant gebied. De
rijken gebruikten in de zomer het landhuis als
buitenverblijf om in de winter de warmte van
de stad op te zoeken.
De eerste landgoederen zijn ontstaan in het
gebied als kasteel of spieker. Het kasteel
kon de omliggende landen verdedigen. Een
spieker was een smal, hoog, stenen gebouw
Afbeelding 3.2 - Tijdslijn buitenplaatsen en landgoederen
Bron: Hoorcollege over de ontwikkeling van buitenplaatsen en landgoederen, professor Theo Spek.
dat als opslagplaats diende. Aangezien
het een hoog en smal gebouw was, was
het door relatief weinig mensen goed te
verdedigingen. 2 Beide waren omgracht en
waren van steen gebouwd. De spiekers zijn
later door de rijke of lokale adel omgebouwd
tot kasteel, om vervolgens dienst te doen
als buitenverblijf. Tot ongeveer 1500 zijn
er kastelen bijgekomen maar ook verloren
gegaan om vervolgens in sommige gevallen
herbouwd te worden. Een kasteel dat verloren
is gegaan is Laag Helbergen, de resten
van de adellijke woningen zijn nog terug te
vinden in het huis dat van deze restanten is
gebouwd. 3
Vanaf de 14 e en 15 e eeuw mengde de
ridderstand zich met de stedelijke aristocratie.
Afbeelding 3.3 - Spieker Kössink gelegen in Winterswijk
35