hier - girugten

girugten
00 / september 2012
eerstejaarseditie
uit: de stad van de toekomst
Wietske Wilts
De wetenschapper(s): Owain Jones & Paul Cloke
In deze editie niet één, maar twee
wetenschappers! In dit artikel bespreek
ik het werk van het inmiddels bij veel
cultureel-geografen bekende Britse
geografenduo Jones en Cloke. Hoewel
beide wetenschappers natuurlijk een eigen
achtergrond en studiegebied hebben,
schreven ze hun belangrijkste werk,
Tree Cultures, samen. Dit werk neemt
een belangrijke plaats in in de culturele
geografie. Om die redenen bespreek ik in dit
artikel Owain Jones en Paul Cloke als duo,
met de focus op Tree Cultures.
Studie
Owain Jones (1957) is na zijn promotie in
de geografie als onderzoeker aan de slag
gegaan bij het Countryside and Community
Research Institute, dat gelieerd is aan de
University of Gloucester. Hier focust hij zich
onder andere op landschap en herinnering,
geografie van kinderen en dieren en op
natuur-maatschappijrelaties. Daarnaast
werkt hij bij de University of the West of
England. Tijdens zijn promotieonderzoek
aan de University of Bristol was Paul
Cloke zijn begeleider. Paul Cloke (1953)
richt zich op plattelandsgeografie,
spirituele landschappen en natuurmaatschappijrelaties.
Voor de plattelandsgeografie
heeft hij een tijdschrift
opgericht: the Journal of Rural Studies.
Momenteel werkt hij bij de University
of Exeter. In hun tijd aan de universiteit
van Bristol schreven Jones en Cloke
Tree Cultures, the place of trees and trees in
their place (2002).
Tree Cultures
Beide geografen houden zich uitvoerig
bezig met natuur-maatschappijrelaties
en Tree Cultures is dan ook opgezet in
deze context. Natuur-maatschappijrelaties
ontvouwen zich continu op specifieke
plaatsen. Hier ontstaan betekenissen van
interacties tussen het sociale, cultuur- en
natuurelementen. Een andere context is
de actor-netwerktheorie, die is opgezet
door socioloog en filosoof Bruno Latour
en anderen. De actor-netwerktheorie is
een theorie, of een onderzoeksmethode,
die zich richt op de verbindingen die
plaatsvinden en gecreëerd worden tussen
mensen en niet-menselijke factoren die
betrokken zijn bij de productie van een
bepaald issue. Jones en Cloke maken
gebruik van de actor-netwerktheorie om
te verkennen wat een plaats is. Het besef
rijst dat natuur meer is dan een leeg doek
waarop onze maatschappij is gebaseerd.
Niet alleen mensen hebben de mogelijkheid
om te handelen, volgens Jones en Cloke
oefenen ook natuurlijke elementen een
grote invloed uit. In Tree Cultures nemen
zij bomen als representant voor natuur.
Bovendien kunnen bomen een heel eigen
invloed op het landschap en de mens daarin
uitoefenen.
Agency van bomen
De term ‘agency’ speelt een belangrijke
rol in Tree Cultures. Agency kan kortweg
worden omschreven als de capaciteit tot
handelen. Voorheen werd agency alleen
aan het menselijk domein toegeschreven,
tegenwoordig erkennen we ook nietmenselijke
vormen van agency. In deze
discours is Tree Cultures opgezet. Bomen
presenteren ons een onderzoeksgebied in
de niet-menselijke vormen van agency. Bij de
zogenaamde ‘non-human agency’ werd de
focus vaak gelegd op technologie of dieren.
Dit was ook in de actor-netwerktheorie het
geval. Nu zijn planten (bomen) aan de beurt.
Volgens Jones en Cloke moet de notie van
agency opnieuw bekeken worden en zijn
bomen hier conceptueel geschikt voor, want
“trees act upon as well as being acted upon”.
Waaruit bestaat de agency van bomen? De
fysieke invloed van een boom manifesteert
10.
zich in het feit dat een boom groeit en
bloeit op zijn eigen manier, transformeert
en creatief is. Een boom is geen passieve
ontvanger van menselijke interventies. Ook
oefenen bomen invloed uit, omdat ze een
cruciale rol spelen in het fotosyntheseproces
en omdat ze belangrijk zijn voor de
mensen om te ademen. Daarnaast dienen
bomen als medicijn voor schone lucht in
de stad. Bomen zijn een natuurlijke bron
voor gezondheid en werken tegen stress.
Vanwege hun zuivere aanwezigheid, grootte,
invloed op onze zintuigen en overeenkomst
met onze lichamen worden bomen als
belangrijke ‘plaatsmakers’ gezien. Verder
markeren bomen punten in het landschap,
bijvoorbeeld waar een kruispunt van wegen
is op het platteland.
Om een plaats te veranderen, kunnen bomen
een grote rol spelen. Ze worden ingezet om
het landschap de transformeren tot een
aangename plek. Bomen gaan mee met de
seizoenen en dragen op deze manier bij aan
een van karakter veranderende plaats door
het jaar heen. Ten slotte kunnen bomen de
staat waarin het landschap verkeert extra
kracht bijzetten. Als er jonge bomen in
een landschap staan, heeft het landschap
een jonge (of nieuwe) uitstraling. Met het
volwassen worden van de bomen wordt ook
het landschap volwassen.
De aanplant van bomen om erosie in een
gebied te voorkomen is een menselijke
vorm van agency, immers de mens bepaalt
dat deze bomen er moeten komen en plant
ze. Maar er is ook agency gelokaliseerd in de
bomen, omdat zij de mensen helpen met iets
wat ze zelf niet kunnen. Bovendien groeien
bomen op hun eigen wijze en ze kunnen
zich ook zonder menselijke tussenkomst
vermeerderen. De agency is dus verdeeld
over mensen en bomen (en andere actoren)
in het netwerk.
Voorbij een antropocentrisch wereldbeeld
Door agency buiten het menselijke domein
te erkennen, is het mogelijk om de dominante
westerse natuur-cultuurscheiding te
betwisten. Via de erkenning van de werking
van niet-menselijke agency in het netwerk
wordt ook de scherpe scheiding tussen
menselijke en niet-menselijke vormen van
agency aan de kant geschoven. Sterker
nog, volgens Jones en Cloke móeten we