HOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP & KUNST - Bart Meuris

3. Streven naar absolute muziek
3.1. ‘La musique pure’
Fauré’s verzet tegen beschrijvende titels bij zijn werken is bekend. Het afwijzen van titels
leverde behoorlijke discussies op met zijn uitgever Hamelle.
“Ik verzeker je dat het onmogelijk is om deze stukken specifieke titels te geven, en ik
ben er zeker van dat op dit punt in de ontwikkeling van de muziek er niet langer
behoefte aan is. De titel ‘stuk’ is perfect aanneembaar, en een nummer volstaat. Er
bestaan vele werken die niet het minst geleden hebben bij het ontbreken van een titel.”
(23)
Bij Ryelandt merken we dat het grootste deel van zijn pianowerken na 1905 geen titel draagt.
Enkel in de vroege pianowerken ‘Fünf Phantasiestücke’, op.9 (1894) en de suites ‘Noordzee’,
vijf schetsen voor piano op.31 (1901) en ‘En Ardenne’, op.43 (1905) gebruikt Ryelandt
beschrijvende titels. Na 1905 verdwijnen ze volledig, behalve bij de pianowerkjes voor
kinderen: Scènes enfantines op.60 (1915) opgedragen ‘A mes chers Enfants’, Rondedans,
Klein verdriet, s.op. (1935) en Suite pour la jeunesse op.116 (1936) opgedragen aan mijn
lieve kleine kinderen. Toevallig of niet zijn deze werken uitgegeven en is het uiteraard
mogelijk dat de uitgever op titels aandrong.
Na 1905 dragen de pianowerken abstracte aanduidingen zoals sonate, nocturne, prelude, fuga,
pensées musicales, sonatine, prelude-fuga-menuet. Het hardnekkig afwijzen van titels kan
gezien worden in een ruimere esthetische context. Hiermee zet Ryelandt de traditie van
Chopin verder en lijkt hij conservatief. Tezelfdertijd plaatst dit hem ook bij de modernen die
vanaf 1918 in een anti-impressionistische reactie beschrijvende titels verwerpen. Hier is
Ryelandts standpunt meer in overeenstemming met moderne tijdgenoten zoals ondermeer
Schoenberg, wanneer deze zich bedient van een titel zoals “Klavierstück”.
3.2. ‘La sensibilité’.
De muziek van Ryelandt roept geen vragen op naar wat ze betekent, naar haar concrete
inhoud. In een artikel ‘Comprendre la Musique?’ beschrijft Ryelandt enkele van zijn
esthetische uitgangspunten.
‘‘Le fond de la question est celui-ci: la musique ne peut exprimer directement des
idées au sens philosophique de ce mot. Ce qu’on entend par idées musicale c’est un
fragment mélodique ou harmonique formant un tout en soi-même. La musique est une
langue sui generis exprimant un subconscient de notre âme: elle commence où le
langage ordinaire s’arrête. Ce qu’elle exprime ce sont les mouvements de l’âme,
autrement dit les passions. De la sorte, comprendre la musique c’est sentir remuer en
nous ces mouvements passionnels sous l’impulsion des mouvements sonores de la
musique.’’ (24)
Ryelandt gaat ervan uit dat muziek slecht gewapend is op het domein van concrete
betekenissen. Net als Fauré, zoekt hij naar een “musique pure”, die meer te doen heeft met de
kunst van voelen en gevoeligheid. Het domein dat de dichter Paul Valéry omschreef als “les
modes purs”. (25) Hun doel omvat meer het laten ontwaken en creëren van een bijzondere
toestand van bewustzijn, een ‘sensibilité’.
‘‘Quand il s’agit de la compréhension esthétique [van muziek], celle de la beauté des
choses, la question se complique. En effet, nous sentons bien que l’intelligence seule
ne peut s’approprier tout ce qu’exprime une œuvre d’art ou un spectacle de la nature.
Il y a une autre faculté qui doit nous venir en aide, c’est la sensibilité. La beauté
32