HOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP & KUNST - Bart Meuris

DEEL 1: Ryelandts pianowerken
1. Het muzikale klimaat in Vlaanderen tijdens de late 19 de en vroege 20 ste eeuw.
Ryelandt (1870-1965) leeft in een muzikaal klimaat dat aanvankelijk geen aansluiting vindt
bij actuele muzikale ontwikkelingen in Europa. Zijn cultuurtaal is het Frans, zoals
gebruikelijk bij de hogere burgerij in het toenmalige Vlaanderen.
“Aan de koninklijke muziekconservatoria in het hele land werd in het Frans
onderwezen, maar in 1898 realiseerde componist en conservatoriumdirecteur Peter
Benoit in Antwerpen hoger muziekonderwijs in het Nederlands. Tot ver in de
twintigste eeuw bleef voor Vlaamse componisten de romantische muziek model staan,
inclusief die van de nationale scholen, met hun invloed van volksliederen en
historische/literaire thema’s. Benoit was de referentiefiguur, ook al had hij in de
tweede helft van zijn carrière zijn artistieke ambities opzijgeschoven ten gunste van
een voor het volk toegankelijke stijl. Met massaspektakels en strijdliederen trachtte hij
zijn doelstellingen te realiseren, de culturele en vervolgens politieke ontvoogding van
het Vlaamse volk. De zogenoemde post-Benoit-generatie vond tijdens het interbellum
nauwelijks aansluiting bij actuele muzikale ontwikkelingen. In dat klimaat werden
Paul Gilson en zijn leerlingen, die vernieuwingen van een vertegenwoordiger van de
Russische nationale school als Rimsky-Korsakov adapteerden, al vooruitstrevend
genoemd.
Vanaf de eerste decennia van de 20 ste eeuw zijn er enkele meer vooruitstrevende
tendenzen te bespeuren. Enkele echte modernisten, zoals August Baeyens, Karel
Albert en Jef Van Durme, lieten zich beïnvloeden door de nieuwe muziek van
Hindemith, Milhaud, Satie, Schoenberg en Berg. Hiernaast had de oprichting van de
nationale openbare radio-omroep NIR/INR in 1930 een grote impact op het Belgische
muziekleven. Het symfonieorkest van de omroep bouwde ook internationaal een
uitstekende reputatie op en droeg in hoge mate bij tot de verspreiding van moderne
muziek uit binnen- en buitenland” (4)
In deze bewoordingen schetst ‘Een muziekgeschiedenis der Nederlanden’ het algemeen kader
van de muzikale cultuur in Vlaanderen bij de aanvang van de twintigste eeuw.
Tot een scherper geformuleerd oordeel over deze muzikale cultuur komt ‘Nieuwe muziek in
Vlaanderen’ aan de hand van een bespreking van het fondsoverzicht van ‘De Vlaamsche
Muziekhandel’:
“De botte negatie van de instrumentale muziek komt nergens beter tot uiting dan in het
fondsoverzicht dat de Antwerpse uitgeverij ‘De Vlaamsche Muziekhandel’ in zijn
publicaties opnam (Zie afb.1, p.8). De zanggedichten, koren, geestelijke muziek en
vooral de liederen verpletteren de instrumentale muziek. Bij de klaviermuziek is
Bayens’ (sic) Jazz fantaisie een vreemde eend in de bijt bij muziek waarvan het
kitscherige karakter uit de titels af te lezen valt. ( …) Luimige danskes (rondedans,
scherzo, wals, burleske), zoetsappige liedjes in de pastorale of elegische sfeer en
platvloerse anekdotiek (vertelsel, tafereeltjes, poppetjes verdriet, herinnering,
droomerij, morgenwandeling, etc.)
Schrijnend wordt het pas wanneer men weet dat de Vlaamsche Muziekhandel geen
obscure uitgeverij was van muzikale politieke propaganda of van commerciële
salonmuziek, maar dat ze als het ware de officiële ‘hofleverancier’ was van het
Antwerpse conservatorium. Het kruim van onze Vlaamse componisten en musici werd
dus opgeleid met als ideaal deze kleinburgerlijke sentimentaliteit van inferieure
muzikale kwaliteit. Aansluiting bij, of zelfs maar kennis van de rijke 18 de - en 19 de -
7