GreenCalc - DGMR

GreenCalc
een calculatie- en communicatiemodel om milieubelasting van
gebouwen meetbaar en vergelijkbaar te maken
Inhoud
1 Inleiding
2 GreenCalc
3 Berekening milieulasten door materiaalgebruik; TWIN-model
4 De energiegebruiksberekening
5 De drinkwatergebruiksberekening
6 Milieukosten als gevolg van mobiliteit
7 Monetarisering van de milieulasten
8 Werken met GreenCalc
9 Tot slot
Door:
Kees van der Linden, AaCee Bouwen en Milieu te Zeist
Marleen Spiekman en Ieke van Gaalen, DGMR Raadgevende Ingenieurs b.v. te 's Gravenhage
Michiel Haas, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie te Naarden
Paul Koster, Bouw en milieukundig adviesbureau “Bouwinfo Koster” te Amstenrade en “BGK Building
Information” te Hoevelaken
Dit is een nieuwe versie van het artikel uit het Praktijkhandboek Duurzaam Bouwen (versie april 2000)
GreenCalc 1

1 Inleiding
Duurzaam Bouwen is inmiddels voor vrijwel alle bij de bouw betrokkenen een levend
begrip geworden. Toch is het een "jonge tak van sport". Het begrip werd officieel
geïntroduceerd in 1989 met "bijlage 2: Duurzaam Bouwen" bij het Nationaal
Milieubeleidsplan Plus.
Voor die tijd betrof aandacht voor milieu met name energiegebruik; nu werd het in de
volle breedte neergezet. In dit artikel wordt ingegaan op methoden om betrokken
partijen in de bouw een oordeel over de mate van duurzaamheid van een bouwwerk
te kunnen laten maken. Van eenvoudige checklists in het beginstadium van
Duurzaam Bouwen tot complexere rekenmethodieken om een integraal oordeel over
de duurzaamheid van een bouwwerk te kunnen maken. Recentelijk verscheen een
nieuwe versie van het computerprogramma om integraal de mate van duurzaamheid
van een gebouw te kunnen wegen. De methode is vertaald in het Windows
Computerprogramma GreenCalc. Dit artikel beschrijft de achtergronden en
mogelijkheden van GreenCalc.
Achtergronden
Als snel (vanaf 1992) verschenen publicaties/hulpmiddelen voor het kiezen van
materialen bij het realiseren van gebouwen.
Als voorbeeld het volgende (niet volledige) lijstje:
- Handleiding Duurzame Woningbouw (SEV / W|E Adviseurs)
- Checklist Bouwen en Milieu / DCBA-methode (Gemeente Dordrecht / BOOM)
- NIBE Milieuclassificatie Bouwmaterialen (NIBE)
- experimentele SEV Milieuclassificatie woningen (SEV / NIBE)
Op het gebied van energie werd, via het Bouwbesluit, in 1996 de energieprestatienorm
ingevoerd. Ook op het gebied van water en mobiliteit ontstonden bruikbare
methoden voor het inschatten van mogelijke besparingen en milieu-effecten.
Een overkoepelende visie op duurzaam bouwen in de utiliteitsbouw werd onder
andere gepresenteerd in de brochures van de Rijksgebouwendienst getiteld
”Rijkshuisvesting en Milieu" van 1991 en 1996.
In de Paasbrieven (1993 - 1997) van de Inspectie Milieuhygiëne Rijkshuisvesting over
"Verzonken milieulasten", werd een basis gelegd voor de nu in GreenCalc verwerkte
monetarisering van de milieulasten.
Vanaf 1996 verschenen de nationale Pakketten Duurzaam Bouwen (SBR en brancheorganisaties
/ DHV AIB) waarin een aantal standaard maatregelen wordt gegeven en
een groot aantal aanbevelingen voor duurzaam bouwen worden gedaan die niet
alleen materiaal- en energiegebruik betreffen, maar ook aspecten als indeling van
plattegronden (gesloten keukens, enz.). Deze pakketten betreffen in eerste instantie
de woningbouw.
Sinds november 1998 is ook het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Utiliteitsbouw
beschikbaar.
GreenCalc 2

Nieuwe generatie: beoordeling milieubelasting
Daarnaast dient zich nu een tweede generatie hulpmiddelen aan, die een meer
kwantitatieve beoordeling van de milieubelasting door het bouwen mogelijk maakt.
Daarbij worden ook computerapplicaties ontwikkeld ter ondersteuning van het nemen
van verstandige (ontwerp)beslissingen:
- Eco-Quantum Woningbouw (SBR en SEV / W|E Adviseurs en IVAM)
- GreenCalc (Sureac / DGMR)
Voor beide ontwikkelingen geldt dat men zich (wat betreft de milieubelasting van
bouwmaterialen) zoveel mogelijk baseert op LCA-studies (LevensCyclus Analyse).
Waar die niet beschikbaar zijn worden kwantitatieve gegevens uit de literatuur
gebruikt. Bij het binnen GreenCalc gebruikte TWIN-model (NIBE) worden behalve de
kwantificeerbare gegevens ook (nog) niet kwantificeerbare zaken in de beschouwing
betrokken, zoals aantasting van het landschap en dergelijke.
Eco-Quantum berekent de milieubelasting door materiaal- en energiegebruik.
Over Eco-Quantum kan informatie worden verkregen via de internet site van IVAM
(http://www.ivambv.uva.nl) op de pagina "Sustainable Building".
Dit artikel gaat verder in op de mogelijkheden die worden geboden met GreenCalc.
In GreenCalc wordt een integrale beoordeling van een gebouwontwerp mogelijk op de
aspecten materialen, energie, water en mobiliteit.
GreenCalc 3

2 GreenCalc
GreenCalc is het eerste, op de markt verkrijgbare instrument van de nieuwe lichting
rekenmodellen die de komende jaren ontwikkeld zullen worden om de milieubelasting
op een kwantitatieve manier inzichtelijk te maken.
GreenCalc is ontwikkeld om in alle stadia van de planontwikkeling de veroorzaakte
milieubelasting door het gebouw te kwantificeren. In de initiatieffase zijn nog niet veel
invoerparameters beschikbaar, maar kunnen verschillende gebouwconcepten al wel
met elkaar vergeleken worden. Gedurende de volgende fases kan door de
opdrachtgever en/of de architect via verdere verfijningen van de invoer een
toenemende nauwkeurigheid bereikt worden met betrekking tot het inzicht in de
veroorzaakte milieubelasting. Doordat de resultaten gebaseerd zijn op meetbaar
gemaakte gegevens, wordt het mogelijk de milieubelasting van een gebouw(ontwerp)
in een getal uit te drukken en te vergelijken met een alternatieve oplossingen. Op
deze wijze kunnen geheel verschillende varianten met elkaar vergeleken worden.
Figuur 1: Met het rekenprogramma GreenCalc is het mogelijk een afweging te maken tussen de
milieubelasting van een huisvestingsoplossing in een oud klooster in Amsterdam of een nieuwbouw in
de wei met alle mogelijk duurzame opties als serres, zonnecollectoren en een milieubewuste
materiaalkeuze.
GreenCalc 4

Modules
GreenCalc is opgebouwd uit vier modules; materiaal, energie, water en mobiliteit.
De materiaalmodule is gebaseerd op het TWIN-model, waarin naast kwantitatieve
gegevens ook niet-kwantificeerbare gegevens worden verwerkt om een volledige
beoordeling van materialen mogelijk te maken.
De energiemodule is gebaseerd op de NEN 2916, waarmee ook de Energie Prestatie
Norm voor utiliteitsbouw berekend wordt. Wel biedt GreenCalc, in tegenstelling tot de
Energie Prestatie Norm, mogelijkheden om het gebruikersgedrag te modelleren.
De module watergebruik is gebaseerd op de WaterPrestatieNormering zoals die
voor de Rijksgebouwendienst en de gemeente en provincie Utrecht, met
ondersteuning van NOVEM is opgesteld door bureau opMAAT.
De bepaling van mobiliteit is complex; er zijn veel factoren en afwegingen te maken.
Op basis van een aantal scenario's (opgesteld op basis van o.a. locatie en gebruiker)
is inzicht te verkrijgen in milieu-effecten als gevolg van mobiliteit.
De milieubelasting, zoals bepaald in de verschillende modulen, wordt uiteindelijk
uitgedrukt in guldens. Dit is gedaan om zo goed mogelijk aan te sluiten bij bekende
begrippen binnen de doelgroep.
Achtereenvolgens worden nu de aspecten materiaalgebruik, energie, watergebruik en
mobiliteit, zoals die worden berekend binnen GreenCalc, kort besproken. Afgesloten
wordt met een hoofdstuk over de monetarisering van de milieulasten en een
beschouwing over de gebruiksmogelijkheden in de praktijk.
GreenCalc 5

3 Berekening milieulasten door materiaalgebruik; TWIN-model
Het TWIN-model vindt zijn basis in de promotiestudie van dr. ir. E.M. Haas ("TWINmodel;
Milieu Classificatie-model Bouw", NIBE 1997) aan de TU Eindhoven. Zie ook
hoofdstuk B 260.10 in het Praktijkhandboek Duurzaam Bouwen.
Grondstoffen, materialen en constructies worden beoordeeld op de volgende
aspecten:
- grondstoffen (uitputting voorraden)
- verontreinigingen (emissies tijdens winning, productie, gebruik, sloop en afvalfase)
- afval (hoeveelheid en gevaarlijkheid afval)
- hinder (stank en kans op calamiteiten)
- aantasting (van natuur en landschap)
- energiegebruik
- herbruikbaarheid (en/of recyclebaarheid)
- repareerbaarheid
- levensduur
- gezondheid
Voor de classificatie van materialen en constructies wordt door het NIBE gebruik
gemaakt van gegevens uit LCA-studies. Dit soort gegevens zijn echter (nog) niet voor
alle aspecten voorhanden. Daarom wordt een en ander aangevuld met gegevens uit
de literatuur. Voor de aspecten die niet in kwantitatieve termen te vatten zijn wordt
een verantwoorde inschatting gemaakt, altijd op basis van gegevens uit de literatuur.
Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een indeling in “niveaus” waaraan
“milieubelastingspunten" hangen.
Gezondheid wordt bij de beoordeling van materialen binnen het TWIN model als een
apart item, expliciet meegenomen. Binnen GreenCalc worden echter alleen de andere
negen aspecten beschouwd.
De officiële milieumaten nemen aspecten waarvoor geen kwantitatieve gegevens
beschikbaar zijn niet mee in de beoordeling. Daarmee kan echter een grotere fout
ontstaan in het eindoordeel dan wanneer een zorgvuldige inschatting van de ontbrekende
gegevens wordt gemaakt. Hierin is het TWIN-model van het NIBE uniek.
Onderstaande figuur toont een en ander.
GreenCalc 6

Grondstoffen
Emissies
Afval
Hinder
Aantasting
Energie
Herbruikbaarheid
Repareerbaarheid
Levensduur
Gezondheid
0 2 4 6 8 10 12
Figuur 2: Vergelijking milieumaten (LCA) en TWIN beoordeling met "theoretisch"
(werkelijk) milieuprofiel.
Wanneer uitsluitend die items worden bekeken waarvoor "harde" gegevens (LCA)
voorhanden zijn wordt maar een beperkt gedeelte van het "milieuprofiel" beoordeeld.
Vergeleken met het "theoretische" (werkelijke) milieuprofiel ontstaat, ondanks
afwijkingen van de werkelijkheid bij het inschatten van de ontbrekende items (TWIN),
altijd een meer aan de werkelijkheid beantwoordende beoordeling.
De verzamelde milieubelastingen voor de verschillende aspecten, worden in
GreenCalc via de monetarisering uitgedrukt in dezelfde grootheid (gulden) en op die
manier vergelijkbaar en sommeerbaar gemaakt. Van groot belang blijft het echter om
ook naar de tussenresultaten te kijken en niet alleen naar het eindcijfer van een totaal
gebouwontwerp.
GreenCalc 7
TWIN
LCA
theoretisch

Voor TWIN-resultaat, classificatie in zes stappen; in GreenCalc slechts twee
Om met het TWIN-model tot resultaten te komen, waarbij vergelijkingen mogelijk zijn
tussen producten of zelfs gebouwen, moeten er zes stappen doorlopen worden. In
GreenCalc worden slechts twee stappen doorlopen, omdat de monetarisering in
plaats komt van het normaliseren, wegen, corrigeren en classificeren.
De voor GreenCalc relevante stappen "inventariseren" en "aggregeren" worden
hierna kort besproken.
milieu-ingrepen aggregeren milieu-ingrepen normaliseren milieueffecten wegen milieu-index
als equivalent (distance to target) als milieuprofiel
broeikaseffect
CO 2
CH 4
CO 2 -equivalenten
overige verontreiniging
verzuring
SO 2
NO x
SO 2 -equivalenten
overige milieu-index
(classificatie)
biotische
....
....
abiotische uitputting
tempo
winplaats ....
figuur 3: schema waarin voor enkele onderdelen van de TWIN-matrix wordt
aangegeven hoe een en ander geaggregeerd, genormaliseerd en gewogen wordt tot
er één milieu-index ontstaat; in de toepassing voor GreenCalc worden de gegevens
reeds gemonetariseerd na de aggregatie-stap
Inventariseren
Tijdens de inventarisatiestap worden de relevante milieu- en gezondheidsgegevens
van een product verzameld. Daarbij wordt een product in zijn toepassing bekeken.
Alle levensfasen worden in beschouwing genomen: winning van grondstoffen,
productie van materialen, constructie, gebruik en onderhoud, sloop en
afvalverwerking.
Indien mogelijk worden milieu-ingrepen kwantitatief vastgesteld met behulp van
bestaande levenscyclusanalyses (dit geldt voor verontreiniging, grondstoffen, afval en
energie). Waar dit niet mogelijk is, wordt gewerkt met kwalitatieve gegevens uit
vakliteratuur (dit geldt voor hinder, en aantasting). De kwantitatieve gegevens
vertegenwoordigen de hoogste vorm van nauwkeurigheid. Kwalitatieve gegevens
garanderen een volledige beoordeling, ook wanneer gekwantificeerde uitspraken nog
niet mogelijk zijn.
GreenCalc 8
....

Aggregeren
Tijdens de aggregatiestap worden de milieugegevens gesorteerd naar milieueffecten.
De kwantitatieve gegevens worden gewogen bij elkaar opgeteld volgens de
equivalentenmethode ontwikkeld door het CML. Hierbij wordt gekeken naar de
relatieve bijdrage van een milieu-ingreep aan een milieueffect. Eén kg CH4 heeft
bijvoorbeeld een vier maal zo grote bijdrage aan het broeikaseffecten dan één kg
CO2. Eén kg CH4 kan, uitgaande van dit gegeven, worden uitgedrukt in vier kg CO2equivalenten.
Kwalitatieve milieugegevens worden eveneens gesorteerd naar milieueffect. Om het
subjectieve aspect, dat een kwalitatieve beoordeling eigen is, zoveel mogelijk in te
kaderen zijn de kwalitatieve milieucriteria ingedeeld volgens verschillende
prestatiebeschrijvingen. Afhankelijk van het prestatieniveau worden aan de
kwalitatieve milieudata milieubelastingspunten toegekend.
Voor de verschillende aspecten wordt de in cijfers te kwantificeren milieubelasting
bepaald in kg CO2, kg SO2, megajoule energiegebruik, enz.
Voor de (nog) niet kwantificeerbare aspecten worden (nog) niet kwantificeerbare
aspecten geschat op basis van een schaalverdeling.
Als voorbeeld wordt de schaal voor het beoordelen van de uitputting van biotische
grondstoffen gegeven, zie tabel 1.
Tabel 1: De schaal voor het beoordelen van de uitputting van biotische grondstoffen
niveau verhouding grondstoffen:
uitputting biotische grondstoffen
voorbeeld
0 >4 aanwas veel groter dan verbruik, schapenwol, zetmeel of bij
geen sprake van uitputting of
recycle of afvalprodukt uit
andere processen als grondstof
recycling houtspaanders
1 3-4 aanwas groter dan verbruik, bij
enigszins groeiend verbruik
geen uitputting te verwachten
vlas of zeegras
2 2-3 aanwas iets groter dan verbruik, duurzaam beheerd Noord
bij gelijkblijvend verbruik geen
uitputting te verwachten
Europees naaldhout
3 1-2 aanwas ongeveer vergelijkbaar
met verbruik, toenemend
verbruik leidt tot uitputting
kurk uit kurkplantages
4 0,5-1 aanwas kleiner dan verbruik, op
langere termijn uitputting
5 0,25-0,50 aanwas kleiner dan verbruik, op
middellange termijn uitputting
6 0,125-0,25 roofbouw, aanwas beperkt in western red cedar uit Noord
verhouding tot verbruik,
uitputting op korte termijn (30-50
jaar)
Amerika
7

De indeling in niveaus is steeds zodanig dat een zekere veiligheidsmarge aanwezig is
ten aanzien van het ontstaan van uitputting. Dit is noodzakelijk omdat uit de literatuur
blijkt dat er grote verschillen kunnen bestaan in inschatting van winbare
hoeveelheden en voorraden.
Het criterium uitputting biotische grondstoffen wordt omschreven als de verhouding
tussen lokale aanwas per jaar en lokale winning per jaar. Wanneer een produkt uit
meer dan één grondstof bestaat, wordt een gemiddelde berekend op basis van
gewichtsverhoudingen.
Deze inschaling wordt geobjectiveerd door de verhouding tussen de lokale
economisch winbare voorraad en de winning per jaar als criterium te nemen.
Iedere hogere klasse in de schaal brengt een groter aantal milieubelastingspunten
met zich mee.
Invoer gebouwafmetingen en materiaalkeuze in GreenCalc
In GreenCalc worden na de projectgegevens de algemene gebouwafmetingen en de
toegepaste materialen en de daarbij behorende hoeveelheden ingevoerd.
In het programma kunnen voor één project verschillende gebouwontwerpen, met
daarin weer verschillende scenario's (materiaaltoepassingen, installatietypen) worden
aangemaakt.
Figuur 4: Invoerscherm "hoofdafmetingen gebouw. Deze gegevens worden
voornamelijk gebruikt in de modulen "energie" en "water"
GreenCalc 10

In vervolgschermen worden de materialen en de toegepaste hoeveelheden ingevoerd.
Deze kunnen worden opgeroepen uit de bij het programma behorende database. In
de database zijn de bij de betreffende constructies behorende milieugegevens
bijeengebracht.
Dit betreft gegevens over:
grondstofgebruik (uitputting); broeikaseffect (kg CO2/ton); ozonlaagaantasting (kg cfk/ton);
verzuring (kg SO2/ton); vermesting (kg fosfaat/ton); zware metalen (kg lood/ton); wintersmog
(kg stof/ton); zomersmog (kg etheen/ton); pesticiden (kg/ton); afval (kg/ton); hinder (stank,
geluid, licht in pnt/ton); kans op calamiteiten (pnt/ton); aantasting (pnt/ton); uitputting energie
bronnen (pnt/ton); totaal energiegebruik (opgeslagen in het materiaal én vervoer naar de
bouwplaats in MJ/ton).
De gegevens worden uitgedrukt per functionele eenheid. Voor een funderingsbalk
bijvoorbeeld, is dat een m 1 , voor een vloer- of wandconstructie een m 2 ; sanitaire
producten en dergelijke gaan "per stuk".
Naast milieugegevens bevat de database ook andere (o.a. voor de
energiegebruiksberekening) noodzakelijke gegevens zoals de
warmtegeleidingscoëfficiënt van de materialen, en dergelijke.
Voor samengestelde constructies kiest men uit de database de verschillende lagen.
Een spouwmuur bijvoorbeeld, bouwt men op uit buitenspouwblad, isolatie en
binnenspouwblad, waarbij ook de betreffende diktes kunnen worden aangegeven.
Figuur 5: Scherm voor het invoeren van constructies (materialen).
GreenCalc 11

Het resultaat van de berekening kan op verschillende manieren worden
gepresenteerd. In figuur 6 wordt de verdeling van de milieukosten van de materialen
over de verschillende milieu-effecten gegeven.
Figuur 6: Resultaat van de berekening van de milieulasten van de gekozen
materialen; getoond wordt de verdeling over de verschillende milieu-effecten
GreenCalc 12

4 De energiegebruiksberekening
De energiemodule van het programma GreenCalc is bedoeld om het energiegebruik
in de gebruiksfase van een utiliteitsgebouw te bepalen, in diverse fasen van het
ontwerpproces. De module bepaalt het energiegebruik voor de energieposten
"verwarming", "koeling", ventilatoren", verlichting", "tapwaterverwarming",
"bevochtiging", pompen" en “apparatuurgebruik".
In GreenCalc zijn drie verschillende methoden opgenomen om het energiegebruik van
het gebouw te bepalen. Allereerst kan het energiegebruik van het (kantoor)gebouw
bepaald worden met behulp van een opengewerkte versie van de
energieprestatienorm NEN 2916-1997 voor utiliteitsgebouwen. Deze methode wordt
hierna uitgebreid beschreven.
Bij de andere twee methoden die in GreenCalc opgenomen zijn, kan het resultaat van
een EPC berekening die gemaakt is met NPR 2917:1999 of NPR 5129:1999 voor
Windows, geimporteerd worden. Ook kunnen handmatig de gegevens van een
gemaakte EPC berekening ingevoerd worden.
Voor de berekening is grotendeels de bepalingsmethode van de NEN 2916-1997
"Energieprestatie van utiliteitsgebouwen" overgenomen. Het gebouwgebruik in de
vorm van bedrijfstijden, aanwezigheid, branduren van de verlichting, draaiuren van de
ventilatoren en de koelmachine etc. zijn echter, in afwijking van de norm,
invoerparameters. Als "default" waarden zijn de getalswaarden uit de norm
aangehouden. Vermogens voor ventilatoren, eventuele koelmachines, verlichting,
apparatuur en liften worden ingeschat. Daardoor is het mogelijk om al in een vroeg
stadium, als nog niet alle details van het ontwerp bekend zijn, toch vast een
benaderende berekening te maken. In het stadium dat de specifieke gegevens
bekend zijn, kunnen deze alsnog worden ingevoerd.
Gebouwmodellering
De gebouwmodellering is vereenvoudigd ten opzichte van die bij de
energieprestatienorm. Het rekenmodel in GreenCalc kent slechts één energiesector,
bestaande uit één gebouwfunctie. In principe is dit een kantoorgebouw. Doordat de
standaard gebruiksfactoren deels aanpasbaar zijn, is het mogelijk de
energieberekening voor andere typen utiliteitsgebouwen enigszins te benaderen.
Het klimatiseringssysteem en de warmteopwekking is voor het gehele gebouw gelijk.
De energiegebruiksberekening voor ruimteverwarming
Het energiegebruik voor verwarming wordt berekend uit de warmtebalans van het
gebouw. Deze warmtebalans wordt per maand berekend als de som van de
maandgemiddelde transmissieverliezen en ventilatiewarmteverliezen, waarop de
warmtewinst van interne warmte en zonnewarmte, gewogen voor de mate van
benutting, in mindering wordt gebracht. De transmissieverliezen worden bepaald op
basis van de in de materialenmodule opgegeven vloer, gevel en dakconstructies.
Voor de bepaling van de ventilatieverliezen zijn het ventilatievoud,
ventilatieregelingen en het eventuele warmteterugwinsysteem van belang.
Uitgangspunt is een gebouw met goede naad en kierdichting.
GreenCalc 13

De behoefte aan primair energiegebruik voor ruimteverwarming wordt vervolgens
bepaald door het rendement voor warmte-opwekking en de energiezuinigheid van het
klimatiseringssysteem (systeemrendement) in rekening te brengen.
Het energiegebruik voor ruimteverwarming wordt uitgedrukt in m 3 aeq.
Ten opzichte van de berekening voor het primaire energiegebruik voor ruimte
verwarming in de energieprestatienorm kan een aantal variabelen vrij worden
ingevoerd:
• De specifieke luchtvolumestroom van de in de winter te verwarmen verse lucht
wordt bepaald op basis van het gemiddelde ventilatievoud in het gebouw, dus van
vertrekken en verkeersruimten tezamen. De omrekening van netto gebouwinhoud
naar gebouw oppervlakte is gebaseerd op een gemiddelde netto
verdiepingshoogte van 2,7 m.
• Voor de bepaling van de interne warmtelast gaat de norm uit van vaste waarden
voor de interne warmteproductie van apparaten, personen en verlichting. De
tijdfracties waarin de betreffende interne warmteproducties aanwezig zijn, zijn
bepaald bij een bedrijfstijd van 8:00 tot 18:00, een 40 urige werkweek met 100%
aanwezigheid van de werknemers. Als definitie van bedrijfstijd wordt hier de tijd
aangehouden waarin zowel verwarming als ventilatie in bedrijf zijn.
De rekenmethode in GreenCalc bepaalt de interne warmteproductie van personen
daarentegen op basis van het aantal werknemers. De methode bepaalt de interne
warmteproductie van verlichting en apparatuur op basis van het geïnstalleerde
vermogen, waarbij rekening gehouden wordt met eventuele armatuurafzuiging van
de verlichting en auto-powerdownfuncties op de PC’s. De bedrijfstijd, de
gemiddelde werktijd per werknemer en de gemiddelde aanwezigheid zijn variabel.
Als defaultwaarde zijn de waarden uit de norm aangehouden.
• De glas-kozijn verdeling van de ramen is niet zoals in de norm standaard 75% -
25%, maar variabel.
• De opwekkings- en systeemrendementen zijn overgenomen uit de norm. Er kan
echter met afwijkende rendementen worden gerekend.
De energiegebruiksberekening voor koeling
De norm kent twee berekeningsmethoden voor het bepalen van het energiegebruik
voor koeling. Eén op basis van het vermogen van de koelmachine en het aantal
vollasturen per jaar en één op basis van de koelbehoefte. In GreenCalc is uitsluitend
de eerste methode overgenomen.
Het aantal vollasturen per jaar van de koelmachine is variabel en heeft als
defaultwaarde de standaard waarde uit de norm.
In een vroeg stadium van het ontwerpproces, als het vermogen van de koelmachine
nog niet bekend is, kan het vermogen van de koelmachine indicatief worden
berekend. Dit gebeurt met de vuistregels uit ISSO-publicatie 43 “Concepten voor
klimaatinstallaties”, op basis van de interne warmtelast op vertrekniveau door
werkzame massa (scheidingswand, borstwering, plafond), zontoetreding, personen,
verlichting en apparatuur.
Er vindt geen afronding van het vermogen plaats.
Het energiegebruik voor koeling wordt uitgedrukt in kWh.
GreenCalc 14

Figuur 7: Het invoerscherm voor verwarming, koeling en ventilatie
De energiegebruiksberekening voor ventilatoren
Ook voor het bepalen van het energiegebruik van de ventilatoren kent de norm twee
berekeningsmethoden. Eén op basis van het opgesteld vermogen van de ventilatoren,
het aantal draaiuren en een eventuele regeling en één op basis van de
luchtvolumestroom. In GreenCalc is uitsluitend de eerste methodiek overgenomen.
Voor het inschatten van de vermogens van de ventilatoren zijn de vuistregels uit
ISSO-publicatie 43 “Concepten voor klimaatinstallaties” overgenomen. De vuistregels
zijn gebaseerd op het maximale ventilatiedebiet en het drukverschil over de
luchtkanalen op basis van het ventilatiesysteem. Er vindt geen afronding van het
vermogen plaats. Het aantal draaiuren van de ventilatoren is gekoppeld aan de
bedrijfstijd. De vaste bedrijfstijd uit de norm van 8:00 tot 18:00 is als defaultwaarde
ingevoerd. Een langere bedrijfstijd levert natuurlijk een hoger aantal draaiuren op.
Het energiegebruik voor ventilatoren wordt uitgedrukt in kWh.
De energiegebruiksberekening voor verlichting
Het energiegebruik voor verlichting wordt berekend aan de hand van het vermogen
van de geïnstalleerde verlichtingsarmaturen, de branduren en de
verlichtingsregelingen.
De branduren zijn gekoppeld aan de bedrijfstijd. De vaste bedrijfstijd uit de norm van
8:00 tot 18:00 is opgenomen als defaultwaarde voor het aantal branduren in de dag-
en avondperiode. Indien gewenst is het aantal branduren ook handmatig in te voeren.
GreenCalc 15

Door de keuze van een verlichtingssysteem, bijvoorbeeld plafondarmaturen met HFverlchting
of werkplekverlichting met conventionele verlichting, wordt een inschatting
gemaakt van het vermogen van de geïnstalleerde velichtingsarmaturen. Het is
natuurlijk ook mogelijk het vermogen handmatig in te vullen. De oppervlakte van de
daglichtsector (dat gedeelte van een vertrek waar volgens de norm met een
daglichtbijdrage voor de verlichting mag worden gerekend) wordt ingevoerd als
percentage van het gebruiksoppervlakte van het gebouw.
Het energiegebruik voor verlichting wordt uitgedrukt in kWh.
De energiegebruiksberekening voor warm tapwater, bevochtiging en pompen
Het energiegebruik voor warm tapwater wordt bepaald op basis van de jaarlijkse netto
warmtebehoefte voor warmtapwater, een eventuele zonneboiler en de
energieverliezen door het toegepaste distributiesysteem en de wijze van
warmteopwekking.
Het energiegebruik voor bevochtiging wordt berekend aan de hand van de
hoeveelheid te bevochtigen lucht, het bevochtigingssysteem (electrisch of nietelectrisch)
en eventuele vochtterugwinning uit retourlucht.
Bij de bepaling van het energiegebruik voor pompen wordt standaard uitgegaan van
energiebesparende pompregelingen.
De bepalingsmethoden zijn geheel conform de norm.
Het energiegebruik voor warm tapwater wordt uitgedrukt in m 3 aeq en het
energiegebruik voor bevochtiging en pompen wordt uitgedrukt in kWh.
De energiegebruiksberekening voor apparatuur en liften
Het energiegebruik voor apparatuur en liften wordt berekend op basis van het totale
geïnstalleerde vermogen en de tijdfractie dat de apparatuur en de liften in gebruik
zijn.
Het vermogen voor apparatuur wordt ingeschat op basis van het opgestelde
vermogen aan PC’s en printers per vertrek. Het vermogen voor liften wordt ingeschat
op basis van intensief, normaal of gering gebruik. De tijdfractie dat de apparatuur en
de liften worden gebruikt is gerelateerd aan de gemiddelde werktijd en aanwezigheid
van de werknemers.
Zowel de vermogens voor apparatuur en liften als de tijdfracties dat de apparatuur en
liften in gebruik zijn, kunnen ook handmatig worden ingevoerd.
De energiepost apparatuurgebruik en liften wordt niet in de norm meegenomen.
Het energiegebruik voor apparatuurgebruik en liften wordt uitgedrukt in kWh.
Correctiepost
Om nieuwe energiebesparende technieken te kunnen waarderen is een correctiepost
opgenomen. Hiermee kan het jaarlijkse aardgasverbruik of electriciteitsverbruik
worden verhoogd of verlaagd.
Worden bijvoorbeeld PV-cellen toegepast met een opbrengst van jaarlijks 10.000
kWh, dan kan deze opbrengst middels de correctiepost worden meegenomen in de
energiegebruiksberekening van het gebouw.
Groene stroom
Steeds vaker komt het voor dat in een gebouw gebruik gemaakt wordt van groene
stroom. Dit is elektriciteit die op een duurzame manier, bijvoorbeeld door middel van
GreenCalc 16

wind- of zonne-energie, opgewekt wordt. Bij de meest energiebedrijven kan een
hoeveelheid groene stroom per jaar ingekocht worden. Dit getal kan in GreenCalc
ingevoerd worden. In de milieukosten scoort groene stroom beter dan ‘normale’
stroom.
Enegieprestatie
Naast het energiegebruik in de gebruiksfase wordt de energieprestatiecoëfficiënt van
het kantoorgebouw bepaald. De rekenmethode voor het bepalen van de
energieprestatiecoëfficiënt van het kantoorgebouw (EPC) is geheel conform de NEN
2916-1997.
Weergave resultaten
Behalve in een taartpunt diagram
kunnen de resultaten per module
ook worden weergegeven in een
tabel, zie figuur 8.
Naast de milieulasten (guldens) worden
hierbij ook de resultaten van de
berekening in m 3 aardgas equivalent
(verwarming en warm tapwater) of kWh
(koeling, ventilatie, verlichting, enz.).
In het overzicht wordt ook de energieprestatiecoëfficiënt, berekend volgens
NEN 2916, gegeven. Ten opzichte van een volledige berekening volgens de norm, is
de enige vereenvoudiging, dat hier is uitgegaan van maar één energiesector:
"kantoor".
GreenCalc 17

Figuur 8: Overzicht berekeningsresultaten energiemodule
GreenCalc 18

5 De drinkwatergebruiksberekening
De watermodule bevat de volgende onderdelen:
- voorzieningen
- sanitair
- regenwater
In de watermodule wordt het totale drinkwatergebruik en de hoeveelheid afvoerwater
naar het riool berekend in m 3 . Indien substitutie van drinkwater door regenwater
plaatsvindt wordt tevens de benodigde inhoud van het regenwaterreservoir in m 3
berekend.
De berekeningsmethodiek in GreenCalc is overgenomen van de
waterprestatienormering, ontwikkeld door Bureau opMAAT en BOOM in opdracht van
Novem en de Rijksgebouwendienst en uitgebreidt voor de gemeente en provincie
Utrecht.
Besparingen op het drinkwaterverbruik kunnen plaatsvinden door waterbesparende
toiletten, kranen en douches. En tevens door voor de toiletspoeling en de
besproeiing van de groenvoorzieningen drinkwater te vervangen door regen- of
oppervlaktewater.
Drinkwatergebruik
Helaas zijn onderzoeksgegevens over drinkwatergebruik in kantoren schaars. De
rekenmethodiek is gebaseerd op drinkwatergebruiksgegevens van kantoren uit 1985,
aangevuld met gegevens uit 1993.
Het drinkwatergebruik in een kantoorgebouw is afhankelijk van de voorzieningen die
in het gebouw aanwezig zijn. Op basis van de onderzoekcijfers wordt het gemiddelde
watergebruik in een kantoor met eenvoudige voorzieningen voor het bereiden van
koffie en thee (pantry) geraamd op circa 24 liter per werknemer per dag. Hiervan
wordt het grootste gedeelte, namelijk zo’n 16,5 liter, gebruikt voor toiletspoelingen (2
spoelingen à 8,25 liter per keer), 3,5 liter voor overig persoonlijk gebruik en 4 liter
voor onderhoud. In kantoorgebouwen met een kantine blijkt het energiegebruik
ongeveer 15 liter hoger te zijn. Ook de aanwezigheid van sportvoorzieningen,
tuinbesproeiing en luchtbevochtiging verhogen het drinkwatergebruik van een
kantoorgebouw, zie tabel 2.
Tabel 2: Overzicht van het watergebruik in kantoorgebouwen
Voorziening gebruik per werknemer [ltr/dag]
toilet 17
keuken 15
onderhoud 4
persoonsgebonden 3
sportvoorziening 3
tuin 5
luchtbevochtiging 3
totaal 50 (waarvan 34% warm water)
De rekenmethode steld in eerste instantie het watergebruik in een kantoor vast op
basis van het aantal personen en voorzieningen.
GreenCalc 19

Waterbesparende maatregelen
Vervolgens kunnen waterbesparende maatregelen het watergebruik reduceren. Met
zelf sluitende kranen en eengreepsmengkranen is een besparing van 10% te
bereiken. Kranen met volumestroombegrenzers en waterbesparende douchekoppen
besparen zo’n 30% water. Niet alle kraantypen zijn echter overal geschikt.
Zelfsluitende kranen zijn in keukens heel onhandig en volumestroombegrenzers zijn
niet toepasbaar in situaties waar in korte tijd veel water wordt gevraagd.
Aangezien het watergebruik voor toiletspoelingen in kantoorgebouwen het grootste
aandeel in het watergebruik vormt is veel waterbesparing te realiseren met behulp
van waterbesparende toiletten. Ten opzichte van de standaard toilet met 9 ltr per
spoeling is de waterbesparing van bijvoorbeeld een toilet met spoelonderbreker 40%
en een urinoir 70%.De besparing van drinkwater geeft een evenredige vermindering
van de afvoer van water naar het riool.
Figuur 9: Voorbeeld invoer eigenschappen sanitair
GreenCalc 20

Regenwater
Een andere mogelijkheid om drinkwater te besparen is door regenwater te gebruiken
voor de toiletspoeling en de tuinbesproeiing. De mate van drinkwaterbesparing is
afhankelijk van de dakoppervlakte en de grootte van het drinkwaterreservoir. In lage
kantoorgebouwen is het mogelijk om met een klein waterreservoir 70% tot 85%
drinkwater te besparen op het water dat gebruikt wordt voor de toiletspoeling. Naast
de besparing van drinkwater wordt in de rekenmethodiek ook de benodigde inhoud
van het regenwaterreservoir en de hoeveelheid afvalwater naar het riool berekend.
De hoeveelheid water die wordt opgevangen en gebruikt kan worden voor substitutie
van drinkwater is mede afhankelijk van het type dakbedekking. Voor daken met
dakpannen geldt dat 90% van het water dat op het dak terechtkomt uiteindelijk kan
worden gebruikt, voor daken met bitumen/gind is dit 80% en voor vegetatiedaken
geldt dat slechts 20% kan worden gebruikt.
GreenCalc 21

6 Milieukosten als gevolg van mobiliteit
Bij het bepalen van milieueffecten van gebouwen is één van de belangrijke factoren
de feitelijke bereikbaarheid van een gebouw. Door een gebouw op een specifieke
plaats te situeren oefent men effect uit op de ecologie. Bereikbaarheid heeft een
zeer duidelijke en niet mis te verstane invloed, die sterk afhankelijk is van korte
termijn effecten vanuit overheidsbeleid, economische ontwikkeling, enz.
De GreenCalc-module “(milieu)bereikbaarheid” voor gebouwen, bevat de volgende
onderdelen:
- locatie
- openbaar vervoer
- eigen vervoer
Binnen de mobiliteitsmodule wordt de milieucomponent bereikbaarheid van een
gebouw beoordeeld. Het gebruik van de verschillende vervoermiddelen (voet/fiets,
trein, bus en auto) wordt ingeschat aan de hand van diverse invoergegevens.
Afhankelijk van de vervuiling per reizigerskilometer (varieert per vervoermiddel)
worden de verzonken milieulasten in guldens berekend.
Figuur 10: Voorbeeld invoer uitgangspunten eigen vervoer
GreenCalc 22

Achtergrond
Als men een gebouw situeert in een dichtbevolkt gebied (bijvoorbeeld een
stedelijk bebouwing); goed bereikbaar met de diverse openbaarvervoer
voorzieningen en vervolgens maatregelen treft om een gebouw voor autovervoer
minder aantrekkelijk te maken, zal de hoeveelheid emissie van schadelijke stoffen
zoals koolstof- en zwavelverbindingen relatief gering zijn. In ieder geval gunstig
afsteken ten opzichte van een gebouw gelegen in het buitengebied, slecht bereikbaar
met het openbaar vervoer en een aanzienlijke kostenloze parkeervoorziening.
Deze voorbeelden herkent iedereen als een milieuvriendelijke en een milieuonvriendelijke
situatie. Beoordelen aan de hand van deze criteria is simpel en de
keuze is snel gemaakt.
In feite ligt de praktijk veel complexer. De opsomming van beïnvloedende factoren is
dusdanig, dat er grof geschat meer dan 10 miljoen afwegingen gemaakt kunnen
worden. Dit zijn dan zowel omgevings-, als gebouw-, gebruiks-, en
gezondheidsfactoren.
Om toch een begrijpelijk en overzichtelijk beeld te kunnen scheppen, is voor de
GreenCalc bereikbaarheidsmodule een duidelijke selectie gemaakt. Daarvoor is een
beperkt (25) aantal scenario’s samengesteld. Deze scenario’s benaderen globaal de
situatie, waarin GreenCalc op dit moment functioneel is. Het resultaat geeft een
inzicht in de gemiddelde bereikbaarheid met behulp van de verschillende
vervoersmiddelen, van een gebouw op een locatie uitgaande van een gebruiksfunctie,
waarna een milieuoordeel wordt gegeven. De module berekent de hoeveelheden van
de schadelijke stoffen die vrijkomen door energie emissie bij het gebruik van
vervoermiddelen in het algemeen.
Ook is in de beschouwing betrokken de vervuiling en aantasting, veroorzaakt door de
gebruikte grondstoffen in de vervoermiddelen en die van de benodigde infrastructuur.
Een en ander op basis van hetgeen terugkomt in de kringloop, door sloop van de
vervoerstoepassing; alles in de vorm van LCA/TWIN-uitkomsten.
Beoordelingscriteria
De criteria voor locatie waarvoor een keuze gemaakt moet worden binnen het
programma om een uitkomst te genereren zijn de volgende:
1. Ligging/functie gebouw
• Locaties (5 keuze mogelijkheden)
• Bebouwingsdichtheden (een 5-tal keuzen)
• Aard van de werkzaamheden (een 3-tal keuzen)
2. Openbaarvervoer condities
• Frequenties van het openbaarvervoer
• Afstanden tot meest nabije opstapplaatsen
3 Eigenvervoer condities
• Afstand tot meest nabije snelweg aansluiting
• Afstand tot meest nabije parkeergelegenheid
• Soort ontsluitingsweg (5 keuzen)
• Voorzieningen langzaam verkeer (6 keuzen)
• Aantal personen per auto
GreenCalc 23

De verschillende gegevens worden als variabelen ingevoerd en leveren het
eindresultaat op. Een probleem dat zich hierbij voordoet is, dat er de mogelijkheid
bestaat, dat er geen kantoorlocatie buiten het stadscentrum ligt. Het begrip
bevolkingsdichtheid is dan ook gedefinieerd als de bevolkingsdichtheid tot 25 km rond
de aangegeven locatie. Feitelijk is dat ook af te lezen uit het hoogste getal van 600
personen per ha. Dit is voor een stedelijke locatie een veel te laag getal en betekent
per bewoner 167 m 2 grondoppervlakte, echter voor een gemiddelde van een
stedelijke locatie met een omgeving binnen een straal van 25 km, komt dit redelijk in
de buurt.
Nadere uitwerking
De straal rond het gebouw dat in ogenschouw wordt genomen is wordt aangehouden
op 25 km rond het gebouw. Steekproefsgewijze onderzoek door enquêtering, in
Arnhem en Utrecht, heeft aangetoond, dat dit bij benadering de straal is, waar het
merendeel van de gebruikers van kantoorgebouwen woont (vof BGK Building
Information maart 1996).
Het verloop van de vestigingscurve rond een gebouw ziet er bijvoorbeeld uit, zoals
gegeven in figuur 11.
waarden vestigingspercentage
40
35
30
25
20
15
10
5
0
spreiding vestiging kantoorpersoneel
0
5
10
Figuur 11: Voorbeeld verdeling afstand wonen - werken kantoorpersoneel
15
de beoordeelde straal vanaf
gebouw met een interval van
5 km.
GreenCalc 24
20
25
spreiding
vestigingspercentage
toename afstand vanaf
locatie

Verificatie gegevens
Voor het eerst is het mogelijk, dat een beoordeling plaats vindt van de
(milieu)bereikbaarheid van een gebouw. De hiertoe ontwikkelde rekenmethodiek is
uniek en opgebouwd vanuit een situatie, waar GreenCalc zijn sterkte in vindt,
namelijk de breedte van beoordelen.
De aannamen zijn in de praktijk getoetst. Er is een aantal vereenvoudigingen
doorgevoerd om al doende het aantal in te vullen gegevens te beperken en het
programma toegankelijk te houden voor iedere gebruiker.
In de GreenCalc module is dit teruggebracht tot een dikke drieduizend
keuzemogelijkheden en na afwegen en vergelijking worden uiteindelijk een 25 tal
defaultpakketten als keuze aangeboden.
Aan de opzet liggen ondermeer planologische kengetallen ten grondslag, om een
herkenbare onderbouwing te bewerkstelligen. Thans volgt door toepassing een
verdere toetsing. Tot op heden blijkt de op deze wijze berekende toegankelijkheid
goeddeels overeen te stemmen met de feitelijkheid.
Verzonken milieukosten
Tenslotte moet de vertaalslag naar verzonken milieukosten plaatsvinden. Door op de
geconstateerde vervuiling de GreenCalc kentallen (monetariseren) toe te passen,
wordt deze omgerekend naar verzonken milieukosten. Daarmee komt er een
prijskaartje aan te hangen van de feitelijk veroorzaakte milieuschade.
Gebouweigenaren en gebruikers kunnen daarmee de met de mobiliteit
samenhangende milieukosten in hun "milieu-jaarrekening" betrekken.
De bereikbaarheid strekt zich uit tot alle categorieën van verkeer (m.u.v. mogelijk later
nog in te voegen vlieg- en scheepvaartverkeer). Hierbij wordt ook met
bezettingsgraden van bijvoorbeeld auto’s rekening gehouden, zodat de directe
effecten van carpoolen zichtbaar gemaakt worden.
Door de toegepaste rekenmethode kunnen bereikbaarheidsscenario’s
vergelijkenderwijs naast elkaar gezet en afgewogen worden.
Conclusies
Het is duidelijk, dat de bereikbaarheid van een gebouw een grote invloed heeft op de
milieuvriendelijkheid van een gebouw. Tot op heden verkregen resultaten binnen het
“GreenCalc” programma tonen dit al duidelijk aan.
Het beoordelen van een gebouw op zijn milieukwaliteit zonder een beoordeling van
de (milieu)bereikbaarheid van het gebouw blijkt een uitkomst te geven die aanzienlijk
afwijkt van een beoordeling, waarin deze component wel wordt meegenomen. Werken
met de (milieu)bereikbaarheidsmodule levert al heel snel het inzicht, dat goed
gestructureerd, geïntegreerd openbaarvervoer, voorwaarde is om te komen tot
vermindering van milieuvervuiling door mobiliteit.
GreenCalc 25

7 Monetarisering van de milieulasten
De grootste winstmogelijkheden voor duurzaam bouwen liggen nog voor de start van
het ontwerp- of bouwproces, in de initiatieffase. In deze fase wordt in feite de keuze
gemaakt voor wel of niet duurzaam bouwen. De keuzes die daar worden gemaakt, zijn
essentieel voor het uiteindelijk behalen van milieuwinst. Denk aan de afweging tussen
nieuwbouw, renovatie en aanpassing van het bestaande gebouw of verhuizing naar
een ander bestaand pand. Ook de keuze voor eigen bureaus of wisselwerkplekken,
de keuze voor een locatie in relatie tot de mobiliteit en de oriëntatie op de zon zijn
bepalend. Niet zelden wordt in de initiatieffase onvoldoende nagedacht over aspecten
van duurzaam bouwen, waarna in het vervolgtraject wordt getracht de milieubelasting
te beperken.
Duurzaam bouwen moet daarom een integraal onderdeel gaan vormen van de
besluitvormingsprocessen. Bestaande rekenmodellen geven hiervoor niet voldoende
bruikbare informatie. Om aan te sluiten bij de "taal" van de beslissers in de bouw, is
bij de ontwikkeling van GreenCalc een analogie gezocht met de bedrijfseconomie.
Daarom worden de milieulasten uitgedrukt in guldens (of een andere geldeenheid,
bijvoorbeeld de euro).
De keuze voor een milieu-economisch model biedt grote voordelen. Technisch
wetenschappelijke uitgangspunten alleen, bieden onvoldoende mogelijkheden om het
totale milieu-effect van een gebouw in een vroegtijdig stadium te kunnen beoordelen.
Economische modellen geven de mogelijkheid om voorspellingen te doen op basis
van afgesproken en erkende procedures. Er wordt daarbij een groot belang gehecht
aan volledigheid van gegevens. Daarbij wordt met enige nuance aangekeken tegen
de mate van nauwkeurigheid, waarin de verschillende gegevens bepaald worden. Bij
bedrijfseconomische modellen worden aannames gedaan, bijvoorbeeld over het
verloop van de rente over een periode van dertig jaar, die een grotere onzekerheid
vertonen, dan de onderbouwde aannamen die bij GreenCalc gedaan worden bij het
bepalen van de milieulasten.
De milieu-effecten worden in GreenCalc uiteindelijk uitgedrukt in geld in plaats van
kilogram CO2, mega joule of milieubelastingspunten. Deze vertaling, de
monetarisering, biedt als voordeel dat alle milieueffecten in één getal gevat kunnen
worden. Tegenover gevoelsmatige overwegingen staat een tastbaar begrip: geld. Ook
de milieukosten die (gedeeltelijk) worden afgewenteld op de samenleving, worden zo
zichtbaar gemaakt.
De milieukosten zijn de herstel- of preventiekosten van de totale milieuschade die
optreedt door de bouw en het gebruik van een gebouw. Dit zijn kosten die worden
afgewenteld op de samenleving en die vroeg of laat te voorschijn komen. De
milieukosten worden berekend op basis van het daadwerkelijke ontwerp van een
gebouw en hebben betrekking op de totale levensduur daarvan.
Voor een aantal milieu-effecten zijn de kosten inmiddels vastgesteld: broeikas-effect,
vermesting, verzuring, afval, energie en water. Voor de overige milieu-effecten is
vooralsnog een inschatting gemaakt. In 1999 zullen ook de kosten van deze milieueffecten
worden vastgesteld. De kosten van milieueffecten worden bepaald door na
GreenCalc 26

te gaan hoeveel preventie (bijvoorbeeld isolatie van een gebouw) of herstel (binding
van CO2 door boom-aanplant) van het effect kost.
Er zit overigens een bandbreedte in de milieukosten. Afhankelijk van het (gekozen)
duurzaamheidsniveau en het tijdspad om dat te bereiken kunnen de milieukosten een
factor 10 uiteen liggen. Zo liggen de kosten voor preventie van het broeikaseffect
tussen f 0,20 en f 0,80 per kg CO2. Om de milieukosten zoveel mogelijk te laten
aansluiten bij de bedrijfskosten is gekozen voor de laagste kosten.
Milieukosten en milieubudget
Om een afweging te kunnen maken, moeten kosten worden afgezet tegen baten.
Hiervoor worden de begrippen milieukosten en milieubudget geïntroduceerd.
De milieukosten zijn de herstel- of preventiekosten van de totale milieuschade, die
optreedt door de bouw en het gebruik van een gebouw. De kosten hebben, evenals
het milieubudget, betrekking op de totale levensduur van het gebouw.
Het milieubudget wordt opgesteld op basis van het ambitieniveau en het programma
van eisen. Uitgerekend wordt wat de milieukosten zijn als het programma van eisen-
in een nieuwbouw wordt gerealiseerd die geheel aan de eisen van de opdrachtgever
en het milieubeleid van de overheid voldoet. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een
referentiegebouw. De uitkomsten van de GreenCalc berekening voor het
referentiegebouw, vormen het kader waaraan een ontwerp getoetst wordt. Dit
betekent bijvoorbeeld, dat bij renovatie van een gebouw milieuwinst wordt geboekt
door hergebruik van materialen. Daarentegen zal het energiegebruik van een
gerenoveerd gebouw vaak hoger zijn.
De verhouding tussen de milieukosten (de werkelijke kosten) en het milieubudget (de
door de opdrachtgever gestelde referentie) geeft aan in welke mate het ontwerp
voldoet aan de eisen van de opdrachtgever. Daarnaast kan bij het berekenen van
meerdere ontwerpen een vergelijking worden gemaakt tussen de duurzaamheid van
verschillende ontwerpen.
Doordat zowel het milieubudget als de milieukosten met GreenCalc worden berekend,
en door de milieukosten uit te drukken als percentage van het milieubudget, vallen
onzekerheden in het rekenprogramma voor een belangrijk deel weg. Er zijn
bijvoorbeeld definitieverschillen in de milieubelasting van bakstenen. In de ene
definitie wordt uitgegaan van het bakken van baksteen met als brandstof gas, terwijl in
de andere definitie wordt uitgegaan van kolen als brandstof. Ook verschillen definities
ten aanzien van het in de beschouwing betrekken van het transport van materialen of
het vervoer van werknemers naar de fabriek.
Milieu-index
Nieuw in GreenCalc is de milieu-index. Bij de milieu-index worden de milieukosten
van het gebouw vergeleken met de milieukosten van een referentiegebouw. Dit
referentiegebouw is hetzelfde gebouw als het beschouwde gebouw, maar dan met
materialen en technieken uit 1990. Welke technieken en materialen in het
rekenprogramma aangehouden moeten worden voor het referentiegebouw, staat
vermeld in de helpfile.
Het voordeel van het gebruik van de milieu-index is dat gebouwen met verschillende
afmetingen ook met elkaar vergeleken kunnen worden.
GreenCalc 27

De milieu-index wordt als volgt bepaald:
milieukosten
referentiegebouw
milieu index =
× 100
milieukosten
gebouw
Het referentiegebouw heeft dus een milieu-index van 100.
De milieu-index wordt alleen uitgerekend wanneer twee of meer scenario’s ingevoerd
zijn. Hierbij is het bovenste scenario altijd het referentiescenario (1990) met als
milieu-index 100. Voor de andere scenario’s de milieu-index uitgerekend ten opzichte
van het referentiegebouw uit 1990. Hoe hoger de milieu-index is, hoe duurzamer het
gebouw.
Relatie milieukosten l bouwkosten
De milieukosten zijn niet rechtstreeks vergelijkbaar met bouwkosten. Dat is ook niet
het uitgangspunt van GreenCalc. Door verhoging van de bouwkosten (gebruik
duurzame materialen, energiebesparingsmaatregelen) dalen de milieukosten. In
eerste instantie moet bij beslissers duidelijk worden welke milieu-effecten een gebouw
heeft. GreenCalc biedt de beslissers vervolgens de mogelijkheid een onderbouwde
afweging te maken tussen verschillende milieusparende opties.
MiKa en MiJa
Sureac heeft een milieukaart (MiKa) ontwikkeld en werkt aan de ontwikkeling van een
milieu-jaarrekening (MiJa).
Een MiKa wordt opgesteld in de initiatief-, ontwerp- en bouwfase van een project en
geeft in één oogopslag inzicht in de verwachte duurzaamheid van een gebouw.
Op deze kaart worden het milieubudget en de milieukosten van een gebouw
opgenomen. Bij elk gebouwontwerp worden drie typen milieukaarten opgesteld:
MiKa 1: initiatieffase (programma van eisen/budgetkaart);
MiKa 2: ontwerpfase (aanbesteding);
MiKa 3: bouwfase/oplevering (openingsbalans milieujaarrekening).
Bij de initiatieffase wordt het milieubudget vastgesteld op basis van het programma
van eisen. Hier wordt het milieu ambitieniveau vastgelegd, hetgeen met de MiKa 1
inzichtelijk en afrekenbaar gemaakt wordt. Wanneer het programma van eisen
gewijzigd wordt, wordt een nieuw milieubudget opgesteld. MiKa 2 en 3 geven de
beslissers in de bouw inzicht in de duurzaamheid van het ontwerp en moeten
bijdragen aan duurzaam bouwen. Daarnaast kunnen het milieubudget en de
openingsbalans worden vastgelegd in een accountantsverklaring, waarmee het een
vastgestelde en harde grens vormt voor de overgang van de bouw- naar de
gebruiksfase.
De MiJa wordt opgesteld in de gebruiksfase van een gebouw. Op basis van meting
van een aantal parameters wordt jaarlijks de daadwerkelijke duurzaamheid van het
gebruik van het gebouw vastgesteld.
De MiJa geeft inzicht in de duurzaamheid van het gebruik; hier worden de
uitgangspunten van het programma van eisen getoetst aan de werkelijke situatie.
GreenCalc 28

Tijdens de gebruiksfase worden jaarlijks verlies- en winstrekeningen (milieubalans)
opgesteld. Door het energie- en waterverbruik, de mobiliteit, de bezettingsgraad van
het gebouw en de afschrijvingskosten van het materiaal te meten kan nagegaan
worden of de werkelijke milieukosten het milieubudget niet overschrijden. Het
energiegebruik is bijvoorbeeld te bepalen aan de hand van de energierekening,
mobiliteit aan de hand van reiskostenvergoedingen. De MiJa geeft tevens inzicht in
hoeverre de milieugoederen duurzaam gebruikt worden. De technische levensduur
van vloerbedekking bedraagt bijvoorbeeld vijftien jaar. Wanneer deze al naar zeven
jaar vervangen moet worden, is er geen sprake van duurzaam gebruik. Deze kosten
worden zichtbaar gemaakt op de MiJa.
GreenCalc wordt hiertoe uitgebreid met een module waarmee tijdens de gebruiksfase
de milieukosten kunnen worden bepaald: "GreenCalc duurzaam beheren". Wanneer
het milieubudget niet overschreden wordt, vindt een bijboeking plaats op de
milieubalans. Overigens worden alleen de totale milieukosten afgezet tegen het
milieubudget. Dat betekent dat te hoge milieukosten ten aanzien van bijvoorbeeld
mobiliteit worden weggestreept tegen lagere energiekosten.
Wanneer een gebruiker het milieubudget overschrijdt, moet deze naar maatregelen
zoeken om bijvoorbeeld het energiegebruik te beperken of de bezettingsgraad te
verhogen. Een andere mogelijkheid is dat een eigenaar/gebruiker bij overschrijding
van het energiebudget maatregelen neemt om de extra energiebehoefte te vullen met
duurzame energie, bijvoorbeeld windenergie. Zo blijft de gebruiker binnen het
milieubudget en kan de extra milieubelasting worden beperkt.
Wanneer blijkt dat het milieubudget ondanks aanvullende maatregelen niet gehaald
kan worden moet worden nagegaan waar de kostenoverstijging aan te wijten is.
Mogelijk kan dit leiden tot bijstelling van het milieubudget. Foutieve berekeningen
kunnen gedeeltelijk vermeden worden door uitkomsten te toetsen aan algemene
ervaringscijfers.
Om daadwerkelijk tot een afrekening te kunnen komen is het wenselijk dat de totale
gebouwenvoorraad van grote organisaties, zoals een ministerie, een bank, wordt
opgenomen in een milieubalans. Dit biedt mogelijkheden tot verevening. Wanneer
een gebouw het milieubudget jaarlijks overschrijdt kan bij de bouw van een nieuw
gebouw worden ingezet op extra verlaging van de milieukosten om de milieubalans
als geheel in balans te brengen.
Om dit mogelijk te maken wordt een milieutaxatie voor bestaande gebouwen
ontwikkeld, vergelijkbaar met de taxatiemethodiek van onroerend goedmakelaars. Op
basis van een milieutaxatierapport (MiKa 3) kunnen bestaande gebouwen in de
milieubalans worden opgenomen.
Levensduur
De milieukosten worden bepaald voor de gehele levensduur van een gebouw. Het lijkt
logisch dat een langer gebruik van een gebouw hogere milieukosten met zich
meebrengt; in 75 jaar wordt meer energie en water verbruikt dan in 30 jaar.
Daarentegen worden de materiaalkosten over een langere periode afgeschreven.
GreenCalc 29

De milieukosten (of gebruikskosten) door mobiliteit, energie-, water- en ruimtegebruik
en toekomstig onderhoud c.q. vervangingen (o.a. vloerbedekking) worden echter niet
contant gemaakt (gekapitaliseerd) naar het moment dat een gebouw in gebruik wordt
genomen, zoals bij zuiver economische beschouwingen. De milieubelasting in de
toekomst weegt immers net zo zwaar (misschien juist zelfs zwaarder) dan op dit
moment.
Bezettingsgraad
Het milieubudget gaat uit van een bepaalde bezettingsgraad van het gebouw. De
bezettingsgraad wordt uitgedrukt in gebruiksuren. Het milieubudget wordt aangepast
wanneer blijkt dat de daadwerkelijke bezetting afwijkt van de verwachte bezetting.
Een lagere bezetting leidt tot een lager milieubudget. Leegstand van kantoorruimte is
verspilling en dat komt tot uiting op de MiJa.
GreenCalc 30

8 Werken met GreenCalc
Een binnen GreenCalc aangemaakt bestand bevat één project.
Binnen een project kunnen verschillende gebouwontwerpen worden aangemaakt,
om de milieubelasting van diverse gebouwvormen met elkaar te kunnen vergelijken
en keuzes te maken. Bestaande gebouwontwerpen kunnen binnen een project
worden gedupliceerd, om op eenvoudige wijze een aangepast ontwerp in te kunnen
voeren. In een ontwerp worden de basisgegevens van een gebouw vastgelegd,
zoals bruto vloeroppervlakte, gebruiksoppervlakte, oriëntatie en oppervlakte van
gevels, glaspercentage, aantal werknemers, en dergelijke (zie ook figuur 4).
Binnen een gebouwontwerp kunnen één of meer scenario’s worden aangemaakt.
In een scenario wordt de milieubelasting van een gebouwontwerp uitgewerkt, zodat
de invloed van verschillende materiaalkeuzes, installatietypen, enz. kan worden
beoordeeld. Bestaande scenario's kunnen binnen het gebouwontwerp worden
gedupliceerd, om een aangepast scenario te kunnen maken, zonder veel gegevens
opnieuw te moeten invoeren.
Scenario; modulen
Elk scenario bestaat uit vier modulen, waarin gegevens over het gebouw worden
vastgelegd:
• in de materialenmodule: materiaalkeuze, hoeveelheden en isolatiewaarden;
• in de energiemodule: gebouwklimatisering, installaties en energiebesparende
maatregelen;
• in de watermodule: (drink)waterbesparende maatregelen;
• in de mobiliteitsmodule: gegevens met betrekking tot de gebouwlocatie en het
woon-werkverkeer.
De invoer van de modulen is uniek voor een scenario. Zie hiervoor de in de vorige
paragrafen, bij de bespreking van de modulen, gegeven voorbeelden.
Variaties binnen modulen komen tot uitdrukking in verschillende scenario’s.
In figuur 12 wordt de structuur getoond.
GreenCalc 31

Project
Gebouwontwerp A (nieuwbouw)
Senario 1
Senario 2
Gebouwontwerp B (nieuwbouw)
Senario 1
Materialen 1
Energie 1
Water 1
Mobiliteit 1
Materialen 2
Energie 2
Water 2
Mobiliteit 2
Gebouwontwerp C (nieuwbouw)
Senario 3
Senario 4
Materialen 1
Energie 1
Water 1
Mobiliteit 1
Materialen 3
Energie 3
Water 3
Mobiliteit 3
Materialen 4
Energie 4
Water 4
Mobiliteit 4
Figuur 12: Overzicht van de bestandsstructuur binnen GreenCalc:
(project, ontwerpen, scenario's, modulen)
De in dit stuk getoonde voorbeeldschermen zijn afkomstig van een GreenCalc
berekening voor een kantoorgebouw.
De berekeningen voor het gerealiseerde ontwerp worden vergeleken met een
referentiesituatie.
Via de in GreenCalc opgenomen mogelijkheid voor export van de resultaten naar
voorgeprogrammeerde uitvoerbladen (tabellen en grafieken) in Excel, kunnen de
resultaten van verschillende scenario's naast elkaar worden gezet. Dit wordt getoond
in figuur 13 en 14.
GreenCalc 32

12 000 000
10 000 000
8 000 000
6 000 000
4 000 000
2 000 000
-
Figuur 13: vergelijking totaalresultaten gebouw met referentiegebouw
7 000 000
6 000 000
5 000 000
4 000 000
3 000 000
2 000 000
1 000 000
-
1 000 000-
2 000 000-
Totaal overzicht Milieukosten
Overzicht Milieukosten Energie
Figuur 14: Vergelijking uitkomsten module energie gebouw en referentie
Voorbeeld Milieuindex referentie
1990
Voorbeeld Milieuindex
Milieuvriendelijk
Voorbeeld Milieuindex referentie
1990
Voorbeeld Milieuindex
Milieuvriendelijk
GreenCalc 33
0 0
0 0

Naast de overall uitkomsten ontstaat uiteraard ook een grote hoeveelheid informatie
op onderdelen.
Met GreenCalc is een krachtig instrument ter beschikking gekomen, waarmee op een
onderbouwde/gestructureerde wijze kan worden gewerkt aan het verder terugbrengen
van de milieubelasting door huisvesten en bouwen.
GreenCalc 34

9 Tot slot
GreenCalc is ontwikkeld op basis van de knowhow van onderstaande organisaties.
Stichting Sureac
Deze stichting is opgericht door milieuadviesbureau het Nederlands Instituut voor
Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) en accountantskantoor BDO CampsObers.
GreenCalc is eigendom van Sureac.
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
Het NIBE heeft met behulp met het TWIN-model een methode ontwikkeld om de
milieubelasting van grondstof, materiaal, produkt en bouwdeel uit te drukken in zowel
kwantitatieve grootheden (bv. kg CO2) als kwalitatieve milieubelastingspunten. Deze
methode is wetenschappelijk onderbouwd door een afgerond promotieonderzoek aan
de TU Eindhoven. Tevens heeft het NIBE veel ervaring met het samenstellen van de
milieukaarten (MiKa's) voor klanten die werken aan de ontwikkeling en realisatie van
bouwprojecten.
BDO CampsObers
BDO heeft via een monetarisering van milieubelastingspunten een brug geslagen
naar de 'klassieke' bedrijfseconomie. Het Centre of excellent vastgoed van BDO
heeft deze methodiek vertaald naar milieu-investeringen, -afschrijvingen,
kapitalisering en rendement. Bovendien kan een milieu verlies- en winstrekening
worden opgesteld. Op die manier krijgen de portefeuillehouders van vastgoed een
instrument in handen om op bedrijfseconomische wijze met de exploitatie de
milieukwaliteit van de voorraad te sturen.
Erasmus Universiteit
De Erasmus Universiteit heeft de monetarisering van de milieubelastingspunten
wetenschappelijk getoetst aan de waardering van het milieu en aan de consistentie
binnen het economische verkeer.
DGMR
DGMR heeft niet alleen ervaring op het gebied van energie en andere bouwfysiche
aspecten, maar ook op het gebied van software-ontwikkeling. Deze combinatie heeft
geresulteerd in het professionele softwareprogramma GreenCalc-design, waarin de
modules bouwmaterialen, energie, water en mobiliteit zijn opgenomen.
De energiemodule is door DGMR opgesteld.
BEDS
BEDS is ondergebracht in Sureac en verzorgt de research en development. BEDS
heeft de mobiliteitsmodule voor GreenCalc ontwikkeld.
opMAAT
Met haar kennis van dit specifieke terrein heeft opMAAT, in opdracht van
Rijksgebouwendienst en gemeente en provincie Utrecht, de basis voor de
watermodule zoals die in GreenCalc wordt gebruikt, ontwikkeld.
GreenCalc 35