Collega: - OK Nieuws

7 E JAARGANG, NR. 4, juli 2012 

Sectio 

Voorlichting 

helpt patiënt 

Resistentie 

RIVM belicht 

oorzaken en 

aanpak 

OK-manager 

Rob van den Dool: 

‘Loyaliteit is mijn 

drijfveer’ 

Manipulatie 

Kan ook 

jou overkomen! 

Schiphol 

De OK als 

luchthaven 

Implantaten 

Per stuk 

steriel verpakt 

Collega: 

OK Management- 

katern vanaf pagina 21 

Anesthesiemedewerker 

Peter van Dun draait 

verzoeknummers voor patiënten

Je eigen groei 

gratis scholing 

van TMI 

ZZP’er of Maatschap? Ontdek de + van TMI 

Slechts 7 procent bemiddelingsfee + De garantie dat jouw omzet binnen twee weken op je 

rekening staat + De grootste kans op de hoogste omzet + De grootste kans op werken 

dichtbij huis. Kijk snel op www.tmi-interim.nl/zzp of bel met de ZZP informatiedesk: 

020-7173527 

LVO-informatie 

Charmaine Betzema, voorzitter, 

voorzitter@lvo.nl 

Hennie Mulder, penningmeester 

en bestuurslid Media 

operationeel@lvo.nl 

Jeanine Stuart, secretaris en 

bestuurslid Onderwijs a.i. 

secretaris@lvo.nl en 

onderwijs@lvo.nl 

Nicole Dreessen, bestuurslid 

Beroepsbelangen 

beroepsbelang@lvo.nl 

Monique de Kort, bestuurslid 

Congres, congres@lvo.nl 

Femke Wienen, bestuurslid 

PR&V, prvoorlichting@lvo.nl 

LVO TELEFOON NUMMER: 

024-645 47 71 van maandag 

t/m zaterdag van 9.00 tot 

17.00 uur 

Adres: LVO, Postbus 9058 

1006 AB Amsterdam 

Lid worden van de LVO? 

Surf naar www.lvo.nl of bel met 

024-645 47 71. 

Opzegging van lidmaatschap 

dient voor 1 oktober schriftelijk 

te gebeuren – het lidmaatschap 

wordt dan per 1 januari van het 

jaar daarop beëindigd. 

Internet: 

www.lvo.nl 

Lidmaatschap opzeggen: 

Secretariaat LVO 

Postbus 9058 

1006 AB Amsterdam

Deze publicatie en alle teksten, illustraties, foto’s, namen, logo’s en merken die daarin zijn opgenomen, zijn beschermd door 

het auteursrecht, merkenrecht en andere intellectuele eigendomsrechten van Biomet Nederland BV of van aan haar gelieerde 

ondernemingen of zijn in licentie gegeven aan Biomet Nederland BV. Deze brochure mag noch in zijn geheel, noch gedeeltelijk, 

worden gebruikt, gekopieerd of gereproduceerd voor andere dan marketingdoeleinden van Biomet Nederland BV of haar 

gemachtigden. Elk ander gebruik is verboden. 

www.biomet.nl

Muziek, resistentie en manipulatie 

Onder narcose gaan op de OK terwijl je op de achtergrond je favoriete 

muziek hoort: het is mogelijk in het Tilburgse St. Elisabeth Ziekenhuis. 

Het initiatief dat anesthesiemedewerker Peter van Dun enige 

tijd geleden nam, is een succes. Daarom heeft het ziekenhuis dit op 

alle operatiekamers mogelijk gemaakt. Patiënten raken minder gestrest 

onder narcose als ze tot rust komen en worden daarna ook rustiger 

wakker. ‘Thuis vinden wij het normaal om met behulp van onze 

zintuigen een ontspannen sfeer te scheppen. Waarom zouden we die 

kennis niet ook toepassen in een stressvolle ziekenhuissfeer?’, zegt 

Van Dun. De proef bleek een groot succes. Omdat Van Dun werkt met 

internet kunnen de patiënten echt verzoeknummers doorgeven. In 

de rubriek ‘Collega’ lees je alles over dit bijzondere initiatief. 

Een minder positief onderwerp is de toenemende resistentie tegen 

antibiotica. Hoewel de invloed van dragerschap van of infectie met 

een resistente bacterie niet eenvoudig hard te maken is, is de ziektelast 

van resistentie in Europa zeker een indicator voor het effect: 

circa 25.000 extra sterfgevallen per jaar en 2,5 miljoen meer ziekenhuisligdagen. 

OK Operationeel bezocht de 22e Transmissiedag van 

het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, volledig gewijd 

aan infectieziekten en resistente bacteriën. Alice Oldenbroek, operatieassistent 

in de Isala klinieken, onderzocht voor haar studie 

gezondheidspsychologie per- en postoperatieve angst, controlebesef 

en ziekenhuisverblijfsduur bij patiënten die een geplande of acute 

sectio ondergingen. Uit de resultaten bleek dat patiënten gebaat 

zijn bij voorlichting. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor 

operatieassistenten en anesthesiemedewerkers. 

In het OK Management-katern lees je een artikel van VMS Zorg over de 

ideeën en crosslinks die Patiëntveiligheid Awardwinnaar, intensivist 

en medisch manager KV&I Ralph So van het Albert Schweitzer ziekenhuis 

meenam na een bezoek aan luchthaven Schiphol. Ook vind je hier 

een interview met arts en neurobioloog Ronald Siecker, die een boek 

schreef over manipulatie en de mogelijkheden om je daartegen te verweren. 

Een casus hierbij illustreert manipulatie op de OK. ‘Iedereen is 

een potentieel slachtoffer’, weet Siecker. Je bent dus gewaarschuwd. 

Menno Goosen, bladmanager OK Operationeel en OK Management 

-katern. Hennie Mulder, penningmeester LVO en bestuurslid media 

okoperationeel@y-publicaties.nl 

020-520 60 77 

4 OK OPERATIONEEL JULI 2012 

Collega 

Peter van Dun 

Anesthesiemedewerker Peter van Dun draait 

verzoeknummers voor patiënten. Met succes. 

Portret 

Rob van den Dool 

10 

24 

Als leidinggevende wil OK-manager Rob van 

den Dool voeling houden met de werkvloer.

Voorlichting helpt 

patiënt bij sectio 

Draag bij aan een mooie bevallingservaring door 

sectiopatiënten goed voor te lichten. 

‘Wees op je hoede 

voor manipulatie’ 

Arts/neurobioloog Ronald Siecker schreef een 

boek over manipulatie. ‘Iedereen is een 

potentieel slachtoffer.’ 

Crosslinks tussen OK 

en luchthaven 

Schiphol 

Een bezoek aan Schiphol bracht het Albert 

Schweitzer ziekenhuis veel herkenning. 

OK Operationeel wordt mede 

mogelijk gemaakt door: 

Antibioticaresistentie: probleem en aanpak 

De 22e Transmissiedag van het RIVM belicht de keerzijde van bacteriebestrijding. 

12 16 

28 

33 36 

Per stuk verpakte 

schroeven en platen 

Het Spaarne Ziekenhuis gebruikt per stuk 

steriel verpakte schroeven en platen. 

Verder in dit nummer: 

4 Redactioneel 

6 Nieuws 

21 OK Management-katern 

38 Boeken 

39 Column Ed Schoemaker 

39 Colofon 

OK OPERATIONEEL JULI 2012 5

Tekst: Menno Goosen 

1e Nationale Traumadag 

Op 2 september organiseert de Ongevalstichting 

voor het eerst de Nationale 

Traumadag, in het UMC St Radboud in 

Nijmegen. De dag bestaat uit twee onderdelen: 

een wetenschappelijk deel en 

een publieksdeel. Het wetenschappelijke 

deel is bedoeld voor traumachirurgen, 

orthopedisch chirurgen, SEH-artsen, 

operatieassistenten en anesthesiemedewerkers. 

Het publieksdeel is voor ieder- 

Diakonessenhuis lanceert 

voorlichtingsfilm liesbreukoperatie 

Hoe concreter patiënten weten wat er bij 

een operatie komt kijken, hoe minder 

spanning zij ervaren. Dit blijkt uit diverse 

onderzoeken. Reden voor het Diakonessenhuis 

om een voorlichtingsfilm aan te 

bieden over de verschillende stappen rond 

een laparoscopische liesbreukcorrectie. 

Centraal in de film staat Hans Molenaar, 

ex-patiënt bij het Liesbreukcentrum Nederland 

van het Diakonessenhuis locatie 

Zeist. Door hem te volgen krijgen toekomstige 

patiënten een goed beeld en basisinformatie 

over wat ze kunnen verwachten 

vóór, tijdens en na de liesbreukoperatie. 

Patiënten bekijken de film voor het 

Margot Kinds van de Universiteit 

Utrecht gebruikte digitale analyse van 

knieröntgenfoto’s om artrose sneller op 

te sporen. Met de knee images digital analysis 

(KIDA) kan de ontwikkeling van 

afzonderlijke artrosekenmerken op 

knieröntgenfoto’s in een vroeg stadium 

gedetailleerd gemeten worden. Dit heeft 

duidelijke voordelen vergeleken met de 

huidige grove analyse van het kniegewricht 

als geheel. Om dit te bestuderen 

gebruikte Kinds het Cohort-Heup-En- 

Cohort-Knie (CHECK), bestaande uit duizend 

mensen met beginnende artrosege- 

een toegankelijk. Ook bestaat de mogelijkheid 

om een kijkje te nemen in de 

MICU, de traumahelikopter en op de 

OK/SEH. Het wetenschappelijke deel is 

tegen een vergoeding te bezoeken. Door 

het beperkte aantal plaatsen wordt gewerkt 

met een aanmeldingsprocedure, 

waarbij de aanmelding en betaling als 

definitief worden gezien. Aanmelden 

kan via www.paoheyendael.nl. 

gesprek met de specialist, waardoor ze 

beter voorbereid zijn en gerichter vragen 

kunnen stellen. De 

film Goed en snel geholpen 

geeft ook antwoord 

op de meest 

gestelde vragen van 

patiënten met een 

liesbreuk. De film is 

te bekijken op www. 

liesbreukcentrum.nl 

en duurt ongeveer 8 

minuten. Per jaar 

worden er in Nederland 

meer dan 

relateerde klachten aan heup en/of knie. 

Met KIDA identificeerde Kinds vroege 

kenmerken van knieartrose op röntgenfoto’s, 

die gedurende de tijd verslechteren. 

Dit was met de huidige analysetech- 

HEEFT U NIEUWS? 

Mail naar oko pera tioneel 

@y-publicaties.nl 

OK NIEUWS 

Het actueelste 

OK-nieuws vindt u op 

www.oknieuws.nl 

Artrose beter in beeld dankzij digitale analyse 


30.000 patiënten geopereerd aan een liesbreuk; 

95 procent van hen zijn mannen. 

nieken niet mogelijk. Zo kan bij iemand 

die met beginnende klachten van knieartrose 

bij de (huis)arts komt veel eerder 

(vijf keer zo snel) en beter voorspeld 

worden of er de komende vijf jaar ernstigere 

gewrichtsschade zal optreden. En 

nog belangrijker: door het meten van de 

afzonderlijke kenmerken identificeerde 

Kinds specifieke subtypes van artrose die 

zich ieder anders ontwikkelen. Deze 

kennis is belangrijk om uit alle uiteenlopende 

artrosepatiënten een subgroep 

te selecteren en die gericht te behandelen.

Patiënt bij chirurg in opleiding 

in veilige handen 

Chirurgen in opleiding voeren een blinde- die in het onderzoek werden geëvalueerd, 

darmoperatie even veilig uit als ervaren, werd bij 23 procent de blindedarm ver- 

afgestudeerde chirurgen. Dat is aangewijderd door een gediplomeerd chirurg. 

toond door arts-assistent chirurgie Leon Bij de overige patiënten werd de operatie 

Graat van het St. Elisabeth Ziekenhuis in uitgevoerd door een chirurg in opleiding. 

Tilburg, die hier onderzoek naar deed. De Een deel van hen deed dat onder supervi- 

uitkomsten zijn gepubliceerd in het mesie van een ervaren chirurg, een deel niet. 

disch-wetenschappelijke tijdschrift The Het aantal gevallen waarin complicaties 

Annals of Surgery. ‘Soms geven patiënten optraden en het aantal gevallen waarin de 

aan dat ze niet geopereerd willen worden geopereerde patiënten opnieuw moesten 

door een arts die nog in opleiding is’, licht worden geopereerd, was voor alle drie de 

Graat toe. ‘Ik vroeg me af of deze groep groepen artsen hetzelfde, zelfs nadat er 

artsen in opleiding tot specialist (AIOS) gecorrigeerd was voor de ernst van de 

werkelijk minder presteert, of dat het blindedarmontsteking. 

slechts een verwachting van de 

patiënten is dat ze alleen bij ervaren 

chirurgen in vertrouwde handen 

zijn.’ Daarom onderzocht 

Graat de medische gegevens van 

alle blindedarmoperaties die tussen 

2000 en 2009 werden uitgevoerd 

in zijn ziekenhuis. Daaruit 

blijkt dat er bij operaties waarbij 

problemen voorkwamen geen 

enkel verband was met de ervarenheid 

van de chirurg. Graat onderzocht 

blindedarmoperaties omdat 

dit een van de eerste operaties is 

die chirurgen in opleiding uitvoe- Onderzoeker Leon J. Graat, chirurg in opleiding 

ren. Van de ruim 1400 patiënten in het St. Elisabeth Ziekenhuis. 

Omega 3 voor beter functioneel 

herstel na gedeeltelijke verwijdering 

van de lever 

Patiënten met leververvetting (steatose) 

bij wie een deel van het orgaan moet worden 

verwijderd, hebben na de ingreep een 

groter risico op complicaties. Non-invasieve 

metingen van steatose met behulp van 

MRI-technieken blijken een nauwkeurig 

alternatief voor een leverbiopt. Promovendus 

Hendrik Marsman van het AMC keek 

ook naar het effect van een behandeling 

met omega 3-vetzuren. Hij laat zien dat 

afname van steatose gepaard gaat met 

minder schade door zuurstofgebrek en de 

daarop volgende reperfusie (het weer op 

gang komen van de bloeddoorstroming), 

en leidt tot verbetering van de leverfunctie. 

Omega 3-vetzuurbehandeling resulteerde 

ook in beter functioneel herstel na 

gedeeltelijke verwijdering van de lever. 

Diploma-uitreiking 

logistiek medewerker 

Op 7 mei ontvingen dertien logistiek 

medewerkers hun diploma aan de 

Fontys Hogeschool in Eindhoven. In 

de cursus leerden zij onder andere 

medische terminologie, hygiëne en 

steriliteit, transport en beheer van 

medische hulpmiddelen op de OK. 

Logistiek medewerkers worden meer 

en meer ingezet voor magazijnwerkzaamheden, 

niet-patiëntgebonden 

omloopwerkzaamheden en op steriele 

gangen voor het klaarzetten en 

openen van instrumentensets. Meer 

informatie: m.versantvoort@fontys.nl. 

Bijeenkomst 

personeelstekort 

op de OK 

OK-inside heeft een onderzoek afgesloten 

naar de omvang en oorzaken van 

het personeelstekort onder anesthesiemedewerkers 

en operatieassistenten. 

De uitkomsten worden op dinsdag 

26 juni vanaf 18.30 uur gepresenteerd 

op Landgoed Zonnestraal in Hilversum. 

Naar aanleiding daarvan wordt u uitgedaagd 

aan de hand van prikkelende 

stellingen het debat aan te gaan. De 

kosten bedragen 50 euro. Meer informatie 

is te vinden op www.ok- inside.nl. 



Robotchirurgie nu ook voor 

darm- en nieraandoeningen in Amphia 

In het Amphia Ziekenhuis wordt robotchirurgie 

nu ook ingezet voor de 

behandeling van darmaandoeningen. 

Daarnaast worden sinds kort niersparende 

operaties met de robot uitgevoerd. 

In april 2011 werd binnen 

Amphia de eerste robotoperatie uitgevoerd 

bij de behandeling van prostaatkanker. 

Inmiddels zijn er in Nederland 

zestien ziekenhuizen in het 

bezit van een operatierobot. ‘Breda is 

Penisprothese: door ultrasonografie 

en endoscopie minder problemen 

Het implanteren van een penisprothese 

is een uitdaging en kan gepaard gaan 

met een teleurstellend resultaat, blijvende 

klachten of zelfs het falen van de hele 

procedure. Osama Kamal Zaki Mahmoud 

van het AMC beschrijft in zijn proefschrift 

de chirurgische technieken waar- 

SEH-artsen gebruiken sinds kort een 

echoapparaat om patiënten sneller, gerichter 

en minder pijnlijk te kunnen 

onderzoeken op de Spoedeisende Hulp 

van het Sint Franciscus Gasthuis. Arthur 

Rosendaal, SEH-arts en initiatiefnemer 

van dit project: ‘Door bijvoorbeeld de 

onderste holle ader te bekijken kunnen 

we nu sneller constateren of een patiënt 

is uitgedroogd of juist te veel vocht vasthoudt. 

In een levensbedreigende situatie, 

bijvoorbeeld bij een verdenking op een 

gesprongen buikslagader, zijn we snel in 

staat dit vast te stellen. Na enkele technische 

aanpassingen aan het apparaat 

kunnen we binnenkort ook botbreuken 

lokaliseren of zenuwen gericht verdoven.’ 

mee deze problemen voorkomen kunnen 

worden. In de beschreven technieken 

wordt gebruikgemaakt van ultrasonografie, 

endoscopie of een combinatie van 

beide. Ondanks het geringe aantal patiënten 

concludeert de promovendus dat 

door het gebruik van de genoemde me- 

Nieuwe toepassingen echoapparaat 

op SEH Sint Franciscus Gasthuis 


niet uniek met het inzetten van de 

robot binnen de chirurgie, maar 

behoort hiermee wel tot de koplopers 

als het om geavanceerde 

minimaal invasieve chirurgie gaat’, 

zegt Olof Suttorp, voorzitter van de 

raad van bestuur. ‘Wij zullen in het 

eerste jaar zo’n vijftig patiënten 

met endeldarmklachten met de 

robot opereren. Dat aantal zal jaarlijks 

toenemen.’ 

thoden bestaande en moeilijke obstakels 

in de penischirurgie overwonnen kunnen 

worden. Urologen die penisprotheseimplantaten 

inbrengen, zouden met 

deze technieken bekend moeten zijn 

voordat zij bij een patiënt met de behandeling 

beginnen.

Ziekenhuizen eind 2012 in bezit van 

veiligheidsmanagementsysteem 

Alle Nederlandse ziekenhuizen verwachten 

op 31 december 2012 een veiligheidsmanagementsysteem 

(VMS) te 

hebben. In 96 procent van alle ziekenhuizen 

is dit VMS dan ook al geaccrediteerd 

of gecertificeerd. Dit blijkt uit een 

inventarisatie die het VMS Veiligheidsprogramma 

onder de Nederlandse ziekenhuizen 

heeft gehouden. Met een 

VMS leggen de ziekenhuizen een stevige 

basis voor het terugdringen van vermijdbare 

patiëntschade. In ziekenhuizen 

kunnen patiënten onbedoeld vermijdbare 

schade oplopen door technische, 

organisatorische of menselijke 

Eierstokkanker komt uit de baarmoeder 

Gynaecologen en pathologen van het 

UMC St Radboud hebben sterke aanwijzingen 

gevonden dat eierstokkanker 

niet in de eierstok zelf ontstaat. Eerder 

waren er al voorstadia van eierstokkanker 

ontdekt in de eileiders; nu ook in de 

baarmoeder. Eierstokkanker zou veroorzaakt 

worden door oplopende schade 

aan de eierstokken als gevolg van de 

maandelijkse eisprong. Prof. dr. Leon 

Massuger, hoogleraar gynaecologische 

oncologie bij het UMC St Radboud, heeft 

altijd al getwijfeld aan deze theorie over 

het ontstaan van eierstokkanker. ‘Het 

verklaart niet waarom bij gesteriliseerde 

vrouwen, die elke maand gewoon een 

eisprong hebben, aantoonbaar minder 

eierstokkanker optreedt. Bovendien 

hebben de cellen van eierstoktumoren 

niets gemeen met de cellen van de eierstok. 

Er is in de eierstokken ook nog 

nooit een voorstadium van kanker gezien.’ 

De enige plek in het lichaam waar 

tot nu toe wel een voorstadium van 

eierstokkanker is aangetroffen, is in de 

eileiders. Zo’n vijftien jaar geleden werd 

in de baarmoeder een zeldzame tumor 

fouten. Het VMS bestaat uit tien deelgebieden 

waarvoor normen zijn vastgelegd. 

Een belangrijke voorwaarde is 

een veilige en open cultuur, waarin 

zorgverleners zich vrij voelen (bijna-) 

fouten te melden om ervan te leren. Een 

ander belangrijk deelgebied is het leren 

inschatten van risico’s vooraf. Met de 

invoering van een VMS wordt het fundament 

gelegd om structureel, concreet, 

toetsbaar en ziekenhuisbreed te werken 

aan veilige zorg voor de patiënten. Met 

de inventarisatie is ook gevraagd hoe 

ver ziekenhuizen zijn met de implementatie 

van de tien inhoudelijke the- 

ontdekt. Ook 

het voorstadium 

ervan 

werd in de 

baarmoeder 

gevonden. De 

cellen van dit 

voorstadium 

zijn pathologischonderzocht 

en vertonenopmerkelijk 

veel 

verwantschap met de cellen van eierstoktumoren. 

Zou dit misschien ook het 

voorstadium van eierstokkanker kunnen 

zijn?, vroegen Massuger en anderen 

zich af. Dan zouden deze verdachte cellen 

ook te vinden moeten zijn in de 

baarmoeder van vrouwen met eierstokkanker. 

Onderzoeker Thijs Roelofsen 

heeft dit onderzocht in alle beschikbare 

coupes van baarmoederweefsel van 

vrouwen die in het UMC St Radboud 

zijn geopereerd aan eierstokkanker. 

Hoewel deze coupes niet voor dit doel 

geprepareerd waren, trof hij toch in 

ma’s waarmee de vermijdbare schade 

wordt teruggedrongen. De resultaten 

laten zien dat in 95 procent van de ziekenhuizen 

alle tien de inhoudelijke 

thema’s zijn opgepakt. Bij de andere 5 

procent is dat minimaal acht van de 

tien thema’s. Een groot deel van de ziekenhuizen 

is zover dat de verandering 

in de hele organisatie is doorgevoerd en 

de effectiviteit daarvan wordt gemeten. 

In de overige ziekenhuizen is men voorbij 

de pilotfase, maar is de implementatie 

zo complex dat zij nog minimaal 

dit jaar nodig hebben om de doelstellingen 

te behalen. 

negen ervan de verdachte cellen aan. En 

dat niet alleen, hij vond ook treffende 

overeenkomsten in genetische mutaties 

tussen de verdachte baarmoedercellen 

en het tumorweefsel van de betreffende 

vrouwen. ‘Het lijkt er dus heel sterk op 

dat we hiermee een voorstadium van 

eierstokkanker te pakken hebben’, aldus 

Massuger. Om meer zekerheid te 

krijgen is er nu een onderzoek opgezet 

waarbij het volledige baarmoederslijmvlies 

van vrouwen met eierstokkanker 

onderzocht wordt op de aanwezigheid 

van verdachte cellen. 


10 OK OPERATIONEEL JULI 2012

Hoe ben je ooit op het idee gekomen om 

muziek te gebruiken bij narcose? 

‘Noem het voortschrijdend inzicht. Ik werk 

al dertig jaar in dit vak, en heb gemerkt 

dat patiënten in een stressvolle situatie 

– en dat is een operatie nu eenmaal – 

behoefte hebben aan professionals die 

oprechte betrokkenheid tonen. Ik doe mijn 

best mensen te helpen bij het vinden van 

rust, zodat ze minder gestrest zijn. Wie 

ontspannen de ogen sluit, wordt meestal 

ook ontspannen wakker. Dat probeer ik 

altijd te bereiken door de patiënt aan iets 

ontspannends te laten denken. Bij een 

oudere dame voor een oncologische ingreep 

hielp dat niet. Ten einde raad vroeg 

ik haar bij welke muziek ze zich goed kon 

ontspannen. Ze koos direct voor de muziek 

die bij haar kinderen in de huwelijksmis 

was gedraaid. Ze zong het stuk mee tot ze 

ontspannen ging slapen. Een persoonlijke 

stap voorwaarts in mijn leerproces.’ 

Wat is de meerwaarde van muziek? 

‘De manier waarop iemand gaat slapen 

heeft grote impact op het hele proces. Ook 

in het dagelijks leven is het effect van muziek 

groot. Thuis vinden wij het normaal 

om met behulp van onze zintuigen een 

ontspannen sfeer te scheppen. Waarom 

zouden we die kennis niet ook toepassen 

in een stressvolle ziekenhuissfeer? 

Anesthesiemedewerker Peter van Dun: 

‘Muziek is een prachtige 

afleidingsmanoeuvre’ 

Anesthesiemedewerker Peter van Dun (51) is een van de laatste mensen die patiënten in het Tilburgse 

St. Elisabeth Ziekenhuis voor een operatie in de ogen kijkt. Hij kwam op het succesvolle idee hen bij 

hun favoriete muziek onder narcose te laten gaan. ‘Wie ontspannen de ogen sluit, wordt meestal ook 

Ik zag ooit een filmpje met Jaap van Zweden 

over zijn autistische zoon. Een muziektherapeut 

maakte hem erop attent dat 

melodieuze klanken konden helpen om 

contact te maken met moeilijk bereikbare 

mensen. Die theorie klonk mij als muziek 

in de oren. Tegelijkertijd realiseerde ik 

me dat ik me zou moeten inspannen om 

zorgverleners te overtuigen. Als dit al niet 

voor de hand ligt bij een wereldberoemde 

violist en dirigent als Jaap van Zweden, 

hoe zouden medisch specialisten – niet gespecialiseerd 

in muziek – dit dan moeten 

weten?’ 

Zorgt muziek echt voor de gewenste 

ontspanning? 

‘Het is breder dan dat. Voorafgaand aan 

de ingreep span ik me in om de patiënt 

zich te laten ontspannen. Hoe hoger het 

spanningsniveau, hoe ontvankelijker 

iemand vaak is voor coaching. Je favoriete 

muziek is een prachtige afleidingsmanoeuvre. 

Zodra de patiënt zich eraan 

overgeeft, heb ik mijn taak volbracht en 

mijn handen vrij om me, samen met mijn 

collega’s, op de techniek te richten. 

Laatst kwam een patiënt speciaal naar de 

afdeling om mij persoonlijk te bedanken. 

Het ging om een vrouw met depressieve 

klachten die elektroshocktherapie onderging. 

De narcose verliep in stroomver- 

ontspannen wakker.’ 

TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S (INCLUSIEF COVER): EDWIN WIEKENS 

snelling. Gelukkig kon ik wel even mijn 

hand op haar schouder leggen en haar 

adviseren naar haar favoriete klassieke 

muziek te luisteren. Dat had precies de 

gewenste rust in haar hoofd gebracht.’ 

Voert muziek nu de boventoon bij de narcose? 

‘Ik ben zo langzamerhand ervaringsdeskundige 

geworden in veranderingsprocessen; 

in ons ziekenhuis hebben alle 

anesthesiewerkstations nu luidsprekers, 

zodat mensen met hun lievelingsmuziek 

onder narcose kunnen gaan. Voor wie 

in plaats van muziek stilte prefereert, 

regelen we optimale rust. In alle gevallen 

vermijden we een storende kakofonie van 

geluiden. Door rekening te houden met 

de wensen van de patiënt geef je hem het 

gevoel grip te hebben op zijn gevoel van 

spanning en niet louter overgeleverd te 

zijn aan het medisch team. Dat schept vertrouwen, 

en juist daardoor kan de patiënt 

zich gemakkelijker overgeven. Protocollen 

zijn een goede leidraad in de zorg, maar ze 

moeten wel ruimte laten voor verbetering, 

bijvoorbeeld in de interactie zorgverlenerpatiënt. 

Variaties op een thema kunnen 

daaraan bijdragen.’ 

Waar slaap je zelf het liefst bij in? 

‘Bij “A whiter shade of pale” van Procol Harum, 

liefst de live versie uit Denemarken.’ 


Studie onderstreept rol operatieassistenten en 

anesthesiemedewerkers 

Sectiopatiënt geholpen 

door voorlichting 

Operatieassistenten en anesthesiemedewerkers kunnen bijdragen aan een positieve 

bevallingservaring door patiënten goed voor te lichten. Patiëntenvoorlichting helpt namelijk 

het controlebesef tijdens een sectio te vergroten. Dat blijkt uit afstudeeronderzoek van 

Alice Oldenbroek, waarvoor ze – afhankelijk zijnde van 250 collega’s – de nodige drempels 

moest overwinnen. 

TEKST: ALICE OLDENBROEK, OPERATIEASSISTENT, ISALA KLINIEKEN, ZWOLLE | FOTO’S: I STOCKPHOTO 

12 OK OPERATIONEEL JULI 2012

Bevallen is spannend: de aanstaande 

moeder kan onzeker zijn over de 

gezondheid van de baby, ze kan 

bang zijn voor de bevalling en er kan controleverlies 

plaatsvinden. Dit geldt zeker 

als voor of tijdens de bevalling indicaties 

bestaan voor een ziekenhuisbevalling. 

Wanneer een vrouw dan ook nog een sectio 

moet ondergaan, kan de bevalling 

door angst en controleverlies een traumatische 

ervaring worden. 

De gevolgen daarvan kunnen groot zijn. 

Een negatieve bevallingservaring kan 

leiden tot een depressie postpartum, een 

posttraumatisch stresssyndroom en gebrekkig 

seksueel functioneren. Ook kan 

een dergelijke ervaring ertoe leiden dat 

een vrouw bij toekomstige zwangerschappen 

slechts per sectio wil bevallen of zelfs 

abortus wil plegen. Daarbij zijn er gevolgen 

voor het kind. Een traumatische 

bevalling kan de binding met het kind en 

het geven van borstvoeding in de weg 

staan en tot verwaarlozing of misbruik 

van het kind leiden.* Alles in het werk te 

stellen een bevallingservaring positief te 

laten verlopen is dus heel belangrijk. 

Het is voorstelbaar dat het veel uitmaakt 

of een vrouw van tevoren weet dat ze een 

sectio krijgt. Voorafgaand aan een primaire 

(geplande) sectio kan ze zich rustig 

voorbereiden en krijgt ze veel informatie 

en adviezen: van de gynaecoloog tijdens 

consulten, van de anesthesist bij de preoperatieve 

screening, van de verpleegkundige 

bij de opname, en via brochures. 

Vrouwen die een secundaire (acute) sectio 

ondergaan, missen deze patiëntenvoorlichting. 

Er is nauwelijks of geen tijd om 

hen van informatie te voorzien of instructies 

en adviezen te geven. 

Zou er een effect van patiëntenvoorlichting 

te zien zijn op de mate van angst en 

controlebesef bij deze twee groepen patiënten? 

En op hun verblijfsduur in het 

ziekenhuis? Deze vragen stonden centraal 

in de afstudeerscriptie waarmee ik de 

studie gezondheidspsychologie aan de 

Open Universiteit heb afgerond. Het on- 

derzoek hiervoor vond plaats de Isala 

klinieken, locatie Sophia, in Zwolle. 

Voorbereiding 

Voor het onderzoek kon beginnen, moesten 

al de nodige drempels worden overwonnen. 

Toen het onderzoeksplan klaar 

was, werd het ter beoordeling naar de 

Ethische Commissie Psychologie van de 

Open Universiteit gestuurd. Deze commissie 

uitte haar twijfels over de WMO-plichtigheid 

van het onderzoek (WMO = Wet 

medisch-wetenschappelijk onderzoek met 

mensen). Er was vooral weerstand tegen 

het plan om de vrouwen tijdens het hechten 

twee vragen te laten beantwoorden 

over de peroperatieve angstervaring en 

controlebesef. De commissie kon zich 

voorstellen dat dit een te grote belasting 

voor de vrouwen zou zijn en vroeg zich af 

hoe het met de aansprakelijkheid zat als 

er complicaties zouden optreden tijdens 

en na de bevalling. In reactie op deze feedback 

heb ik het onderzoeksplan aangepast 

en voorgelegd aan de Medisch Ethische 

Toetsings Commissie van de Isala 

klinieken en bij de Centrale Commissie 

Mensgebonden Onderzoek. Na drie maanden 

bleek dat het onderzoek helemaal 

niet volgens de criteria van de WMO getoetst 

had hoeven worden. Ik voelde opluchting 

en blijdschap, maar ook teleurstelling 

omdat het onderzoek zeker drie 

maanden onnodige vertraging had opgelopen. 

Hierna moest ik het onderzoek goed 

voorbereiden en introduceren. De gynaecologen 

werden via een PowerPointpresentatie 

geïnformeerd. Zij gaven toestemming 

het onderzoek bij hun patiënten te 

doen. Daarna werd het onderzoek gepresenteerd 

bij de maatschap anesthesiologie, 

de hoofden zorgteam van de chirurgie, 

anesthesie, recovery en verloskamers 

én de overkoepelende leidinggevende, de 

manager OK/IC. 

Er vinden gemiddeld tien sectio’s per 

week plaats. Het is onmogelijk als onderzoeker 

dag en nacht bij alle sectio’s aanwezig 

te zijn. Daarom had ik de hulp van 

mijn collega’s nodig. Collega’s van de 

chirurgie, anesthesie, recovery en verloskamers 

kregen allemaal een voorlichtingsbrief 

waarin het onderzoek werd 

geïntroduceerd, de gang van zaken werd 

uitgelegd en hun medewerking werd gevraagd. 

Hun werd verzocht sectiopatiënten 

op de recovery te vragen mee te doen 

aan het onderzoek en deze patiënten de 

vragenlijst te geven. In totaal moesten 250 

collega’s op de hoogte worden gesteld. Dit 

gebeurde per mail. 

Draagvlak creëren 

Voor mij was het onderzoek heel belangrijk, 

maar dit was natuurlijk minder het 

geval voor de mensen wier hulp ik nodig 

had. Om draagvlak te creëren heb ik het 

onderzoek op meerdere manieren onder 

de aandacht van de betrokkenen gebracht. 

Het werd bijvoorbeeld feestelijk 

gestart met een traktatie voor alle betrokken 

afdelingen. 

Toen bleek dat een aantal betrokkenen 

hun mail niet of maar deels las – waardoor 

ze niets wisten van het onderzoek, 

de sectiopatiënten niet informeerden en 

hen de vragenlijsten niet lieten invullen 

– ondernam ik verdere actie. Elke dag 

rond 17.00 uur belde ik de late dienst en 

om 23.00 uur de nachtdienst met het 

verzoek aan het onderzoek te denken. 

Ook in de weekenden belde ik alle diensten. 

Daarnaast heb ik de vragenlijsten op 

geel papier afgedrukt, zodat ze extra 

zouden opvallen. Daarop druppelden de 

vragenlijsten binnen. Bij de vijftigste 

deelnemer heb ik getrakteerd en ook 

later heb ik nog geregeld het onderzoek 

onder de aandacht gebracht via traktaties. 

Dit bleek te werken. Verder bleek 

heel duidelijk dat ik als onderzoeker 

zichtbaar moest zijn om draagvlak voor 

het onderzoek te creëren. Door op de 

afdelingen rond te lopen, collega’s aan te 

spreken, te vragen of er onduidelijkheden 

of problemen waren en blijdschap 

en dankbaarheid te tonen over ingevulde 

lijsten, ontstond er meer draagvlak. 


Het onderzoek 

In totaal werkten ongeveer 250 collega’s 

van de chirurgie, anesthesie, recovery en 

verloskamers mee bij de dataverzameling. 

Tijdens de onderzoeksperiode – die liep van 

oktober 2010 tot en met maart 2011 – vonden 

276 sectio’s plaats. Patiënten die aan de 

inclusiecriteria voldeden – ten minste 18 

jaar, beheersing Nederlandse taal, bevallen 

van een levend geboren kind, spinale/epidurale 

anesthesie – werden gevraagd mee 

te doen. In totaal deden 129 patiënten mee. 

Zij vulden een vragenlijst in die gebaseerd 

was op bestaande valide en betrouwbare 

meetinstrumenten. Meteen na afloop van 

de sectio beantwoordden ze op de recovery 

de eerste vier vragen, waarmee de 

per- en postoperatieve angst en controle 

gemeten werden. Ze zetten een kruisje op 

een lijn met een range van 0 tot en met 

10. De rest van de vragenlijst (met vragen 

over eventueel ontvangen voorlichting) 

ging in de status mee naar de afdeling, 

waar de patiënten hem de volgende dag 

verder invulde. Na afloop kregen ze een 

kleinigheid aangeboden voor hun baby. 

Bij de dataverzameling werden ook gegevens 

uit diverse medische computerprogramma’s 

gebruikt, uiteraard na schriftelijke 

toestemming van de respondenten. 

Onderzoeksvariabelen 

Mijn centrale vraagstelling was: wat zijn 

de verschillen in angst, controlebesef en 

postoperatieve verblijfsduur tussen vrouwen 

die een primaire sectio en vrouwen 

die een secundaire sectio ondergaan 

(waarbij gecontroleerd wordt voor eerdere 

bevallingservaringen)? Deze heb ik opgesplitst 

in twaalf deelvragen. 

Hiermee werden negen onderzoeksvariabelen 

gemeten. Behalve naar angst, controlebesef 

en postoperatief ziekenhuisverblijf 

heb ik ook gekeken naar de invloed 

van eerdere bevallingservaringen (zowel 

vaginaal als via een sectio). Verder heb ik 

‘angstige zwangeren’ als een subgroep in 


het onderzoek meegenomen. Deze groep 

wordt in de Isala klinieken behandeld met 

behulp van het POP-protocol (POP = psychiatrische 

obstetrische patiënten). Deze 

groep patiënten bestaat uit vrouwen die 

erg bang zijn voor de bevalling, die traumatische 

gebeurtenissen hebben meegemaakt 

of die antidepressiva slikken. Het is 

voorstelbaar dat een eerdere traumatische 

bevalling of psychische problemen de 

gerapporteerde angst en het controlebesef 

van een patiënt beïnvloeden. 

Ook werd de locus of control gemeten. 

Iemand met een interne locus of control 

gelooft sterk in het eigen kunnen en is 

gewend om zelf beslissingen te nemen. 

Mensen met een externe locus of control 

laten beslissingen graag aan anderen over 

(‘beslist u maar, dokter, u weet wel wat 

goed voor me is’). 

Tot slot werden vragen gesteld over de 

voorlichting die de patiënten voorafgaand 

aan de operatie hadden ontvangen. Zo 

wilde ik nagaan of de primairesectiogroep 

inderdaad meer voorlichting had ontvangen 

dan de andere groep, en of eventuele 

verschillen tussen beide groepen hiermee 

verband hielden. 

Resultaten 

Na diverse analysemethodes konden de 

volgende significante (dus niet op toeval 

berustende) conclusies worden getrokken: 

• Patiënten die een primaire sectio ondergingen, 

rapporteerden niet minder 

angst per- en postoperatief dan patiënten 

die een secundaire sectio ondergingen. 

Een deel van de verklaring zou 

kunnen zijn dat vrouwen meteen na de 

sectio minder angst aangeven dan zij 

tijdens de sectio ervaren hebben. Blijkbaar 

is de geruststelling dat het geboren 

kind gezond is zo groot dat meteen 

alle angst vergeten is, zowel bij een 

primaire als bij een secundaire sectio. 

Deze bevinding is in overeenstemming 

met ander wetenschappelijk onder- 

zoek. Ter illustratie: een operatieassistent 

hielp een patiënt bij het binnenkomen 

op de operatieafdeling. De patiënt, 

die kwam voor een secundaire 

sectio, was zo angstig dat de operatieassistent 

continu tegen haar moest 

praten en oogcontact moest houden 

om paniek te voorkomen. Het kind 

werd snel gehaald en alles was goed. 

Alle angst was meteen weg. Toen de 

operatieassistent meteen na de ingreep 

op de recovery de vragenlijst aan de 

patiënt overhandigde, zag ze dat deze 

respondent nauwelijks peroperatieve 

angst aangaf. De echtgenoot reageerde 

verbaasd en zei tegen zijn vrouw: ‘Hoe 

kun je nu nauwelijks angst aangeven? 

Je was bijna in paniek en zeer angstig.’ 

Waarop de vrouw antwoordde: ‘Maar X 

is toch gezond?’ 

• Patiënten die een primaire sectio ondergingen 

gaven aan peroperatief meer 

controlebesef te hebben dan patiënten 

die een secundaire sectio ondergingen; 

postoperatief was er geen significant 

verschil tussen beide groepen. 

• Beide groepen patiënten lagen postoperatief 

ongeveer even lang in het ziekenhuis. 

• Patiënten met een groter controlebesef 

vermeldden peroperatief een lager 

angstniveau; postoperatief was het 

verschil niet meer significant. 

• Patiënten met een meer interne locus 

of control rapporteerden peroperatief 

een groter verschil tussen de gewenste 

en ervaren mate van controle dan de 

patiënten met een meer externe locus 

of control. 

• Er was geen effect meetbaar van eerdere 

vaginale bevallingen, eerdere sectio’s 

en een premorbide psychische situatie 

op de relatie tussen primaire of secundaire 

sectio en angst, controlebesef en 

verblijfsduur in het ziekenhuis. 

• Patiënten die een primaire sectio ondergingen 

bleken meer voorlichting

Patiëntenvoorlichting bij sectio’s lijkt het controlebesef te verhogen en daardoor angst te verminderen. Operatieassistenten en anesthesiemedewerkers 

kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. 

gehad te hebben dan patiënten die een 

secundaire sectio ondergingen. 

• Patiënten die aangaven voorlichting te 

hebben gehad, rapporteerden per- en 

postoperatief meer controlebesef dan 

patiënten die aangaven geen voorlichting 

te hebben gehad voorafgaand aan 

de sectio (of deze voorlichting niet hadden 

gelezen). 

Conclusie en aanbevelingen 

Dit onderzoek laat zien dat patiënten die 

een primaire sectio ondergaan een significant 

groter controlebesef hebben dan 

patiënten die een secundaire sectio ondergaan. 

Deze groep vrouwen heeft vaker 

voorlichting gekregen. Daarbij rapporteerden 

vrouwen met een groter controlebesef 

een lager angstniveau. Het ligt 

voor de hand te concluderen dat vrouwen 

die weinig angst rapporteren de 

geboorte van hun kind als een positieve 

ervaring zien. Er lijkt dus een positief 

effect van patiëntenvoorlichting aanwezig 

te zijn. 

Daarom beveel ik aan in andere ziekenhuizen 

in Nederland een soortgelijk onderzoek 

te doen. Mochten de resultaten 

van mijn onderzoek bevestigd worden en 

nog bestaande onduidelijkheden helder 

worden, dan kunnen maatregelen genomen 

worden om het peroperatieve 

controlebesef ook bij secundaire sectiopatiënten 

te verhogen. Hopelijk helpt dit de 

nadelige gevolgen van een negatieve bevallingservaring 

te verminderen en neemt 

het aantal positieve bevallingervaringen 

hierdoor toe. 

Rol oa/am 

Patiëntenvoorlichting bij sectio’s lijkt dus 

het controlebesef te verhogen en daardoor 

angst te verminderen. Operatieassistenten 

en anesthesiemedewerkers kunnen hier- 

bij een belangrijke rol spelen. Anesthesiemedewerkers 

hebben gedurende de hele 

ingreep contact met de patiënt en kunnen 

haar (en haar partner) op de hoogte houden 

van de voortgang, uitleggen wat er 

gebeurt en eventuele vragen beantwoorden. 

Voor operatieassistenten is het belangrijk 

uit te leggen wat je gaat doen 

voor het desinfecteren van de buik en 

eventueel het inbrengen van de katheter. 

Wanneer we de patiënt en haar partner 

tijdens de ingreep centraal stellen en 

respectvol behandelen, dragen we bij aan 

een positievere bevallingservaring. Zo’n 

ervaring gun je toch alle vrouwen en 

hun hun partner en kinderen? 

▼ 

Bron 

* Goodman P, Mackey MC, &Tavakoli AS. 

Factors related to childbirth satisfaction. 

Journal of Advanced Nursing 2004. 46:212- 

219. 


Transmissiedag Infectieziekten belicht keerzijde 

bacteriebestrijding 

Resistentie, 

een gevoelige zaak 

Antibiotica zijn de belangrijkste wapens tegen infectieziekten, maar 

resistentie ligt op de loer. Terughoudendheid is dus gewenst. Veroorzakers van 

groeiende resistentie en de rol van ziekenhuizen kwamen aan bod op de 22ste 

Transmissiedag van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 

volledig gewijd aan infectieziekten en resistentie. 

TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S: SHUTTERSTOCK 

Vlees eten is riskant, groente 

eten is lang niet altijd safe en 

ook water drinken is soms tricky. 

In de context van de lezingen op de 

22ste Transmissiedag krijgt ‘leven van 

de lucht’ een nieuwe lading. Roel Coutinho, 

sectordirecteur Rijksinstituut 

voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), 

geeft een korte vooruitblik op het programma 

van de dag. De weerstand van 

micro-organismen tegen de werking van 

antibiotica vertoont een stijgende lijn. 

Met het verplaatsen van patiënten tussen 

zieken- en verpleeghuizen kunnen 

ook resistente micro-organismen zich 

verspreiden. 

Nederland is terughoudend met antibioticagebruik 

(vooral vanwege het risico 

van groeiende resistentie). Ziekteverwekkers 

die immuun zijn voor antibiotica 

trekken zich echter niets aan van landsgrenzen. 

Toeristische trips en medisch 

toerisme naar risicovolle landen als India, 

Turkije en Marokko dragen bij aan 

een stijgend weerstandsvermogen van 


schadelijke bacteriën op wereldschaal. 

Is er dan wel een landelijke koers te 

bedenken om dit tegen te gaan? Als stap 

in de goede richting benoemt Roel Coutinho 

heldere voorlichting zonder al te 

veel technisch jargon. Als tweede actie 

ziet hij de bereidheid van ziekenhuizen 

om over uitbraken van besmettelijke 

ziekten open en transparant te zijn. 

‘Zo’n situatie is namelijk geen geïsoleerd 

probleem van dat ene ziekenhuis, 

maar kan een veel groter uitstralend 

effect hebben. Bijvoorbeeld door de verplaatsing 

van patiënten naar een andere 

instelling of simpelweg naar huis.’ 

30.000 jaar oud 

In vogelvlucht, dat is een goede beschrijving 

van het perspectief van Ewout Fanoy 

(Centrum Infectieziektebestrijding 

GGD Midden-Nederland/RIVM). Hij 

opent zijn betoog met resistente bacteriën 

in de ontlasting van meeuwen. Hoe 

zijn die daarin gekomen? ‘Het ontstaan 

van antibioticaresistentie is een natuur- 

lijk proces dat al zo’n 30.000 jaar terug 

in Rusland plaatsvond, weet Fanoy. ‘In 

langdurige ijslagen zijn al resistente bacteriën 

aangetroffen. Ook antibiotica 

worden in de vrije natuur geproduceerd 

door schimmels, en sommige bacteriën 

hebben van nature afweermechanismen 

ontwikkeld tegen deze voor hen schadelijke 

stoffen.’ 

Van recentere datum (1928) is Flemings 

ontdekking van penicilline. In de Tweede 

Wereldoorlog kreeg de antibioticaproductie 

een boost, en in 1947 werd 

voor het eerst officieel melding gemaakt 

van een resistente bacteriële infectie. 

‘Het antibioticagebruik groeit, zeker de 

laatste decennia’, aldus Ewout Fanoy. Dit 

heeft behalve toename en verspreiding 

van resistente bacteriestammen nog 

meer nadelen. Niet alleen de ziekmakende 

maar ook de commensale bacteriele 

flora wordt gedood, met als effect 

bijvoorbeeld diarree. Bovendien kunnen 

antibiotica toxische bijwerkingen 

hebben.

Escherichia coli is een gram-negatieve staafvormige bacterie. 

Fanoy geeft aan hoe antibioticaresistentie 

kan worden bepaald. ‘Met behulp 

van geautomatiseerde determinatie en 

gevoeligheid. Op basis van optische meting 

van bacteriële groei in reeksen met 

verschillende antibioticaconcentraties 

kan onderscheid gemaakt worden tussen 

gevoelig, intermediate of resistent. 

Ook moleculaire technieken zoals de 

PCR (polymerase chain reaction) zijn in 

opkomst.’ 

Hoewel de invloed van dragerschap van 

of infectie met een resistente bacterie 

niet eenvoudig hard te maken is, is de 

ziektelast van resistentie in Europa zeker 

een indicator voor het effect: circa 

25.000 extra sterfgevallen per jaar en 2,5 

miljoen meer ziekenhuisligdagen. 

Afsluitend benadrukt Ewout Fanoy dat 

diagnostiek en uitbraakbestrijding elkaar 

nodig hebben. En ook buiten het 

ziekenhuis zijn hechte contacten belangrijk. 

Datzelfde geldt voor goede 

voorlichting aan het grote publiek. 

Alarmfase 

Winfred Schop is MPH (Master of Public 

Health) en hoofd van de afdeling Infectieziekten 

van GGD Rotterdam-Rijnmond. 

Hij werkt ruim twee decennia in 

de infectieziektebestrijding. Een van 

zijn indrukwekkendste recente ervaringen 

is de uitbraak van de Klebsiella Oxa- 

48-bacterie in het Maasstad Ziekenhuis 

in Rotterdam. 

‘Onze GGD ontvangt zo’n 1350 individuele 

meldingen per jaar en wordt geconfronteerd 

met circa 120 bacteriële uitbraken’, 

schetst Schop. Tot die reeks 

behoort ook het bericht op 26 mei 2011 

– per fax – van het laboratorium van het 

Maasstad Ziekenhuis: er is een ongebruikelijke, 

multiresistente Klebsiella-bacterie 

aangetroffen bij drie of vier patiënten 

op de afdeling Intensive Care. Bij de 

GGD gingen niet direct de alarmbellen 

rinkelen, vooral omdat het aanvankelijk 

om een intern ziekenhuisprobleem leek 

te gaan. De confirmatietest maakte ech- 

ter duidelijk dat het de Klebsiella Oxa- 

48-bacterie betrof, een unieke stam van 

een resistente bacterie die, voor zover 

bekend, niet eerder in Nederland had 

gecirculeerd. Nader onderzoek bewees 

dat de besmetting niet beperkt was gebleven 

tot de IC maar ook op andere 

afdelingen in het ziekenhuis was aangetroffen, 

en misschien zelfs naar buiten 

was gegaan. Toen ging het snel: media 

en politiek raakten in rep en roer en het 

verdere proces (met als rode draad de 

bestrijding van de uitbraak) kreeg een 

crisisachtig karakter. 

Maatwerk 

Volgens de richtlijnen van de LCI 

(Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding), 

artikel 26 Wet publieke gezondheid, 

hebben ziekenhuizen een 

meldingsplicht aan de GGD bij een ongewone 

toename van besmettelijke ziekten. 

Vooral omdat er sprake kan zijn van 

verspreiding buiten het ziekenhuis en 


er dan ook externe bestrijdingsactiviteiten 

moeten worden ondernomen. 

‘Er waren destijds nog geen geschreven 

GGD-richtlijnen voor dergelijke situaties, 

dus de GGD moest nieuw maatwerk 

leveren’, vertelt Winfred Schop. Daarbij 

stonden vier taken centraal: bestrijding 

van eventuele verspreiding buiten het 

ziekenhuis, afstemming van beleid met 

ketenpartners, contacten met politiek, 

bestuur en voorlichting, en risicocommunicatie. 

De GGD Rotterdam heeft een eigen outbreak 

management team (OMT), bestaande 

uit artsen infectieziektebestrijding, 

verpleegkundigen, management 

en een communicatieadviseur. In de 

periode rond de geconstateerde Klebsiella 

Oxa-48-besmetting was de GGD 

ook deel van het OMT van het Maasstad 

Ziekenhuis, om meer direct inzicht te 

krijgen in de omvang van de uitbraak. 

Bij de GGD zelf kwamen veel ongeruste 

informatieverzoeken binnen, zowel van 

besmette ex-patiënten en hun familieleden 

als van ketenpartners. Deze zijn zo 

veel mogelijk verwezen naar de betreffende 

artsen in het ziekenhuis. 


Testen 

Meer dan veertig patiënten in het Maasstad 

Ziekenhuis werden via afgenomen 

kweken positief bevonden na geconstateerde 

ziekteverschijnselen. Ook alle 

zaalgenoten van deze met de Klebsiella 

Oxa-48-bacterie besmette patiënten werden 

getest op dragerschap. Van deze 

groep van zo’n vierduizend personen 

bleken er meer dan zestig besmet. Het 

betrof mensen die al uit het ziekenhuis 

waren vertrokken; hetzij naar huis, hetzij 

naar een andere instelling. Van het 

geteste personeel (zowel op de IC als op 

andere afdelingen) bleek niemand positief. 

Sinds 18 juli 2011 waren er geen besmettingen 

meer bij gekomen, maar de Klebsiella-uitbraak 

had wel consequenties 

voor het Maasstad Ziekenhuis: verscherpt 

directietoezicht, het aanstellen van een 

interim-directeur en assistentie van microbiologen 

en ziekenhuishygiënisten 

van het Leids Universitair Medisch Centrum. 

Deze extern aangetrokken deskundigen 

wezen bij 3 van 28 besmette overleden 

patiënten de Klebsiella Oxa-48-bacterie 

als oorzaak van het overlijden aan. 

Het geslacht Staphylococcus zijn bacteriën 

die behoren tot de familie Micrococcaceae. 

Het geslacht heeft ongeveer 20 soorten. 

Nuttig netwerk 

Terugkijkend concludeert Winfred Schop 

dat de Klebsiella Oxa-48-uitbraak in het 

Maasstad Ziekenhuis serieus en grondig 

is aangepakt. Niet alleen in de vorm van 

rigoureuze maatregelen binnen het ziekenhuis, 

maar vooral ook door de samenwerking 

buiten de muren van de eigen 

organisatie. ‘Bestrijding van resistente 

bacteriën is geen geïsoleerd ziekenhuisprobleem, 

maar een volksgezondheidskwestie 

op grote schaal waarbij het nodig 

is over de grenzen van de eigen discipline 

te kijken. Voor microbiologen en 

hygiënisten van omliggende ziekenhuizen 

was het regionale microbiologenoverleg 

van de GGD Rotterdam-Rijnmond 

een platform voor de ontwikkeling van 

gezamenlijk beleid.’ 

De groeiende samenwerking tussen de 

humane en veterinaire sector vindt Schop 

eveneens een goede zaak. ‘De bereidheid 

tot internationaal partnerschap komt 

gelukkig ook van de grond. Met de uitbreiding 

van (medisch) toerisme naar 

verre oorden met de bijbehorende ri-

sico’s van verspreiding van resistente 

bacteriën is dat ook bijna een must.’ 

Toekomstgericht 

No action today, no cure tomorrow, luidt het 

motto van Aimée Tjon-a-Tsien, arts en 

projectadviseur bij GGD Rotterdam-Rijnmond. 

Met zo’n zeventig stemkastjes probeert 

zij uit de zaal cijfermatige reacties 

te ontlokken, maar omdat de kastjes ‘at 

random’ zijn uitgedeeld, komt dit programmaonderdeel 

niet helemaal uit de 

verf. De cijfers die Aimée Tjon-a-Tsien zelf 

presenteert liegen er echter niet om. Volgens 

het ECDC (European Centre for Disease 

Prevention and Control) lijden jaarlijks 

zo’n 400.000 mensen aan infecties 

met resistente bacteriën en overlijden 

circa 25.000 mensen hieraan. De hiermee 

gemoeide kosten bedragen 1,5 miljard 

euro. 

Inhakend op de door haar voorganger 

geschetste situatie in het Rotterdamse 

Maasstad Ziekenhuis ziet ook Aimée Tjona-Tsien 

een spilpositie voor de GGD’s. ‘Ondanks 

dat er in Nederland een actief beleid 

tegen antibioticaresistentie wordt 

gevoerd, neemt dit probleem toe. De be- 

ginnende resistentie van de veel voorkomende 

E. coli-bacterie en toename van 

de ESBL (Extended Spectrum Bèta-Lactamase)-producerende 

stammen zijn zorgwekkend. 

Huisartsen, ziekenhuisspecialisten 

en specialisten in ouderengeneeskunde 

worden steeds meer geconfronteerd 

met problemen bij de antibiotische behandeling 

van hun patiënten. De GGD zal 

in toenemende mate een verbindende rol 

moet spelen op het gebied van antibioticaresistentie’, 

voorspelt ze. 

The circle of life 

Veterinair microbioloog en deeltijdhoogleraar 

diergeneeskunde Dik Mevius ziet 

geen duidelijke ESBL-associatie tussen 

mens en dier. Hij erkent wel dat sinds een 

paar jaar ook in de Nederlandse veehouderij 

resistentieniveaus een gevoelig onderwerp 

zijn. ‘Transmissie van dier naar 

mens kan op verschillende manieren 

plaatsvinden, zoals via de voedselketen/ 

vleesconsumptie, door direct contact met 

dieren of door besmetting van het milieu. 

Het antibioticagebruik in de veehouderij 

is hoog, zeker in vergelijking met de humane 

sector. De bezorgdheid over gevol- 

gen voor de volksgezondheid heeft geleid 

tot reductiedoelstellingen.’ 

De focus van Henk Aarts, afdelingshoofd 

Voedsel, Laboratorium voor Zoönose en 

Omgevingsmicrobiologie CIb/RIVM, ligt 

bij groente en fruit, naar zijn zeggen voor 

6 procent verantwoordelijk voor de ziektelast 

(voornamelijk ESBL). ‘Bij verse (gesneden) 

groente en fruit kan de overdracht 

van antibioticaresistente bacteriën 

verlopen via mest of irrigatie met besmette 

waterzuivering.’ Daarbij maakt Aarts 

onderscheid tussen gewassen die groeien 

in of op de grond en boven de grond. Bij 

producten boven de grond is het risico 

een stuk lager. 

Een laatste advies, in het algemeen: ‘Vooral 

verse groenten en fruit blijven eten, 

want dit is gezond!’ 

Nederland-Duitsland 

De confrontatie Nederland-Duitsland laat 

vaker de gemoederen hoog oplopen, maar 

deze keer is het een twijfelachtige eer 

om met de hoogste scores uit de bus te 

komen. Alex Friedrich, microbioloog in 

het Universitair Medisch Centrum Groningen, 

trekt de vergelijking tussen de 


De Streptokokken (Streptococcus) zijn een bacterie-geslacht van Gram-positieve facultatief 

anaerobe kokken. 

gezondheidszorg in ons land en in Noordrijn-Westfalen, 

met 18 miljoen inwoners 

vergelijkbaar met Nederland. ‘De besmetting 

met de MRSA (Meticilline-resistente 

Staphylococcus aureus)-bacterie is daar 

twintigmaal zo hoog als hier. Terwijl de 

rivieren zich niets van de grenzen aantrekken 

en gewoon doorstromen, lijkt die 

bacterie niet over de landsgrenzen te 

gaan.’ 

Als mogelijke oorzaak noemt Alex Friedrich 

de kleinschaligere zorgstructuur in 

Noordrijn-Westfalen. ‘Minder bedden per 

ziekenhuis, dus meer kans op verplaatsing 

van patiënten, met alle risico’s van 

verspreiding van bacteriën van dien.’ En 

een tweede mogelijkheid: ‘De export van 

varkensvlees (met risico van overdracht 

van bacteriën) verloopt van Nederland 

naar Duitsland, en niet andersom.’ De 

wachttijd voor bepaalde ingrepen, zoals 

een heupoperatie, ligt in Duitsland ook 

vele malen lager dan in ons land, maar er 

is in ons buurland dus wel een groter 


risico op besmetting. 

Alex Friedrich pleit voor regionale infectiepreventie 

in de grensstreek: samenwerkingsverbanden 

tussen Duitse en Nederlandse 

GGD’s en ziekenhuizen in een 

gezamenlijke strijd tegen MRSA. 

Euregiokeurmerk 

Tien minuten zijn voor Ellen Stobberingh 

(staflid Bacteriologie in het Academisch 

Ziekenhuis Maastricht) lang genoeg om 

kort en krachtig inzicht te geven in de 

successen van samenwerking in de grensstreek 

tussen België, Duitsland en Nederland. 

Een belangrijke aanleiding voor 

deze samenwerking is dat verschillen in 

antibioticaresistentie de internationale 

uitwisseling van patiënten tussen zorginstellingen 

belemmeren. Verbetering van 

mobiliteit en veiligheid is een gezamenlijk 

streven in de Euregio. 

Stobberingh noemt de verschillende percentages 

van de E. coli-bacterie op de poli 

Urologie en de Intensive Care in respectie- 

velijk Duitsland (8 procent), België (5 procent) 

en Nederland (3 procent). Ook de 

percentages van de multiresistentie (drie 

klassen antibiotica en meer) lopen uiteen: 

België 10 procent, Duitsland 5 procent en 

Nederland 4 procent. 

De regionale ziekenhuizen werkten al 

succesvol samen binnen het MRSA-net. De 

samenwerking is nu uitgebreid in het 

EurSafety Health-net. De voornaamste 

doelstelling is het samenbrengen van 

ziekenhuizen en andere instellingen in 

een kwaliteitskring om patiënten tegen 

multiresistente ziekteverwekkers te beschermen. 

Onder deze noemer zijn grensoverschrijdende 

gemeenschappelijke kwaliteitsdoelstellingen 

vastgelegd, zoals het 

harmoniseren van protocollen over antibioticagebruik. 

Deelnemers die hieraan 

voldoen, worden beloond met een euregionaal 

kwaliteits- en transparantiekeurmerk. 

En dan is het lunchpauze, met alle 

risico’s van dien.

Rob van den Dool 

(Maasstad Ziekenhuis): 

‘Loyaliteit is 

mijn drijfveer’ 

Manipulatie: het kan ook jou overkomen! 

Crosslinks tussen OK en Schiphol 

KATERN VOOR LEIDINGGEVENDEN VAN OPERATIEAFDELINGEN

Donderdag 27 en vrijdag 28 september 2012 

Woudschoten Conferentiecentrum, Zeist 

Meer informatie en inschrijven op 

www.congresscompany.com of www.nvlo.nl. 

22 OK MANAGEMENT JULI 2012 

JAARCONGRES 

Thema: ‘De weerbarstige managementpraktijk’ 

Wat ze je vergaten te vertellen toen je leidinggevende werd 

Met onder andere de volgende sprekers: 

Patrick van Veen (bioloog en apendeskundige): 

Apenstreken op de werkvloer. 

Jef Staes (expert op het vlak van business- en 

cultuur innovatie): 

Culturele verandering in organisaties. 

Joop Hazenberg (netwerkgeneratie): 

Dit wordt binnenkort je collega (of medewerker of baas). 

Prof. dr. ir. Iteke Weeda (socioloog): 

Waarom mannen zo lomp zijn – en vrouwen niet tegen kritiek 

kunnen. 

Snel op de 

OK nieuws.nl 

hoogte met 

Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks: 

het laatste nieuws filmpjes achtergrondverhalen agenda weblog Paul Meijsen mijn dag vacatures 

Dé nieuwssite voor or de OK: van operatieassistent tot 

anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg. . 

Meld u aan voor de 

gratis nieuwsbrief. 

Dan ontvangt u het 

laatste oknieuws vanzelf 

in uw mailbox!

Grenzeloos 

OK Management 

Tja, Europa staat momenteel weer volop 

in de belangstelling. Is het niet voor 

wat betreft de zorg dan wel wat betreft 

de politiek. De discussies over wat Europa 

ons nu heeft gebracht en opgeleverd 

staan tegenover de vraag wat het ons 

kost. Feit is dat we veel rijker zijn dan 

pakweg 20 jaar geleden. Dat we grenzeloos 

kunnen reizen, kopen en werken. 

Als het lastig wordt is de mens geneigd 

om vooral naar de ander te kijken. U 

NVLO-informatie 

De NVLO is dé professionele en ondernemende 

beroepsvereniging voor leidinggevenden op de 

operatieafdeling. 

De vereniging stelt zich tot doel om de communicatie 

tussen leidinggevenden van operatieafdelingen 

te bevorderen, informatie te verstrekken, op 

persoonlijk en juridisch vlak te ondersteunen, en 

onderwijs en managementtraining te geven. De 

NVLO heeft de status van beroepsvereniging. 

Voordelen lidmaatschap: 

-Acht keer per jaar het vakblad OK Operationeel 

gratis thuisbezorgd. OK Operationeel bevat ieder 

nummer een managementkatern van minimaal 

acht pagina’s, waarin het vak van leidinggevende 

OK, de toepassingen van leiderschap en 

de diversiteit van de beroepspraktijk in beeld 

worden gebracht. Het katern brengt inspiratie, 

professionalisering, visie, verbondenheid en de 

mogelijkheid om kennis en ervaring te delen met 

collega-leidinggevenden OK. 

-Korting op het jaarlijkse congres. Een unieke 

gelegenheid om te netwerken en je kennis te 

verbreden. 

kent het wel, het oer-Hollandse zwartepietenspel. 

Op de OK kent u het ook, 

als de ingreep niet goed lukt ligt het 

overal aan behalve aan de operateur 

zelf … Ander voorbeeld: als er slecht 

beeld uit de monitor komt ligt het aan 

de monitor … Uiteraard zijn er uitzonderingen 

op deze regel. Het heeft alles 

te maken met verantwoordelijk durven 

te zijn en volwassen gedrag. 

Ik schrijf dit stukje om u ervan te 

overtuigen dat u op 26 juni a.s. mee 

kunt praten over een belangrijk onderwerp: 

het tekort aan personeel op 

de OK. Zoals u weet heeft een onderzoek 

plaatsgevonden naar dit tekort. 

U heeft het ongetwijfeld ingevuld via 

internet. De resultaten worden op 26 

juni gepresenteerd, maar vooral is dit 

onderzoek, en de resultaten daarvan, 

aanleiding om met elkaar in debat te 

gaan over de status quo in de verschillende 

ziekenhuizen, de oplossingen 

van tekorten op de OK en de inzet van 

buitenlands personeel op de OK. 

-Minimaal eenmaal per jaar een themadag waarbij 

een professioneel onderwerp centraal staat. 

-Verder is de NVLO actief op het gebied van contacten 

met het bedrijfsleven, diverse overheidsinstanties 

en andere belangrijke instanties die 

vormgeven aan de operatieve zorg in Nederland. 

Lid worden: 

Elke leidinggevende die op de operatieafdeling 

werkt binnen één van de drie disciplines 

chirurgie, anesthesie of recovery en een formele 

benoeming heeft, kan lid worden van de 

vereniging. Lid worden kan via de website van 

de NVLO. Surf naar www.nvlo.nl. De kosten 

voor het lidmaatschap bedragen € 150,00 per 

jaar. Deze kosten worden door middel van automatische 

incasso geïnd. Het lidmaatschap is 

persoonlijk en loopt van 1 januari tot en met 31 

december. 

Lidmaatschap opzeggen? 

Mail naar info@nvlo.nl. Opzegging van het lidmaatschap 

uiterlijk twee maanden voor de start 

van het nieuwe kalenderjaar. 

Want het is toch bijzonder dat de IGZ 

eraan te pas moest komen om het probleem 

van buitenlands OK-personeel 

te onderzoeken. Het is toch bijzonder 

dat in ons tweetafelsysteem alleen 

door ons opgeleid personeel hier adequaat 

kan werken? Zijn wij dan beter 

dan anderen? Vraagt u dat eens aan de 

IGZ als ze voor het zoveelste TOP-onderzoek 

langskomen… Verliezen we 

hier meer mensen op de operatiekamer 

dan in andere landen? En weten 

wij als OK-personeel dat dan? 

U begrijpt het al. De Lagerhuissessie 

op 26 juni wordt leuk en dynamisch. 

Vooral als u komt. Want u heeft ongetwijfeld 

een mening over de OK, de 

zorg en Europa en dan vooral in die 

combinatie. Neemt u vooral veel personeelsleden 

en collega’s mee? Komt 

de discussie eens buiten de OK… 

Eduard Monteban 

Voorzitter NVLO 

emonteban@nvlo.nl 

Bestuur: 

Eduard Monteban, 

Voorzitter 

emontenban@nvlo.nl 

06-54 73 67 42 

Christa Tigchelaar, 

Secretaris en 

penningmeester 

info@nvlo.nl 

06-305 109 12 

Jan Bronts, Website 

jbronts@nvlo.nl 

06-54 68 26 43 

Jeannette Ronchetti, 

Redactie 

(Zie onder redactie OK 

Management-katern) 

Mimoen Ahmidi, 

Sponsoring en 

marketing 

06-22 77 88 72 

Redactie OK 

Management-katern: 

Menno Goosen, 

Bladmanager 

okmanagement@ 

y-publicaties.nl 

020-520 60 77 

Marianne van Dongen, 

Redactie 

okmanagement@ 


Jeannette Ronchetti, 

Redactie en 

bestuurslid NVLO 

jronchetti@nvlo.nl én 

okmanagement@ 


06-55 73 33 11 

OK MANAGEMENT JULI 2012 23

24 OK MANAGEMENT JULI 2012

Rob van den Dool (Maasstad Ziekenhuis): 

Rob van den Dool had geen vooropgezet plan om leidinggevende te worden. Via het go with the flow- 

principe en zelfkennis kwam hij uiteindelijk terecht in zijn huidige functie als zorgmanager operatieafdeling 

in het Maasstad Ziekenhuis. Hier kreeg hij onder meer te maken met de uitbraak van de Klebsiella 

Oxa-48-bacterie. 

Tekst: Linda van Pelt | Foto’s (inclusief themacover): Eric van Nieuwland 

De besmetting in het Maasstad Ziekenhuis betrof een 

unieke stam van een resistente bacterie. Nooit eerder 

had deze in Nederland gecirculeerd, voor zover bekend. 

Een primeur zonder glamoureuze allure. Rob van den Dool 

beseft het maar al te goed: aan de naam Maasstad Ziekenhuis 

kleeft voor langere tijd een ‘zweem met negatieve lading’. ‘Maar 

we moeten vooruit: nog striktere regels naleven om dit in de 

toekomst absoluut te voorkomen!’ 

Het Rotterdamse ziekenhuis werd geconfronteerd met een 

keten van gebeurtenissen die hun sporen hebben nagelaten: 

verscherpt toezicht door de Inspectie voor de Gezondheidszorg, 

vertrek van de voorzitter van de raad van bestuur, aanstellen 

van een interim-directeur, en assistentie van externe microbiologen 

en ziekenhuishygiënisten. ‘Zo’n ingrijpende gebeurtenis 

straalt uit naar de hele organisatie. De saamhorigheid binnen 

ons ziekenhuis is erdoor vergroot, en gelukkig hebben we met 

z’n allen genoeg veerkracht om de toekomst met vertrouwen 

tegemoet te zien. Het was voor alle betrokkenen een vreselijke 

ervaring, maar heeft ook de welwillendheid voor een nieuwe, 

nog striktere werkwijze in ons ziekenhuis in een stroomversnelling 

gebracht. Er was geen enkele ruimte meer voor discussie’, 

bewijst Rob van den Dool zijn vermogen om zich ondanks alle 

misère te focussen op positieve zaken. 

GO WITH THE FLOW 

Van den Dools loopbaan verliep ook min of meer via het go with 

the flow-principe. Veel carrièresprongen gebeurden op uitnodiging 

van anderen. Zelf had hij niet het vooropgezette doel om 

Portret 

‘Loyaliteit is mijn drijfveer’ 

leidinggevende te worden. Na de hbs-a lag een studie rechten, 

economie of talen voor de hand, maar als zeventienjarige deed 

Rob van den Dool in 1971 eerst mee aan een uitwisselingsprogramma 

met de Verenigde Staten. 

Dat betekende een jaar meedraaien als senior op een high school 

én als lid van zijn gastgezin in Ohio, in het middenwesten van 

Amerika. ‘Ik kwam terecht in een klein dorpje onder Michigan 

en moest erg wennen aan de conservatieve cultuur daar. Het 

wekelijkse kerkbezoek was mij van huis uit onbekend.’ 

Ook het fanatieke sportbeleid was een nieuw fenomeen voor 

de jonge Van den Dool, maar daarmee had hij minder moeite. 

‘In Nederland had ik veel gezwommen, dus lid worden van het 

zwemteam leek me een leuke uitdaging. Toen het er zo fanatiek 

aan toe begon te gaan dat mijn gezondheid eronder ging lijden, 

ben ik overgeschakeld op honkbal.’ 

Hoewel hij op het Amerikajaar terugkijkt als interessante blikverruiming, 

voelde terugkeer naar Nederland als thuiskomen. 

‘Ik zou daar niet altijd willen wonen, zeker niet in de regio 

Ohio, die in mijn ogen nogal kleinburgerlijk was. Bovendien 

moet je in de Verenigde Staten ergens in uitblinken, hetzij in 

sport, hetzij intellectueel. Competitie is onlosmakelijk verbonden 

met de cultuur, maar zelf ben ik van nature niet zo competitief 

ingesteld.’ 

HECHTE CONTACTEN 

Gevoelsmatig was het toen tijd geworden voor een academische 

opleiding: economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. 

Het eerste jaar verliep vlot, maar daarna gingen verwachting en 


ealiteit steeds verder uiteenlopen. ‘Ik had de grootste moeite 

om de leerstof in mijn hoofd te krijgen, vooral omdat die me 

niet boeide. Halverwege het derde jaar – in 1975 – ben ik overgeschakeld 

op iets waarover ik positieve berichten had gehoord 

van een goede vriendin: een inserviceopleiding verpleegkundige 

A in het Zuiderziekenhuis Rotterdam, waar de combinatie studeren 

en werken me meteen financieel zelfstandig maakte.’ 

Het laatste jaar van de opleiding werkte Van den Dool op de 

afdeling Spoedeisende Hulp en in de gipskamer. De combinatie 

van zorg en techniek (apparatuur, monitoring, de fysiologie 

van het menselijk lichaam) sprak hem het meest aan. Ook het 

samenwerken met een rijke schare aan professionals in de operatiekamer 

vond hij aantrekkelijk. ‘Het Zuiderziekenhuis was 

een gemeente- en opleidingsziekenhuis, en het opbouwen van 

hechte teamworkcontacten met de assistent-specialisten verliep 

in een ongedwongen, informele sfeer.’ 

EDUCATIEF TEKSTWERK 

Nog volledig in de studieflow deed Rob van den Dool aansluitend 

de opleiding tot anesthesiemedewerker. Begin jaren tachtig 

begon hij als gediplomeerd anesthesiemedewerker, nog steeds in 

het Zuiderziekenhuis. ‘Die periode was ook een kennismaking 

met leidinggeven, vooral in de rol van waarnemer voor het toenmalige 

hoofd Anesthesie.’ 

En nog was er voldoende energie over voor het vertalen van 

een Amerikaans anesthesieboek. Van den Dools drijfveer was 

persoonlijk. ‘Tijdens mijn opleiding tot anesthesiemedewerker 

was er eigenlijk maar één goed Nederlandstalig studieboek. 

Dat harde gegeven was voor Uitgeverij de Tijdstroom een goede 

reden om met mij in zee te gaan. Een jaar lang werkte ik ieder 

weekend om ruim vijfhonderd pagina’s te vertalen. Het was een 

intensief project, maar ik vond het ook zeer interessant om het 

hele proces dat voorafgaat aan het tot stand komen van een boek 

van nabij mee te maken.’ 

KARAKTERKENNISMAKING 

Rob van den Dool raakte ook op een andere manier betrokken 

bij kennisoverdracht. Kort na de afronding van zijn anesthesiestudie 

werd hij gevraagd voor de begeleiding van leerlingen en 

het verzorgen van praktijklessen. Dit mondde in 1983 uit in een 

baan als hoofd van de Regionale opleiding operatie- en anesthesieassistenten 

in het St. Clara Ziekenhuis in Rotterdam. 

Toen volgde een stap met minder gelukkige afloop: de switch 

naar het bedrijfsleven. In 1985 werd Van den Dool als hoofd Verkoop 

binnendienst verantwoordelijk voor onder meer de telefonische 

verkoop en klachtenbehandeling van orthopedische en 

traumatologische implantaten en instrumenten. Wat een definitieve 

switch had kunnen zijn, bleef beperkt tot een uitstapje van 

een jaar. ‘Ik ben duidelijk niet commercieel genoeg, kan mezelf 


niet enthousiasmeren met succesvolle verkoopcijfers. Ik kijk nu 

wel wat genuanceerder naar vertegenwoordigers van commerciele 

firma’s die naar het ziekenhuis komen om producten te verkopen, 

omdat ik weet wat er zich achter de schermen afspeelt. 

Evengoed zou ik nooit hoofd Inkoop kunnen worden, want er 

schuilt geen harde onderhandelaar in mij.’ Na kennismaking 

met de ‘softe en a-commerciële’ kant van zijn karakter keerde 

Rob van den Dool vol overtuiging terug in de ziekenhuiswereld. 

PROMOTIE 

In 1986 begon Van den Dool als anesthesiemedewerker in 

Ziekenhuis Eudokia in Rotterdam. Een jaar later werd hij hier, 

als hoofd van de operatieafdeling, verantwoordelijk voor onder 

andere personeels- en operatieplanning, bedrijfsvoering en materiaal- 

en apparatuurbeheer. Er stonden in die tijd drie Rotterdamse 

ziekenhuizen (Bergweg-, Eudokia en Van Dam Bethesda) 

op de nominatie voor sluiting en verhuizing naar twee nieuwbouwlocaties: 

het IJsselland Ziekenhuis in Capelle a/d IJssel en 

het Ruwaard van Putten Ziekenhuis in Spijkenisse. 

Na het fusietraject en een uitvoerig sociaal plan voor alle medewerkers 

kwam Rob van den Dool terecht in het Ruwaard van 

Putten Ziekenhuis. Van 1990 tot 1993 eerst als hoofd Behandelcentrum, 

met zo’n 75 medewerkers (operatieafdeling, behandelpolikliniek, 

spoedeisende hulp, dagverpleging, centrale 

sterilisatieafdeling) onder zijn supervisie. 

Na een nieuwe reorganisatieronde promoveerde hij in 1993 tot 

hoofd Ambulante zorg. In deze rol kreeg hij de verantwoordelijkheid 

voor het opstellen van de begroting en het jaarplan, en voor 

beheer en bewaking van het budget. Als lid van het managementteam 

adviseerde hij de directie op het vlak van ziekenhuisbeleid, 

bedrijfsvoering, personeels-, middelen- en opleidingsbeleid. 

Ook deelname aan commissies en overleggroepen behoorde 

tot zijn takenpakket: materiaaladviescommissie, OK-commissie, 

arbocommissie, stuurgroep Nieuwbouw, ruimtecommissie, medischdossier- 

en registratiecommissie en opnamecommissie. 

Tevens trad hij op als secretaris van de klachtencommissie. 

TIJD VAN BEZINNING 

Het uitdagende van deze nieuwe functie verdween in de loop 

der tijd steeds meer naar de achtergrond door de lastige positie 

waarin Rob van den Dool zich gevoelsmatig bevond. 

‘Ik voelde me min of meer gemangeld. In die periode liep ik 

herhaaldelijk tegen grenzen aan. Vooral die van mijn eigen gezondheid. 

Dat laatste was voor mij het signaal om mijn functie 

neer te leggen.’ 

Via een outplacementtraject bezon Van den Dool zich op zijn 

toekomst. ‘Zeker geen gemakkelijke periode, maar misschien 

wel de leerzaamste van mijn hele loopbaan. Ik moest nadenken 

over zowel mijn sterke als mijn zwakke punten, en dat was

ehoorlijk confronterend. In mijn laatste positie werkte ik dicht 

op de raad van bestuur, maar voor mijn idee op te grote afstand 

van het primaire proces. Leidinggeven zonder voeling met de 

werkvloer bleek voor mij duidelijk niet de manier.’ Die tijd van 

bezinning maakte hem nogmaals duidelijk waar zijn voorliefde 

ligt: bij inhoud en betrokkenheid. 

NIEUWE PERSPECTIEVEN 

De gewenste managementpositie dicht op het primaire zorgproces 

vond Van den Dool in 1997 in het Nijmeegse Canisius-Wilhelmina 

Ziekenhuis. Acht jaar achtereen was hij hier manager 

bedrijfsvoering van de operatieafdeling. De kans om bedrijfskunde 

te gaan studeren aan de Radboud Universiteit heeft hij 

met beide handen aangegrepen. 

‘Enerzijds om een einde te maken aan de frustratie dat het me 

niet was gelukt een universitaire studie af te ronden’, meldt hij 

met lichte zelfspot. ‘In de jaren tachtig had ik al mijn propedeuse 

Nederlands recht behaald en alle verplichte doctoraalvakken 

Nederlands recht afgerond aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. 

Anderzijds wilde ik deze bedrijfskundige studie ook volgen 

vanuit loopbaanperspectief. Ik zag (en zie nog steeds) een sterke 

toename van academisch geschoolde professionals op zorgmanagerposities 

en realiseerde me dat ik, als ik mijn positie wilde 

handhaven, moest investeren in mijn eigen kennis. Zo’n studie 

geeft je financiële, organisatorische en marketingtools die je 

goed kunt gebruiken.’ 

Motivatie leidt tot resultaten, en in 2005 ontving Rob van den 

Dool de doctoraalscriptieprijs voor zijn scriptie over doorlooptijden 

op de operatieafdeling; oorzaken en gevolgen van vertragingen 

in verschillende fasen in het operatieproces. 

DICHTERBIJ 

De acht jaar pendelen tussen zijn woonplaats in De Hoeksche 

Waard en Nijmegen begon zijn tol te eisen. En na lang overwegen 

meldde Rob van den Dool zich bij een headhunterbureau 

met de mededeling dat hij ‘in de markt’ was voor een baan in de 

regio Rotterdam. 

Snel daarop volgde een aanbod. Dat creëerde een aarzeling toen 

Van den Dool hoorde dat in de betreffende organisatie in de 

zeven voorgaande jaren een groot aantal OK-managers vertrokken 

was. ‘Dat leek me een te hoog afbreukrisico.’ Bij het tweede, 

nu wat dringender, verzoek nam hij het aanbod alsnog in overweging 

en zei ja. 

En zo werd hij vanaf 2006 als OK-manager nauw betrokken bij de 

samenvoeging van Zuiderziekenhuis en Clara Ziekenhuis tot het 

nieuwe Maasstad Ziekenhuis. ‘De integratie van twee OK-complexen 

biedt veel mogelijkheden. Onze afdeling bestaat uit tien 

klinische operatiekamers, een dagopname-OK en een brandwonden-OK. 

Met zo’n 150 medewerkers worden er ongeveer 18.000 

operaties per jaar uitgevoerd. Wij zijn bovendien een robotexpertisecentrum 

(in urologie, gynaecologie en chirurgie), een vaatcentrum 

(wij beschikken over een hybride OK) en we doen veel 

bariatrische en plastische pols-handchirurgie. Ook traumatologie 

en brandwondenchirurgie behoren tot onze specialisaties.’ 

CIRCLE OF LIFE 

Zijn aantreden bij het Maasstad Ziekenhuis voelde ook een 

beetje als thuiskomen. ‘Bij een van de fusiepartners – het Zuiderziekenhuis 

– ben ik mijn verpleegkundige carrière ooit gestart. 

Er is uiteraard veel veranderd in de loop der jaren: richtlijnen, 

protocollen, procedures en ook meer externe druk tot efficiency 

en kostenreductie. Kwaliteitseisen zijn verder aangescherpt, en 

de technische ontwikkelingen gaan in sneltreinvaart. Toch vind 

ik de medische sector nog steeds een aantrekkelijke branche.’ 

Van den Dool is nu 58 en hoopt zeker tot zijn 62ste te blijven. 

‘Ik heb dan veertig werkzame jaren achter de rug, waarvan zo’n 

dertig als leidinggevende.’ Helemaal niets meer doen lijkt hem 

geen aanlokkelijk perspectief. ‘Als ik dan nog gezond van lijf en 

leden ben, zou ik graag als interim-manager actief zijn voor een 

paar dagen per week. Liefst wel bij één organisatie, want jobhoppen 

en mijn aandacht verdelen over diverse ziekenhuizen past 

niet bij mijn karakter. Loyaliteit, me verbinden op structurele 

basis, is mijn persoonlijke drijfveer. Dat is me tijdens mijn werkzame 

leven wel duidelijk geworden.’ 

Vanuit die levensinstelling gaat Van den Dool in augustus zijn 

Amerikaanse gastgezin opzoeken. ‘Er komt een reünie van mijn 

high school. Als ik dan toch in de Verenigde Staten ben, wil ik 

ook deze mensen graag even “live” ontmoeten. Al die jaren hebben 

we contact gehouden, weliswaar niet heel intensief, maar 

we zijn elkaar niet uit het oog verloren. Een bewuste keuze.’ 


Arts/neurobioloog Ronald Siecker schreef een boek over manipulatie 

‘Wees op je hoede!’ 

Een manipulator op de afdeling kan veel schade veroorzaken. Gelukkig bent ú 

niet te manipuleren – dacht u. ‘Iedereen is een potentieel slachtoffer’, weet arts 

en neurobioloog Ronald Siecker. Hij schreef een boek over manipulatie en de 

mogelijkheden om je daartegen te verweren. 

Tekst: Linda van Pelt | Illustratie: Shutterstock 

Met zijn boek Manipulatie, van marionet tot regisseur wil 

Ronald Siecker de lezer helpen zich te wapenen tegen 

manipulatie. De arts en neurobioloog beschrijft hierin 

allerhande manipulatieve technieken, en tips om deze zo snel 

mogelijk een halt toe te roepen. De 20 hoofdstukken en 360 

pagina’s van Manipulatie, van marionet tot regisseur staan boordevol 

met voorbeelden van manipulatie. Van lichte vergrijpen waaraan 

iedereen zich wel eens bezondigt tot ernstige delicten in de sfeer 

van chantage en indoctrinatie. Maar het boek besteedt vooral 

ook aandacht aan contramanipulatie, met tips en tricks om beter 

bestand te zijn tegen manipulatieve technieken. 

JE LATEN INPAKKEN 

Toen hoogleraar cognitieve en sociale psychologie Diederik 

Stapel onderzoeksgegevens bleek te hebben gemanipuleerd 

(vervalst!), werd dat scherp veroordeeld. Maar lang niet altijd 

is manipulatie zo ernstig dat het predicaat ‘valsheid in geschrifte’ 

erop van toepassing is. Politici, verkopers, managers, 

therapeuten en coaches maken stuk voor stuk gebruik van 

manipulatie. Vakgebieden als de reclame kunnen zelfs niet 

zonder. Siecker: ‘De grens tussen manipulatie en alledaags, 

algemeen geaccepteerd gedrag zit hem vooral in twee punten: 

hoe ver is iemand bereid te gaan en hoe sterk benadeelt hij de 

mensen die hij manipuleert?’ Het lastige is dat manipulators 

hun gedrag goed camoufleren. ‘Vaak kom je er pas laat achter 

dat iets wat eerst nog acceptabel leek, eigenlijk veel verder 

gaat’, vertelt Siecker. ‘Mogelijk kun je dit sneller ontdekken als 

je weet dat iemand de grenzen van de moraal al eerder heeft 

opgerekt. De kans dat iemand manipulatief gedrag herhaalt is 

namelijk groot.’ 


HAND BOVEN HET HOOFD 

Manipulatie is een onderwerp dat Siecker van nature interesseert. 

Met een verleden als arts in de psychiatrie en in de Bijlmerbajes, 

en als bedrijfsarts in de sociale werkvoorziening, kan hij bovendien 

putten uit een breed scala aan praktijkervaringen. ‘Maar 

manipulatie kan zich in elk bedrijf en elke organisatie voordoen’, 

vertelt Siecker. Hij herinnert zich nog het ‘verborgen’ verbond 

tussen medewerkers in een bedrijf. Hun relatief kleine afdeling 

presteerde al jaren beneden niveau. Toen Siecker om advies werd 

gevraagd, ontdekte hij al snel dat het klagen over de hoge werkdruk 

niet realistisch was. ‘Door met z’n allen systematisch te 

simuleren dat harder werken niet tot de mogelijkheden behoorde, 

konden ze zich als groep tijdenlang aan taken onttrekken die tot 

de normale functie-uitvoering behoorden. De zes collega’s hielden 

elkaar voortdurend de hand boven het hoofd, bijvoorbeeld tijdens 

functioneringsgesprekken’, belicht hij de hier gevoerde strategie. 

‘Zo was de werkgever jarenlang bezig om de problemen met de 

werkdruk op te lossen terwijl het er eigenlijk rustiger was dan 

op de andere afdelingen. Pas als een werkgever dit doorheeft kan 

hij dat ingesleten patroon doorbreken.’ Het vereist niet per se een 

bovengemiddelde intelligentie om goed te kunnen manipuleren. 

Eerder een zekere mate van ‘slimheid’ om te kunnen inschatten 

welke manipulatieve tactiek in een bepaalde situatie de meeste 

kans van slagen heeft. 

LEVENSGEVAARLIJKE SITUATIES 

Ook in de gezondheidszorg komt manipulatie voor. ‘Er zijn patiënten 

die hun behandelaars onder druk zetten met valse beschuldigingen 

van aanranding of erger. Als iemands dossier een patroon 

van valse beschuldigingen laat zien, is het belangrijk je hiertegen

in te dekken door altijd in gezelschap van een collega met deze 

patiënt te praten.’ Zeker in de medische sector kan manipulatie tot 

levensgevaarlijke situaties leiden. Siecker vertelt over een ervaring 

in een ziekenhuis waar hij zijdelings betrokken was bij onvrede 

op de werkvloer. ‘Toen een van de artsen een totaal verkeerde 

inschatting had gemaakt over de behandelwijze van een patiënt, 

spraken de verpleegkundigen af dit te laten gebeuren. Welbewust 

namen zij gezamenlijk het besluit hem niet te corrigeren, omdat 

ze hem op deze manier “een lesje wilden leren” voor zijn jarenlange 

oncollegiale en autoritaire gedrag.’ Hoewel Siecker deze 

gedachtegang enigszins kon begrijpen, heeft hij alles in het werk 

gesteld om deze beslissing te doorkruisen. ‘Doorgaan op deze weg 

had de dood van een patiënt kunnen betekenen, en dat is uiteraard 

een prijs die nooit betaald mag worden. Over mijn lijk!’, stelt 

hij ferm. ‘Manipulatie is nooit goed te praten, maar zeker niet in 

een werkomgeving waar mensenlevens in het geding zijn. Dat mag 

absoluut niet gebeuren. Je moet elkaar blind kunnen vertrouwen.’ 

VALKUILEN 

Een kracht van bijna alle manipulators is mensenkennis. 

‘Logisch’, redeneert Siecker. ‘Want dit is de basisvoorwaarde om 

iemand te kunnen bespelen. Er zijn talloze manieren om keuzes 

en beslissingen van mensen subtiel te beïnvloeden. Een simpele 

tactiek is vleien en iemand in een goede stemming brengen. Als je 

een stap verder gaat, kun je iemand ook geschenken geven en zo 

proberen te paaien. Voer je dit op naar een hogere graad, dan ben 

je iemand aan het omkopen. En zo loopt alles op in gradaties, tot 

en met indoctrinatie en chantage aan toe.’ 

Een manipulator stemt zijn strategie af op iemands karakter, 

is Sieckers ervaring. Ook denkt de auteur dat iedereen een 

potentieel manipulatieslachtoffer is. ‘Bij de een werkt een andere 

methode dan bij de ander, maar we hebben allemaal onze 

zwakke plekken. Van zo’n zwakke plek maakt de manipulator 

misbruik.’ Wie zich bewust is van de eigen valkuilen, kan 

zichzelf beter beschermen, weet Siecker. Mogelijke valkuilen 

behandelt hij in het tweede gedeelte van het boek, met gerichte 

tips en aanwijzingen voor contramanipulatie. ‘Wees op je 

hoede’, adviseert hij. Specifiekere verdedigingsmechanismen 

beginnen bij het (h)erkennen van je eigen zwakheden. Deze 

lopen uiteen van gebrek aan zelfvertrouwen of weinig eigenwaarde 

tot een groot verantwoordelijkheidsgevoel of een sterke 

beschermingsdrang. Denken dat jijzelf nooit zult worden gemanipuleerd 

is het grootste risico. ‘Juist als je denkt: ik sta stevig 

in mijn schoenen, dat gaat mij niet gebeuren, bevind je je in 

de gevarenzone. Je valt namelijk altijd in de valkuil die je niet 

ziet.’ Een van de punten die bij de contramanipulatie ter sprake 

komen, is de schijnbare ongevoeligheid van manipulators. Ze 

houden tenslotte geen rekening met andermans gevoelens en 

wensen. Siecker: ‘Het hoeft ze ook helemaal niet te interesseren 

dat we hun gedrag niet prettig vinden. Maar ze zijn wel degelijk 

ergens gevoelig voor, namelijk voor het doel dat ze willen bereiken. 

Degene die gemanipuleerd wordt heeft dat doel in handen. 

Logisch, want anders hoefde de manipulator al die moeite niet 

te doen. Die situatie biedt kans voor tegenzetten.’ 

CV’S CHECKEN 

Iets waarover Siecker zich verbaast, is dat rond sollicitatieprocedures 

niet strikt wordt gecheckt wat iemands achtergrond 

is. ‘Cv’s worden vaak “opgeklopt” en evengoed wordt de inhoud 

simpelweg voor kennisgeving aangenomen. Waarom wordt niet 

vaker de moeite genomen om te controleren of het ook werkelijk 

klopt?’, uit hij zijn verbijstering. ‘Sterker nog: als later blijkt dat 

de sollicitant wat in zijn voordeel heeft overdreven, wordt dat nog 

wel gewaardeerd, ook omdat dit gedrag wordt beschouwd als bewijs 

van gedrevenheid. Maar daarbij wordt over het hoofd gezien 

dat list en bedrog kunnen uitmonden in een storend patroon, 

met negatieve effecten op de werksfeer. Eén manipulator op de afdeling 

kan veel schade veroorzaken en het kost de baas gigantisch 

veel tijd om de schade te beperken. Terwijl met wat meer achtergrondinformatie 

veel ellende had kunnen worden voorkomen.’ 

SUBTIELE SCHAAKMAT 

Ook is het verstandig zo veel mogelijk te registreren in het personeelsdossier. 

‘Dan hoeft bij overplaatsing van de medewerker 

of het aantreden van een nieuwe leidinggevende niet opnieuw 

het wiel uitgevonden te worden’, meldt Siecker praktisch. ‘Met 

zo’n persoonlijke “gebruiksaanwijzing” achter de hand is de 

kans dat werkleiders zich tegen elkaar laten uitspelen al flink 

gereduceerd. Elkaar informeren vormt de basis van een goede 

contratechniek.’ Tot slot nog een belangrijk advies: ‘Blijf alert, 

maar laat nooit merken dat je de trucs van de manipulator doorhebt. 

Daarmee maak je hem alleen maar slimmer en geslepener. 

Manipulatie is te vergelijken met een schaakspel. Daadwerkelijke 

winst bereik je alleen als je erin slaagt de manipulator op subtiele 

wijze schaakmat te zetten.’ ■ 


Hoe Liesbeth haar baan had kunnen behouden 

Manipulatie op de OK 

Interim-OK-manager Liesbeth komt ernstig in de problemen door een manipulerende 

operatieassistent. Hoe had ze dat kunnen voorkomen? Arts en neurobioloog Ronald 

Siecker – schrijver van Manipulatie, Van marionet tot regisseur – geeft advies. 


De namen van de OK-manager, de operatieassistent en de regio van het ziekenhuis zijn gefingeerd. Delen van de casus zijn 

waar gebeurd. De persoon op de foto is een model en heeft geen verband met de casus. 

Casus 

Liesbeth is sinds een klein halfjaar interim-OK-manager bij 

een middelgroot ziekenhuis in het oosten van Nederland. 

Hoewel ze erg veel ervaring en mensenkennis heeft, heeft 

ze niet vaak iemand als Jesse ontmoet. Jesse is een charmante 

jonge operatieassistent van 22, en de hele afdeling is dol op hem. 

Met name onder de dames scoort hij hoge ogen. Niet alleen door 

zijn uiterlijk, maar ook door zijn zeer collegiale omgang. Hij is 

nooit te beroerd om koffie mee te nemen, of een collega die in 

een echtscheiding ligt een hart onder de riem te steken. Bovendien 

is hij het zonnetje in huis. Altijd vrolijk, vriendelijk en 

opgewekt. Toch zijn er wel wat negatieve zaken die Liesbeth als 

buitenstaander al snel opmerkt, terwijl de rest van het team er 

blijkbaar geen enkele aanstoot aan neemt. Zo instrumenteert 

Jesse bijna nooit bij grote, zware ingrepen, terwijl hij toch met 

glans zijn opleiding tot operatieassistent heeft afgerond. Het 

liefst instrumenteert hij bij overzichtelijke, kleine ingrepen zoals 

bij oogheelkunde of kaakchirurgie. Ook het omlopen is een 

van zijn favoriete taken. Vaak is hij erg lang weg als hij naar het 

magazijn moet omdat hij dan tussendoor een sigaretje rookt. 

Maar er is niemand die er iets van zegt. 


ALARMBELLEN 

Bijzonder is ook dat het Jesse altijd lukt om vrij te krijgen. 

Hoe druk het ook is. Er is altijd wel een collega die zijn dienst 

wil overnemen. Zelf neemt hij eigenlijk nooit diensten over 

voor zijn collega’s, maar dat lijkt alleen Liesbeth op te vallen. 

Liesbeth besluit paal en perk te stellen aan dit gedrag, en de 

eerstvolgende keer dat Jesse zijn rooster wil omgooien nee te 

zeggen. Lang hoeft ze hier niet op te wachten, want de volgende 

week is het weer raak en staat Jesse in haar kantoortje. 

Maar dit keer heeft hij een goede reden: hij moet naar de begrafenis 

van zijn ‘lievelingstante’. Dit woord laat bij Liesbeth 

alle alarmbellen afgaan. Ze ervaart een flashback. ‘Had jij toen 

ik hier net werkte niet ook al een begrafenis van je lievelingstante?’ 

Als door een wesp gestoken draait Jesse zich om. Van de 

vriendelijke oogopslag die hij normaal heeft, is weinig meer 

over. ‘Wat probeer jij nu te insinueren? Dat ik een partijtje sta 

te liegen over zoiets? Daar ga ik werk van maken! Hoe haal je 

het in je hoofd om mij van zoiets te beschuldigen! Hier krijg 

je spijt van!’ Met grote passen beent hij weg, de deur met een 

knal achter zich dichtgooiend.

Foto: Shutterstock 

KOUDE OORLOG 

En inderdaad krijgt Liesbeth spijt van haar opmerking. Na het 

incident met Jesse is de werksfeer grondig verziekt. Het hele 

team neemt het voor Jesse op. Liesbeth wordt niet meer gedag 

gezegd, en haar aanwijzingen worden niet meer serieus genomen. 

De floormanager bijt haar tussen neus en lippen toe 

dat het een grof schandaal is om iemand die in de rouw is zo 

te behandelen. Ook in de koffiekamer is de sfeer tot het nulpunt 

gedaald. Collega’s groeten haar niet meer, en bespreken 

Advies Ronald Siecker 

Het spel tegen een manipulator is een schaakspel, en 

je wint het alleen als je enkele zetten vooruitdenkt. 

Het eerste ‘alarmsignaal’ dat Liesbeth op had kunnen 

merken was dat niemand ooit klaagde over het gedrag van 

Jesse. Iedereen sprong voor hem in of nam diensten van hem 

over. Dat betekende dat hij een behoorlijke invloed op de groep 

had. En dan kun je het feitelijk al aan zien komen dat Jesse 

die invloed ook zal gebruiken om de groep tegen jou te keren 

wanneer je de confrontatie met hem aangaat. En wanneer dat 

eenmaal gebeurd is, is het lastig om dit nog terug te draaien. 

Het simpele feit dat Jesse zo veel voor elkaar krijgt, dat hij 

anderen concreet en systematisch kan benadelen zonder dat 

alleen het hoogst noodzakelijke met haar. Soms stokken de 

gesprekken als ze binnenkomt. Liesbeth wordt ook consequent 

overgeslagen als er een schaal met koekjes rondgaat. Op het 

oog onbelangrijke dingen, maar ze kan er niet meer van slapen 

en heeft regelmatig huilbuien. Na een paar weken ‘Koude 

Oorlog’ neemt Liesbeth een ingrijpende beslissing. Ze besluit 

haar baan op te zeggen en bij een ander ziekenhuis aan de slag 

te gaan. 

dit hem ooit problemen oplevert, is de eerste aanwijzing dat 

je met een vrij behendig manipulator te maken hebt. Dit betekent 

automatisch dat de gewone, directe manieren van aansturen 

(zoals iemand ergens rechtstreeks op aanspreken om 

er samen uit te komen) niet zullen werken. Je moet nadenken 

over de stappen die je neemt, en ze echt voorbereiden. Nu weet 

ik dat we daar in de drukte van alledag eigenlijk geen tijd voor 

hebben. Maar kijk naar de gevolgen ervan als je het niet doet: 

Liesbeth heeft uiteindelijk haar baan opgezegd. Als je dit met 

een kwartiertje goede voorbereiding kunt voorkomen, is dat 

toch echt wel de moeite waard. De volgende stappen zijn dan 

van belang. 


Foto: Johannes Abeling 

Manipulatie-expert arts / neurobioloog Ronald Siecker. 

BRENG DE MANIPULATOR IN KAART 

Neem de tijd om op een rij te zetten waar je werkelijk mee te 

maken hebt. De meeste manipulatoren hebben zo’n drie of vier 

tactieken tot hun beschikking, die ze telkens opnieuw gebruiken. 

Bij Jesse zien we: hij charmeert, om de mensen om hem heen 

aan hem te binden. Maar zoals veel manipulatoren verandert hij 

zijn gedrag abrupt wanneer iemand kritisch op hem is. Dan is hij 

intimiderend, en dreigt zelfs. Deze sterke wisseling van houding 

zorgt dat zijn collega’s onbewust moeite doen om hem niet boos 

te maken. En tot slot splitst hij: zodra iemand een bedreiging 

voor hem wordt, zorgt hij dat de rest van de groep zich tegen 

diegene keert. Het is gegarandeerd niet de eerste keer dat hij dit 

doet. Daarvoor is hij er al veel te goed in. Observeren en een kort 

(maar doelgericht) gesprekje met zijn collega’s of een vroegere 

leidinggevende had al veel hiervan aan het licht kunnen brengen, 

waardoor Liesbeth beter voorbereid was geweest. 

VERZAMEL OBJECTIEVE FEITEN 

We hebben allemaal zo’n hekel aan administratie en het schrijven 

van dossiers. En toch is dat wat in deze situatie je huid redt. 

Liesbeth herinnert zich – ongetwijfeld terecht – dat Jesse al eerder 

vrij heeft gevraagd voor de begrafenis van zijn lievelingstante. 

Maar het is haar woord tegen het zijne, en Jesse heeft meer vertrouwen 

van zijn collega’s. Als ze bij zijn eerdere verlofaanvraag 

(in één zin, tien seconden werk) de reden van zijn verlofaanvraag 

had genoteerd in het dossier, had ze nu zwart-op-wit gehad dat 

Jesse twee keer dezelfde reden opgaf. Met als belangrijkste effect 


dat ze concreet bewijs had kunnen tonen aan de collega’s van 

Jesse toe, die haar aanspraken. Daardoor had ze hun kunnen 

laten zien dat zíj juist degenen waren die bedrogen werden, en 

Liesbeth degene die het voor hen opnam. 

PLAN JE TEGENZETTEN 

Op welk moment Liesbeth Jesse ook aan had gesproken, hij had 

altijd op deze manier gereageerd. Want dat is zijn tactiek. Maar 

dat geeft Liesbeth de tijd om haar acties te plannen. Het beste wat 

ze had kunnen doen, was zichzelf de tijd geven om het concrete 

bewijs, dat ik net noemde, te verzamelen. Desnoods nu beginnen 

met dossieropbouw en wachten op volgende verzuimmeldingen – 

die er zeker zouden komen – om goede documentatie te krijgen. 

Dit bewijs is de sleutelfactor. Want dit kan gebruikt worden om 

het eigen draagvlak onder de collega’s te vergroten. Denk nooit 

dat dit vanzelf gaat. Jesse is actief bezig mensen in zijn kamp te 

trekken; en Liesbeth zou net zo actief hetzelfde hebben moeten 

doen. Maar zij hoeft lang niet iedereen te overtuigen. In de praktijk 

zijn zelfs één of twee medestanders al voldoende om het front 

dat Jesse vormt te doorbreken en de situatie op de afdeling veel 

gunstiger te houden. 

NEEM FORMELE STAPPEN 

En tot slot: met concreet bewijs kunnen ook ‘hogere machten’ 

worden ingeschakeld, zoals P&O of het management. Als Jesse 

aantoonbaar fraudeert met zijn afwezigheid, en zich daarnaast 

ook nog intimiderend opstelt (en er zijn één of twee getuigen 

die Liesbeth steunen en dit bevestigen), dan kunnen er formele 

stappen worden genomen. En omdat een manipulator zich vaak 

niet thuis voelt in een situatie die hij niet meer helemaal onder 

controle heeft, zou het dan eerder Jesse zijn geweest die ervoor 

had gekozen om zijn baan op te zeggen. Al zou hij natuurlijk tot 

het laatst toe hebben volgehouden dat het niet aan hem lag en dat 

hij een onschuldig slachtoffer was – want dat is nu eenmaal zijn 

tactiek en daar zal hij nooit van afwijken. ■ 

MANIPULATIE 

Van marionet tot regisseur 

Auteur: Ronald Siecker 

Uitgeverij: Y-Publicaties 

ISBN: 9789086961535 

Prijs: € 29,95 

Ronald Siecker schreef eerder de boeken Signalen en valkuilen: Inzicht in 

psychische handicaps (9789087170035) en ‘Ik heb een tijdbom in mijn 

hoofd’: Werken met psychisch gehandicapten (9789087170042).

Veiligheid garanderen in een multifactorieel proces 

De OK als luchthaven 

Als OK-manager wilt u nummer één 

zijn en blijven voor al uw stakeholders. 

Een ambitie die u deelt met luchthaven 

Schiphol, net zoals de OK een locatie 

waar verschillende partijen de meest 

risicovolle en multifactoriële processen 

moeten stroomlijnen om integrale 

veiligheid te kunnen garanderen. Het 

Albert Schweitzer ziekenhuis, winnaar van 

de Patiëntveiligheid Award 2011, bezocht 

de luchthaven op zoek naar crosslinks en 

ideeën. Tekst: VMS Zorg | FOTO’S: SHUTTERSTOCK 

Schiphol heeft de ambitie ‘Europe’s preferred airport te zijn 

en te blijven voor al zijn stakeholders’. Met de doelstelling 

preferred te zijn koppelt het bedrijf zijn ambitie 

direct aan kwaliteit in de vorm van vijf Schipholkernwaarden: 

betrouwbaar, efficiënt, duurzaam, inspirerend en gastvrij. In 

de bedrijfsvoering van Schiphol wordt veiligheid aan betrouwbaarheid 

gekoppeld. In het overkoepelende Veiligheidsplatform 

Schiphol werkt Schiphol samen met alle bedrijven die 

een directe rol hebben in het luchtvaartproces van veiligheid. 

Het platform maakt een doorvertaling naar alle medewerkers 

die betrokken zijn bij de processen, van het landen tot het 

opstijgen van een vliegtuig. 

In de zorg wordt kwaliteit vaak opgedeeld in vergelijkbare 

waarden: effectiviteit, tijdigheid, efficiëntie, gelijkheid, patiëntoriëntatie 

en veiligheid (‘Crossing the Quality Chasm’, Institute 

Of Medicine). Intensivist Ralph So: ‘In het Albert Schweitzer 

ziekenhuis hebben we uiteraard ook organisatiebrede waarden, 

zoals klantgerichtheid, samenwerking en professionaliteit. In 

het kwaliteitsbeleid zijn de dimensies, waaronder veiligheid, 

verder uitgewerkt. Opmerkelijk is dat Schiphol veiligheid niet 

meer opneemt als een kernwaarde omdat het een algemeen gedachtegoed 

is. Daaruit blijkt dat het een stuk verder is dan wij.’ 

Het ziekenhuis staat nog aan het begin, constateert So. ‘Dat 

hoeven wij onszelf niet te verwijten. De luchtvaart en andere 

hoogrisico-industrieën laten zien dat er gemiddeld vijf jaar nodig 

is om naar een volgende (cultuur)fase te komen. Ik zie dat de aanspreekcultuur 

al anders is geworden. Zo’n tien jaar geleden was 

het ondenkbaar dat de medische staf zou werken met individuele 

functioneringsgesprekken. Nu melden hele maatschappen zich 

vrijwillig aan voor het appraisal and assessment-traject.’ 

GEEN CONCURRENTIE ROND VEILIGHEID 

‘Wanneer een vliegtuig Schiphol nadert, staan meerdere partijen 

klaar om iets met dat vliegtuig te doen’, vertelt programmamanager 

van het Veiligheidsplatform Schiphol (VpS) Fauzia Aouden. 

‘Dat lijkt op een patiënt die geopereerd moet worden en die het 


ziekenhuis doorloopt van opname tot ontslag. Het volbrengen van 

een dergelijk multifactorieel proces en het neerzetten van een 

klantgeoriënteerd proces is en blijft een behoorlijke uitdaging. 

Zeker als elk betrokken bedrijf behalve het gezamenlijk belang 

ook nog een eigen bedrijfsbelang heeft. Het is een proces dat om 

regie maar vooral ook om samenwerking vraagt. Samenwerking 

tussen alle partijen die betrokken zijn in het reisproces en waarbij 

“klantdenken” en de “win-wingedachte” centraal staan.’ 

‘Heel herkenbaar’, vindt Ralph So. ‘De zorg wordt steeds complexer. 

Technische ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller 

op, waardoor je ook ziet dat professionals steeds specifieker opgeleid 

zijn. Daarnaast zie je een “taakherschikking” plaatsvinden, 

waarbij taken worden opgedeeld en verdeeld. Per saldo heb je 

dus meer mensen nodig om de zorg te kunnen bieden. Wanneer 

je dan in de van oudsher bekende “silo’s” blijft denken – dus 

alleen binnen je eigen teams of afdelingen praat – gaat het mis. 

Betere resultaten op je eigen stuk behaal je niet alleen met harder 

werken en meer scholing. Op een gegeven moment bereik je een 

grens. Je kunt simpelweg niet alle kennis alleen opdoen en de 

zorg in je eentje aanbieden. Je ontkomt gewoon niet aan multidisciplinaire 

samenwerking.’ 

Fauzia Aouden: ‘Ook bij Schiphol zijn de partijen op interfaces 

van elkaar afhankelijk. Daardoor zien ze de voordelen van 

samenwerking. Bovendien voelen ze ook hier de druk van buitenaf. 

Op het gebied van veiligheid spreken de partijen heel 

open over incidenten en hebben ze met elkaar afgesproken op 

dit onderwerp geen concurrentie te kennen. Zo zijn 

er randvoorwaarden als geheimhoudingsverklaringen 

en is sinds de oprichting van het VpS in 2003 

een vertrouwensband ontstaan. Die vormt het 

fundament onder deze open besprekingen 

gericht op het verbeteren van de veiligheid.’ 


INDIVIDUELE WINST DOOR SAMENWERKING 

Het VpS streeft naar integrale veiligheid door de processen te 

beheersen en continu te verbeteren, maar de eigen verantwoordelijkheid 

van de bedrijven te behouden. De ondertekende VpSbeleidsverklaring 

vormt de grondslag van het VpS, maar commitment 

blijkt tevens uit de investering van tijd, middelen en geld 

van de bedrijven. Deelname aan het VpS is vrijwillig maar niet 

vrijblijvend. De partijen in het VpS streven naar het delen van 

incidenten en knowhow, gezamenlijke analyses van voorvallen en 

draagvlak voor maatregelen. 

‘De partijen zijn vooral op een collectieve aanpak gebrand omdat 

ze zich realiseren deze concrete resultaten individueel niet te 

kunnen behalen’, vertelt Fauzia Aouden. ‘Elke partij haalt voor 

zichzelf winst uit dit samenwerkingsverband. Concrete winst 

wordt onder meer geboekt met het lopen van veiligheidsrondes 

door managers binnen elkaars bedrijf. Elk bedrijf heeft eigen 

kwaliteits- en veiligheidseisen, maar wanneer managers van 

achter hun bureau in het primaire proces worden gezet, geeft dat 

veel inzicht in risico’s. Ook het gezamenlijk houden van prospectieve 

risico-inventarisaties levert veel inzichten op. Een gedegen 

methodiek hiervoor is in (gezamenlijke) ontwikkeling.’ 

CONCENTRATIE VS. DECENTRALISATIE 

‘Ik denk dat de afdeling Kwaliteit in veel ziekenhuizen een centrale 

rol speelt bij het formuleren van veiligheidsbeleid en het monitoren 

ervan’, vertelt intensivist So. ‘Het magische woord voor een 

succesvolle veiligheidsaanpak is echter “regievoering”. Dit houdt 

in dat het iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid behoudt.’ 

In het Albert Schweitzer ziekenhuis voeren de raad van bestuur 

en de medische staf centraal de coördinatie op het kwaliteits- 

en veiligheidsbeleid, met de VAR [Verpleegkundige 

Adviesraad, red.] in een sterke adviserende rol. Daaronder 

valt per ‘resultaatverantwoordelijke eenheid’ het 

duale management van een medisch manager 

en bedrijfsleider. So: ‘Op die manier

lijven de verantwoordelijkheden in de lijn liggen. Het is hun 

eigen verantwoordelijkheid middels een plan-controlcyclus de 

vooruitgang op het gebied van veiligheid centraal aan te geven 

bij de raad van bestuur. Resultaten worden bijgehouden op 

een “balanced zorg card”, een onlangs ingevoerde en uitgeteste 

managementtool voor een ziekenhuisbrede verslaglegging. 

Geheel vrijblijvend is het dus niet.’ 

Dat veel ziekenhuizen kwaliteit vooral centraal regelen, begrijpt 

So wel. ‘Dat werkt toch het snelst. Bovendien heb je te 

maken met strategische keuzen, zoals de concentratie van zorg 

die op gang is gekomen. Je kunt niet voor elke klus overal 24/7 

mensen klaar hebben staan. Toch blijft de vraag hoe je hierbij 

goede basiszorg kunt blijven leveren. Je kunt de zorg wel concentreren, 

maar acuut zieke mensen zul je door heel Nederland 

blijven vinden. Dat alle zorgverleners dan goede zorg kunnen 

leveren, is een must. Dit houdt ook in dat veiligheid een integraal 

onderdeel is van hun eigen werk en dat het veiligheidsdenken 

dus gedecentraliseerd is.’ 

NADENKEN OVER VERANTWOORDELIJKHEID 

Het VpS focust behalve op samenwerken en concrete veiligheidsresultaten 

(zoals bird control) ook continu op safety awareness. 

Programmamanager Aouden: ‘Het is belangrijk dat 

medewerkers zelf nadenken over hun verantwoordelijkheid om 

doelen te bereiken en dat ze waarden voor zichzelf invullen: 

wat versta ik onder veilig werken? En welke bijdrage kan ik zelf 

leveren?’ So: ‘Ook in het ziekenhuis is dat een wezenlijke vraag. 

Veel collega’s denken bij veiligheid vooral aan de uitkomstmaat. 

Maar het is even belangrijk om de protocollen op orde te hebben, 

visitaties te houden en heldere taken en bevoegdheden te 

formuleren. Je moet veiligheid breder trekken.’ 

Het VpS gaat verder dan het stellen van vragen, het faciliteert 

ook. Programmamanager Aouden: ‘Als er geen concrete activiteiten 

van medewerkers volgen en geen randvoorwaarden 

worden gecreëerd vanuit het VpS, blijft het immers bij een 

mooie droom. Bovendien faciliteert het VpS 

wel, maar blijft veiligheid toch een lijnverantwoordelijkheid.’ 

Niettemin kennen ze bij het VpS maar al te 

goed de dilemma’s van elkaar wel/niet aanspreken 

op de werkvloer en wel/niet straffen 

na een incident. ‘Ook op de luchthaven is het 

verleidelijk om na een incident te roepen: “Wie 

Wanneer een vliegtuig Schiphol nadert, staan 

meerdere partijen klaar om iets met dat vliegtuig 

te doen. Dat lijkt op een patiënt die geopereerd 

moet worden en die het ziekenhuis doorloopt van 

opname tot ontslag. 

was dat? Die kop gaat rollen.” Het blijft een eerste reactie. Men 

stapt er heel snel overheen. We weten uit onderzoek dat straffen 

contraproductief werkt. Vandaar ook dat het thema van het 

Safety Event vorig jaar luidde: leren is veiliger dan straffen.’ 

GESPANNEN KLANTEN, ONVEILIGE SITUATIES 

Bij het nastreven van de ambitie Europe’s preferred airport te 

zijn past tenslotte ook een extern gerichte cultuur die zich 

tot doel stelt de verwachtingen van de klant en de omgeving 

te vervullen of zelfs te overtreffen. De klant bepaalt immers 

of de luchthaven werkelijk preferred is. Bij het beheersen van 

de beleving en directe ervaring die klanten hebben als zij via 

Schiphol reizen of met Schiphol zakendoen, speelt gastvrijheid 

een essentiële rol. Gastvrijheid houdt in dat er aandacht is voor 

de belevingswereld van de klanten. Dat zij het gevoel hebben 

welkom te zijn en dat er op hen wordt gelet. Alleen hiermee 

kan de gespannenheid en de angst die reizigers voelen worden 

weggenomen; gespannenheid en angst door een gebrek aan 

controle over het proces of onbekendheid met de locatie of het 

eindresultaat: ‘komen ook mijn koffers veilig aan?’. 

Gespannenheid kan er ook zijn bij patiënten die het ziekenhuis 

bezoeken. Het Albert Schweitzer ziekenhuis probeert het ondanks 

de situatie toch aangenamer te maken voor de patiënt. So geeft de 

komst van een ‘slaap-waakcentrum’ als voorbeeld. ‘Patiënten met 

slaapproblemen kunnen alle onderzoeken nu in één of twee dagen 

ondergaan en met een multidisciplinair opgesteld plan naar 

huis, in plaats van meerdere keren terug te moeten komen voor 

gefragmenteerde informatie. Naast het gemak voor de patiënt, 

brengt het gestroomlijnde zorgproces ook minder risico’s van 

overdrachts- en communicatieproblemen met zich mee.’ 

Dat spanning ook effect kan hebben op de bijdrage die de 

reizigers zelf kunnen leveren aan veiligheid, realiseert Schiphol 

zich. ‘Spanning om het reizen en onbekendheid met de luchthaven 

kunnen tot gevolg hebben dat ze niet goed meer kunnen 

opletten’, vertelde president-directeur Jos Nijhuis van Schiphol 

Group tijdens het Jeroen Bosch Symposium in juni 2011. ‘Ze lezen 

de borden minder goed, volgen instructies minder goed op. Daar 

houden wij rekening mee: wij proberen reizigers vanaf thuis al 

goed te informeren, zodat zij kunnen anticiperen op het vinden 

van de beste parkeerplek, looproutes kunnen bekijken, vooraf 

kunnen inchecken en de tijd kunnen inschatten die het kost om 

bij de gate aan te komen. Hierdoor voorkomen wij veel ongewenste 

situaties.’ ■ 

PATIËNTVEILIGHEID AWARD 2012 

Kans maken? Kijk op www.vmszorg.nl voor de voorwaarden. 

Initiatieven inzenden kan tot 31 augustus 2012. 


Spaarne Ziekenhuis vergroot patiëntveiligheid en bespaart 

kosten 

Per stuk steriel verpakte 

schroeven en platen 

Het Spaarne Ziekenhuis 

heeft per stuk steriel 

verpakte schroeven en 

platen geïntroduceerd. Doel 

is de patiëntveiligheid te 

vergroten en kosten te 

besparen. 

TEKST: PAULIEN VAN LANGE 

FOTO’S: WIL WOERTMAN 

De laatste jaren is er veel veranderd 

op de OK. Alle procedures 

zijn aangescherpt, en vooral patiëntveiligheid 

en zorgkwaliteit staan 

hoog in het vaandel. De Inspectie voor de 

Gezondheidszorg (IGZ) en de verzekeraars 

besteden hier veel aandacht aan. Ook aan 

de traceerbaarheid van implantaten worden 

steeds strengere eisen gesteld. Een 

reden voor de operatiekamerafdeling van 

het Spaarne Ziekenhuis in Hoofddorp om 

over te gaan op per stuk steriel verpakte 

schroeven en platen, een noviteit in Nederland. 

Dit kwam ook tegemoet aan de 

wens van de traumatologen om te allen 

tijde hoekstabiele fractuurbehandeling te 

kunnen aanbieden naast de conventionele 

techniek. Daarvoor moest het bestaande 

assortiment AO-instrumentarium worden 

uitgebreid en moesten de implantaten 


sowieso worden vervangen. Carolien Kuijs 

en Mary Melchior, operatieassistenten in 

het Spaarne Ziekenhuis, waren betrokken 

bij de implementatie van deze nieuwe 

werkwijze. 

Kwestie van tijd 

‘In Schotland zijn per stuk steriel verpakte 

schroeven en platen al enkele jaren 

verplicht’, weet Kuijs. ‘En in Engeland is al 

60 procent van de ziekenhuizen over op 

deze werkwijze. Hier spreekt de politiek 

ook al over gecodeerde, per stuk verpakte 

materialen. Het lijkt ons een kwestie van 

tijd voordat deze in de Nederlandse ziekenhuizen 

ook verplicht worden. Vooruitlopend 

op wettelijke richtlijnen hebben 

we daarom alles al omgezet naar per stuk 

steriel verpakte schroeven en platen.’ 

Hoe draagt deze manier van werken bij 

aan de veiligheid voor de patiënt? ‘Bij de 

oude werkwijze werden alle implantaten 

na de operatie schoongemaakt’, vertelt 

Melchior. ‘Wanneer implantaten dit jarenlang 

ondergaan, resulteert dat in microbeschadigingen 

van de implantaten. Dat is 

met de per stuk en steriel verpakte materialen 

verleden tijd.’ De materialen hebben 

zelfs een houdbaarheid van tien jaar, 

een lotnummer en een barcode, en zijn 

dus per patiënt altijd traceerbaar.’ 

De nieuwe werkwijze bespaart ook kosten. 

Mary Melchior legt uit: ‘Voorheen 

moest je van weinig gebruikte implantaten 

per set alle bijzondere maten drie tot 

vier keer op voorraad hebben, want ze 

waren een aantal uren niet beschikbaar 

in verband met wassen en steriliseren. 

Nu volstaat een kleine voorraad. Ook 

hoeven we minder vaak instrumentenen 

implantatensets te huren omdat we 

een breder assortiment platen op voorraad 

hebben. Het instrumentarium is al 

in ons bezit. Eventueel kunnen we via 

een zichtorder afwijkende implantaten 

bestellen.’ 

Kleurcodes 

De orthopedisch en chirurgisch traumatologen, 

de inkoopafdeling, de specialismeoudsten 

traumatologie, de centrale sterilisatieafdeling 

en de leiding van de OK hebben 

in dit project samengewerkt. Gezamenlijk 

hebben ze in één jaar tijd alle 

wensen, mogelijkheden en te verwachte 

problemen in kaart gebracht. Daarnaast 

heeft een afvaardiging van de projectgroep 

met leverancier Synthes een bezoek 

gebracht aan het Elliot Hospital in Manchester, 

waar al met per stuk steriel verpakte 

schroeven en platen wordt gewerkt. 

Kuijs: ‘Na dit bezoek waren we overtuigd 

van de haalbaarheid.’ 

Het lastigste was het bepalen van de voorraad 

en hoeveelheden hiervan. Leidend in 

het vaststellen was een overzicht van het 

verbruik van de voorafgaande twee jaar. 

‘Ook hebben we gekeken hoeveel ruimte 

de implantaten in het steriele magazijn 

van het Elliot Hospital innamen. Dit was 

vooraf niet goed in te schatten’, vertelt 

Kuijs. 

In Manchester werken ze met kleurcodes. 

Dat maakt het onderscheid tussen verschil-

Operatieassistenten Mary Melchior en Carolien Kuijs in de steriele ruimte waar de materialen liggen. 

lende schroeven en implantaten makkelijker. 

Die kleurcodering heeft het Spaarne 

Ziekenhuis overgenomen. Op een poster 

staat een skelet afgebeeld. De implantaten, 

gebruikt op verschillende ledematen, 

staan hier in diverse kleuren weergegeven. 

Gedegen voorbereiding 

De grootste uitdaging van het project was 

draagvlak creëren voor de nieuwe werkwijze. 

‘Het slagen ervan was afhankelijk 

van collega’s en operateurs. Hun enthousiasme 

en begrip voor kwaliteitsverbetering 

heeft geleid tot het welslagen van dit 

project’, vertelt Melchior terugkijkend op 

de afgelopen periode. 

Een gedegen voorbereiding en voorlichting 

is essentieel geweest, constateert ze. 

‘Maar de implementatie is zonder problemen 

verlopen. Presentaties en workshops 

door de leverancier aan alle operatieassistenten, 

chirurgieassistenten en specialisten 

hebben hierbij geholpen. Het omzet- 

ten naar steriele implantaten en het aanpassen 

van instrumentennetten hebben 

we op één dag met behulp van veel medewerkers 

en ondersteuning van de firma 

gerealiseerd.’ 

De praktijk 

De nieuwe werkwijze is inmiddels geïmplementeerd. 

Hoe bevalt deze in de praktijk? 

Kuijs: ‘De grootste verandering is dat 

de operateur goed op de hoogte moet zijn 

van het assortiment. Voor de operatie 

moet hij aangeven welk implantaat hij 

gaat gebruiken, omdat er geen set met 

alle maten en vormen meer voorradig is. 

Ter verduidelijking hangen aan alle bakken 

met implantaten kaarten met voorbeelden 

hiervan. Aan de instrumentensets 

zijn linialen toegevoegd om de lengte van 

een plaat te bepalen.’ 

Het Spaarne Ziekenhuis is nu bezig met 

implementatie van een digitaal preoperatief 

planningssysteem. Binnenkort kunnen 

de implantaten voorafgaand aan de operatie 

gemeten worden op de röntgenfoto’s. 

Er blijven zaken voor verbetering vatbaar. 

‘De verpakkingen bijvoorbeeld’, vertelt 

Carolien Kuijs. ‘Dit zijn kartonnen doosjes. 

Hierdoor zie je niet wat erin zit, en 

dat bleek tijdens het werken voor onduidelijkheid 

te zorgen. Dit hebben we aangegeven 

bij de leverancier. Deze is nu 

bezig met het aanpassen van de verpakkingen; 

die worden transparant. Ontwikkelingen 

hierin zijn samen gedaan. 

Ook de etikettering op de verpakking is 

aangepast op ons verzoek. Zo staat er nu 

bijvoorbeeld een duidelijke links-/rechtsvermelding 

op.’ 

Het Spaarne Ziekenhuis is het eerste ziekenhuis 

in Nederland dat volgens deze 

methode werkt. Inmiddels zijn er collega’s 

uit andere ziekenhuizen komen kijken. 

De reacties zijn vooralsnog positief, 

en meerdere ziekenhuizen hebben besloten 

over te stappen. 




Kwaliteit en veiligheid in 

patiëntenzorg 

Auteurs: H. Wollersheim, P.J.M. 

Bakker, A.B. Bijnen, 

D.J. Gouma en C. Wagner 

Uitgeverij: Bohn Stafleu van 

Loghum 

ISBN: 9789031382354 

Prijs: € 41,95 

Opleidingen in de gezondheidszorg 

besteden in toenemende mate aandacht aan 

kwaliteitsverbetering en het voorkomen van onveiligheid 

in de patiëntenzorg. Kwaliteit en veiligheid 

hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat betekent 

het precies om op een transparante wijze kwalitatief 

goede en veilige zorg te leveren? Welke rol 

speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of verpleegkundige 

individueel aan veilige patiëntenzorg 

bijdragen? Hoe worden calamiteiten voorkomen? 

Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout en 

hoe daarvan te leren? In dit boek wordt verhelderd 

wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn 

voor kwaliteitsverbetering. 

Diagnose diabetes 2025 

Over de toekomst van de Nederlandse 

diabeteszorg 

Auteurs: Philip Idenburg, Michel 

van Schaik en Inge de Weerdt 

Uitgeverij: Scriptum 

ISBN: 9789055940448 

Prijs: € 35,00 

Volgens schattingen zal het aantal Nederlandse 

diabetici in 2025 toegenomen zijn tot 1,4 miljoen, 

oftewel 8,4 procent van de bevolking. De zorgkosten 

die hiermee gemoeid zijn zullen stijgen tot 4,3 miljard 

euro. Los van de financiële consequenties zijn 

er uiteraard de nodige medische gevolgen: denk aan 

diabetische retinopathie, hart- en vaatziekten, diabetische 

nefropathie, voetklachten (met in het ergste 

geval amputatie), neuropathie, gastroparese, 

gewrichtsklachten en ontstekingen. Dit rijk geïllustreerde 

boek gaat over de toekomst van de diabeteszorg 

en -preventie in Nederland. 

De Martini-atlas van de 

anatomie 

Auteur: Frederic H. Martini 

Uitgeverij: Pearson Education 

ISBN: 9789043021647 

Prijs: € 40,95 

De Martini-atlas van de anatomie geeft 

een full colour overzicht van de menselijke 

anatomie. Aan de hand van 194 foto’s en 53 radiologische 

scans wordt de bouw van het menselijk lichaam 

op zeer visuele wijze weergegeven. Daarnaast maakt het 

boek de menselijke embryologie inzichtelijk, met illustraties 

en beschrijvingen van de verschillende ontwikkelingsstadia 

van het embryo. Frederic Martini werkt aan de 

universiteit van Hawaï (Hilo en Manoa) en het Shoals Marine 

Laboratory. Dit boek is bewerkt voor de Nederlandstalige 

markt door Ingrid Kerckaert van de Universiteit 

Gent. 

Snelle interpretatie van 

ECG’s 

Een nieuwe benadering 

van het lezen van 

elektrocardiogrammen 

Auteur: Dale Dubin 

Uitgeverij: Reed Business 

ISBN: 9789035232198 

Prijs: € 36,00 

Het elektrocardiogram is bij de diagnose en de behandeling 

van hartafwijkingen een belangrijk hulpmiddel. 

Doordat er zo veel ECG’s worden gemaakt, 

kan het idee ontstaan dat het beoordelen ervan 

‘even’ kan worden geleerd. Toch is dit niet het geval: 

elk ecg is uniek. Het is dan ook nodig te weten hoe 

het ecg ontstaat om tot een verantwoorde conclusie 

te komen. Rapid Interpretation of EKG’s, waarvan dit 

boek de Nederlandse vertaling is, wordt al meer dan 

35 jaar internationaal op grote schaal verkocht en 

gebruikt in 46 talen. De Rotterdamse cardioloog Jaap 

Deckers heeft het boek aangepast aan de Nederlandse 

situatie. 

‘Boeken’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie en daarmee samenhangende vakgebieden 

en de gezondheidszorg in het algemeen. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar: 

OK Operationeel, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam.

COLOFON 

OK Operationeel is hét vakblad voor operatieassistenten, 

anesthesiemedewerkers en leidinggevenden van operatieafdelingen. 

Het blad wordt gemaakt door Uitgeverij 

Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke 

Vereniging van Operatieassistenten) en de NVLO (Nederlandse 

Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling. 

OK Operationeel verschijnt acht keer per jaar. De oplage is 

8.000 exemplaren. Het blad wordt verspreid onder alle 

LVO- en NVLO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder 

alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere 

klinieken en opleidingscentra. 

Redactie 

Bladmanager: Menno Goosen: okoperationeel@y-publicaties.nl 

Redactiecoördinator LVO: Hennie Mulder: 

penningmeester@lvo.nl/040-253 89 21 

Redactiecoördinatoren NVLO: Jeannette Ronchetti en 

Marianne van Dongen: okmanagement@y-publicaties.nl 

Kopij of vragen voor OK Operationeel kunt u sturen naar alle 

genoemde e-mailadressen. 

Uitgeverij 

Y-Publicaties 

Postbus 10208 

1001 EE Amsterdam 

Telefoon: 020-520 60 77 

E-mail: info@y-publicaties.nl 

www.y-publicaties.nl 

Kijk ook op onze website www.oknieuws.nl 

Uitgever: Ralf Beekveldt 

Bladmanager: Menno Goosen: m.goosen@y-publicaties.nl 

Medewerkers: Paul Meijsen, Cindy Lammers, Marieke Los, 

Astrid van Pelt, Linda van Pelt 

Beeldredactie: Menno Goosen 

Eindredactie: Marloes van Hoorn 

Fotografen: Johannes Abeling, Jos Heijnen, Eric van 

Nieuwland, Edwin Wiekens, Ivonne Zijp 

Tekstcorrectie: Marijn Mostart 

Lay-out: Thomson Digital 

Opmaakbegeleiding: Hans Jansens (Impaginator.nl) 

Druk: BalMedia 

Advertenties: 

Cross Advertising 

Westerkade 2 

3116 GJ Schiedam 

Telefoon: 010-7421023 

E-mail: gezondheidszorg@crossadvertising.nl 

Web: www.crossmedianederland.com 

Abonnementen: 

Voor abonnementen, vragen over het abonnement of 

adreswijzigingen: 

SP Abonneeservice. 

Postbus 105 

2400 AC Alphen a/d Rijn 

Telefoon: 0172-476085 

E-mail: info@spabonneeservice.nl 

Toezending van OK Operationeel is voor LVO- en NVLO-leden 

onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet leden gelden de 

volgende abonnementsprijzen: 

Jaarabonnement: € 59,50 

Losse nummers: € 8,50 

Abonnementen buiten Nederland: € 75 

Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten. 

Prijswijzigingen voorbehouden. 

Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk 

twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij 

niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch 

met een jaar verlengd. 

© 2012 OK Operationeel 

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder 

schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming 

van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor 

informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, 

aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. 

Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen 

gegevens houden zij zich aanbevolen. 

ISSN 1872-6712 

Vingerwijzen 

De inspectie heeft onderzoek gedaan naar de inzet van buitenlandse (lees: Indiase) 

operatieassistenten. Op 22 maart heeft zij de brief met het resultaat daarvan gepubliceerd 

(www.igz.nl). Negen ziekenhuizen heeft de inspectie bezocht en één ziekenhuis 

aangeschreven na serieuze signalen van operatieassistenten in de LVO-enquête uit 

2011 dat de patiëntveiligheid in het geding zou zijn. 

Wat bleek: ziekenhuizen hadden goede maatregelen genomen om te voorkomen dat 

zaken mis zouden gaan. Hoewel deze operatieassistenten waren aangekondigd als 

hoogopgeleide collega’s, bleken zij in werkelijkheid qua kennis en vaardigheden niet 

verder te zijn dan het niveau van een Nederlandse leerling-operatieassistent. Er werden 

intensieve begeleidingsprogramma’s ontwikkeld, inclusief taal- en communicatiecursussen, 

om deze mensen naar het gewenste niveau te brengen. Dat lukte niet in alle 

gevallen, waardoor sommige operatieassistenten voortijdig terugkeerden naar India. 

Uiteindelijk waren de meeste ziekenhuizen (lees: leiding en collega’s) tevreden over het 

bereikte niveau van de Indiase operatieassistenten. 

De alarmerende reacties uit de enquête – zoals achterblijven van gazen en verkeerd 

labelen van weefselpotjes voor onderzoek – werden niet bevestigd tijdens het inspectieonderzoek. 

Ook waren er geen VIM-meldingen over bekend. Wel is tijdens de bezoeken 

aangegeven dat fouten mogelijk waren geweest als er geen directe supervisie had 

plaatsgevonden. Wellicht is dat ook bedoeld in de enquête. 

Veel ziekenhuizen hebben aangegeven dit intensieve traject een volgende keer niet 

meer te zullen uitvoeren. Mogelijk is dat ook ingegeven door de ingestelde overheidssubsidie 

voor op te leiden operatieassistenten. 

In de gesprekken bleek ook dat de begeleiding van de Indiase collega’s een flinke wissel 

heeft getrokken op de Nederlandse collega’s. En ondanks dat de Indiase collega’s niet 

op hetzelfde niveau werkten als de Nederlandse collega’s, verdienden zij hetzelfde of 

meer. Het is best mogelijk dat de verhoogde werkdruk én de beloningsverhouding de 

enquête hebben gevoed met negatieve berichten en de beeldvorming hebben beïnvloed. 

Op sommige operatieafdelingen heeft de leiding actief moeten ingrijpen om te 

voorkomen dat de collegiale verhoudingen werden verstoord. Veel Indiase operatieassistenten 

gaven aan dat zij flink last hebben gehad van de negatieve beeldvorming 

die rond hun functioneren is ontstaan. 

De les die uit deze zaak kan worden getrokken, is dat ziekenhuizen een betere analyse 

zouden kunnen maken van de kosten en baten van werknemers uit het buitenland met 

wie weinig ervaring bestaat. Verder is er een rol voor de LVO weggelegd om te evalueren 

hoe zij is omgegaan met signalen van onvrede uit de beroepsgroep. 

Ed Schoemaker 

Projectleider Toezicht Operatief Proces 

E-mail: top@igz.nl 

Twitter: @TOPigz 


TALENTER ECHTE PROFESSIONALS IN 

ZORG, WERK EN INKOMEN 

 

Beschik jij over de juiste instrumenten om 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MAQUET Netherlands B.V. gevestigd in Hilversum is een professionele handelsonderneming en telt 54 medewerkers. MAQUET 

is onderdeel van de wereldwijd opererende en beursgenoteerde Zweedse Getinge groep. MAQUET houdt zich in de Nederlandse 

markt bezig met de inrichting van operatiekamers, intensive care, spoedeisende hulp, onderzoeksruimten en poliklinieken. In onze 

branche zijn wij marktleider en wij verkopen hoogwaardige 

kwaliteitsproducten. 

Je wilt overstappen naar de commercie, maar je hart ligt ook bij de zorg. Deze job biedt je beiden. 

APPLICATIESPECIALIST MEDISCHE APPARATUUR m/v 

Functie-informatie: 

Na een gedegen inwerkperiode wordt jouw belangrijkste aandachtsgebied het aangaan en onderhouden van langdurige 

klantcontacten binnen jouw werkgebied in samenwerking met onze Accountmanager. Je inventariseert behoeften en 

biedt oplossingen, passend binnen de mogelijkheden in jouw vakgebied en de wensen van de klant. Je weet klanten 

te enthousiasmeren door gedegen adviezen te geven over onze concepten, producten en productontwikkelingen. Zo 

ben je verantwoordelijk voor de begeleiding van offertes en orders naar bestellingen en leveringen, het organiseren en 

begeleiden van demo’s, proefplaatsingen en opleveringen en het trainen van in-en externe klanten over onze producten. 

Functie-eisen: 

afgeronde opleiding op HBO-niveau, als Operatieassistent, ook als je nog aan het begin van je loopbaan staat; 

een relatiemanager met een servicegerichte houding, die met diverse klanttypes op wisselende niveaus weet te 

communiceren; 

verder ben je bovenal een enthousiaste teamspeler, maar zijn zelfstandigheid en creativiteit je ook niet vreemd. 

MAQUET biedt: 

Een fulltime baan met een goede werksfeer, waarbij je grotendeels vanuit huis werkt. Prima arbeidsvoorwaarden, zoals 

een uitstekend salaris, premievrij pensioen, onkostenvergoeding, studieregeling, leaseauto, bonusregeling en 13e maand. 

Reageren? Stuur dan je sollicitatiebrief met CV per e-mail aan: 

annette.saas@maquetnetherlands.nl / HR Adviseur; 

meer informatie: www.maquetnetherlands.nl of bel dhr. Bert Janssen, Divisiemanager Surgical Workplaces (06-53834453).

Collega: - OK Nieuws

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?