Collega: - OK Nieuws

6 e JAARGANG, NR. 5, September 2011
Derde
deskundigheid
Polimedewerkers
draaien mee op OK
Te huur
Medisch student
als OA
OK-branden
Hoe is het risico
te verkleinen?
Personeelstekort
Acht nadelen van
schaars zijn
Compressie
Trombose door
wervelosteofyten
Ganz-osteotomie
Bij jonge mensen
met heupdysplasie
Besparen op afval
Goed scheiden en
slim verwerken
Collega:
Bas Manders wil
niet revalideren
maar repareren
OK OPERATIONEEL September 2011 1

De ALV in de Efteling:
steek je nek ook uit en kom
naar de ALV op 11 oktober
De eerste 50 inschrijvers
mogen ’s-middags GRATIS
het park in, de rest voor
27 euro pp.
Aanmelden en voorwaarden:
vanaf 1 augustus via
de website www.lvo.nl
De ALV (ochtend programma)
wordt gesponsord door:

Je eigen
netwerk
ZZP’er of Maatschap? Ontdek de + van TMI
Slechts 7 procent bemiddelingsfee + De garantie dat jouw omzet binnen twee weken op je
rekening staat + De grootste kans op de hoogste omzet + De grootste kans op werken
dichtbij huis. Kijk snel op www.tmi-interim.nl/zzp of bel met de ZZP informatiedesk:
020-7173527
Snel op de
OK nieuws.nl
hoogte met
Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks:
• Het allerlaatste OK-nieuws
• Leuke en leerzame fi lmpjes (nieuw!) • Weblog en Mijn dag: collega’s
• Agenda, vakevenementen
• Loopbaannieuws en vacatures over hun werk (nieuw!)
(nu met foto’s!)
• Uitspraken van het tuchtcollege
(nieuw!)
OKnieuws.nl, is dé é nieuwssite i w voor de OK: van operatieassistent ent
tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg.
3.056 connecties
van TMI
Geef u op voor de
gratis digitale nieuwsbrief
en ontvang
elke twee weken het
laatste OK-nieuws
in uw mailbox.
ad_oknieuws2010half.indd 1 26/05/11 20:25

Naar de markt
Wie wel eens naar de markt gaat, kent de diversiteit, de aanprijzingen
van de kooplui en de levendigheid. De gezondheidszorg die marktgericht
is geworden, doet daar eigenlijk in niets voor onder.
Ook de redactie heeft de markt weer afgeschuimd om voor een goed
aanbod te zorgen. Wat u voortaan wel zult missen, is de bijscholingsagenda.
De websites www.lvo.nl en www.oknieuws.nl maken een veel
vollediger en actueler overzicht mogelijk.
In deze OK Operationeel twee orthopedische onderwerpen: wervelosteofyten
die veneuze trombose in de beenvenen veroorzaken en een
acetabulumosteotomie ter behandeling van heupdysplasie.
Maar ons vak is breder dan instrumenteel­technische zaken en bloederige
verhalen. Een operatieassistent moet van alle markten thuis zijn.
We moeten ook verstand hebben van milieu en veiligheid. Jan van
Helsdingen schrijft over ziekenhuisafval, dat meer aandacht verdient.
Niet alleen om het milieu te sparen. Ziekenhuizen kunnen met een
goed milieubeleid ook kosten besparen. En over chirurgische branden
komen steeds weer nieuwe aspecten aan het licht, is te lezen in het
artikel van Johan Foliant.
IGZ­inspecteur Ed Schoemaker vertelt in zijn column hoe hij als een
ware marktmeester toeziet op de kwaliteit en veiligheid.
Operatieassistenten lijken momenteel goed in de markt te liggen.
Maar er is ook schaarste, met alle gevolgen van dien, zoals je kunt lezen
op pagina 22. Anderen zien hier een gat in de markt. Naast de al
bekende fenomenen tweede deskundigheid, detacheerders en buitenlandse
collega’s, is er nu ook sprake van het derde (!) deskundigheidsniveau.
Verder wil al een uitzendbureau in de markt springen met medisch
studenten. Kortom: blijf kritisch en op de hoogte van de ontwikkelingen,
lees OK Operationeel, bezoek de websites én houd je marktwaarde
op peil.
Hennie Mulder
LVO­bestuurslid Media
hmulder01@onsbrabantnet.nl
4 OK OPERATIONEEL September 2011
Polimedewerkers
op de operatiekamer
In het Haarlemse Kennemer Gasthuis volgen
polimedewerkers de in-companyopleiding tot
operatieassistent derde deskundigheid.
16
28
Ganz-osteotomie bij
heupdysplasie
De Ganz-osteotomie is een uitstekend alternatief
voor de tönnis- of triple osteotomie bij jonge
patiënten met heupdysplasie.
OK Operationeel wordt mede

Medisch student als
operatieassistent
tekort aan OK-personeel? er is nu een bureau
dat zich richt op het uitzenden van geneeskundestudenten
als ziekenhuispersoneel.
Slimmer omgaan
met medisch afval
een ziekenhuis kan heel veel geld besparen
door afval beter te scheiden, anders in te
zamelen en efficiënter te verwerken.
mogelijk gemaakt door:
Schaarste kan leiden
tot onze ondergang
tekorten hebben negatieve gevolgen. Als wij
ons passief blijven wentelen in onze schaarste,
ziet onze toekomst er somber uit.
30 36
Veiligheidskundige
over brand op de OK
Afdekmateriaal is wel degelijk brandbaar.
Veiligheidskundige Johan Foliant over het
ontstaan en voorkómen van brand op de OK.
Een oudere man met
bekkenvenetrombose
De bekkenvenetrombose van een 62-jarige man
met een pijnlijk linkerbeen bleek veroorzaakt
door een spondylotische haak.
19 22
24
Verder in dit nummer:
4 Redactioneel
6 Nieuws
13 LVO-nieuws
14 Collega
34 Boeken
39 Column Ed Schoemaker
39 Colofon
OK OPERATIONEEL September 2011 5

Tekst: Menno Goosen
Wereldrecordpoging:
‘Grootste menselijke Pink Ribbon-lint’
Oktober is de internationale borstkankermaand.
Het Máxima Medisch Centrum
gaat zaterdag 1 oktober een wereldrecord
verbreken: het grootste menselijke
Pink Ribbon-lint ter wereld. Het
huidige record staat op 3952 vrouwen
en is gevestigd op 28 oktober 2010 in
Saudi-Arabië. De bedoeling van deze
Gratis Quest over
‘tissue engineering’
Het populairwetenschappelijke
maandblad Quest heeft in samenwerking
met het Dutch Program for
Tissue Engineering een speciale editie
van het blad gemaakt. Het themanummer
behandelt onder andere
de volgende onderwerpen: wat is
weefselkweekwetenschap; hoe ga je
ernstige huidproblemen te lijf; wat
zijn stamcellen; hoe volg je cellen in
een proefdier en van wie is verwijderd
tumorweefsel? Het nummer is
gratis te downloaden op:
www.quest.nl/lijfindesteigers.
6 OK OPERATIONEEL September 2011
wereldrecordpoging is geld in te zamelen
voor Pink Ribbon en stichting Máxima.
Iedereen, zowel particulieren als
bedrijven, kan 1 oktober in het roze
gekleed meehelpen met het verbreken
van het wereldrecord. Speciaal voor alle
deelnemers is er ter afsluiting een spetterend
verrassingsconcert met diverse
Allergie Nitril handschoenen
Mariska van Dam van het Van
Weel-Bethesda Ziekenhuis in
Dirksland vraagt zich af of er een
oplossing voor een Nitril handschoenen
allergie is. ‘Sinds een
aantal weken heb ik een allergische
reactie aan mijn handen. Nu
ben ik al bekend met een latex
allergie en gebruik daarom de Nitril
handschoenen van Sempermed.
Ook gebruiken wij Nitril hand-
schoenen als onsteriele onderzoekshandschoenen
op de afdeling.
Nu heb ik zelf het idee dat mijn
reactie komt door het gebruik van
Nitril houdende handschoenen.
Bent u of mensen in uw omgeving
misschien bekend met het probleem
en een daarbij behorende
oplossing of tip? Graag zou ik die
van u vernemen.’ Reageren kan via
okoperationeel@y-publicaties.nl.
Compacte operatiekamer bij cataract
in Sint Franciscus
Het Sint Franciscus Gasthuis biedt patiënten
de SurgiCube aan: een compacte
OK-unit geplaatst in een speciale
ruimte op de polikliniek. Vooralsnog
vinden alleen staaroperaties in deze
bijzondere omgeving plaats. De inzet
heeft veel voordelen. De patiënt wordt
ontvangen in dezelfde omgeving als
waar de polikliniekafspraken plaatsvinden.
Hij hoeft zich niet om te kleden
en kan zijn eigen kleding blijven
dragen. Tijdens de operatie ziet de
patiënt de specialist en doktersassistente
die hij al eerder ontmoette tijdens
het spreekuur op de polikliniek. Een
belangrijk voordeel is dat het oog
optredens. Start: 11.00 uur, locatie:
stadion FC Eindhoven. Meer informatie:
www.samentegenborstkanker.nl.
slechts met druppels wordt verdoofd,
waardoor de patiënt zich na de operatie
snel weer prettig voelt. Tot op
heden hebben alleen oogartsen hun
operaties uitgevoerd in de SurgiCube.

Amphia benoemt zusjes tot Stamcel
Ambassadrices
Stappentellen voor stamcellen: dat is
het motto van de zusjes Jules (14) en
Wies (12) uit Breda. Gewapend met een
stappenteller liepen zij de Nijmeegse
Vierdaagse om meer aandacht te vragen
voor het onderwerp stamceldonatie.
Het Amphia Ziekenhuis ondersteunt
dit initiatief, en directeur Hans
Meij heeft de meiden benoemd tot
Stamcel Ambassadrices Amphia.
Per jaar worden in Nederland zo’n duizend
stamceltransplantaties verricht op
mensen met kwaadaardige lymfeklier- of
bloedziekten. Het gaat hier om circa vierhonderd
allogene (met donor) en zeshonderd
autologe (zonder donor) stamceltransplantaties.
Sinds kort kunnen patiënten
die een autologe stamceltrans-
plantatie hebben ondergaan voor nazorg
in het Amphia Ziekenhuis terecht.
Een stamceltransplantatie vult het
aantal vernietigde beenmergstamcellen
aan en lijkt op een bloedtransfusie.
Aan stamceldonoren is echter
nog altijd een gebrek, en daar willen
de meiden uit Breda wat aan doen. Het
Amphia helpt hen daarbij met deze
eervolle benoeming.
Plastisch chirurgen brengen genen
ziekte van Dupuytren in kaart
Promovendus Guido Dolmans heeft een
grootscheepse genetische studie afgerond
naar het ontstaan van de ziekte
van Dupuytren. Het onderzoek vond
plaats onder leiding van plastisch chirurg
Paul Werker en genetica Cisca Wijmenga
van het Universitair Medisch
Centrum Groningen, en geneticus Roel
Ophoff van het UMC Utrecht. Er werkten
plastisch chirurgen van zes ziekenhuizen
in Nederland aan mee.
Het onderzoek heeft aangetoond dat
genetische factoren een belangrijke rol
spelen bij het ontstaan van de ziekte
van Dupuytren, die kromstand van de
vingers veroorzaakt. Er zijn negen met
de ziekte geassocieerde gebieden in het
menselijk DNA in kaart gebracht. Zes
van deze gebieden bevatten genen betrokken
bij WNT signaling, een biologische
pathway die betrokken is bij verschillende
vormen van kanker.
Verder onderzoek naar WNT signaling kan
in de toekomst leiden tot nieuwe behandelingen
voor zowel de ziekte van Dupuytren
als verschillende vormen van kanker.
Naar schatting wordt 5 tot 10 procent
van de ouderen boven de 50 jaar door de
ziekte getroffen. De standaardbehandeling
voor de ziekte van Dupuytren
bestaat uit een operatie door een plastisch
chirurg of handchirurg, waarbij
het zieke weefsel verwijderd of doorgesneden
wordt. In veel gevallen komt
de ziekte helaas weer terug. Een tweede
behandeling gaat gepaard met een groter
risico op complicaties en een slechtere
functie van de hand.
HEEfT u niEuwS?
Mail naar oko pera tioneel
@y-publicaties.nl
OK niEuwS
Het actueelste
OK-nieuws vindt u op
www.oknieuws.nl
Masterclass
laparoscopie voor
operatieassistenten
Op dinsdag 22 november wordt voor
operatieassistenten met bijzondere interesse
in de laparoscopie de vierde masterclass
in advanced laparoscopy georganiseerd,
in het Máxima Medisch Centrum
te Veldhoven. De eerdere masterclasses
werden georganiseerd voor specialisten,
maar de rol van toegewijde operatieassistenten
verdient speciale aandacht.
Tijdens de bijeenkomst zullen in drie
operatiekamers live demonstraties worden
gegeven. Het is mogelijk om bij deze
operaties een actieve rol te spelen. In het
dagprogramma worden tevens uw eigen
vaardigheden getraind met behulp van
simulatie en boxtrainers. Er is ook ruimte
gereserveerd voor voordrachten waarin
de nadruk ligt op patiëntveiligheid en
teamwork. Voor informatie en een inschrijfformulier
kunt u een e-mail sturen
naar w.raaijmakers@mmc.nl.
OK OPERATIONEEL September 2011 7
Foto: Hennie Mulder

Tekst: Menno Goosen
Surpass-checklist AMC wint IGZ ZorgVeiligPrijs
De IGZ ZorgVeiligPrijs is gewonnen
door de Surpass-checklist. Dat maakte
inspecteur-generaal Gerrit van der Wal
bekend op het jaarlijkse patiëntveiligheidscongres
van de Inspectie voor de
Gezondheidszorg (IGZ).
De Surpass-checklist, ontwikkeld door
het Academisch Medisch Centrum Amsterdam
(AMC), omvat het gehele operatieve
proces: van het preoperatieve traject
tot en met de nazorg. Hij benoemt
verantwoordelijkheden en specifieke
checks. Iedere stap bevat een dwingend
stopmoment. Dit vergroot de patiëntveiligheid
rondom operaties sterk.
De checklist is in een groot onderzoeksprogramma
getest. Uit het onderzoek
bij zes deelnemende ziekenhuizen is
gebleken dat de toepassing ervan de
8 OK OPERATIONEEL September 2011
sterfte rondom operaties
heeft gehalveerd en
het aantal complicaties
met een derde heeft
verminderd. De resultaten
van het onderzoek
zijn gepubliceerd in The
New England Journal of
Medicine. Ze hebben
wereldwijd aandacht
gekregen. De Wereldgezondheidsorganisatie
nam de Surpass-checklist
direct op als een goed voorbeeld van
een checklist. In Nederland hebben veel
ziekenhuizen de Surpass-methodiek
inmiddels overgenomen.
De jury is van mening dat de checklist
een goed opgezette innovatie is, zowel
wetenschappelijk als praktisch, en dat
het effect ervan duidelijk is aangetoond.
Zij vindt de Surpass-checklist
niet vreselijk nieuw en innovatief.
Maar, aldus de jury, juist omdát hij zo
bedrieglijk eenvoudig is, is hij zo goed.
Laserbehandeling voor prostaatvergroting in JBZ
Uroloog Rob Schipper heeft in het Jeroen
Bosch Ziekenhuis (JBZ) onlangs de
eerste laserbehandelingen verricht van
patiënten met plasklachten door prostaatvergroting.
Hij maakte hierbij gebruik
van de Cyber TM-laser.
Met deze nieuwe laser kunnen urologen
preciezer richten op het te verwijderen
prostaatweefsel. Daardoor is de behandeling
minder belastend, zijn er minder
klachten en is er minder bloedverlies
na de operatie. Ook is maar kort een
blaaskatheter nodig. Tijdens de behandeling
met de Cyber TM-laser kan
weefsel worden verwijderd om het
door de patholoog te laten onderzoe-
OLVG vaart mee met de Gay Pride
Met de enige ziekenhuisboot vermaakten
ruim dertig medewerkers van het
Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) in
Amsterdam de ruim vierhonderdduizend
bezoekers van de Gay Pride-botenparade
met een dance act. Ze droegen de
boodschap voor wederzijdse verdraagzaamheid
uit en wilden daarnaast laten
zien dat ‘werken bij het OLVG je
beter maakt’.
ken op afwijkingen, zoals kanker.
Bij de behandeling wordt laserlicht in
de prostaat gebracht. Door warmtewerking
verdampt het binnenste gedeelte
van de prostaat, waardoor er meer
ruimte komt. Met de laser kunnen ook
patiënten worden behandeld die bloedverdunnende
middelen gebruiken.

Academisch Ziekenhuis Maastricht werft Spaanse
werkloze verpleegkundigen als OK-personeel
Om het tekort aan operatiekamerassistenten en anesthesiemedewerkers
op te lossen, werft het academisch ziekenhuis Maastricht
(azM) momenteel zorgpersoneel in Spanje. Het gaat om
tien pasafgestudeerde verpleegkundigen die volgens het azM
in eigen land niet aan een baan kunnen komen. Ze komen
binnenkort naar Maastricht en krijgen dan meteen een spoedcursus
Nederlands en een opleiding tot operatieassistent of
anesthesiemedewerker.
Woordvoerder Jos van Cann benadrukt dat de vacatures die de
Spanjaarden gaan vervullen ‘volledig losstaan’ van de 260 functies
die het ziekenhuis afgelopen jaar noodgedwongen moest
schrappen om miljoenen te kunnen bezuinigen. ‘We kampen al
langer met een tekort aan OK-personeel. We hebben van alles
geprobeerd om mensen hier te werven, inclusief het schenken
van een auto, maar dat heeft nauwelijks reacties opgeleverd’,
aldus Van Cann. (Bron: Dagblad De Limburger)
Op www.oknieuws.nl kwamen enkele reacties op dit bericht
binnen die we jullie niet willen onthouden:
• ‘Zijn we er net uit dat dit heel onverstandige acties zijn. Komen
de managers weer met het volgende onmogelijke plan.’
• ‘Dit is net zo ernstig als mensen uit India halen. Wat is hun
vooropleiding, zijn ze in Spanje al operatieassistent/anesthesiemedewerker?
En het is al meerdere keren bewezen
dat het taalprobleem onoverkomelijk is. Hoe staat het met
de kwaliteit en de veiligheid?’
• ‘Ik vind dit een zorgelijke ontwikkeling. Werken met mensen
die de Nederlandse taal slecht beheersen (of dit nu
Spanjaarden of Indiërs zijn) maakt, zeker in acute situaties,
de kans op fouten groter. De veiligheid van de patiënt komt
in het geding! Verder betekent het weer een verzwaring van
de taken van het vaste OK-personeel. Het wordt tijd dat de
salarissen het aantrekkelijker maken om als OK-assistent, in
vaste dienst, te werken.’
• ‘In Nederland zijn duizenden schoolverlaters die graag operatieassistent
of anesthesiemedewerker willen worden. En
nu gaan we leerlingen uit Spanje halen? Deze actie is nog
onbegrijpelijker dan het stierenvechten. Wel is het zo dat
Maastricht natuurlijk het dichtst bij Spanje ligt. Ik ben het
overigens niet eens met de stelling dat onze salarissen niet
aantrekkelijk genoeg zijn. Van de “zorgberoepen aan het
bed” hebben we de hoogste salarissen en een naar verhouding
karige opleiding. Als we nog duurder worden is het
afgelopen met ons. Anderen staan te trappelen om onze
plekken over te nemen en krijgen volop de kansen om aan
te tonen dat ze hiertoe in staat zijn. Operatieassistenten en
LVO pas op anders wordt het buenas noches olé.’
• ‘Wanneer leren we het nou eindelijk eens? Dit werkt dus
niet! Taal-/communicatieproblemen kunnen voor levensgevaarlijke
situaties op de OK zorgen!!!! Dat lijkt me wel
duidelijk na alle commotie rond de Indiase assistenten.
Waarom jonge mensen niet enthousiast maken voor ons
beroep?’
• ‘Een positieve ontwikkeling, zolang er een goede taalcursus
Nederlands wordt gegeven. Spanje heeft zeer goede universiteiten
en hogescholen, de Spanjaarden zijn zeer ambitieus
en van nature zorgzaam. Nederland heeft een tekort aan
hogeropgeleiden, waardoor vacatures steeds langer openstaan.
Tekort aan personeel leidt tot stress en concentratieverlies
onder het personeel, wat ook gevaarlijke situaties op
kan leveren. Máxima is een goed voorbeeld van een Spaanstalige
die binnen enkele maanden goed Nederlands sprak.
Spanjaarden vergelijken met Indiërs klinkt niet erg intelligent.
Ten eerste zijn dit geen Europeanen, en als er duizenden
schoolverlaters zouden zijn met de juiste opleiding dan
zouden er echt geen Spanjaarden worden aangenomen. Een
pluim voor de moderne managers die durven te vernieuwen
en oplossingen binnen Europa zoeken en aanpakken
om zo Nederlandse zorg beter te laten verlopen.’
OK OPERATIONEEL September 2011 9

Reacties op ‘SEH-roesje’
In OK Operationeel 4-2011
stond een nieuwsbericht over
procedurele sedatie op de SEH.
Dit lokte de volgende discussie uit op
OKNieuws.nl.
De Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
(NVA) distantieert zich nadrukkelijk
van het artikel ‘Roesje op SEH bij
korte, zeer pijnlijke behandelingen’ in
OK Operationeel 4-2011, pagina 8. Twee
SEH-artsen propageren ‘het roesje’ als
veilig middel bij pijnlijke behandelingen
op de SEH.
Eind dit jaar verwacht de NVA een richtlijn
te autoriseren waarin omschreven
staat welke vormen van sedatie door
niet-anesthesiologen in werksituaties
buiten de OK kunnen worden toegepast,
en aan welke voorwaarden dient te worden
voldaan om de sedatie op veilige
wijze toe te passen. Over deze richtlijn
wordt momenteel nauw overleg gevoerd
met de Inspectie voor de Gezondheidszorg,
die bezig is een handhavingkader
op te stellen dat aansluit bij de implementatie
van de richtlijn in de praktijk.
Het medisch specialisme anesthesiolo-
10 OK OPERATIONEEL September 2011
gie richt zich op de veiligheid
van de patiënt rondom
operaties, hetgeen aannemelijk
maakt dat de anesthesioloog
deskundig is te benoemen
welke handelingen laagrisico
zijn. Hoewel de SEH-artsen geen uitspraak
doen over de exacte werkwijze,
behoort de handelswijze niet tot
de mogelijkheden zoals benoemd in
de concept richtlijn. Ook de stelling
dat de patiënt niet nuchter hoeft
te zijn strookt niet met de opvattingen
van de NVA. Bovendien
stelt de NVA kritische kanttekeningen
bij de uitspraak dat de
behandeling veilig is: zijn SEHartsen
opgeleid om de belangrijke contra-indicaties
te benoemen die de behandeling
ronduit gevaarlijk kunnen
maken? Op welke wijze wordt de patient
tijdens sedatie en daarna bewaakt?
J.W. Kallewaard,
Voorzitter Nederlandse Vereniging voor
Anesthesiologie
Illustratie: I Stockphoto

Geachte collega Kallewaard,
Bedankt voor uw aandacht voor procedurele sedatie en anal-
gesie door SEH-artsen KNMG in uw hoedanigheid als voorzit-
ter van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie.
Tegelijk spijt het ons uw standpunt via OKNieuws en de site
van uw vereniging te moeten vernemen. Allereerst omdat
uw en onze vereniging, samen met vele andere wetenschappelijke
verenigingen, intensief samenwerken aan de totstandkoming
van een gemeenschappelijke CBO-richtlijn.
Daarnaast omdat uw reactie niet gebaseerd lijkt op het originele
artikel (te vinden op www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21164345).
Onze ambitie om met elkaar in gesprek te blijven op basis
van inhoudelijke argumenten blijven wij nastreven.
Alvorens uw vragen te beantwoorden enkele overwegingen.
Wij delen uw stelling dat de anesthesioloog het meest deskundig
is op vele gebieden, waaronder volledige anesthesie.
We spreken echter over procedurele sedatie en analgesie,
waarin ook niet-anesthesiologen zich goed kunnen bekwamen.
Hetgeen ook door uw vereniging onderschreven wordt
in de gemeenschappelijke ‘definitief concept richtlijn’ en
blijkt uit het gegeven dat ook anesthesiemedewerkers tot
sedatiemedewerkers opgeleid (kunnen) worden. Hierbij kan
intraveneuze sedatie niet als laagrisico gekenmerkt worden.
Net als de anesthesioloog op de OK, staan SEH-artsen KNMG
voor patiëntveiligheid op de afdeling SEH. Overigens zijn
juist de patiënt én zijn/haar veiligheid gebaat bij onze samenwerking.
Wij delen dus ook uw zorgen ten aanzien van
de patiëntveiligheid. Om deze reden is PSA door de SEHartsen
KNMG in een zeer zorgvuldig traject geïmplementeerd.
Een traject dat hopelijk aansluit bij het initiatief van
de Inspectie voor de Gezondheidszorg om bij de implementatie
van de eerder genoemde richtlijn een zorgvuldig handhavingskader
vast te stellen.
Ten overvloede: met PSA wordt bedoeld het voorschrijven/
toedienen van een sedativum en/of sederend analgeticum in
het kader van een diagnostische of therapeutische procedure
met de bedoeling om een patiënt voldoende rustig,
angst- en pijnvrij te houden zodat de procedure comfortabel
en efficiënt kan doorgaan (Krauss and Green 2006). Een procedure
welke in Nederland al heel lang en frequent wordt
toegepast door vele niet-anesthesiologieberoepsgroepen als
onderdeel van hun dagelijkse praktijk, en in het buitenland
ook door SEH-artsen.
Met de komst en ontwikkeling van de nieuwe medische
beroepsgroep van SEH-artsen KNMG in Nederland, welke
zich toewijdt aan patiëntenzorg op de afdeling SEH, is het
niet meer dan vanzelfsprekend dat ook zij zich deze procedure
eigen maken en gaan toepassen. De huidige situatie
waarbij in een ziekenhuis aan de ene kant op de OK en intensive
care alle middelen voor comfort en pijnstilling beschikbaar
zijn en aan de andere kant op de afdeling SEH,
evenals op cardiologie, longgeneeskunde, MDL etc., de middelen
soms tekortschieten, bestrijden wij. De anesthesiologie
is in dezen niet alleen de oplossing. Enerzijds omdat dit
niet nodig is – zoals eerder benoemd kunnen niet-anesthesiologen
zich goed bekwamen in PSA – en anderzijds omdat
dit praktisch niet haalbaar is. De anesthesioloog is niet 24
uur per dag in een ziekenhuis en daar waar wel, niet op alle
plekken wáár nodig en wannéér nodig.
Wat betreft het artikel waarop uw reactie gebaseerd lijkt
(www.oknieuws.nl/nieuws/2011/04/17/roesjes-zijn-ongevaarlijk):
dit betreft een persbericht dat is uitgegaan na publicatie
van ons artikel in de European Journal of Emergency Medicine.
Een bericht geschreven voor leken. Wij nodigen u uit kennis
te nemen van het originele artikel in de European Journal of
Emergency Medicine en het curriculum Spoedeisende Geneeskunde.
Graag nodigen wij u en een collega-anesthesioloog uit om
tijdens de komende North Sea Emergency Medicine Conference
in juni 2012 met ons in een pro-contradebat van gedachten
te wisselen. Er valt nog zo veel meer te bespreken
over de NPO-status, de methode, de bewaking. Echter, dit
zou de leesbaarheid van deze reactie niet ten goede komen.
In afwachting van uw reactie,
Met vriendelijke groeten,
Maarten Kok, Rode Kruis Ziekenhuis te Beverwijk.
Maybritt Kuypers, Westfriesgasthuis te Hoorn.
Auteurs van het artikel in the European Journal of Emergency Medicine,
SEH-artsen KNMG en lid van de sectie PSA van de Nederlandse
Vereniging van Spoedeisende Hulp Artsen.
OK OPERATIONEEL September 2011 11

Optipac ®
A revolutionary
way of mixing
bone cement!
www.bonecement.com • www.biomet.com
New choices.
Same convenience.
All-in-one!
The All-in-one family is growing! You
now have the following four choices of
Optipac ® , our closed vacuum mixing
system pre-packed with bone cement.
• Optipac ® Refobacin ® Bone Cement R
• Optipac ® Refobacin ® Plus Bone Cement
• Optipac ® Refobacin ® Revision
• Optipac ® Hip Set (40 & 80)
Refobacin ® NEW
Bone Cement R NEW
Wilt u
informatie of
een demo mail naar
nl.info@biomet.com

Kom naar de Traumadagen 2011!
Op 3 en 4 november 2011 begeeft traumachirurgisch
en orthopedisch Nederland zich weer richting de RAI in
Amsterdam. Een steeds groter wordende groep trauma­
en orthopedisch chirurgen vindt elk jaar de weg naar de
Traumadagen om zich te laten inspireren door bevlogen
battles en bezielde voordrachten van gerenommeerde
nationale en internationale sprekers. Sinds enkele jaren
horen de LVO­leden daar ook bij.
De samenwerking tussen congrescommissie en LVObestuur
heeft tot nu toe telkens geleid tot een op maat
gesneden programma voor operatieassistenten. Ook
dit jaar, al voor de vierde keer op rij, wacht hun op
donderdag een uitgebreid en interessant programma.
Dit jaar zetten we in op het kind. Kindertraumachirurgie
is een vak met bijzondere aspecten. Conservatieve
behandeling staat zowel bij de fracturen als bij
orgaanletsels voorop. Maar wat als er toch geopereerd
dient te worden? Het zal onder meer gaan over het wat,
wanneer en hoe bij de distale humerusfractuur; over
schachtfracturen bij kinderen (plaatosteosynthese of
intramedullair stabiliseren); en over milt­ en pancreasletsels
bij het kind (wat bepaalt het beleid, hoe pak je het aan, wat
na de ingreep, wat zijn de complicaties?).
De afsluitende interactieve sessie met casuïstiek vormt een
uitdaging voor alle deelnemers. En natuurlijk ontbreekt
ook hier een schare internationale sprekers niet, met onder
andere een voordracht over pediatric war surgery.
Traditiegetrouw vindt op donderdagavond een
spetterend feest plaats, andermaal in een toplocatie
ergens in Amsterdam waar lekker eten en goede sfeer
troef zijn. Dé gelegenheid om bij te praten met collega’s
uit andere ziekenhuizen of samen met chirurgen en
orthopeden op de dansvloer uit de bol te gaan.
Zoals je ziet: voor elk wat wils. Wetenschap, opleiding
en gezelligheid gaan hand in hand. Surf snel naar
www.trauma.nl en schrijf je in!
Dr. J.P.A.M. Verbruggen
Maastricht Universitair Medisch Centrum
LVO-congres 2012
Noteer vast in je agenda: op 16 en 17 februari 2012 vindt het
26 e LVO-congres plaats in de Koningshof in Veldhoven met als
thema: OK klimaat OK(é)?!. Voor informatie en inschrijven:
www.lvo.nl.
LVO-informatie
Charmaine Betzema, voorzitter
en bestuurslid PR&V,
voorzitter@lvo.nl
Hennie Mulder, penningmeester
en bestuurslid Media
Tel.: 040­253 89 21,
operationeel@lvo.nl
Jeanine Stuart, secretaris en
bestuurslid Onderwijs ai.
secretaris@lvo.nl
Nicole Dreessen, bestuurslid
Beroepsbelangen
beroepsbelang@lvo.nl
Monique de Kort, bestuurslid
Congres, congres@lvo.nl
LVO-TELEFOONNUMMER:
024­645 47 71 van maandag t/m
zaterdag
van 9.00 tot 17.00 uur
Adres: LVO, Postbus 9058
1006 AB Amsterdam
Lid worden van de LVO?
Surf naar www.lvo.nl of bel met
024­645 47 71.
Opzegging van lidmaatschap
dient voor 1 oktober schriftelijk te
gebeuren – het lidmaatschap
wordt dan per 1 januari van het
jaar daarop beëindigd.
E-mailadressen
prvoorlichting@lvo.nl
penningmeester@lvo.nl
webmaster@lvo.nl
Internet: www.lvo.nl
Lidmaatschap opzeggen:
Secretariaat LVO
Postbus 9058, 1006 AB Amsterdam
OK OPERATIONEEL September 2011 13

14 OK OPERATIONEEL September 2011

Je bent een paar maanden geleden
afgestudeerd als operatieassistent en heel
blij met je beroepskeuze. Desondanks heb
je uitgerekend op de dag van dit interview
een offday.
‘Ik ben wat eerder naar huis gegaan ja.
Vandaag is een traumapatiënt overleden.
Het is voor het eerst dat ik dit meemaak.
Echt heel heftig. Je houdt er altijd rekening
mee, dat een patiënt op de operatietafel
overlijdt. En het is onvermijdelijk
dat het een keer gebeurt, helaas. Alleen
weet je nooit wanneer: het kan na
zeven jaar gebeuren of op de eerste dag
van je opleiding.’
Wat gebeurde er?
‘We begonnen met reanimeren, meteen
toen de patiënt, een verkeersslachtoffer,
op de OK kwam. Dat was al een slechte
start. Het was voor mij de eerste keer dat
ik zelf moest reanimeren. Gek genoeg was
alles niet alleen heftig en naar, maar ook
een mooie ervaring.’
Hoe voelde je je?
‘Ik dacht: dit is het dus. We zijn met een
groot deel van het team naar de koffiekamer
gegaan en hebben erover gepraat. Dat
bas manders:
‘Ik wil repareren, niet revalideren’
Het heeft even geduurd, maar nu weet Bas Manders (31) zeker dat hij het leukste
beroep ter wereld heeft. Op zijn achttiende hing hij zijn studieboeken aan de wilgen
en ging hij werken. Na tien jaar van alles en nog wat gedaan te hebben, begon hij
alsnog aan de studie tot operatieassistent in het UMC St Radboud Nijmegen.
is fijn; er wordt naar je geluisterd. Het
drong toen allemaal nog dieper tot me
door. Maar ik realiseerde me ook dat we
verder moeten. Het klinkt als een cliché,
maar het leven gaat door. Je staat op een
acute OK, dan weet je dat de kans er is dat
dit gebeurt. Toch ben ik dus wat eerder
naar huis gegaan. Daar is dan ook ruimte
voor gelukkig. Even bijkomen, even afstand
nemen.’
Dus geen spijt van je beroepskeuze?
‘Nee, absoluut niet. Het vak operatieassistent
vind ik helemaal fantastisch. Deze
ervaring hoort erbij. Het menselijk lichaam
heeft mij altijd erg geïnteresseerd.
Toen ik klaar was met de havo – ik was
toen 17 – solliciteerde ik al voor de opleiding
tot operatieassistent. Maar ik was te
jong. Toen ben ik gaan studeren voor fysiotherapeut.’
Die studie heb je niet afgemaakt.
‘Na een jaar studeren besloot ik – jong en
eigenwijs als ik was – dat ik helemaal geen
diploma nodig had. Ik stopte en ging werken.
Duizend-en-een baantjes heb ik gehad,
de tien jaar daarna. Ik was archivaris voor
een bedrijf dat de archieven van bedrijven
TEKST: MARIEKE LOS | FOTO (INCLuSIEF COVER): GOEDELE MONNENS
beheert. Vervolgens ging ik als magazijnmedewerker
en orderpicker werken voor
een groothandel in badkameraccessoires.
Ik werkte drie jaar als masseur en badmeester
in een thermencomplex en ik heb allerlei
baantjes gehad in de horeca. Nog steeds
werk ik bij evenementen en in de vakantie
in een café in Nijmegen. Hartstikke leuk.’
Je hebt genoten van die tien jaar, maar
besloot op je 28ste toch weer te gaan
studeren.
‘De wijsheid kwam met de jaren. Ik wilde
toch wat gaan doen met mijn oude interesse.
De opleiding tot operatieassistent
vond ik leuk en interessant. Ik wist van
tevoren dat ik dingen moest gaan laten;
het was gedaan met het vrije leventje. Dat
vond ik geen punt. Wat me wel erg tegenviel
was het studeren. Na jarenlang werken
weer in de studieboeken duiken was
zwaar. Maar ik heb het gehaald.
‘Voordat ik met de opleiding tot operatieassistent
begon, heb ik eerst mijn studie
fysiotherapie weer opgepakt. Na anderhalf
jaar wist ik zeker dat het niets voor mij
was. Ik ben zo blij dat ik die studie definitief
ben gestaakt: ik weet nu dat ik niet wil
revalideren, maar repareren.’
OK OPERATIONEEL September 2011 15

Pierre Grotens en Lisenka Vink.
In-companyscholing derde deskundigheid
je blijft doen wat je altijd
hebt gedaan, zul je blijven
‘Als
krijgen wat je altijd hebt gekregen.’
Die filosofie ligt ten grondslag
aan de wijze waarop het Kennemer Gasthuis
in Haarlem een hernieuwde strijd is
aangegaan tegen het personeelstekort op
de OK. In het jarenlange gevecht tegen
deze krapte was werkenderwijs al een
tijdelijke oplossing ontstaan; polimedewerkers
met een diploma doktersassistent
gingen meedraaien als omloop, instrumenterende
of assisterende bij laag- en
middelcomplexe ingrepen die onder het
specialisme van hun poli vallen.
‘In de praktijk zijn de mensen volgens
de formule learning on the job in hun rol
gegroeid’, vertelt opleider OK Lisenka
Vink. ‘Maar het is eigenlijk niet goed dat
medewerkers meedraaien op de OK zonder
dat ze hiervoor officieel gekwalifi-
16 OK OPERATIONEEL September 2011
ceerd zijn. Ook niet bij laag- en middelcomplexe
ingrepen.’ Organisatorisch
OK-manager Pierre Grotens vindt de
oplossing evenmin perfect. ‘De keuze
voor deze aanpak was gebaseerd op louter
kortetermijnplanning en biedt geen
structureel soelaas’, erkent hij. ‘Maar
vanuit een noodsituatie moet je soms
kiezen voor een ad-hocstrategie. De OK
moet immers blijven functioneren, en
met de inzet van doktersassistenten bij
relatief eenvoudige ingrepen slaagden
we daarin.’
Ondertussen is het Kennemer Gasthuis
gestart met het ontwikkelen van een
langetermijnvisie en -strategie. Daarin is
plaats voor een nieuw opleidingstraject,
waarvoor Grotens de officiële opdracht
heeft gegeven: het in company scholen
van operatieassistenten op het derde
deskundigheidsniveau.
Ze hebben er een flinke tijd op
gebroed in het Kennemer Gasthuis,
maar inmiddels heeft een
nieuwe oplossing voor het personeelstekort
er het levenslicht
gezien. Inspelend op de verschillende
niveaus van de ingrepen is
er ruimte geschapen voor het
derde deskundigheidsniveau.
TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S: MyuNG BEEKMAN
Polimedewerkers op de OK
Een zaak van vooruitzien
Het is de bedoeling dat de nieuwe opleiding
officieel wordt erkend en geaccrediteerd.
Daarom is aansluiting gezocht
bij een professioneel opleidingsinstituut,
de Amstel Academie VUmc. Als
onderdeel van het Instituut voor Onderwijs
en Opleiden verzorgt de Amstel
Academie onder meer medisch ondersteunende
opleidingen en verpleegkundige
bij- en nascholingen.
Pierre Grotens beseft dat erkenning een
langdurig traject is. ‘Het tweede deskundigheidsniveau
is nog niet eens officieel
erkend. Maar je moet ergens beginnen.
Net als regeren is het managen van OKcomplexen
een zaak van vooruitzien.’
Vanaf het begin zijn ook de unitleiders
en de specialisten van de betreffende
poli’s bij het traject betrokken. Grotens:
‘Hoe breder gedragen in de voorberei-

ding, hoe groter de kans op succes in de
praktijk.’
Heldere regels en afspraken
Goed communiceren naar de achterban
in het ziekenhuis vindt de OK-manager
belangrijk. ‘Op die manier bouw je aan
commitment. Daarom hebben we ook
nauwkeurig de grenzen en kaders van de
verschillende deskundigheidsniveaus
beschreven, zodat er straks op de OK-werkvloer
geen twijfel is over wie wat mag
doen. Heldere regels en duidelijke afspraken
zijn een eerste vereiste voor het welslagen
van zo’n nieuwe taakverdeling.’
Bij het samenstellen van het verrichtingenregister
hebben de specialisten een
cruciale rol gespeeld. ‘Zij zijn als geen
ander in staat dit perfect af te stemmen
op de praktijk in de OK’, motiveert Lisenka
Vink. ‘Ook nemen zij een deel van
het docerende werk voor hun rekening.
De specialisten zijn tevreden dat zij op
deze manier hun stempel op het opleidingstraject
kunnen drukken. En voor
de studenten is het ideaal dat zij zodoende
op de beste wijze worden voorbereid
op de praktische toepassing van
hun nieuw opgedane kennis. Die wisselwerking
betekent winst voor iedereen.’
Begin van de opleiding
De opleidingsplannen zijn als pilot in
praktijk gebracht bij de poli’s waar al
gewerkt wordt met ondersteuning van
doktersassistenten. In januari 2011
startten zeven medewerkers (twee van
Oogheelkunde, drie van Urologie en
twee van Mondziekten, Kaak-, en Aangezichtschirurgie)
met basiseenheid 1, de
eerste helft van de opleiding operatieassistent
derde deskundigheid.
Dit gedeelte is voor iedereen gelijk: zes
dagen theorie, verdeeld over drie weken.
Hierbij komen onderwerpen aan bod die
voor alle specialismen van belang zijn.
De theoretische kennis betreft de diverse
disciplines op de OK, infectiepreventie,
basis anesthesiologische zorg en
technieken, juridische aspecten, röntgentechnieken
en algemene onderwerpen
als bouw en indeling van het OKcomplex,
apparatuur, meubelen en inventaris,
taken van de operatieassistent,
het OZT(Operatie Zorg en Technieken)model,
en pre-, per- en postoperatieve
aspecten. Als aanvulling op de theoretische
kennisoverdracht dienen de
deelnemers minimaal tien dagdelen te
werken op de OK en ook één dagdeel
stage te lopen bij Anesthesie.
Basiseenheid 1 wordt afgesloten met
een praktijkopdracht, beoordeeld door
de opleider van de Amstel Academie
Specialisatie
Als de praktijkopdracht is afgesloten
met een voldoende, kan de student
doorstromen naar de tweede fase van
het opleidingstraject. Dit is specifiek
gericht op de eigen specialisatie.
De theoretische kennis betreft hier de
anatomie en verschillende aandoeningen
en ingrepen (toegespitst op specialisme)
en de operatieve zorg en technie-
Lisenka Vink en Stephanie van Item.
ken. In logistiek opzicht is het vervolgtraject
voor iedereen hetzelfde: twee
dagen theorie en een praktijkgedeelte
van drie maanden met, opnieuw, minimaal
tien dagdelen praktische ervaring
op de OK. Tijdens de praktijkperiode
dienen de studenten een verrichtingenregister
bij te houden, dat de specialisten
moeten aftekenen.
Basiseenheid 2 wordt afgesloten met een
proeve van bekwaamheid, afgenomen
door de praktijkopleider van de OK, een
ingevuld verrichtingenregister met een
minimumaantal ingrepen en het behalen
van een voldoende toetsresultaat.
Iedereen die aan deze voorwaarden voldoet,
ontvangt een certificaat.
Kostenneutraal kennis delen
De belangstelling voor het opleidingstraject
voor het derde deskundigheidsniveau
is groot; niet alleen vanuit het
Kennemer Gasthuis, ook vanuit andere
ziekenhuizen. Als een van de geestelijk
vaders van het idee, is Grotens blij met
de brede interesse. ‘Volgens planning
OK OPERATIONEEL September 2011 17

De collega’s van het Kennemer Gasthuis.
starten we in oktober met de tweede
groep. Maximaal twintig personen, is de
inschatting. Is het aantal aanmeldingen
beduidend meer, dan is het niet uitgesloten
dat we een derde groep vormen.
Bovendien gaan we dit opleidingstraject
verder uitwerken voor andere
specialismen, inspelend op de vraag
vanuit de praktijk.’
Ook medewerkers vanuit collega-ziekenhuizen
zijn van harte welkom. ‘We geloven
heilig in dit concept en willen onze
kennis graag delen. We zijn zelfs bereid
ons volledige scholingsprogramma ter
beschikking te stellen, zodat er in een
andere regio een soortgelijk initiatief
gestart kan worden. Kostenneutraal,
want we hoeven er niet aan te verdienen’,
zegt Pierre Grotens toe. Zijn motivatie
hiervoor luidt: een gevoel van verantwoordelijkheid.
Gezonde toekomst
Ontstaat met de komst van een derde
deskundigheidsniveau niet nog meer
hiërarchie op het OK-complex? Deze
vrees weet Lisenka Vink direct te weerleggen.
‘Integendeel. Het behalen van
een certificaat, met de bijbehorende
erkenning, betekent juist voor veel medewerkers
een gevoelsmatige stap voorwaarts.
Bovendien is het derde deskundigheidsniveau
(evenals het tweede) een
goede basis voor verdere doorgroei. Zo
18 OK OPERATIONEEL September 2011
krijgen mensen die tot nog toe geen
doorstroommogelijkheden hadden door
het stempel “te weinig vooropleiding”,
toch de kans zich verder te ontwikkelen.
Weliswaar via een andere weg, maar de
eindbestemming blijft gelijk. Verder
denk ik dat groeiperspectief ook een
pluspunt is bij nieuwe vacatures op de
betrokken poli’s. Als je daardoor meer
mensen kunt aantrekken, is dat een
voordelig neveneffect.’
Het derde deskundigheidsniveau geeft
verlichting op de OK, maar vergt uiteraard
een wat andere benadering van de
planners. Die moeten meer rekening
houden met competentiegericht indelen
van de ingrepen, zodat niet voortdurend
van teamsamenstelling gewisseld behoeft
te worden. Grotens: ‘Dat vereist een
regelmatige wachtlijstanalyse. Maar als
die plaatsvindt, draait de OK in de nieuwe
setting als een gestroomlijnd proces.’
Doordat de polimedewerkers betrokken
zijn bij de pre-, per- en postoperatieve
zorg ontstaat een goed op elkaar ingespeeld
team van specialisten en polimedewerkers,
vindt Lisenka Vink.
‘Een mooie vorm van patiëntenzorg.’
De kans bestaat dat veel medewerkers
na het behalen van hun certificaat verloren
gaan voor het administratieve en
baliewerk. Ze stromen immers door
naar de OK. Pierre Grotens ziet hierin
geen nadelig effect. ‘Dat opent perspec-
tieven voor het aantrekken van nieuw
personeel voor die openvallende functies.
En uiteraard verdienen zij, op hun
beurt, op termijn ook weer de gelegenheid
zich te ontplooien. Investeren in
menselijk kapitaal is het beste wat een
organisatie kan doen voor een gezonde
toekomst.’
instroomeisen
Wie de opleiding tot operatieassistent
op derde deskundigheidsniveau wil
volgen, moet voldoen aan de volgende
voorwaarden:
• minimaal anderhalf jaar werkervaring
van minimaal 20 uur per week
op de poli Gynaecologie, Oogheelkunde,
Mondziekten, Kaak-, en Aangezichtschirurgie
of Urologie;
• momenteel werkzaam op een van
bovengenoemde poli’s;
• in het bezit van een mbo 4-diploma
doktersassistent.
wat vind jij?
▼
Is het derde deskundigheidsniveau een
goed idee of een uitholling van het
werk van de operatieassistent?
mail ons je mening op
okoperationeel@y-publicaties.nl.

De broers Kai en Lars van
rhede van der Kloot hebben
een oplossing voor het tekort
aan OK-personeel bedacht.
In 2009 richtten zij mUSt op:
een bureau dat zich richt op
het uitzenden van geneeskundestudenten
als ziekenhuispersoneel.
TEKST: MENNO GOOSEN | FOTO: MuST
1) Hoe zijn jullie op het idee gekomen om
MUST op te richten?
‘Momenteel kampt circa 70 procent van
de Nederlandse ziekenhuizen met een
gebrek aan eigen OK-personeel. Behalve
tot detacheringbureaus zoeken ze nu
ook hun toevlucht tot buitenlandse operatieassistenten,
terwijl er in Nederland
enorm veel ambitieuze medisch studenten
zijn die staan te springen om ervaring
op te doen. Wij zagen dat er in andere
arbeidsmarkten veel voordelen waren
van het inzetten van studenten. Dit
gekoppeld aan het groeiende tekort aan
operatieassistenten gaf ons het idee om
de beste geneeskundestudenten in te
zetten om iets aan dit tekort te doen. Al
snel kwamen wij erachter dat deze studenten
goed kunnen worden gebruikt
om de last van de huidige operatieassistenten
te verminderen. Wij hebben niet
als doel om het “vaste” OK-personeel te
vervangen, maar om het tekort eraan op
te lossen en de werkdruk voor het huidige
OK-personeel te verlichten.’
2) Jullie hebben zelf geen medische achtergrond,
maar beiden gestudeerd aan de Technische
Universiteit van Delft. Hebben jullie
wel voldoende expertise?
Kai en Lars van Rhede van der Kloot.
tekort aan OK-personeel?
Huur een medisch
student in
‘Onze vader, Eric van Rhede van der
Kloot, is algemeen chirurg in het Amphia
Ziekenhuis te Breda. Hij adviseert
ons. Tevens hebben wij veel gesprekken
gehad met verschillende artsen, OK-managers
en geneeskundestudenten om te
achterhalen wat er gevraagd wordt en
wat mogelijk is.’
3) Medisch studenten hebben nog niet alle
kennis opgedaan. Hoe weten jullie dat ze
deskundig genoeg zijn?
‘Alle universitaire geneeskundestudenten
die voor ons werken, zijn in het bezit
van een bekwaamheidsverklaring van
een arts. Bovendien kan elk ziekenhuis
zelf eventuele extra criteria bepalen.
Bijvoorbeeld of het doctoraal behaald is
en of alle coschappen gelopen zijn. Wij
werken hetzelfde als de reguliere uitzendbureaus.
Aan de hand van een werknemers-
en werkgeverscontract worden
duidelijke afspraken gemaakt tussen de
betrokken partijen.’
4) Waar en wanneer kunnen de ziekenhuizen
de werknemers inzetten?
‘De manier waarop de werknemers worden
ingezet, is geheel afhankelijk van de
wens van het ziekenhuis. Op het mo-
ment worden de werknemers ingezet als
tweede assistent voor veelvoorkomende
orthopedische, gynaecologische en plastisch-
chirurgische operaties. Dit gebeurt
zowel in de dagverpleging als in de nachten
weekenddiensten. De belangrijkste
voordelen naast het oplossen van het
personeelstekort zijn dat de werknemers
relatief goedkoop zijn, flexibel ingezet
kunnen worden (zelfs stand-by) en zeer
capabel, enthousiast en leergierig zijn.’
5) Vinden studenten die in opleiding zijn voor
medisch specialist het niet ‘onder hun niveau’
om als assistent te gaan werken?
‘Zeker niet. Studenten zien meteen dat
ze veel kunnen leren in de functie van
operatieassistent. Geneeskunde is geen
goedkope studie om te volgen. Daarom
hebben veel studenten bijbanen naast
hun opleiding. Deze bijbanen variëren
van telefonist tot horecamedewerker.
Door aan de slag te gaan als assistent
zullen ze veel leren en heel veel ervaring
kunnen opdoen, en dit allemaal in een
richting waarin ze hun hele leven zouden
willen werken.’
▼
Meer informatie over MUST is te vinden op
www.medischeuitzendstudent.nl.
OK OPERATIONEEL September 2011 19

the right choice for new visions
Olympus Nederland, gevestigd in Zoeterwoude, verzorgt de import en distributie van de hightech
optische onderzoeksapparatuur van het topmerk Olympus. De instrumenten, die worden gebruikt
voor medisch onderzoek in ziekenhuizen en medisch/biologisch of industrieel onderzoek in
laboratoria, staan garant voor hoge kwaliteit en bedrijfszekerheid. De onderneming staat voor
de kernwaarden partnership, betrouwbaarheid, vernieuwend en beleving en bezit al jaren een
uitstekende positie aan de top van de markt. Door de verdere groei van Olympus Nederland en
uitbreiding van het productenscala, komen we graag in contact met
PRODUCT SPECIALISTEN THERAPY
gericht op kennisoverdracht in de medische sector
De functie Je bent verantwoordelijk voor het introduceren en demonstreren van medisch endoscopisch
instrumentarium (Therapy-instrumentarium) behorende bij de afdeling ‘’Medical Systems Surgical”
(chirurgische specialismen). Je richt je op o.a. medisch specialisten en medewerkers binnen de Klinisch
Fysische dienst van ziekenhuizen. Je neemt actief deel aan opleidingen gericht op het verwerven van
productkennis. Daarnaast houdt je relevante ontwikkelingen bij en verdiep je je in de (technische)
eigenschappen en toepassingen van de diverse te presenteren Olympus producten. In overleg en in
samenwerking met een Accountmanager bedien je een rayon.
Olympus Nederland vraagt Zelfstandigheid, enthousiasme en een gezonde dienstverlenende instelling.
Op inspirerende wijze weet je uitleg te geven over het instrumentarium van Olympus Nederland en
de producten te demonstreren. Je bent in staat om kennis over te dragen en vragen over de producten
en de toepassingen daarvan te beantwoorden. Je bent gedreven om nieuwe kennis op te doen en hebt
de ambitie om je te ontwikkelen tot een volwaardige gesprekspartner. Je voelt je thuis in de medische
wereld, bent representatief en je communiceert makkelijk op diverse niveau’s. Je beschikt over een technische
en/of medische achtergrond op bij voorkeur HBO-niveau en bent woonachtig in het rayon Oost-
Nederland (regio Arnhem-Nijmegen-Apeldoorn) of Noord Nederland (regio Zwolle-Assen-Leeuwarden).
Olympus Nederland biedt Een zelfstandige baan binnen een gerenommeerde, gezonde en stabiele
organisatie. Absolute top kwaliteit van product en service en de organisatie er omheen. Waar nodig wordt
je ondersteund door je een toegepast opleidingspakket aan te bieden. Je maakt deel uit van een team
van jonge en gedreven collega’s. Goed salaris en uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden.
Ben jij die zelfstandige Product Specialist? Stuur dan een korte brief met cv onder vermelding van de
functie Product Specialist Therapy Oost Nederland of Noord Nederland aan: Olympus Nederland B.V.,
Postbus 18, 2380 AA Zoeterwoude of mail naar dennet.dionet@olympus.nl Voor nadere informatie kun
je contact opnemen met de heer Dennet Dionet, HR Manager Olympus Nederland. Tel. 071-5450869.

“ Een helder beleid leidt tot verbetering”
Weten waar je aan toe bent. Weten waar je naartoe werkt. Weten wat jouw inzet bijdraagt.
Duidelijkheid betekent zekerheid. Dat motiveert, stimuleert en geeft positieve energie. Als
er duidelijkheid is, kun je als leidinggevende je medewerkers goed in de ogen kijken.
Andersom geldt precies hetzelfde. Zo ontstaat wederzijds vertrouwen. Daarmee bouw
je samen iets op en bereik je een hoger niveau.
Hans Kegel
Inkoper
Je geeft met je collega teamleider op een persoonlijke en
professionele wijze leiding aan een gemotiveerd team (leerling)
operatie assistenten. Je bent verantwoordelijk voor de planning,
de bewaking van de bedrijfsvoering en het personeelsmanagement.
Je bereikt de gestelde doelen in nauwe samenwerking
met je collega-teamleiders en het hoofd OK.
Je bent een ervaren operatieassistent met HBO werk- en
denkniveau. Leidinggevende ervaring strekt tot aanbeveling.
Gezocht: enthousiaste operatieassistent!
Vanwege verandering 8-urige werkdag naar 9-urige
werkdag zijn wij per direct op zoek naar jou!
Jouw werkkring
19 Operatiekamers +
3 Locaties +
20 Specialismen +
80 Collega’s +
9-urige werkdag +
Prima vervoersregelingen +
Extra aanmeldpremie +
Meer dan standaard CAO loon +
Eindejaarsuitkering
= een baan met veel mogelijkheden om je breed te
ontwikkelen of juist de diepte in te gaan.
Je bent besluitvaardig en een uitstekende communicator. Verder
beschik je over een duidelijke visie op de organisatie van een
OK en de aansturing van een team.
Heb je belangstelling, kijk dan voor meer informatie op
www.stjansdal.nl. • Vacaturenummer 2011.151
ACQUISITIE N.A.V. DEZE VACATURE WORDT NIET OP PRIJS GESTELD
JE ZORGT VOOR ELKAAR
Een extra prikkel voor vernieuwing is het gloednieuwe
OK complex, dat tezamen met specialisten, medewerkers
van het OK complex en management ontwikkeld gaat
worden.
Jouw vragen
Spreekt het bovenstaande je aan en wil je meer informatie
of een dagdeel meelopen? Neem dan contact op met
Loes van Berkel, unithoofd OK, via (070)2102512
of per e-mail naar: l.vanberkel@hagaziekenhuis.nl.
Jouw sollicitatie
Je sollicitatie met curriculum vitae zien wij graag
tegemoet via www.werkenbijhaga.nl. Hier vind je de
uitgebreide vacaturetekst en kun je direct solliciteren.
26
“Wij vinden het vanzelfsprekend dat je voor elkaar zorgt. Vandaar de tip. Wil jij ook werken in een ziekenhuis waar je echt betrokken
kunt zijn? Waar je je kunt inzetten voor de mensen in de regio? Dan ben jij zeker op je plek bij ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk.”
Wij zijn op zoek naar een
Teamleider chirurgie OK (duobaan 18 uur)
eventueel te combineren met Operatieassistent (max. 18 uur)
TIP
#
Het HagaZiekenhuis is hét
toonaangevende topklinisch
opleidingsziekenhuis van de
regio Haaglanden met
23 medisch specialistische
opleidingen, waarvan
14 poortspecialismen.
Het HagaZiekenhuis biedt
uitstekende basiszorg en
onderscheidende
topklinische functies.
Tot 2014 wordt het
ziekenhuis ingrijpend
gemoderniseerd. Kortom
een ideale setting voor
ambitieuze professionals.
Het HagaZiekenhuis is
gevestigd aan de Leyweg en
Sportlaan in Den Haag.
185 x 125 mm_OK_operationeel

Geven we het heft uit handen?
Hoe schaarste tot onze
tekorten hebben negatieve gevolgen, of het nu gaat om benzine, voedsel of operatieassisten-
ten. Als wij ons passief blijven wentelen in onze schaarste, ziet onze toekomst er somber uit.
TEKST: PAuL MEIJSEN
Ons beroep kan wel eens een
heel ander aanzien gaan krijgen.
De tekorten aan operatieassistenten
beïnvloeden namelijk niet
alleen de werkgevers, maar ook de beroepsgroep
zelf. Op het eerste gezicht
varen we wel bij de schaarste, maar er
zijn genoeg tekenen om ons heen dat
deze wel degelijk zorgwekkend is. Passiviteit
van onze beroepsgroep kan ertoe
leiden dat andere professionals onze
plaats op de OK innemen. We geven dan
echt het heft uit handen. Misschien is
het nu nog niet te laat, maar langer
afwachten kan ons de kop kosten.
Prijsstijging
Allereerst stijgen de prijzen. Werkgevers
moeten de portemonnee trekken
en de rode loper uitleggen. Met een
betrekkelijk korte en beperkte opleiding
verdienen wij – binnen de groep
van zorgberoepen aan het bed – een
topsalaris. Niet als gevolg van het functiewaarderingssysteem,
maar als gevolg
van de marktwerking.
Zwarthandel
Zwarthandel is een direct gevolg van
schaarste. Je ziet het bij tickets voor
uitverkochte popconcerten. Meestal
kopen de zwarthandelaren vooraf tic-
22 OK OPERATIONEEL September 2011
kets op om schaarste te veroorzaken en
verkopen ze deze later tegen woekerprijzen.
De detacheerdersmarkt is een
voorbeeld van het uit de markt halen
van producten en ze voor een hogere
prijs verkopen.
Kwaliteitsdaling
Bij schaarste moet de klant dikwijls
genoegen nemen met mindere kwaliteit.
En trek je je neus daarvoor op, dan
staan er tien anderen te dringen om het
toch te kopen. Dat is op de groentemarkt
zo, maar ook op de arbeidsmarkt.
Momenteel kun je als operatieassistent
niet altijd meer de kwaliteit leveren die
je zou moeten leveren. Bijvoorbeeld als
je wordt ingezet voor zaken die je niet
100 procent beheerst.
En niet altijd wíllen we meer kwaliteit
leveren. Moet ik voorbeelden noemen?
Ondanks alle voorschriften blijven we
eenvoudige regels negeren: deurenbeleid,
time-out, kledingvoorschriften. De
inspectie heeft bij de visitaties heus niet
alleen kritiek gegeven op leidinggevenden
en artsen, maar ook op ons gedrag.
En hoe zit het met onze bijscholing?
Arrogantie
We worden slordig met afspraken en
arrogant: ‘Als het niet bevalt, stap ik
naar een ander’ en ‘ze mogen blij zijn
dat we komen’. Loyaliteit aan werkgevers
is soms ver te zoeken. Stiekem
profiteren we van de schaarste, en er
lijkt een stilzwijgende collectiviteit te
ontstaan die deze in stand wil houden.
Schaars zijn is een lekker gevoel en we
buiten het uit.
Zoeken naar alternatieven
Tot nu toe zijn we aardig gepamperd
door de werkgevers, maar het omslagpunt
is denk ik bijna bereikt. Misschien
is de situatie al onomkeerbaar.
Bij schaarste gaat men zoeken naar
alternatieven. En hier bedoel ik nu niet
de detacheerders mee. Wel collega’s uit
India, Polen en Spanje. Omloopmedewerkers,
tweede deskundigen en nu
ook derde deskundigen. Er is een
uitzend bureau voor medisch studenten
die een zakcentje willen bijverdienen
(www.medischeuitzendstudent.nl). De
oprichters worden geadviseerd door
hun vader: een chirurg. Ziekenhuizen
en artsen worden heel creatief bij dreigende
sluiting van operatiekamers.
Mensen krijgen volop kansen om te
laten zien dat ze ons vak deels, of straks
geheel, kunnen overnemen.Ik durf te
wedden dat het ze gaat lukken ook.

ondergang kan leiden
Polikliniekmedewerkers gaan met de
chirurg mee naar de OK en zijn operatieassistent
for the time being.
Doorschuiven
Zonder veel moeite schuiven wij minderwaardige
karweitjes als oogheelkunde,
KNO, kaak, straatjes met kleine chirurgie
en natte urologie van de tafel. Ons
domein wordt aardig smal. We denken
nog te kunnen imponeren met kreten
als ‘transplantaties’, ‘vaten’, ‘neuro’, ‘cardio’
en ‘trauma’. Maar over een tijdje
zouden die stemmetjes ook wel eens
bibberig kunnen gaan klinken.
We mogen ons niet rijk blijven rekenen.
We moeten onze meerwaarde gaan aantonen,
en niet alleen door te zeggen: ‘Ja
maar, als er complicaties zijn, kunnen
alleen wij de boel redden.’ Operatieassistent
zijn is meer dan instrumenteren,
assisteren en omlopen. We moeten ook
aantoonbare meerwaarde hebben op het
gebied van logistiek, techniek, opleiden,
wetenschappelijk werk, ethische verantwoording,
organiseren, projecten, kwaliteit
en veiligheid.
Opleidingsmoeheid
Schrijnend is het feit dat er genoeg
schoolverlaters zijn die in opleiding willen.
Een recent onderzoek in veertien
ziekenhuizen laat zien dat dit jaar in
deze ziekenhuizen bijna 700 kandidaten
een opleidingsplaats wilden voor de inserviceopleiding
(OA en AM). Van hen
zijn er slechts 79 aangenomen (OA en
AM). Op beroepenvoorlichtingsdagen
vragen ouders en kandidaten in uitpuilende
voorlichtingslokalen hoe het kan
dat er tekorten op de OK zijn, en tegelijkertijd
nauwelijks opleidingsplaatsen.
Straks zijn er nog maar zo weinig gediplomeerden
over dat we echt niet meer
kunnen opleiden.
Hebben we ook nog wel zin om leerlingen
op te leiden (‘lastig, we hebben het
al zo druk, dit kan er niet ook nog eens
bij’)?
Tweedeling met anesthesie
Er kan een verschil gaan ontstaan tussen
anesthesiemedewerkers en operatieassistenten.
Qua waardering en honorering.
Ons vak is namelijk heel gemakkelijk
over te nemen en op te splitsen. De anesthesiemedewerkers
hebben een veel
hogere organisatiegraad. Hoe actiever de
leden en hoe beter de organisatiegraad,
hoe overtuigender en succesvoller een
beroepsvereniging kan opkomen voor
het beroep. Operatieassistenten hebben
een lagere organisatiegraad, zijn passiever
op dit gebied en rekenen zich rijk
zolang het nog duurt. Als we niet uitkijken,
wordt de anesthesie een hbo- en de
chirurgie een mbo-vak.
Oplossing
Klagen over werkdruk en daar een zoveelste
toeslag uit proberen te slepen zal
niet meer helpen. Onze enige redding is
dat we zelf het heft in handen nemen
door betaalbaar te blijven en maximaal
op te leiden. Verder moeten we aantoonbare
meerwaarde laten zien en superkwaliteit
gaan leveren.
▼
Reageren? okoperationeel@y-publicaties.nl.
Of schrijf je reactie op www.oknieuws.nl.
OK OPERATIONEEL September 2011 23

Bekkenvenetrombose door
een spondylotische haak
In ‘medisch Journaal’ 3 2010 stond een interessante casus over een spondylotische haak.
Die kunt u hieronder lezen. In de kaders wordt speciaal voor ‘OK Operationeel’ verder uitgediept
wat een spondylotische haak precies is en wat het betekent om een verhoogde D-dimeercon-
centratie te hebben.
TEKST: B. ENGELEN, ARTS­ASSISTENT CHIRuRGIE, EN M. SCHELTINGA, CHIRuRG; MáxIMA MEDISCH CENTRuM, VELDHOVEN/EINDHOVEN.
Een 62-jarige man meldde zich op de
SEH met een sinds één dag bestaand
pijnlijk linkerbeen volgend
op een lange autoreis. Bij onderzoek werd
een niet-dyspnoeische, oudere man gezien
met een rood-blauw verkleurd, oedemateus
linkerbeen. Laboratoriumdiagnostiek
wat zegt de D-dimeerconcentratie?
tekst: b. engelen, m. Scheltinga, N. Schepel, p. meijsen.
24 OK OPERATIONEEL September 2011
gaf een verhoogde D-dimeerconcentratie
(7,2 mg/l, normaal < 0,5 mg/l) weer. Duplexonderzoek
toonde aan de linkerzijde
een getromboseerd veneus iliacaal traject.
Onder de diagnose ‘bekkenvenetrombose’
kreeg patiënt bedrust, Fragmin (18.000 E/
dag), acenocoumarol en compressieve
D-dimeer is een stof die vrijkomt bij de afbraak van bloedstolsels (fibrinolyse). De
D-dimeerconcentratie in het bloed is normaal gesproken dus laag. Als er een bloedstolsel
wordt afgebroken, stijgt de waarde echter. Overstijgt de concentratie de
toegestane norm van 0,5 mg/l, zijn er daarnaast klinische verschijnselen (dik been,
oedeem, rode verkleuring, pijn) en wijst de echoduplex op stolselvorming, dan is de
kans erg groot dat er inderdaad sprake is van veneuze trombose.
Het grootste risico van stolselvorming in het diepe aderlijke systeem is het losschieten
van stukken stolsel, die uiteindelijk kunnen leiden tot verstopping van de longvaten:
longembolie. Om dit risico zo klein mogelijk te maken, wordt het bloed de eerste
dagen dunner gemaakt met een heparineachtig product (Fragmin) om het instellen
op Sintrom te overbruggen.
kousen. Een CT-scan van de onderbuik ter
uitsluiting van obstruerende nieuwvorming
liet zien dat de linker v. iliaca communis
werd gecomprimeerd door een
spondylotische haak, die uitging van het
promontorium (figuur 1).
Een bekkenvenetrombose wordt vaak
veroorzaakt door compressie van buitenaf.
Bij het zogenaamde May-Thurnersyndroom,
dat voornamelijk voorkomt bij
vrouwen tussen de 25 en 45 jaar, wordt
de linker iliacale vene door de rechterarterie
tegen de wervelkolom dichtgedrukt.
Bij deze oudere man bleek de
linker bekkenader echter door zijn flankerende
linker slagader te worden gecomprimeerd.
De aanwezigheid van de
spondylotische haak vernauwde de doorgangsruimte
blijkbaar verder.
Enkele weken na een kwartaal acenocoumarolmedicatie
meldde patiënt zich
opnieuw met een recidief linker bekkenvenetrombose.
Daarvoor moest hij langdurig
worden ontstold. Het is te overwegen
op termijn de spondylotische
haak chirurgisch te verwijderen om herhaling
te voorkomen.
▼

wat is een spondylotische haak?
tekst: b. engelen, m. Scheltinga, N. Schepel, p. meijsen.
een spondylotische haak is een reparatiemechanisme van het lichaam zelf bij slijtage van de
tussenwervelschijf (discopathie). Net als bij slijtage van heup of knie maakt het lichaam
exostosen aan wervels. Deze worden vaak gezien aan de rand van gewrichten die aan slijtage
onderhevig zijn. Ze vergroten de oppervlakte om de druk beter te kunnen verdelen en de
slijtage te verminderen, maar leiden tegelijkertijd tot bewegingsbeperking en stijfheid.
bij de wervelkolom kunnen deze exostosen ook nog haakvormig (papegaaienbek) naar elkaar
toe groeien. De gedegenereerde tussenwervelschijf wordt zo als het ware ingepakt in nieuw
gevormd bot. De natuur zet een instabiel scharnier op deze manier vrijwel compleet vast. Dit
verschijnsel kan voorkomen op alle niveaus van de wervelkolom.
Zit het eenmaal vast, dan doet de tussenwervelschijf niet meer mee en kunnen klachten
verdwijnen. Vandaar dat sommige ouderen na verloop van tijd juist minder last van hun
wervelkolom hebben. Ze zijn dan wel wat stijver, maar hebben minder pijn dan voorheen.
Door de ruimte die ze innemen, kunnen exostosen de omgeving beïnvloeden. Aan de voorzijde
kan veneuze compressie optreden. Dit geeft een werveling in de vene, een sterke prikkel voor
het bloed om te gaan stollen. Zo kan er een trombose ontstaan. Ook aan de laterale of dorsale
zijde van het wervellichaam kunnen exostosen gevormd worden en uittredende zenuwen
beknellen of wervelkanaalstenose veroorzaken.
In de onderste intervertebrale overgang
is de oppervlakte vergroot door exostosevorming,
zowel aan de ventrale als aan
de dorsale zijde.
De vena iliaca is vernauwd omdat deze
bekneld zit tussen de exostose van L5 en
de arteria iliaca. De combinatie van wervelingen,
beschadiging van de vaatwand
en de vertraagde bloedstroom kunnen
trombose veroorzaken.
Modellen van de lumbale wervelkolom, met links de normale anatomie en rechts
haakvorming.
Een preparaat met haakvorming.
Röntgenfoto van haakvorming op
cervicaal niveau.
Lumbale CT­scan met op niveau L4­L5
vernauwing van de tussenwervelruimte
en reactie van het wervellichaam door
onder andere exostosevorming.
OK OPERATIONEEL September 2011 25

Kom jij
wonen en werken
op 10 minuten
van het strand?
Interchange zoekt in opdracht van het Bronovo
ziekenhuis operatieassistenten chirurgie en
anesthesiemedewerkers voor een uitdagende
baan in het bruisende Den Haag.
VUmc Amstel Academie verzorgt Medisch Ondersteunende Opleidingen, Verpleegkundige Vervolgopleidingen, Bij- en nascholingen
en Bedrijfsopleidingen voor gezondheidszorginstellingen zoals algemene en academische ziekenhuizen, verpleeg- en zorgcentra,
psychiatrische- en thuiszorginstellingen. Voor meer informatie over de Amstel Academie, kijk op www.amstelacademie.nl.
Wij zoeken voor de Opleiding tot operatieassistent een:
Opleider operatieassistent (36 uur)
Werken bij het Bronovo ziekenhuis
betekent voor jou bemiddeling in
huisvesting, op de fi ets naar je werk,
thuis slapen tijdens diensten en de
mogelijkheid tot parttime werken.
Bovendien ontvang je een welkomstbonus.
kijk voor meer informatie op
www.inter-change.nl of bel 010 - 4366301.
fotogra e: DigiDaan
Je functie Als opleider houd je in nauwe samenwerking met de praktijk het leerplan actueel. Je doceert, je coacht studenten
en je organiseert het onderwijs voor de opleiding.
Je profiel Je hebt ruime ervaring als operatieassistent en je bent in het bezit van een diploma eerstegraads lerarenopleiding
(of hieraan gelijkwaardig) en je hebt ervaring met lesgeven.
Interesse? Neem vóór 4 oktober 2011 contact op met Wessel Haytink (recruiter), via 020-4445631 / w.haytink@vumc.nl of
via onze website: www.werkenbijVUmc.nl. Je vindt ons ook op werkenbijVUmc.hyves.nl en op
facebook.com/werkenbijVUmc.
Kennis maakt ons beter.

Goed
werken
voor een
ander
is
goed
werken
aan
jezelfAls dé partner in de zorg voor
rg voor
personeelsoplossingen in kritische
functies weten wij als geen een ander
dat het vooral ook mensenwerk senwerk is.
Daarom geloven wij in balans. alans. Wij
bieden onze mensen - naast ast een goed
salaris - alle middelen waarmee aarmee ze
goed voor zichzelf kunnen n zorgen.
Ga naar highcare.nu voor r meer
informatie of bel voor een n
afspraak over werken bij HighCare.
WWW.HIGHCARE.NU • WESTERSINGEL 103 ROTTERDAM RDAM D DA • 010 225 11 13

Ganz-osteotomie
tegenwoordig is er een uitstekend alternatief
voor jonge patiënten met heupdysplasie, die in
het verleden de tönnis- of triple osteotomie
ondergingen: de Ganz-osteotomie.
TEKST: SANDRA KOOPMANS, OPERATIEASSISTENT ORTHOPEDIE, WILHELMINA
ZIEKENHuIS ASSEN
De Ganz-osteotomie is in Neder-
land nog niet zo bekend, maar
wordt wereldwijd steeds vaker
toegepast. In het Wilhelmina Ziekenhuis
in Assen wordt de Ganz- of periacetabulaire
osteotomie sinds 1995 uitgevoerd
door dr. Heeg, orthopedisch
chirurg. Inmiddels zijn
ruim zeshonderd patiënten
geopereerd.
Congenitale heupdysplasie
is de meest voorkomendeaangeborenafwijking
in
Afbeelding 2 De eerste osteotomie, vlak
onder de heupkop.
28 OK OPERATIONEEL September 2011
Europa. Deze wordt veroorzaakt
door een, meestal
aangeboren, onvoldoende ontwikkeling
van het heupgewricht. De kom kan
te steil, te ondiep, of slecht
gevormd zijn, waardoor de
heupkop onvoldoende wordt
vastgehouden. Op kinderleeftijd
kan de aandoening vrijwel
altijd met goed resultaat
behandeld worden met een
spreidbeugel. Als de heupdysplasie
hiermee onvoldoende
wordt verbeterd, kan tot de leeftijd
van ongeveer 7 jaar de zogeheten
Pemberton-osteotomie worden
uitgevoerd. Is daarna nog steeds
sprake van dysplasie, keert de dysplasie
terug, of wordt
deze pas later
ontdekt, dan kan
op volwassen leeftijd de
Ganz-osteotomie worden
uitgevoerd.
Patiëntselectie
Voor een Ganz-osteotomie
komen patiënten
in aanmerking die uitgegroeid
zijn en een goed beweeglijke heup
hebben. De patiënten zijn daardoor
meestal ouder dan 14 maar jonger
Afbeelding 3 De vier osteotomieën met
elkaar verbonden.
dan 55 jaar. De patiënt moet tevens een
ronde heupkop hebben. Contra-indicaties
zijn artrose (hoewel geringe slijtage
geen beletsel hoeft te vormen), een onjuiste
verhouding tussen heupkop en
-kom of de aanwezigheid van uitgebreide
cystes in de kom. Van groot belang is
dat de klachten en bevindingen bij lichamelijk
onderzoek overeenkomen
met de radiologische afwijkingen, en
dat andere oorzaken van heup- of bovenbeenklachten
zijn uitgesloten! Als er
te veel degeneratieve afwijkingen zijn,
is een totale heupartroplastiek meestal
een betere oplossing.
Afbeelding 1 De speciaal gebogen Ganzbeitel.

Operatietechniek
De Ganz-osteotomie is in 1982 ontwik-
keld door prof. Reinhold Ganz, orthope-
disch chirurg in Bern, Zwitserland. Bij
deze operatie wordt de heupkom volledig
losgemaakt uit het bekken, en
daarna over de heupkop in de goede
stand gekanteld en vastgezet. Dit vergroot
het contactoppervlak tussen kop
en kom, waardoor de pijnklachten verminderen
of verdwijnen en de kans op
slijtage afneemt.
Vanwege de aanwezige vaten en zenuwen,
worden de heupkop en het bekken
op een veilige manier benaderd. De
musculus rectus femoris wordt met een
botblokje losgemaakt van de voorzijde
van het bekken. Aan het eind van de
operatie wordt dit blokje weer gefixeerd
aan het bekken. Zo blijft de spier intact.
De heupkom wordt met vier osteotomieën
losgemaakt uit het bekken. De
eerste wordt verricht met een speciaal
gebogen beitel (zie afbeelding 1 en 2),
vlak onder de heupkop. Het gewricht
wordt hierbij niet geopend. De tweede
osteotomie gaat door het schaambeen.
Bij de derde osteotomie wordt het bekken
vlak boven de heupkop doorgenomen.
De laatste osteotomie, waarbij het
zitbeen wordt doorgenomen, komt uit
bij de eerste. De heupkom komt hierdoor
los te liggen (zie afbeelding 3).
Vervolgens wordt een Schanz-schroef als
handvat gebruikt om de kom onder
röntgendoorlichting in de goede stand
over de heupkop te draaien (zie afbeelding
4). Er zit weinig spanning op het
geheel, waardoor met slechts twee
schroeven kan worden volstaan om de
plastiek te fixeren (zie afbeelding 5).
Voor- en nadelen
Het nadeel van de Ganz-osteotomie is
dat deze technisch ingewikkelder is dan
de andere technieken. Er is veel ervaring
en een zeer goed inzicht in de anatomie
voor nodig.
Er zijn echter ook belangrijke voordelen.
Zo is er is maar één incisie nodig in
plaats van twee. Doordat alleen de heupkom
losgemaakt wordt, blijft de bekken-
Afbeelding 5 Het eindresultaat. Deze patiënt heeft beiderzijds heupdysplasie. Rechts
is geopereerd, links nog niet.
Afbeelding 4 Een Schanz­schroef wordt
als handvat gebruikt om de heupkom
te roteren. (Op de foto is een repositieklem
afgebeeld. Tijdens de operatie
wordt echter wel met een Schanzschroef
gewerkt. De foto is slechts ter
illustratie op welke manier de heupkom
gedraaid wordt.)
ring en dus de stabiliteit van het bekken
als geheel intact. Hierdoor is snelle mobilisatie
mogelijk, is er weinig kans op een
beenlengteverschil, is de correctiemogelijkheid
groter en er is minder kans op
beschadiging van de nervus femoralis.
Resultaten
Het blijkt dat 85 procent van de geopereerde
patiënten een aanzienlijke, langdurige
verlichting van de klachten
heeft. Circa 10 procent van de patiënten
heeft toch nog wel pijnklachten, die af
en toe met pijnstillers worden bestreden.
Deze klachten zijn sterk afhankelijk
van de ernst van de heupdysplasie
en de mate van eventuele slijtage. De
meesten van deze patiënten zijn echter
tevreden met de vermindering van de
pijnklachten.
Tot nu toe heeft 2 procent uiteindelijk
een kunstheup gekregen.
Af en toe blijken patiënten nog last te
hebben van de schroeven, die de huid
irriteren. In dat geval kunnen de schroeven
met een kleine operatie in dagbehandeling
worden verwijderd.
Kijk voor meer informatie op
www.ganzosteotomie.nl.
▼
OK OPERATIONEEL September 2011 29

Foto: Istockphoto
fors besparen door slimmer
omgaan met afval
kunnen geld verdienen
door slimmer met afval
‘Ziekenhuizen
om te gaan.’ Dat zegt René
Lamphen, zelfstandig adviseur in afvalproblematiek
en nauw betrokken bij de
verwerking van medisch afval in Nederland.
‘Maar dan moeten in het bijzonder
OK- en zorgmanagers zich nauwer bij
deze problemen betrokken voelen.’
Wat is medisch afval? Dat zijn afvalstoffen die
vrijkomen bij geneeskundige behandeling:
afval van verpleegafdelingen, IC’s, OK’s, laboratoria
en functieafdelingen in ziekenhuizen,
30 OK OPERATIONEEL September 2011
bloedbanken en intramurale instellingen. De
ruim honderd ziekenhuizen in Nederland
produceren ongeveer honderdduizend ton
afval, waarvan zo’n 10 procent risicohoudend
medisch afval is. Dat wordt verbrand bij Zavin
in Dordrecht. De rest is bedrijfsafval en komt
in de gewone verbrandingsinstallaties terecht.
In Nederland is de behandeling van afvalstoffen
geregeld in een landelijk afvalbeheerplan
(LAP). Sectorplan 19 van dat LAP gaat over
potentieel medisch afval. Dit regelt onder
meer de opslag, het vervoer en de vernieti-
De hoeveelheid medisch
afval in Nederland kan
fors omlaag. Daarmee
zouden de kosten enorm
dalen. Adviseur rené
Lamphen weet hoe: door
afval beter te scheiden,
anders in te zamelen en
efficiënter te verwerken.
TEKST: JAN VAN HELSDINGEN
ging ervan. Het radioactieve afval is een apart
verhaal: in de meeste ziekenhuizen zorgt een
zakendeskundige zoals een radioloog ervoor
dat het op een verantwoorde manier wordt
afgevoerd naar Petten.
Besmettingsroute
Het onderscheid tussen medisch en bedrijfsafval
is soms diffuus, ondanks het sectorplan en
de eigen protocollen van ziekenhuizen. Adviseur
René Lamphen: ‘In de regelgeving en het
sectorplan staat dat men uitgaat van voldoende
zakendeskundigheid om te kunnen beoor

Foto: Paul Meijsen
delen of iets als bedrijfsafval dan wel als zie-
kenhuisafval moet worden afgevoerd. De
besmettingsroute is daarbij doorslaggevend.
Voorheen keek men naar het ethische en
esthetische verhaal van het afval. Gekscherend
zou je kunnen zeggen: kon je eerst een
afgezette arm tussen het bedrijfsafval deponeren,
nu kijkt men naar de hele keten: welke
risico’s op infectie loop je in die keten op het
moment dat je het afval verwijdert uit het
ziekenhuis? Opslag, vervoer en verwerking
van medisch afval zijn dichtgetimmerd met
bepalingen, voorschriften en wetten. Toch
verdwijnt er onnodig veel afval in de blauwe
ton en kan de verwerking goedkoper.’
Een ziekenhuis is verplicht om een ADRveiligheidsadviseur
in dienst te nemen of in
te huren. Die heeft als taak om in het ziekenhuis
te kijken of het sectorplan juist wordt
toegepast. ‘ADR’ staat voor ‘vervoer van gevaarlijke
stoffen over de weg’ (Accord européen
relatif au transport international des
marchandises Dangereuses par Route). Zo’n
adviseur heeft er geen dagtaak aan. Daarom
wordt hij vaak ingehuurd, bijvoorbeeld bij
vervoersorganisatie EVO.
Milieubarometer
De ziekenhuizen zijn verplicht tot onder
meer een jaarlijkse milieurapportage; onderdeel
daarvan is het afvalstoffenbeleid. Lamphen:
‘Voor zo’n beleid heb je behalve de ADRveiligheidsadviseur
ook mensen nodig die
arbo en milieu in hun portefeuille hebben.
Samen vormen zij een netwerk van milieucontactpersonen.
Die hebben een soort gremium
waar afspraken worden gemaakt. Dat
gremium vertegenwoordigt afdelingen van
ziekenhuizen en zorgt ervoor dat de mensen
op de werkvloer informatie krijgen over om-
Foto: Paul Meijsen
gaan met afval. Dat gebeurt onder meer met
instructiebijeenkomsten, posters en instructiemateriaal.
Zo wordt het afvalbeleid verankerd
in de organisatie.’
Zorginstellingen hebben zelf ook initiatieven
genomen voor de verwerking van ziekenhuisafval.
Er is een Milieu Platform Zorgsector.
Daarbij zijn op dit moment zo’n 130 instellingen
aangesloten: ziekenhuizen, bloedbanken,
bejaardentehuizen. Een van de dingen die het
platform heeft ontwikkeld, is de Milieubarometer.
Dat is een soort benchmark. Zorginstellingen
rapporteren wat ze aan afval produceren
en vergelijken dat met elkaar: doe ik
het beter of slechter dan de rest?
‘Of de raad van bestuur goed beseft wat afval
kost, hangt af van de mate waarin die zich
voor afval interesseert’, aldus Lamphen. ‘Als
de raad van bestuur zegt: “Wij calculeren de
kosten voor verwerking van ziekenhuisafval
gewoon in als een deel van onze omzet”, dan
zal de neiging om op deze kosten te letten
niet groot zijn.’
Verdienen aan afval
Afval kost geld, maar minder afval levert geld
op. Dat is de kern van Lamphens boodschap.
Op die manier denken is nog allerminst gebruikelijk
in ziekenhuizen en zorginstellingen.
‘Het werkt in Nederland zo: risicohoudend
medisch afval moet in speciale dozen of
vaten worden ingezameld. Die vertegenwoordigen
een bepaalde prijs. Stel ik ben verpleegkundige
en sta bij een patiënt aan het bed
met een infuuslijn in mijn handen. Wat is
dan makkelijker – zeker in deze tijd van
werkdruk en onderbezetting – dan zeggen:
“Als ik de naald eraf knip en er zit geen vocht
in de infuuslijn, dan mag ik die bij het gewone
bedrijfsafval gooien. Zit er vocht in en
laat ik de naald erin zitten, dan moet hij bij
het medisch afval.”?
Zo werkt het in de praktijk echter helemaal
niet. Er zijn ziekenhuizen die voor de veilige
route kiezen en – om het bij die infuuslijn te
houden – alles bij het medisch afval deponeren.
Daardoor maken ze onnodig hoge kosten.
Als je het voor elkaar zou krijgen om
afval bij de bron beter te scheiden en meer
tijd te besteden aan de instructie van verpleegkundigen
en artsen, zou je veel geld
kunnen besparen. Dan zou je die 10 tot 15
procent risicohoudend afval misschien wel
tot de helft kunnen terugdringen. Maar daar
wie is René Lamphen?
rené Lamphen werkte bijna twintig jaar
in het medisch Centrum Utrecht, waar
hij onder meer de afvallogistiek op
poten heeft gezet. Drie jaar geleden
vestigde hij zich in Veenendaal als
zelfstandig adviseur logistiek &
afvalmanagement, met zijn bedrijf
Lazac Adviesbureau – sterk in innovatief
en creatief samenspel. Lamphen was
betrokken bij de nieuwe wet- en
regelgeving voor afvalverwerking in
ziekenhuizen en zorginstellingen.
OK OPERATIONEEL September 2011 31
Foto: Edwin Wiekens
Foto: Edwin Wiekens

Sint Maarten
Medical Center:
een ambitieus
ziekenhuis in het
Caribische gebied
Sint Maarten Medical Center
(SMMC) is een ambitieuze en
groeiende ziekenhuisorganisatie op
Sint Maarten.
Met meer dan 200 medewerkers, 14
medisch specialisten en een
capaciteit van 76 bedden, streven wij
continu naar het bieden van veilige,
hooggekwalificeerde zorg. SMMC
verzorgt primair de bevolking van
Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba.
De populatie bestaat uit circa 60.000
mensen en vertegenwoordigt een
smeltkroes van meer dan 100
verschillende nationaliteiten naast
de aanwezige toeristen (waaronder
meer dan 1 miljoen
cruiseschiptoeristen per jaar). Ons
strategisch plan is erop gericht
om SMMC te ontwikkelen tot een
vooraanstaand medisch instituut in
het Caribische gebied. De volgende
stap in ons plan is het realiseren van
een uitbreidingsproject dat onder
meer bestaat uit een nieuw
Operatiekamercomplex, een nieuwe
Spoedeisende Hulp afdeling, een
Medium Care Unit en een nieuwe
Intensive Care Unit.
St. Maarten Medical Center
Wij willen onze organisatie op korte termijn versterken met:
ANESTHESIEASSISTENTEN EN
OPERATIEASSISTENTEN (M/V)
Wat wij u bieden
Je werkt in een dynamisch team dat ondersteunt bij het uitvoeren van een verscheidenheid
aan operatieve behandelingen en onderzoeken, onder andere op het gebied van Algemene
Chirurgie, Obstetrie, Gynaecologie, Orthopedie en KNO Chirurgie. Op korte termijn zal het
aantal specialismen binnen Sint Maarten Medical Center worden uitgebreid. Per jaar worden
gemiddeld 2200 operaties uitgevoerd.
Je werkt fulltime voor een kortere (3-6 maanden) of langere periode (1 jaar). Een aanstelling
voor onbepaalde tijd duur behoort daarna tot de mogelijkheden. Naast een aantrekkelijk
salaris vergoeden wij de reiskosten en assisteren wij met het vinden van huisvesting.
Wie wij zoeken
Heb je een afgeronde opleiding tot anesthesieassistent of operatieassistent en wil je onderdeel
zijn van een snel groeiende organisatie die gezondheid, veiligheid en tevredenheid
van patiënten en medewerkers als speerpunten heeft?
Dan zijn wij op zoek naar jou! De voertaal in ons ziekenhuis is Engels. Beheersing van de
Franse en/of Spaanse taal is een pré.
Informatie en sollicitatie
Bent je enthousiast geworden? Neemt dan voor informatie contact op met Kary Scot, HR
Officer via + 599 543 1111 ext. 2520 of e-mail k.scot@sxmmc.org.
Uw schriftelijke sollicitatie (CV en motivatie) kunt u per email richten aan:
k.scot@sxmmc.org of hr@sxmmc.org.
Andere Vacatures
Geen anesthesieassistent of operatieassistent en je interesse in SMMC is gewekt?
Wij hebben tevens vacatures voor:
Radiodiagnostisch laborant
IC-verpleegkundige
Dialyseverpleegkundige
O&G-verpleegkundige
SEH-verpleegkundige
SEH-arts
Medisch elektronicus
Algemeen chirurg
Voor een volledige lijst
van onze vacatures bezoek
www.sxmmc.org

Foto: Paul Meijsen
zit de markt natuurlijk niet op te wachten,
want die verdient zijn geld met de bestaande
methodiek.’
1500 euro per ton
Lamphen schetst als onderbouwing van deze
stelling de kostenopbouw van afvalverwerking.
‘Medisch afval moet in speciale vaten
worden gestopt, die slechts eenmaal mogen
worden gebruikt. Een vat kost 5 euro; dat is
500 euro per ton. De vaten moeten worden
gekeurd. Het vervoer in containers kost 200
tot 300 euro per transport. De opslagruimte
van zo’n container komt op 35 euro per
maand. Voor de verbranding moet een ziekenhuis
700 euro per ton betalen. Opgeteld
komt het verwerken van medisch afval op
1300 tot 1500 euro per ton. Verwerking van
bedrijfsafval kost 240 euro per ton. Dus als je
minder medisch afval produceert en meer
bedrijfsafval, ben je spekkoper.’
Hoe kan een ziekenhuis nog meer de kosten
van ziekenhuisafval terugdringen? ‘Er zijn
verwerkingsmethoden die goedkoper zijn
dan het dure verbranden. En in de inzamellogistiek
zijn bezuinigingsslagen van betekenis
te maken.’
Alternatieve verwerking
Lamphen legt uit hoe je afval kunt voorbewerken.
‘Dat kun je in het ziekenhuis zelf
doen, of regionaal. De techniek wordt in het
ziekenhuis al sinds jaar en dag toegepast:
steriliseren of desinfecteren. In CSA’s worden
medische instrumenten met verzadigde
stoom gesteriliseerd. Het afval kun je op dezelfde
manier met verzadigde stoom desinfecteren
dan wel steriliseren. Daarmee neem je
het microbiologische en bacteriologische
risico weg en wordt het dus – goedkoop – bedrijfsafval.
Door zijn samenstelling – het zijn
hoogwaardige kunststoffen – heeft dit afval
een hoge calorische waarde. Daardoor is het
ideaal om bijvoorbeeld cement ovens mee te
stoken. Het afvalverwerkingsbedrijf ARN in
Nijmegen gebruikt het als energieopwekker.
Om het schonen van medisch afval rendabel
te maken, moet je zo’n decontaminatie-installatie
samen met andere ziekenhuizen bouwen
of het afval laten decontamineren bij een
gespecialiseerd verwerkingsbedrijf zoals Remondis
in Moerdijk.’
inzamellogistiek
In Nederland stopt men risicoafval als regel in
de dure blauwe plastic tonnen. Die worden
bij Zavin verbrand. In het buitenland zijn ze
een stap verder; daar stoppen ziekenhuizen
medisch afval in afbreekbare plastic zakken.
Die worden vervolgens in herbruikbare dozen
opgeslagen.
Waarom gebeurt dat nog niet in Nederland?
‘Tot enkele jaren geleden kon je alleen de
blauwe vaten gebruiken. Die kon je alleen bij
Zavin aanleveren via daartoe bevoegde transporteurs.
Nu zijn er dozen op de markt die
net zo goed zijn als de dure vaten. Die dozen
met daarin de plastic zakken zou je in een
volumineuze container kunnen opslaan die
ADR-proof is en die je dus over de weg mag
transporteren. Dat scheelt aparte opslag- en
vervoerskosten. Er is niemand die dat zal
tegenhouden. Bedrijven als Remondis en
Medwaste Control in Maastricht verwerken
deze.’
Er is nieuwe regelgeving voor de inzameling
van medisch afval. ‘Het afval moet lek- en
drupvrij zijn wil je het als bedrijfsafval afvoe-
ren. Op het moment dat er aanhangend vocht
in dat afval zit, moet je het als ziekenhuisafval
beschouwen. Mijn persoonlijke mening is
dat ziekenhuizen geen scheidingsdiscipline
hebben en de kennis hiertoe ontberen. Dat
heeft geleid tot een toename van de hoeveelheid
medisch afval. Daardoor stijgen de kosten
voor afvalverwerking. Men moet op zoek
gaan naar kennis en aan de slag gaan met de
alternatieve methoden die ik heb geschetst.
Door het afval beter te scheiden, te bewerken,
anders op te slaan en slimmer te vernietigen,
kunnen de kosten fors naar beneden.’
Zorgpersoneel instrueren
Wie moeten de andere wegen zoeken? ‘In
Nederland zijn het vaak de arbo- en milieucoordinatoren
die het initiatief daartoe moeten
nemen’, weet Lamphen. ‘Maar de facilitaire
en logistieke managers beheren de budgetten,
waarop ze worden afgerekend. Zij hebben
er baat bij om goedkopere wegen of alternatieven
te vinden. Het zorgpersoneel weet
nauwelijks wat afval kost en welke wegen je
moet bewandelen om dat afval te ontzorgen.
De opleiding van verpleegkundigen zou veel
meer ruimte moeten inruimen voor instructies
over de verwerking van afval in ziekenhuizen.’
▼
European institute for
Medical waste
Het european Institute for medical
Waste houdt zich bezig met onderzoek
naar het management van medisch
afval en met voorlichting aan medisch
personeel. Het instituut voorziet de
markt van informatie over ontwikkelingen
en onderzoek, organiseert masterclasses
en verzamelt documentatie
over verpakking, transport en verwerking
van medisch afval. elk jaar
organiseert het een europees congres
over medisch afval.
http://medwastecontrol.com.
OK OPERATIONEEL September 2011 33

Tekst: Menno Goosen
34 OK OPERATIONEEL September 2011
Onder zeil
Reconstructie van een medische fout
Auteur: Matthijs Buikema
Uitgeverij: Bohn Stafleu van
Loghum/Zin Publishing
ISBN: 9789081693714
Prijs: € 14,95; lezers van ‘OK
Operationeel’ kunnen het boek
voor € 11,95 (ex. btw) bestellen
door te mailen naar:
onderzeil@zinonline.nl.
Wat gebeurt er met een patiënt
en in een ziekenhuis na een medische fout? In september
2008 werden zeven patiënten in het Rotterdamse
Havenziekenhuis ernstig ziek na een relatief
eenvoudige ingreep. Al snel werd duidelijk dat de
patiënten geïnfecteerd waren door vervuilde propofol.
De toestand van een van hen, de Rotterdamse
architect Wytze Patijn, was wekenlang kritiek. In
Onder zeil reconstrueert journalist Matthijs Buikema
hoe dit kon gebeuren en wat de impact van die
medische fout was. In OK Operationeel 6-2011 komen
we uitgebreid op dit boek terug.
Als je genezen bent, staan
we samen op de Empire
State Building
Auteur: Marie-Paule Meert
Uitgeverij: Lannoo
ISBN: 9789020992670
Prijs: € 17,95
Elke dag krijgen acht vrouwen
in ons land te horen
dat ze borstkanker hebben.
Opeens is Marie-Paule
Meert een van hen. Onzeker
over hoe ze de kanker te lijf moet gaan, begint
ze te schrijven. Over haar angst, haar twijfels,
haar zelfgekozen isolement. Maar gaandeweg
ontdekt ze dat haar ziekte misschien een
nieuwe kans is. Een kans om haar eigen leven, dat
ze jarenlang op een zijspoor heeft gezet, ten volle
te leven.
Vensters open
Heden, verleden en toekomst van de OK
Auteurs: Edwina Doting, Joram Nauta
en Peter Michiel Schaap
Uitgeverij: Gras
ISBN: 9789071903342
Prijs: € 24,95
Operatiekamers over de hele wereld zullen
de komende jaren sterk veranderen. Robotica, geavanceerde
chirurgie en een andere kijk op de zorg zijn van grote invloed.
Daarnaast speelt een aantal belangrijke vragen een
rol. Moeten we operatiekamers als hart van het ziekenhuis
blijven zien? Is het verstandig een schifting te maken tussen
hoogcomplexe ingrepen en behandelingen met een laag
risico? Hoe maken we de OK flexibeler, patiëntvriendelijker
en tot een aangename werkomgeving voor het personeel?
En hoe zit het met de meerwaarde van al die techniek?
Dit boek grijpt het moment aan om naar de toekomst van
de operatiekamer te kijken. Het gaat in op de geschiedenis
van de operatiekamer en beschrijft thema’s als luchtbehandeling,
de cultuur op de OK, de rol van techniek en
de relatie tussen menselijk handelen en OK-ontwerp. Bovendien
presenteert het zeven ontwerpen voor de operatiekamer
van de toekomst.
De dokter en de tijdgeest
Een halve eeuw veranderingen in de
beroepsethiek van
huisartsen en chirurgen
Auteur: Jolanda Dwarswaard
Uitgeverij: Boom/Lemma
ISBN: 9789059316515
Prijs: € 45,00
De dokter en de tijdgeest geeft een inkijk in het denken en
handelen van professionals in een sterk veranderende gezondheidszorg.
Dwarswaard heeft de veranderingen in de
beroepsethiek van huisartsen en chirurgen bestudeerd. De
breed levende gedachte dat hun ethiek door de tijd heen
betrekkelijk constant is gebleven, wordt onderuitgehaald.
Nauwgezet wordt beschreven hoe ethische opvattingen
ingrijpend veranderen door maatschappelijke ontwikkelingen
én door overheidsbeleid. Ook de ontwikkeling naar
meer marktwerking en de gevolgen die deze heeft gehad
voor de beroepsethiek komen aan bod.
‘boeken!’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie en daarmee samenhangende vakgebieden
en de gezondheidszorg in het algemeen. recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar:
OK Operationeel, postbus 10208, 1001 ee Amsterdam.

Het nederlandse zorgstelsel
in een notendop
Auteur: A.B. van Rijn
Uitgeverij: Kluwer
ISBN: 9789013089981
Prijs: € 24,50
Het Nederlandse zorgstelsel in
een notendop beschrijft kort
en krachtig de regels die samen
het functioneren van
het Nederlandse zorgstelsel
bepalen. Het is geschreven
voor iedereen die bij wijze
van eerste kennismaking snel
wil weten hoe het systeem in elkaar zit en zijn plaats daarin
wil bepalen. Het boek leert de lezer te begrijpen hoe het
zorgstelsel in elkaar zit en wat de kansen, mogelijkheden,
grenzen en beperkingen zijn.
Lijf en leed
Geneeskunde voor iedereen
Auteur: Jan van Gijn
Uitgeverij: Atlas
ISBN: 9789045016856
Prijs: € 29,95
Hoe kan het dat veel mensen
pijn hebben zonder dat er een
oorzaak wordt gevonden? Waarom
is een gesprek beter dan een
scan? Wie moet je geloven als de
ene specialist behandeling A
adviseert en de andere behandeling
B? Hoe komt een diagnose
eigenlijk tot stand? En wat is het verschil tussen kwakzalverij
en wetenschap?
In Lijf en leed laat neuroloog Jan van Gijn de dokterspraktijk
van a tot z zien. Telkens zijn mensen en hun bijzondere
ziektegeschiedenissen het uitgangspunt. Zoals de patiënt
wiens doofheid veroorzaakt bleek door een gezwel in de rug.
En de man die gilde en mensen in het gezicht spuugde; een
tumor in zijn buik bleek de boosdoener. Neuroloog Van Gijn
is er uitstekend in geslaagd een vlot leesbaar boek te maken.
Hij relativeert en ontmythologiseert en laat ook zien hoezeer
lichaam en geest één zijn.
En ze leefden nog lang en
gezond
Hoe gezondheid een
industrie werd
Auteur: Luc Bonneux
Uitgeverij: Lannoo
ISBN: 9789020991260
Prijs: € 22,95
We verkeren allen in een onvoorstelbaar
goede gezondheid. Evolutie
en natuurlijke selectie hebben ons gezegend met een ijzersterk
gestel, en de medische wetenschap is erin geslaagd de
gevaarlijkste infectieziekten onder controle te krijgen.
Tot zover het goede nieuws. Want hoe gezond we ook
mogen zijn, ons leven is nog altijd eindig. Al willen media,
bedrijven, politici, milieubewegingen en ‘gezondheidsdeskundigen’
ons maar wat graag van het tegendeel
overtuigen. Preventiecampagnes en gezondheidsadviezen
volgen elkaar in ijltempo op. Massaal cholesterolverlagende
margarines smeren, zon en fijn stof mijden
en elke dag een glas rode wijn drinken. Dan wacht
ons het eeuwige leven. Of toch niet?
In dit boek brengt Luc Bonneux een genadeloze analyse
van de moderne gezondheidsindustrie.
De cardiologie vereenvoudigd
Auteur: A.J. Six
Uitgeverij: Boom/Lemma
ISBN: 9789059315921
Prijs: € 52,50
Circa 40 procent van de
westerse bevolking krijgt
te maken met hart- en
vaatziekten. Voor de behandeling
van die miljoenen
patiënten worden de
cardiologen bijgestaan
door talloos veel assistenten, laboranten en technici. Speciaal
voor hen is dit boek ontwikkeld. Daarbij is de werkelijkheid
van het klinisch leren gevolgd: eerst de confrontatie
met de patiënt, pas daarna komt de theorie aan bod. In De
cardiologie vereenvoudigd wordt de alledaagse praktijk van de
cardiologie in heldere, eenvoudige bewoordingen beschreven.
De nadruk ligt op frequent voorkomende ziekten, waarbij
de onderliggende theorie is vervlochten met de uitleg
van de aandoeningen.
OK OPERATIONEEL September 2011 35

inzicht in chirurgische branden
Wist u dat de kleur van materiaal de brandveiligheid beïnvloedt? en dat afdekmateriaal wel
degelijk brandbaar is? Veiligheidskundige Johan Foliant over het ontstaan en voorkómen van
chirurgische branden.
TEKST: JOHAN FOLIANT, VEILIGHEIDSKuNDIGE BIJ DE ARBO­ EN MILIEuDIENST VAN DE RADBOuD uNIVERSITEIT EN HET uMC ST RADBOuD;
HIJ ONDERZOCHT HET ONTSTAAN VAN CHIRuRGISCHE BRANDEN VOOR ZIJN EINDSCRIPTIE VOOR DE STuDIE HOGERE VEILIGHEIDSKuNDE. |
FOTO: JEFFERy VINCENT
Jaarlijks vinden in de Verenigde Sta-
ten 550 tot 650 chirurgische bran-
den plaats. Daarvan hebben er twin-
tig tot dertig blijvend letsel of invalidi-
teit tot gevolg. Eén of twee branden zijn
fataal. Meestal zijn dit luchtwegbranden.
Hoe vaak een Nederlandse OK te
maken krijgt met brand, is niet bekend.
Ik kwam in publicaties vier branden
tegen (zie kader). Ook over de oorzaken
van chirurgische branden en preventieve
maatregelen is niet veel bekend.
Daarom besloot ik mijn eindscriptie
voor de studie hogere veiligheidskunde
hierover te schrijven.
Branden ontstaan als zuurstof, een ontstekingsbron
en brandbaar materiaal
samenkomen. Bij ongeveer 70 procent
van de branden is diathermieapparatuur
de ontstekingsbron, blijkt uit de Amerikaanse
cijfers. Laser veroorzaakt 10
procent van de branden. De overige branden
hebben diverse ontstekingsbronnen,
zoals scopen, elektrocauterisatie en argoncoagulatie.
Defibrillatoren, boren en
zagen (die kunnen vonken) zijn zelden
een ontstekingsbron. Als ze brand veroorzaken,
is dat altijd in combinatie met
een zuurstofverrijkte atmosfeer.
Zuurstof
Of een materiaal ontbrandt en blijft
branden, hangt af van de zuurstofcon-
36 OK OPERATIONEEL September 2011
centratie in de omringende lucht. Zuurstof
is in de omgevingslucht aanwezig en
wordt door het plenum aangevoerd. Door
lekkage tijdens de anesthesie kan vooral
in het gebied van het hoofd tot de hogere
borst een zuurstofverrijkte atmosfeer
ontstaan. Daarvan is sprake bij een zuurstofconcentratie
boven de 21 procent. In
een dergelijke atmosfeer is de ontbrandingstemperatuur
dusdanig verlaagd,
dat moeilijk ontvlambare en zelfs brandwerende
materialen kunnen ontvlammen.
Omdat bij buitensporige lekkages
tijdens de beademing onmiddellijk door
de anesthesioloog wordt ingegrepen, is
buiten het gebied van het hoofd tot de
hogere borst geen zuurstofverrijkte atmosfeer
te verwachten. Bij intubatie
heerst in de tube vanzelfsprekend wel
een zuurstofverrijkte atmosfeer.
Vuur in een zuurstofverrijkte omgeving
is heter, krachtiger en intenser dan in
omgevingslucht, en verspreidt zich sneller.
Het ontstekingsrisico bij het gebruik
van lachgas is gelijk aan het risico van
zuurstofgebruik. Vanwege de schadelijke
effecten voor de gezondheid wordt in het
UMC St Radboud echter geen lachgas
meer gebruikt voor de anesthesie.
Ontstekingsbronnen
Bij monopolaire diathermie kunnen vonken
ontstaan en kan ontsteking plaats-
vinden. Dit probleem doet zich meestal
voor met herbruikbare monopolaire kabels
die zijn aangesloten op een actieve
elektrode. Bij bipolaire diathermie is
ontsteking door het lage vermogen onwaarschijnlijk.
De kans op ontsteking is aanzienlijk groter
als de kabels van de diathermieapparatuur
zijn beschadigd. Ze kunnen op
vele manieren beschadigd raken, bijvoorbeeld
door schuren of door beknelling
tussen wielen van karren. Oppervlakkige
schade aan de isolatie zal weinig problemen
opleveren. Bovendien kan zulke
schade door de medewerkers worden
ontdekt. Bij een inwendige kabelbreuk is
de kans op vonkvorming of verbranding
van de kabels echter enorm.
Ook door de hitte van een laserstraal kan
brand ontstaan. Zo kan de straal de –
zuurstofrijke – tube raken en een zogeheten
luchtwegbrand veroorzaken. Ook kan
door laser afdekmateriaal in brand vliegen.
Of dat gebeurt, hangt onder andere
af van de sterkte van de laserstraling, de
hoek van de bundel, de bestralingsduur
en de absorptie van de laserstralen in het
materiaal.
Brandbaar materiaal
OK-medewerkers denken vaak ten onrechte
dat afdekmaterialen en operatiejassen
niet kunnen branden. De eisen in

de norm voor deze materialen, EN 13795,
zeggen echter niets over brandbaarheid.
Ze hebben vooral betrekking op infectiepreventie,
materiaalsterkte en vloeistofpenetratie.
Afdekmateriaal en onderleggers
Om een beeld te krijgen van het brandgedrag
van de afdekmaterialen en de
celstofonderleggers heb ik een aantal
indicatieve brandproeven uitgevoerd.
Hieruit blijkt dat de groene doeken makkelijk
ontvlambaar zijn. De vlam verplaatst
zich bij dit afdekmateriaal met
hoge snelheid. Daardoor is het materiaal
moeilijk te blussen. Na tien tot vijftien
seconden is de brand zo groot, dat afdek-
ken moeilijk is. Er kan alleen nog worden
geblust als een blusmiddel onder
handbereik is.
Het brandgedrag van het celstofmateriaal
is gunstiger. Dit materiaal is minder
snel ontvlambaar en heeft een zeer lage
vlamuitbreiding. Als tijdig wordt ontdekt
dat een onderlegger van celstofmateriaal
in brand staat, is de brand te doven door
de onderlegger af te dekken of met CO2
te blussen.
Kleur
De kleur van materiaal kan ook van
belang zijn voor de brandveiligheid. Bij
blootstelling aan zichtbare laserstraling
of laserstraling met frequenties in de
buurt van zichtbaar licht bepaalt die
welke temperatuur wordt bereikt. Stichting
Laserveiligheid in de Gezondheidszorg
heeft dit uitgebreid onderzocht.
Meestal is de temperatuurstijging in een
gegeven materiaal geringer naarmate
een groter deel van de laserstraling
wordt gereflecteerd.
De temperatuurstijging van donkergroen
katoen bij bestraling met laser
blijkt ruim 8 keer zo hoog te zijn als die
van wit katoen. Tussen donkergroen en
wit polyester is dezelfde verhouding
gevonden. Bij donkergrijs pvc bleek de
temperatuurstijging 31 keer zo hoog te
zijn als bij wit pvc, en bij zwart acrylaat
bleek de temperatuurstijging vele ma-
OK OPERATIONEEL September 2011 37

len groter dan bij wit acrylaat. De getes-
te donkere materialen absorberen laser-
straling dus veel sterker dan lichtge-
kleurde materialen van dezelfde samen-
stelling.
Reflectie
Laser kan door reflectie in een ongewenste
richting gaan en brandbare materialen
ontsteken. De reflectie van materiaal
dat tijdens laserbehandeling in
de nabijheid van het werkgebied gebruikt
wordt, dient daarom zo gering
en zo diffuus mogelijk te zijn.
Desinfectiemiddel
Desinfectiemiddel bestaat voor 70 procent
uit alcohol. Het vlampunt van alcohol,
de minimumtemperatuur waarbij
voldoende vloeistof verdampt om deze te
ontsteken, is 21 graden. Een brand die
begint bij de ontbranding van desinfectiemiddelen
wordt niet direct opgemerkt.
Als desinfectiemiddelen tot ontbranding
komen, zijn namelijk geen
vlammen zichtbaar omdat ze volledig
verbranden. De vlammen worden pas
zichtbaar op het moment dat ook het
afdekmateriaal in brand raakt. Dan ontstaat
ook rook.
OK-branden in nederland
38 OK OPERATIONEEL September 2011
Geringe kans
Op een OK zijn de elementen brandstof
en zuurstof altijd aanwezig. Deze factoren
kunnen niet worden weggenomen.
Het is mogelijk om materialen minder
makkelijk ontvlambaar te maken, maar
in een zuurstofverrijkte atmosfeer zullen
ook deze materialen ontstoken kunnen
worden. De kans op het ontstaan van een
chirurgische brand is echter zeer gering.
Als een operatie normaal verloopt, worden
de brandbare materialen niet ontstoken
en ontstaat geen brand. Er ontstaat
uitsluitend brand indien sprake is
van falende apparatuur of een bedieningsfout.
Aanbevelingen
Het is van belang dat apparatuur periodiek
wordt onderhouden door deskundigen.
Kortsluiting in apparatuur of een
zuurstoflek kan namelijk het gevolg zijn
van onvoldoende of verkeerd onderhoud.
Op apparatuur moet door middel van
stickers voor OK-medewerkers duidelijk
zichtbaar zijn wanneer het laatste onderhoud
heeft plaatsgevonden en voor welke
datum het volgende onderhoud moet
worden uitgevoerd. Voorafgaand aan elke
operatie dient de operatieassistent de
• 2001. bij een 74-jarige man raakt tijdens laserchirurgie van de larynx de cuff van de
beademingstube in brand. De patiënt overlijdt na 26 dagen op de intensive care, ten
gevolge van onderliggend lijden.
• Januari 2002. tijdens een operatie leiden de vonken van een diathermieapparaat en de
alcoholdampen van het desinfectans tot een brandbaar mengsel. binnen enkele
seconden ontstaat er een brand en loopt de patiënte eerste- en tweedegraads brandwonden
op, waarvan zij snel herstelt.
• September 2006. tijdens een operatie in het twenteborgziekenhuis in Almelo ontstaat
een niet te blussen brand in een anesthesiezuil en komt een patiënt om het leven.
• Augustus 2007. In het academisch ziekenhuis maastricht woedt tijdens een operatie
een korte brand in de buikholte van een patiënt. In de operatiekamer is per ongeluk
zuurstof toegediend in de holte, waardoor plotseling een vonk in een vlam verandert.
De ‘brand’ duurt zo kort dat de patiënt, een oudere vrouw, er geen verwondingen aan
overhoudt.
apparatuur op een goede werking en
instelling te controleren.
Een aantal apparaten, waaronder diathermieapparatuur,
heeft een groot aantal
instellingsmogelijkheden. Dit vergroot de
kans op het maken van fouten. Bij twijfel
over de juiste instelling dient er een controlemogelijkheid
te zijn. Door het apparaat
te voorzien van een korte instructiekaart
kunnen de instellingen worden
gecontroleerd en wordt de kans op fouten
en (dodelijke) slachtoffers verkleind.
Omdat in het gebied rond het hoofd, het
gezicht, de hals of de hogere borst een
zuurstofverrijkte atmosfeer kan ontstaan,
dient de zuurstoffractie tijdens
het gebruik van apparatuur in dit gebied
zo laag mogelijk te worden gehouden.
Schade aan apparatuur kan ontstaan
doordat medewerkers ertegenaan stoten.
Door bij de inrichting van de OK voor
voldoende bewegingsruimte rondom de
patiënt te zorgen, wordt dit risico beperkt.
Door stoten kunnen ook bedieningsfouten
ontstaan. Zo kan diathermieapparatuur
bijvoorbeeld per ongeluk
op afdekmateriaal worden gericht.
Er dienen eisen te worden gesteld aan de
ontvlambaarheid, vlamuitbreiding en
rookproductie van afdekmateriaal en operatiejassen.
Vooral een lage vlamuitbreiding
is van groot belang om blussen door
de OK-medewerkers mogelijk te maken.
Tot slot dient in calamiteitentrainingen
voor OK-medewerkers aandacht te worden
besteed aan het ontstaan, het voorkomen
en het bestrijden van chirurgische
branden.
Hopelijk kunnen deze aanbevelingen
chirurgische branden voorkomen. Zeker
tijdens een operatie geldt immers: voorkomen
is beter dan blussen.
Literatuur
▼
• Laserveiligheid in de gezondheidszorg.
Stichting Laserveiligheid in de Gezondheidszorg,
2006.
• Surgical fire prevention guide, ECRI Health
Devices, 2009.

COLOFON
OK Operationeel, Magazine voor operatieassistenten en
anesthesiemedewerkers, is de gezamenlijke voortzetting
van de vakbladen OK Magazine en Operationeel.
Het blad wordt gemaakt door uitgeverij y­Publicaties in
samenwerking met de LVO. OK Operationeel verschijnt
acht keer per jaar. De oplage is 7.000 exemplaren. Het
blad wordt verspreid onder alle 2.000 LVO­leden, verdere
verspreiding vindt plaats onder alle OK­afdelingen in
Nederlandse ziekenhuizen en opleidingscentra.
Redactiesecretariaat
Redactiecoördinator LVO: Hennie Mulder.
Telefoon: 040­253 89 21.
E­mail: hmulder01@onsbrabantnet.nl
okoperationeel@y­publicaties.nl
Kopij voor OK Operationeel kunt u sturen naar beide
e­mailadressen. Foto’s uitsluitend aanleveren in hoge
resolutie (300 dpi). Neem bij vragen contact op met
redactiecoördinator LVO Hennie Mulder of bladmanager
Menno Goosen (Zie onder uitgeverij). Bij het gebruik van
illustraties van derden is toestemming voor publicatie
nodig en vermelding van de bron.
Uitgeverij:
y­Publicaties, postbus 10208, 1001 EE Amsterdam
Telefoon: 020­520 60 77.
E­mail: OKOperationeel@y­publicaties.nl
Uitgever: Ralf Beekveldt
Bladmanager: Menno Goosen: m.goosen@y­publicaties.nl
Medewerkers: Paul Meijsen, Cindy Lammers, Marieke
Los, Astrid van Pelt, Linda van Pelt.
Eindredactie: Marloes van Hoorn
Fotografen: Johannes Abeling, Valentijn Brandt, Jos
Heijnen, Eric van Nieuwland, Edwin Wiekens, Ivonne Zijp.
Tekstcorrectie: Marijn Mostart
Lay-out: Thomson Digital
Traffic: Hans Jansens
Druk: BalMedia
Advertenties:
Cross Advertising: Nick Konings & Arlan van der Velden
Telefoon: 010­ 742 10 20
gezondheidszorg@crossadvertising.nl
Abonnementen:
Voor abonnementen, vragen over het abonnement
of adreswijzigingen:
SP Abonneeservice
Postbus 105
2400 AC Alphen a/d Rijn
Telefoon: 0172­476085
E­mail: info@spabonneeservice.nl
Toezending van OK Operationeel is voor LVO­leden
onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet leden gelden
de volgende abonnementsprijzen per 2010:
Jaarabonnement: € 59,50
Losse nummers: € 8,50
Abonnementen buiten Nederland: € 75,­
Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten.
Prijswijzigingen voorbehouden.
Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk
twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode.
Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement
automatisch met een jaar verlengd.
© 2011 OK Operationeel
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd
zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de
totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg
besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of
onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en
uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele
verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij
zich aanbevolen.
ISSN 1872­6712
‘Het verhogen van veiligheid in ziekenhuizen is een complexe zaak die verder reikt dan
handen wassen. uitgangspunt van het handelen van iedere zorgprofessional is het principe
“Ik zal de patiënt geen schade doen”, zoals opgenomen in de eed van Hippocrates.
Het resultaat van onze behandelingen schiet op dit principe echter nog vaak tekort en
veroorzaakt heel veel leed bij patiënten en hun geliefden.’
Dit is een citaat uit de blog van hoogleraar anesthesiologie Jan Klein eind juli. Hij lichtte
daarin toe waarom hij was gestopt met zijn werk als anesthesioloog in het Maasstad
Ziekenhuis. Kennelijk is het moeilijk om te veranderen. Dat is ook uit verschillende wetenschappelijke
onderzoeken gebleken. Ik ben de eerste om dat te beamen.
Hoewel de inspectie al jaren aandacht besteedt aan het verbeteren van de veiligheidsprocessen
op de OK’s, gaan de vorderingen daarin soms langzaam. De IGZ geeft ruimschoots
van tevoren aan dat er bezoeken zullen plaatsvinden en vertelt er meteen bij
op welke punten zij komt toetsen. Desondanks worden we telkens geconfronteerd met
ziekenhuizen die de zaken niet op orde hebben. Als het de spuigaten uitloopt, gaan we
over op verscherpt toezicht. De medewerkers en specialisten die het betreft, begrijpen
dat dan ook en erkennen dat zij zijn tekortgeschoten.
En juist dan kunnen veel veranderingen op korte termijn worden gerealiseerd. Regelmatig
horen we medewerkers verzuchten dat er dan knopen worden doorgehakt waarover
al een jaar wordt gediscussieerd.
Veranderingen van binnenuit werken beter dan veranderingen die worden opgelegd,
zoveel is mij wel duidelijk. Maar een stok achter de deur is soms nodig en die wordt ook
gebruikt.
Op het gebied van de patiëntveiligheid zien we zeker verbeteringen. Waar vijf jaar ge­
leden nog vrijwel nergens een time­outprocedure werd uitgevoerd, vindt die nu voor
vrijwel elke operatie plaats. Met het tellen van instrumenten zien we ook verbeteringen;
niet zo snel als we zouden willen, maar toch.
Langzaam maar zeker verandert de koers, zoals bij een olietanker. Als het nodig is, duwt
de inspectie tegen het schip om de koers wat sneller te veranderen, en zo nodig begeven
we ons op de brug. Maar het beste werkt het als de kapitein zelf besluit de koers te verleggen.
En die kapitein, dat bent ú.
Ed Schoemaker
Senior inspecteur en projectleider Toezicht Operatief Proces
top@igz.nl
Twitter: @topigz
Veranderen
OK OPERATIONEEL September 2011 39

Infection Management
Ook bij spoedeisende situaties helpt HARTMANN Infection
Management patiënten en verplegend personeel optimaal te
beschermen tegen infecties.
Afdekmaterialen Operatiemutsen en maskers Disposable instrumenten Operatie handschoenen
Operatiejassen OK verbandstoffen Procedure-trays Onderzoekshandschoenen
www.paulhartmann.nl