Collega: - OK Nieuws

7 E JAARGANG, NR. 8, december 2012
Traumadagen
Traumazorg als
traumaketen
Cataractchirurgie
Alles over de
grondleggers
Instrumentarium
tellen?
Niet meer nodig
met de Smarttray
Topsport
AMC gebruikt
metafoor voor
opereren
Benchmark OK
Resultaten en
succesfactoren
OK-manager
Maurice Sluik
Collega:
OK Management-
katern vanaf pagina 27
Operatieassistent Rina Koopman:
‘Altijd omschakelen na een missie’

Medical Vacuum Technology for Healthcare Professionals
WIJ BIEDEN NIEUWE PERSPECTIEVEN
Medische vacuümtechnologie speelt in ieder ziekenhuis en in iedere gezondheidsinstelling een cruciale rol. Onze medische
vacuümsystemen en -oplossingen worden door medische deskundigen gebruikt om mensen te behandelen, te verzorgen
en hun leven te redden. Medela heeft vijftig jaar ervaring met onderzoekgestuurde innovaties. Wij brengen expertise en
wetenschappelijk onderzoek tot leven, voor u en uw patiënten, op het gebied van:
• Professionele vacuümsystemen
• Thoraxdrainage systemen
• Vloeistof beheersystemen
Meer informatie over Medela en wat wij voor u kunnen betekenen, vindt u op www.medela.nl
Precious life - Progressive care

Jouw baan
maakt Duitsland
gezonder
Heb jij altijd al eens in het buitenland willen wonen en werken? Een
andere cultuur opsnuiven en nieuwe ervaringen opdoen? Grijp dan nu
je kans! TMI is dé detacheerder in de Zorg en heeft een groeiend aantal
vacatures in Duitsland. Onder andere in historische steden net over
de grens als Keulen, Aken en Düsseldorf.
Wij zoeken
IC verpleegkundigen
Operatie-assistenten
Kijk voor ons actuele vacature overzicht op
www.tmi-interim.nl/vacatures en meld je aan!
Snel op de
OK nieuws.nl
hoogte met
Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks:
• het laatste nieuws • filmpjes • achtergrondverhalen • agenda
• weblogs van vakgenoten • vacatures • Twitterberichten • OK Nieuws Linked In groep
Dé nieuwssite voor or de OK: OK van operatieassistent tot to
anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg. .
Meld u aan voor de
gratis nieuwsbrief.
Dan ontvangt u het
laatste oknieuws vanzelf
in uw mailbox!

Traumadagen & Smarttrays
Op 1 en 2 november 2012 was het weer tijd voor de Traumadagen,
georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie
(NVT) en de Nederlandse Vereniging voor Orthopaedische
Traumatologie (NVOT) in nauwe samenwerking met de LVO. Uiteraard
was OK Operationeel aanwezig met een journalist én een fotograaf
om een verslag van deze bijzondere dagen te maken.
In dit nummer besteden we in de serie ‘Beroemde namen’ aandacht
aan de grondleggers van de cataractchirurgie. In de achttiende eeuw
verwijderde Jacques Daviel – per ongeluk – de troebele lens bij een
staarpatiënt. Uiteindelijk leidde dit tot de cataractoperaties die
tegenwoordig nog steeds worden uitgevoerd. Wie waren deze pioniers en
hoe kwamen ze op hun ideeën? OK Operationeel ging op onderzoek uit.
Zo af en toe (veel te weinig!) ontvangen wij kopij van operatieassistenten.
Marja Versantvoort en Illse Bimmel uit het St. Anna Ziekenhuis in
Geldrop schreven een boeiend artikel over ‘De Smarttray’. Met dit
systeem, ontwikkeld in het St. Anna Ziekenhuis, is het mogelijk om in één
oogopslag te kunnen zien of je instrumentarium compleet is. Simpel en
doeltreffend: met het Smarttray-systeem fi xeer je de instrumenten op
vaste plekken in de tray. Zo hoef je niet ieder instrument in een net te
tellen maar kun je in één oogopslag zien of de set compleet is.
Diederich Cornelisse, bedrijfsleider operatiecentrum van het
Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, schreef voor het OK
Management-katern een artikel over de beste manier om de organisatie
binnen het operatiecentrum toekomstbestendig in te richten.
Verder in het Management-katern: het project Benchmarking OK is de
afgelopen jaren uitgegroeid tot een volwassen samenwerking tussen de
acht UMC’s in Nederland. Het leerproces is goed op gang gekomen.
Waar heeft dit toe geleid en welke succesfactoren zijn te onderscheiden?
We wensen je veel leesplezier!
Menno Goosen, hoofdredacteur OK Operationeel en OK Management
Hennie Mulder, bestuurslid media LVO en penningmeester LVO
okoperationeel@y-publicaties.nl
020-520 60 77
4 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
Traumadagen 2012
over traumaketen
Op de Traumadagen was veel aandacht voor
de prehospitale traumazorg.
Metafoor is
nuttig instrument
12
28
In het AMC bleek de metafoor ‘opereren
is topsport’ organisatorisch nuttig.

Grondleggers van de
cataractchirurgie
Hoe kwamen de grondleggers van de
cataractchirurgie tot hun innovaties?
20
32
Bedrijfsvoering
baat bij benchmarks
Wat heeft het project Benchmarking OK de
afgelopen jaren opgeleverd?
Smarttray maakt
tellen overbodig
Met de Smarttray kun je makkelijk zien
of instrumentarium compleet is.
Portret
Maurice Sluik
OK-manager Maurice Sluik leerde door
fouten te maken en goed te kijken.
OK Operationeel wordt mede
mogelijk gemaakt door:
24
34
Verder in dit nummer:
4 Redactioneel LVO
6 LVO-Nieuws
10 Collega
18 LVO-congres 2013
23 Boeken
27 OK Management-katern
38 Redactioneel NVLO
39 Column Paul Meijsen
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 5

Laat zien dat je kwaliteit in huis hebt!
Registreer je in het nieuwe LVO-kwaliteitsregister
TEKST: COMMISSIE ONDERWIJS (JEANINE STUART)
Kwaliteitsregistratie is dé manier om patiënten, medezorg -
verleners, werkgevers en zorgverzekeraars de garantie te
bieden dat ze te maken hebben met een operatieassistent
die voldoet aan de vastgestelde beroepseisen, beschreven
in het beroepsprofiel van de operatieassistent. Dit geheel
vernieuwde profiel heeft de LVO begin 2012 uitgegeven. Het
LVO-bestuur meent dat nu de tijd gekomen is om de registratie
van operatieassistenten en de accreditatie van scholingen
in eigen beheer te nemen, en de samenwerking met KABIZ
(Kwaliteitsregistratie en Accreditatie Beroepsbeoefenaren in
de Zorg) op te zeggen.
Voordelen
De voordelen van registratie en accreditatie in eigen beheer
zijn onder andere:
• gratis registratie voor LVO-leden;
• goedkoper accrediteren voor scholingsaanbieders;
• eenvoudig scholingen laten accrediteren, gegeven in
ziekenhuizen.
In de besprekingen die gevoerd worden voor het verkrijgen
van de hbo-erkenning en de bescherming van ons beroep
staan we veel sterker als onze leden geregistreerd zijn in ons
kwaliteitsregister. Bovendien denken wij dat op termijn registratie
verplicht zal worden gesteld.
Voor ziekenhuizen is het volgende van belang. Ziekenhuizen
die iedere gediplomeerde operatieassistent lid maken
van de LVO kunnen gratis accreditatie aanvragen voor
interne scholingen. Iedereen die geregistreerd is kan digitaal
een portfolio bijhouden, dat ook gebruikt kan worden tijdens
een functioneringsgesprek. Ziekenhuizen kunnen zo makkelijk
aantonen dat hun medewerkers voldoende geschoold
Jaaroverzicht OK Operationeel
Op www.oknieuws.nl vindt u het uitgebreide jaaroverzicht met overzichtelijk onder elkaar alle
artikelen die in 2012 zijn verschenen in OK Operationeel en het OK Management-katern.
6 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
en getraind zijn volgens de Kwaliteitswet zorginstellingen. Op
deze manier hoeven ze geen eigen registratie te verzorgen.
Hoe (her)registreren?
In de loop van december ontvangen alle LVO-leden een brief
met het verzoek zich te registreren in ons kwaliteitsregister.
Dit is geheel gratis. In januari is het mogelijk digitaal een
portfolio bij te houden.
De registratie is vijf jaar geldig. Gedurende deze vijf jaar moet
de operatieassistent bewijzen verzamelen van gevolgde scholingen
en deze invoeren in een digitaal portfolio: Na vijf jaar
volgt een herregistratie. Daarbij zal gekeken worden of de
benodigde punten zijn behaald. Voor herregistratie hanteren
we de volgende criteria:
Werkervaring: 1600 uur patiëntgebonden werkzaamheden
per vijf jaar, behaald in minimaal 36 maanden. Scholing : Het
volgen van scholing die bijdraagt aan het verhogen van de
kwaliteit van de beroepsuitoefening. Activiteiten : Bijvoorbeeld
deelname aan commissies, ontwikkeling van protocollen,
presentaties op congressen of symposia.
Voor de categorieën ‘scholing’ en ‘activiteiten’ gelden de volgende
minimale eisen:
• 100 punten totaal in vijf jaar;
• minimaal 40 punten behaald uit het volgen van scholingen;
• minimaal 40 punten behaald uit activiteiten.
Alle informatie over registratie en het bijhouden van de
gevolgde scholingen in het portfolio is binnenkort na te lezen
op de LVO-website. Ook tijdens het komende LVO-congres
op 7 en 8 februari 2013 zullen wij aandacht besteden aan de
registratie en accreditatie.
Bij vragen kun je een mailtje sturen naar secretaris@lvo.nl.

Ingezonden I
brief
Beste redactie,
Tot mijn grote verbazing zie ik in OK Operationeel 5/6 een foto op pagina 12 die mij
geheel tegen de borst stuit. Een leuke operatieassistente met een ketting om en
oorbellen in. Wat mijn gedachten hierbij zijn kunt u raden. En nadat ik de Zemblauitzending
over vieze ziekenhuizen heb gezien helemaal. Staan wij als beroepsgroep
nog steeds boven de wet en/of IGZ? Ik vind het jammer te moeten constateren dat
ik in mijn eigen vakblad nog steeds operatiekamers zie die zich niet houden aan de
WIP-richtlijnen (WIP = Stichting Werkgroep Infectiepreventie, red.). Verder hoop ik
dat de redactie van de LVO weet wat er speelt in het land der OK’s zodat men de volgende
keer nadenkt wat voor een foto men kan plaatsen in een vakblad. Ik denk dat
we iedere situatie moeten aangrijpen om onze beroepsgroep duidelijk te maken dat
ook wij bereid zijn te veranderen. Ik neem aan dat de foto is gemaakt op een operatiecomplex.
Daarmee wordt de suggestie gewekt dat je op een OKC wel met oorbellen en
kettingen mag lopen. Zodra wij omgekleed zijn heb je toegang tot de OK, en ik neem
aan dat een operatieassistent niet op de gangen wel oorbellen en kettingen draagt en
in de operatiekamers niet. Maar goed, ik snap de redenatie van een geposeerde foto
wel, maar nogmaals, mensen zien wat ze willen zien en de link is gauw gelegd: de
OK-assistent in het vakblad droeg ook oorbellen en een ketting. Dit geeft misschien
ook aan hoe moeilijk het is de beroepsgroep en specialisten te veranderen.
Met vriendelijke groet,
Karin te Spenke, praktijkbegeleider operatiekamers Ziekenhuisgroep Twente
Beste Karin,
De coverfoto en de foto behorende bij de rubriek ‘Collega’ zijn altijd geposeerde
foto’s die niet genomen zijn tijdens een werksituatie, en dus ook niet hoeven te
voldoen aan de kleding- en hygiënevoorschriften.
Daarnaast is de redactie het inhoudelijk niet eens met je kritiek. De WIP-richtlijnen
verbieden alleen hand- en polssieraden en zeggen niets over het dragen
van halskettingen en oorbellen. Uit hygiënisch oogpunt zijn die dus toegestaan,
net als piercings. Er bestaat geen bewijs dat kettingen, oorbellen en piercings
een rol spelen bij het veroorzaken van wondinfecties.
Operatieafdelingen verbieden ze vaak onder de noemer algemene discipline
en verwijzen daarbij dan ook nog weleens ten onrechte naar de IGZ en de WIP. Overigens laten
onderzoeken wel zien dat echte belangrijke hygiënemaatregelen (deurenbeleid, handhygiëne) door alle commotie veel te
weinig aandacht krijgen. Zaken die er toe doen voeren we dus niet uit en onbelangrijke zaken zorgen voor “schone schijn”.
Terecht schrijf je dat veranderen van “professionals” moeilijk is, maar de eerste stap van professioneel gedrag is het opvolgen
van richtlijnen die op basis van bewijzen zijn samengesteld. Eigen interpretaties daarvan hebben nogal eens nadelige gevolgen
van mild tot levensgevaarlijk.
In 2013 gaan we in OK Operationeel uitgebreid aandacht besteden aan de hygiënerichtlijnen.
Redactie OK Operationeel, Paul Meijsen
12 OK OPERATIONEEL SEPTEMBER/OKTOBER 2012
Sieraden (WIP-richtlijn):
Tijdens de werkzaamheden worden
geen ringen, armbanden of polshorloges
gedragen. Motivatie: ringen, armbanden
en polshorloges mogen niet
worden gedragen omdat:
• Zij in de weg zitten bij de uitvoering
van handhygiëne.
• Op de huid onder ringen en horloges
hogere aantallen bacteriën aanwezig
zijn dan op de overige huid van de
handen.
• Ringen kunnen leiden tot maandenlang
persisterende aanwezigheid van
potentieel pathogene bacteriën.
• Het dragen van ringen een risicofactor
is voor de aanwezigheid van
hogere aantallen bacteriën en ook
potentieel pathogene bacteriën op de
handen.
• Handhygiëne gemeten aan de reductie
van het aantal bacteriën op de
handen minder effectief is bij ringdragers.
Een piercing dient te worden verwijderd
wanneer het sieraad hinderlijk
is bij de correcte uitvoering van hygienemaatregelen,
of bij verzorging of
behandeling van patiënten, of wanneer
de piercing ontstoken is.
Bedeesd kwam de Belgische Hilde Alenis-Lemmens (47) in 1986 naar Nederland om zich te
specialiseren tot operatieassistent. De verpleegkundigeopleiding had ze toen al achter de rug.
Ze werkt nu in het Amphiaziekenhuis, locatie Langendijk, Breda.
land direct ging verdienen. En dankzij = Chirurgische Opleiding en Bijscholing
mijn verpleegkundige achtergrond kon Randstad Academies, red.), die iedere
‘Het idee ontstond rond mijn OK-stage. Het ik terecht in de gediplomeerdenflat, met twee jaar in Noordwijkerhout worden ge-
vak sprak me erg aan, maar de verhalen die grotere kamers en een andere sfeer dan de organiseerd. Bij deze na- en bijscholings-
de ronde deden over de mentaliteit van de leerlingenhuisvesting. Ik voelde me snel activiteiten zijn er ook parallelsessies voor
artsen schrokken me af. Destijds heerste in thuis, en bovendien ging ik ieder weekend operatieassistenten. En eind 2011 ben ik
België nog een enorme hiërarchie, en zo’n terug naar Antwerpen. Eerst per trein, later met twee collega’s en twee gynaecologen
werksfeer beangstigde me. Via mijn sta- carpoolend met een collega uit Mechelen.’ naar Straatsburg geweest voor het leren van
gebegeleider kwam ik terecht in Breda, in
de robotchirurgie die we nu uitoefenen bij
het toenmalige Sint Ignatiusziekenhuis. Na
de gynaecologie.’
een brief en telefonisch contact kreeg ik al ‘Wat me opviel was de vrijere houding
vrij snel de uitnodiging voor een persoon- van Nederlandse collega’s. Zelf heb ik echt
lijke kennismaking met Personeelszaken. moeten leren mondiger te worden en te
Mijn ouders gingen mee, want ik had nog zeggen dat ik denk dat iets beter kan. In ‘Haha, ik hang er een beetje tussenin. In
geen auto. Bovendien was het voor hen Nederland wordt dat meedenken aange- Nederland wordt gelachen om mijn “amai”
gevoelsmatig een hele stap dat hun jongste moedigd; er wordt vaak iets met je tips en “allé”, terwijl ze thuis in België grinni-
(van vier kinderen) nu ook de deur uit zou gedaan. In België wordt assertiviteit sneller ken om mijn Hollandse “kom op zeg”.
gaan. En nog wel naar het buitenland.’ beschouwd als “grote mond”. Ook contact Toen ik vorig jaar zomer mijn 25-jarig
tussen doktoren en patiënten en hun jubileum vierde, gebeurde dat op mijn
familie is in Nederland directer en opener. verzoek in een Bredaas café. Het werd een
‘Anders dan in België kon ik me in In België staat de dokter toch meer op bruisend feest met honderd collega’s. De
Nederland specialiseren tot operatieassis- afstand. Zelf spreek ik de artsen ook nog al- zeventien gynaecologen voor wie ik werk
tent. In het Belgische systeem is de voortijd aan met “u” en met hun achternaam.’ waren bijna allemaal van de partij. In
bereiding van de operatie meer een taak
België zou dat niet zo snel gebeuren. Hier-
van de specialisten onderling, terwijl ik
door voelde ik me als Belgische in Neder-
juist graag taken als instrumenteren en as- ‘Absoluut. In ben al twaalf jaar specialisatieland extra gewaardeerd. Ook door het bijsisteren
aan mijn pakket wilde toevoegen. oudste Gynaecologie, een interessant zondere cadeau: een “gouden” speculum
In Breda kreeg ik de kans me daarin te vakgebied waarin je niet snel “vastroest”, met de tekst: “Zegt de één(denbek) tegen
bekwamen. Op 30 juni 1986 kreeg ik mijn want dit heeft zo veel verschillende de ander: amai, die Hilde is een gouden
diploma verpleegkundige, en op 1 juli facetten. Ook de ontwikkelingen in het kracht.” Ik vind het “gewoon mijn job” om
startte ik het traject tot operatieassistent. vak volg ik met plezier, bijvoorbeeld door me voor 120 procent in te zetten, maar
Nog een voordeel was dat ik in Neder- het bezoeken van de COBRA-dagen (COBRA met dit compliment was ik echt verguld.’
Waarom maakt een Belgische de overstap
naar het Noorden?
Voelde het voor jezelf ook als ver weg?
Operatieassistent Hilde Alenis-Lemmens:
Geen cultuurshock?
Hoop je nog lang in Nederland te werken?
‘Ik spreek artsen nog
met “u” aan’
TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S (INCLUSIEF COVER): EDWIN WIEKENS
Ben je gevoelsmatig een beetje Nederlandse
geworden?
OK OPERATIONEEL SEPTEMBER/OKTOBER 2012 13
OKO005 OKO005-0612.indd 0612 indd 12 12
9/3/12 5:13 PM OKO005 OKO005-0612.indd 0612 i dd 113 9/3/12 5:13 PM
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 7

LVO reikt Traumaboekje uit
De LVO heeft op de Traumadagen (zie pagina 14 en verder) het boekje Trauma is meer dan
fracturen alleen uitgereikt. Het boekje is gratis te verkrijgen voor alle LVO-leden. Het wordt
uitgedeeld op evenementen zoals het LVO-congres op 7 en 8 februari 2013. Op de foto van
links naar rechts: Hennie Mulder, penningmeester LVO en bestuurslid media, prof. Bos
(UMC Groningen), dr. Kolkman (Ziekenhuis Rijnstate), dr. Weber (Central Hospital of Federal
Armed Forces, Koblenz) en dr. Kollig (Central Hospital of Federal Armed Forces, Koblenz).
8 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
EEN HANDREIKING VOOR OPERATIEASSISTENTEN
EMC Bosch en Duin is een kliniek met het ZKN keurmerk, welke
gespecialiseerd is in het uitvoeren van behandelingen binnen
diverse andere specialismen uitgevoerd binnen de kliniek
Wij zoeken voor het EMC voor minimaal 32 uur per week een:
A F D E L I N G S H O O F D M E D I S C H
nog graag enkele dagen per week meewerkt met het team
verpleegkundigen
betrokken en verantwoordelijk is
Bekendheid met een kwaliteitskeurmerk is een pre!
TRAUMA IS MEER DAN
FRACTUREN ALLEEN...
Werken
op de OK
Foto: Johannes Abeling

LVO-film ‘Het beroep van de operatieassistent’ online
TEKST: ERICA VOS
De LVO-film Het beroep van de operatieassistent staat sinds begin
november online. De film, die zeventien minuten duurt, is te
vinden op YouTube via de zoektermen ‘beroep’ en ‘operatieassistent’.
De film is bedoeld voor middelbare scholieren en
nadrukkelijk geen instructie- maar een introductiefilm. Hij
probeert een zo juist mogelijk beeld te geven van het beroep. In
de film worden de verschillende taken van de operatieassistent
toegelicht tijdens de voorbereiding voor een galblaasoperatie.
In eenvoudige bewoordingen krijgt de kijker uitleg bij de beelden.
Als eerste wordt verteld dat voor een operatie instrumenten
nodig zijn en dat deze zich in een speciale ruimte bevinden.
De benodigde instrumenten worden bij elkaar gezocht en naar
de opdekruimte gebracht. Er wordt duidelijk dat diverse acties
tegelijk plaatsvinden, zoals het ‘in bad gaan’ van de instrumenterende,
de aankomst van de patiënt op het operatiekamercomplex
en het bedrijfsklaar maken van de operatiekamer.
Ook het uitpakken van de instrumentensets en de controle op
de heelheid van de pakketten komen in beeld. Verder worden
de handen gewassen en gedesinfecteerd en worden de opera-
Lid worden,
heeft vele voordelen!
www.LVO.nl
tiejas en steriele handschoenen
aangetrokken. Daarna
wordt de instrumententafel
klaargemaakt voor een
galblaasoperatie. Ondertussen
komt de patiënt aan op
het operatiekamercomplex.
Na controle van een aantal
gegevens wordt hij meegenomen naar de operatiekamer om
in slaap te worden gebracht. De omloopmedewerker heeft de
operatiekamer dan al bedrijfsklaar gemaakt. Als de patiënt
slaapt komt de instrumenterende binnen, die verder gaat met
de voorbereidingen om de patiënt operatieklaar te maken.
De chirurg komt binnen en heel kort wordt iets getoond van
de ingreep, waarna de wondpleisters alweer kunnen worden
geplakt. Als laatste worden alle gebruikte spullen weggebracht
en wordt de operatiekamer weer klaargemaakt voor de volgende
operatie. In zeventien minuten tijd wordt zo een indruk
gegeven van het uitdagende beroep van operatieassistent.
LVO-informatie
Charmaine Betzema, voorzitter,
voorzitter@lvo.nl
Hennie Mulder, penningmeester
en bestuurslid Media
operationeel@lvo.nl
Jeanine Stuart, secretaris en
bestuurslid Onderwijs a.i.
secretaris@lvo.nl en
onderwijs@lvo.nl
Nicole Dreessen, bestuurslid
Beroepsbelangen
beroepsbelang@lvo.nl
Monique de Kort, bestuurslid
Congres, congres@lvo.nl
Femke Wienen, bestuurslid
PR&V, prvoorlichting@lvo.nl
LVO TELEFOON NUMMER:
024-645 47 71 van maandag
t/m zaterdag van 9.00 tot
17.00 uur
Adres: LVO, Postbus 9058
1006 AB Amsterdam
Lid worden van de LVO?
Surf naar www.lvo.nl of bel met
024-645 47 71.
Opzegging van lidmaatschap
dient voor 1 oktober schriftelijk
te gebeuren – het lidmaatschap
wordt dan per 1 januari van het
jaar daarop beëindigd.
Internet:
www.lvo.nl
Lidmaatschap opzeggen:
Secretariaat LVO
Postbus 9058
1006 AB Amsterdam
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 9

10 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012

Wat is je grootste drijfveer?
‘Mezelf blijven ontwikkelen én mensen
helpen. Die combinatie is uitstekend te
realiseren in de gezondheidszorg. Mijn
opleiding tot verpleegkundige (met achttien
gestart) verliep voorspoedig, ook
dankzij de ideale formule van werken
en leren. Daarna was er even een pas op
de plaats vanwege de toenmalige emigratieplannen
van mijn man en mij naar
Nieuw-Zeeland. We konden er terecht –
ik in de verpleging, hij in de staalindustrie
– maar hebben toch besloten hier te
blijven, bang om Nederland te missen en
alle personen die daarbij horen.’
Hoe zag ‘plan B’ eruit?
‘In 1981 begon ik de studie sociale dienstverlening
en werkte ik in de nachtdienst
van de psychiatrie. Van 1985 tot 1987
deed ik de opleiding tot operatieassistent
en eind jaren tachtig wilde ik nog een
stapje verder. Dat werd de kaderopleiding
in Amsterdam. Als het leren je
eenmaal in het bloed zit, is het moeilijk
te stoppen. De volgende stap was verplegingswetenschap,
een vijfjarige deeltijdstudie
die ik in Utrecht kon volgen. In
1999 zat het studeren erop. Toen kwam
er een nieuwe uitdaging op mijn pad.’
Het leger?
‘Ja! Rond 2000 maakte Defensie een
“verkenningsrondje” langs de Nederlandse
ziekenhuizen om hun interesse
voor samenwerking te polsen. Teamwork
met het Rode Kruis Ziekenhuis
Rina Koopman
‘Altijd weer even omschakelen’
Operatieassistent in het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk, dat is de officiële functie van
Rina Koopman (53). Maar ze is ook verpleegkundige, studeerde verplegingswetenschap en is
Beverwijk – klein en perifeer – lag niet
direct voor de hand. Maar we zijn wél
gespecialiseerd in brandwonden, en dat
gaf ons een voorsprong. Een van onze
chirurgen sprak zo enthousiast over de
nieuwe mogelijkheden, dat hij ook mijn
interesse aanwakkerde.’
Had je al eerder affiniteit met Defensie?
‘Tijdens de diensttijd van mijn broers
had ik gretig naar hun verhalen geluisterd,
nu kon ik zelf de praktijk gaan
ervaren. In korte tijd werden we klaargestoomd:
zes weken “herenopleiding”
bij de Koninklijke Militaire Academie in
Breda. Een intensieve tijd, met zelfs een
verblijf op een legerbasis in Curaçao om
het militaire leven – van tent opzetten
tot schietoefeningen – mee te maken,
om je beter te kunnen verplaatsen in de
situatie van soldaten tijdens een missie.
Ik ben best trots op mijn luitenantsrang,
die op de kazerne een zekere autoriteit
uitstraalt. En Nederland vertegenwoordigen
vind ik een eer.’
Harmoniëren ziekenhuis en Defensie
voor jou?
‘Ja, ook omdat er in ons ziekenhuis relatief
veel medewerkers voor Defensie
werken: twee teams (chirurgen, anesthesisten,
operatieassistenten, IC’ers),
in totaal zo’n vijftien personen.
Wel moet ik altijd weer even omschakelen.
Vooral als ik veel kinderleed heb
gezien kan ik de aanschaf van een Björn
Borg-onderbroek van een paar tientjes
regelmatig op militair- medische missie.
TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO (INCLUSIEF COVER): JOHANNES ABELING
niet zo goed plaatsen. In Irak hebben
veel kinderen niet eens schoenen.
Sommige herinneringen blijven hangen,
zoals die aan het vijfjarige Afghaanse
meisje dat in haar buik was geschoten.
De gecompliceerde operatie overleefde
ze, maar ze had wel een arm verloren.
Toen we haar vader een paar dagen later
hadden opgespoord, wilde hij haar niet
meer vanwege die “beschadiging”.
Ik denk ook soms aan het jongetje
met ernstige brandwonden in Afghanistan.
Geen idee of hij nog leeft. Misschien
is hij wel doodgeschoten door de Taliban.’
Heb je een persoonlijke passie?
‘Voor mensen zorgen. Als ik heel rijk
was, zou ik mijn grootste wens realiseren:
een opvang voor al die kindslachtoffers.
Ik ben bezorgd over hun toekomst.
Hoe kun je een gelukkig en evenwichtig
mens worden als je opgroeit
in een wereld waar altijd oorlog en
armoede heerst? Maar ook volwassenen
hebben het moeilijk. In Kandahar schijnen
dagelijks een paar Amerikaanse soldaten
zelfmoord te plegen omdat ze de
verschrikkingen emotioneel niet meer
aankunnen. Hun ouders krijgen hun
overleden kind terug zonder enig ceremonieel
eerbetoon. Ook in Nederland
valt veel hulp te bieden. In ons gespecialiseerde
brandwondencentrum, en
in het hospice waar ik iedere zondagmorgen
als vrijwilliger mensen in hun
laatste levensfase ondersteun. Allemaal
ervaringen die mijn leven rijker maken.’
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 11

Traumadagen 2012
Traumaopvang, damage control,
1 en 2 november 2012 was het weer tijd voor de Traumadagen, georganiseerd door de
Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie (NVT) en de Nederlandse Vereniging voor
Orthopaedische Traumatologie (NVOT) in samenwerking met de LVO. Dit jaar met een
feestelijk randje, omdat de NVT haar dertigjarig bestaan viert. Veel aandacht was er voor
de traumaketen, waarin de operatieassistent uiteraard een onmisbare schakel is.
TEKST: LINDA ZOON | FOTO’S: JOHANNES ABELING
12 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012

fracturen en nog veel meer …
Traumazorg is teamsport. Toch is
een jaarlijks terugkerend onderdeel
van de Traumadagen: battles.
Hierin bevechten traumachirurgen en
orthopedisch traumachirurgen hun
standpunt over een onderwerp in de
traumachirurgie. Diverse trukendozen
worden opengetrokken om de battle te
winnen: tekeningen van dochters en
zonen, afbeeldingen van vrouwelijk
schoon en de altijd gewaardeerde humor.
Het belangrijkste doel is uiteindelijk
echter niet zozeer de battle te winnen,
maar met elkaar tot een eenduidige
conclusie te komen: de beste optie voor
de patiënt.
Gips na stelschroef?
De eerste dag werd een plenaire opening
gehouden in samenwerking met de LVO.
Direct hierna startten de plenaire battles.
In een van de eerste battles nam
traumachirurg Tim Schepers van het
AMC het op tegen Arvid Munzebrock,
traumachirurg in het UMCG. Ze bevochten
ieder hun eigen standpunt bij de
vraag: moet na het plaatsen van een
stelschroef bij een enkelfractuur de enkel
worden ingegipst of niet?
Schepers pleit voor ingipsen, maar vertelt
dat er weinig literatuur is over ingipsen
versus niet ingipsen bij het plaatsen
van een stelschroef. Er zijn slechts tien
studies te vinden, waarbij de outcome
over het algemeen beter is voor wel ingipsen.
Schepers erkent dat gips nadelen
heeft. Zo is de beweeglijkheid uiteraard
minder en de kans op trombose groter
dan wanneer je niet ingipst en zo snel
mogelijk begint met oefenen. De voordelen
van gips wegen bij Schepers echter
zwaarder dan de nadelen. Zo voorkom je
met gips dat er een schroefbreuk op-
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 13

treedt, zijn er minder wondinfecties
– die per patiënt 500 euro kosten – en
voorkom je het ontstaan van een spitsvoet.
Hij stelt dan ook voor om na het
plaatsen van een stelschroef de enkel zes
tot acht weken in te gipsen.
Uiteraard pleitte Arvid Munzebrock voor
het tegenovergestelde. ‘Ingipsen is als het
dragen van bretels én een riem’, zo stelt
Munzebrock. ‘Je moet op je osteosynthese
vertrouwen en niet ook nog eens gips
gebruiken om je osteosynthese te beschermen.
Niet ingipsen levert veel meer
voordelen op: de patiënt ontwikkelt geen
trombose, is zekerder bij het lopen,
scoort mentaal goed in de revalidatiefase
en gaat sneller weer aan het werk.’
Na afloop erkenden beide heren elkaars
voor- en nadelen, maar kon geen
zwaarstwegend argument voor wel of
niet ingipsen worden geformuleerd. Een
eenduidige conclusie kon dan ook niet
worden getrokken.
Traumazorg = teamwork
Na het plenaire gedeelte splitsten de
leden van de Nederlandse Vereniging
voor Traumachirurgie (NVT) zich af van
de leden van de LVO om ieder hun eigen
14 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
parallelsessie te volgen. Binnen de sessies
van de LVO lag de nadruk op de traumazorg
als traumaketen, op damage
control en op het belang van teamwork
in acute situaties.
Prehospitale traumazorg
Voordat een traumapatiënt in het ziekenhuis
komt en uiteindelijk misschien
wel op de OK, gaat er veel aan vooraf: de
prehospitale zorg. Leo Geeraedts, traumachirurg
binnen het VUmc en voormalig
MMT-arts op de Lifeliner 1 en 3
(traumahelikopter Amsterdam en Nijmegen),
vertelt – onder andere middels een
filmpje – hoe de prehospitale zorg in
Nederland geregeld is.
Meldkamer Ambulancezorg
Als er een ongeluk gebeurd is en een
patiënt heeft een trauma opgelopen,
krijgt de MKA (Meldkamer Ambulancezorg)
een melding van een getuige. Op
basis van uitvraagprotocollen bepaalt de
centralist welke hulp nodig is. Als er een
ambulance nodig is, dan stuurt de centralist
deze op de situatie af. De ambulancezorg
is in Nederland heel goed geregeld.
We kennen goed opgeleid ambulancepersoneel
en de meeste ambulances kunnen
al binnen acht minuten ter plaatse zijn. Is
ambulancezorg in een bepaalde situatie
niet voldoende en is specialistischer hulp
nodig? Dan komt het Mobiel Medisch
Team (MMT) ter plaatse.
Mobiel Medisch Team
Nederland kent sinds 1995 de Mobiel
Medisch Team(MMT)-zorg. Een MMT
bestaat uit een arts (traumachirurg of
anesthesioloog), een verpleegkundige en
een piloot/bestuurder. MMT-zorg behelst
het get the hospital to the patient-principe.
Dit betekent dat als ambulancepersoneel
een specialist in consult wil roepen, of
als de MKA beslist dat er een specialist
nodig is, de specialist naar de patiënt
komt. De patiënt hoeft dan dus niet pas
specialistische zorg op de SEH te krijgen.
Dit is tijdswinst, omdat de patiënt al op
de plaats van het ongeval gestabiliseerd
kan worden volgens het ABCDE-systeem.
Dit houdt in dat de ademweg (A), de
ademhaling (B), de bloeddruk (C), de
hartslag (C) en de neurologische toestand
(D) van de patiënt onder controle
zijn. Ook de rest van het lichaam is dan
al onderzocht op letsels (E).
Om MMT’s zo snel mogelijk naar de patiënt
te vervoeren gebruiken de MMT’s
de traumahelikopter. In Nederland hebben
we vier MMT’s en dus vier traumahelikopters
(en twee reservehelikopters).
We hebben de Lifeliner 1 (Amsterdam),
Lifeliner 2 (Rotterdam), Lifeliner 3 (Nijmegen)
en Lifeliner 4 (Groningen). De

helikopters vliegen binnen hun eigen
regio, maar indien nodig ook in elkaars
regio. Tegenwoordig vliegen de traumahelikopters
ook ’s nachts en is er dus een
24/7-helikopterbezetting. Is vervoer per
helikopter niet mogelijk, dan verplaatst
het MMT zich met het MMT-voertuig. Bij
iedere inzet vormt het MMT een aanvulling
op de ambulancezorg.
Een inzet
Het MMT heeft een responstijd van twee
minuten. Na een melding maakt de piloot
de heli zo snel mogelijk vliegklaar.
De verpleegkundige en de arts zoeken de
ongevalslocatie op de kaart en de verpleegkundige
voert de locatiegegevens in
op de NAV-pc (een soort TomTom) en
bekijkt hoe lang de aanvliegtijd is. Als
alle teamleden in de heli zitten, vliegt de
piloot zo snel mogelijk naar de ongevalslocatie.
Om een beeld te krijgen bij de
snelheid waarmee een traumahelikopter
ter plaatse komt: een traumahelikopter
legt in 12 minuten 45 kilometer af. In de
lucht vraagt de arts de meldkamer om
zoveel mogelijk informatie (een sitrap)
om zich zo goed mogelijk voor te bereiden
op de zorg die hij/zij moet bieden.
De arts laat weten hoe snel het team
aanwezig is. Eenmaal aangekomen op de
ongevalslocatie stappen de arts en de
verpleegkundige uit en begeven zich
naar de patiënt. De piloot bewaakt de
helikopter en helpt de arts en de verpleegkundige
als dat mogelijk is.
Vervoer van de patiënt
Als het MMT de patiënt ABCDE-stabiel
heeft gekregen, moet de patiënt zo snel
mogelijk naar het ziekenhuis. Slechts in
10 procent van de gevallen gebeurt dit
met de traumahelikopter.
In het ziekenhuis
Eenmaal in het ziekenhuis wordt de patiënt
overgedragen aan het traumateam
op de SEH. Hier vindt verdere diagnostiek
en behandeling plaats. Bij veel traumapatiënten
is damagecontrolchirurgie
nodig. Dit gebeurt soms al op straat en
op de SEH, maar ook zeker op de operatiekamer.
En dit is nu exact de locatie
waar de operatieassistent erbij komt …
Damage control
Edward Tan, traumachirurg in het UMC
St Radboud en MMT-arts bij de Lifeliner
3, vertelt dat bij veel ernstig gewonde
traumapatiënten damage control plaats
moet vinden. De term ‘damage control’
is afkomstig van de marine en betekent
binnen deze context dat je een schip op
een geïmproviseerde manier moet kunnen
laten drijven, na bijvoorbeeld schade
door een aanslag. Damage control
kan ook worden toegepast op een traumapatiënt.
In dit geval houd je een patiënt
door onconventionele maatregelen
in leven. Het doel van damage control is
dan de levensbedreigende situatie waarin
de patiënt zich bevindt onder controle
te krijgen, zonder direct alle aanwezige
letsels definitief te herstellen.
Vroeger bestond het idee dat alle letsels
bij een traumapatiënt in één keer behandeld
moesten worden. Het is echter voor
te stellen dat een beknelde patiënt met
meerdere letsels, lichamelijk niet in
staat is om een 2,5 uur durende operatie
te doorstaan. Damage control heeft inmiddels
dan ook zijn entree in de medische
wereld gemaakt.
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 15

Sommige patiënten verkeren in een situatie
van lethal triad of death. Dit is een stadium
waarbij de patiënt fysiologisch instabiel
is en op het randje van de dood
staat. Er is sprake van onderkoeling, verzuring
en een verstoring van de stollingsfactoren.
Bij deze patiënten is een directe
behandeling van alle letsels niet mogelijk
en niet goed. Op deze patiënten moet dan
ook damage control worden toegepast.
Damage control begint al bij de stabilisatie
van de patiënt op straat en op de
SEH. Alle letsels worden bekeken, waarna
de patiënt op de OK terechtkomt.
Voordat de patiënt op de OK terechtkomt
is het de taak van de operatieassistent
om te bepalen wat er klaargelegd
moet worden. Dit betekent dat de operatieassistent
de chirurg of assistent die
de patiënt aanmeldt goed bevraagt over
wat er nodig is. Meestal zullen er onder
andere laparotomiesets, eventueel thoracotomiesets,
voldoende instrumentarium
en veel buikgazen nodig zijn.
Tan benadrukt dat de gehele patiënt
moet worden afgedekt, omdat de situatie
anders kan lopen dan bij een geplande
operatie. De chirurgische behandeling in
een situatie van damage control bestaat
16 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
uit het controleren en stoppen van bloedingen
en het voorkomen van verdere
contaminatie door bijvoorbeeld een
darm te staplen. Een damagecontroloperatie
duurt maximaal 60 tot 90 minuten.
Edward Tan zegt met klem: ‘Kom niet in
de verleiding om stukken darm aan elkaar
te hechten of de buik mooi te sluiten.
Dit kost allemaal tijd en de buik
moet soms in een later stadium weer
open om de gebruikte buikgazen, bij
bijvoorbeeld een packing van de lever, te
verwijderen. Kom ook niet in de verleiding
om een fractuur met een pen te
herstellen, maar plaats een fixateur externe.
Dit scheelt veel tijd, en dat is het
doel van damage control.’
Verder raadt Tan de operatieassistent aan
goed contact te houden met de anesthesioloog.
Een chirurg is hiervoor vaak te
druk, terwijl het kan voorkomen dat een
patiënt dusdanig slecht wordt dat de
operatie moet worden gestopt. Aangezien
er veel instrumentarium en gazen
worden gebruikt, is het zaak dat je als
operatieassistent goed de gazen telt en
het instrumentarium inventariseert bij
het (tijdelijk) sluiten van de buik.
Na de damagecontroloperatie wordt de
patiënt naar de IC overgebracht, waar
zijn milieu interieur wordt geoptimali-
seerd (stolling verbeteren, opwarmen et
cetera). Als de patiënt fysiologisch op
orde is, kan de definitieve behandeling
op de OK plaatsvinden.
Duidelijk wordt dat een ‘damagecontrol’situatie
een goede samenwerking vereist
en de nodige stress oplevert. Edward Tan
sluit dan ook af met een geruststelling:
‘Is er stress op de operatiekamer tijdens
een damagecontroloperatie? Dat ligt niet
aan jullie. Iedereen is gestrest, neem het
niet te persoonlijk!’
Dedicated teams
In het verlengde van de presentatie van
Edward Tan over damage control vertelt
Arie van Vught, traumachirurg in het
MST, dat op de OK sprake moet zijn van
een dedicated team in het geval van damage
control. Hierbij is volgens Van
Vught de operatieassistent een volwaardig
teamlid. De operatieassistent is niets
meer of minder dan de arts. ‘Damage
control is teamwork. De operatieassistent
is hier heel hard bij nodig!’
Traumazorg in andere landen
Gedurende het middagprogramma laten
traumachirurgen uit andere landen van
Europa zien hoe hun traumazorg geregeld
is. Opmerkelijke punten hierbij zijn
onder andere dat België geen traumaspecialist
kent, Duitsland geen SEH-artsen
heeft en dat Engeland sinds kort een
enorme verbeterslag maakt in de trauma-

service. Algemene conclusie is dat het in
Nederland bijzonder goed geregeld is.
Oorlogsgebied
Niet alleen de traumachirurgie in Nederland
en andere Europese landen komt
aan bod. Ook traumachirurgen die in
oorlogsgebieden werken als defensiechirurg
vertellen over hun werk. Uit
deze presentaties blijkt dat traumazorgverleners
in oorlogsgebieden bijzonder
hard nodig zijn, zowel voor militairen
als voor de plaatselijke bevolking. Pijnlijk
duidelijk wordt dat je je doelen als
traumazorgverlener in oorlogsgebieden
vaak moet aanpassen aan de omgeving.
Zo vertelt de Duitse traumachirurg Erwin
Kollig, regelmatig werkzaam in het Afghaanse
Kunduz, over de behandeling van
brandwonden aan de handen van kinderen.
Die vormen 40 procent van de trauma’s
bij de plaatselijke bevolking. Omdat
patiënten uit de bergen komen en dus ver
moeten reizen, moet een eenmalige behandeling
een zo goed mogelijk effect
hebben. Patiënten komen namelijk niet
meer terug voor een controleafspraak.
De behandeling bestaat bij Kollig dan
ook allereerst uit het weghalen van de
verbrande huid. Hieroverheen plakt hij
Matriderm, waarover hij weer huid van
bijvoorbeeld de kruin prepareert. Omdat
de duim bij een verbrande hand vaak
naar binnen trekt en de getransplanteerde
huid zo strak mogelijk moet staan om
goed te kunnen aanhechten, immobiliseert
Kollig de vingers in strekstand met
K-draden voor maximaal drie weken. Na
die tijd is de huid meestal ‘voldoende’
genezen en kan de patiënt vertrekken.
De patiënt ziet Kollig hoogstwaarschijnlijk
nooit meer terug.
Hieruit blijkt dat er een schril contrast is
tussen de doelen binnen de traumachirurgie
in bijvoorbeeld Europa en in een
oorlogsgebied als Kunduz. Waar we in
Nederland gaan voor functioneel én cosmetisch
herstel, kan Erwin Kollig in Kunduz
eigenlijk alleen maar beoordelen of
het cosmetisch herstel is gelukt. Postoperatief
beleid voor functioneel herstel is
simpelweg niet mogelijk, omdat er geen
fysiotherapeuten in de bergen zijn en
omdat patiënten niet meer terugkomen.
Cosmetisch herstel is echter wel erg
belangrijk in een land waar de rechterhand
in het bijzonder een grote waarde
heeft. Dat Kollig hier als defensiechirurg
een bijdrage aan kan leveren, geeft hem
al veel voldoening. Al zou hij uiteraard
het liefst de patiënt begeleiden tot aan
volledig herstel, een onderdeel van de
Nederlandse traumaketen.
Boekje
Al met al waren de Traumadagen ook dit
jaar een groot succes en waren weer veel
operatieassistenten van de partij. Tussen
de bedrijven door maakte Hennie Mulder
(penningmeester LVO) van de gelegenheid
gebruik om het zesde deel van
de reeks ‘Werken op de OK – Trauma is
meer dan fracturen alleen – uit te reiken
aan de auteurs. Elke aanwezige operatieassistent
kreeg het boekje, dat de LVO in
samenwerking met Y-Publicaties uitgeeft,
mee naar huis. Conclusie van deze
traumadagen was, zoals de titel van het
uitgereikte boekje al aangeeft, dat traumachirurgie
zo veel meer is dan fracturen
alleen en dat de operatieassistent
een enorm belangrijke rol speelt in deze
vorm van ketenzorg.
▼
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 17

Algemene informatie
Locatie
NH Koningshof Hotel, Locht 117, 5504 RM Veldhoven, Tel: 040 - 2537475
Diner & feestavond
Donderdag 7 februari 2013 wordt aansluitend aan het programma een borrel op de
expositie geserveerd voorafgaand aan het diner en het feest. De eigen bijdrage voor het
diner & feest bedraagt € 45 per persoon. U kunt bij uw registratie kenbaar maken of u
hieraan wilt deelnemen.
Kosten inschrijving (incl. programma/abstractboek, koffie, thee en lunch)
Tot en met 16 december 2012 Dagregistratie Gehele congres
LVO & NVLO leden € 145 € 200
Niet-leden € 185 € 260
Vanaf 17 december 2012
LVO & NVLO leden € 165 € 220
Niet-leden € 210 € 280
Deelname diner & feestavond € 45 € 45
Hotelaccommodatie
Het is mogelijk in NH Koningshof Hotel te overnachten. U kunt bij uw congres registratie
uw wensen kenbaar maken. Hotelreserveringen worden op volgorde van binnenkomst
behandeld. De persoon die de tweepersoonskamer reserveert moet bij reservering het
volledige bedrag voldoen.
Kosten hotelkamer (incl. ontbijt)
Eénpersoonskamer € 113
Tweepersoonskamer € 144
Betaling
Uitsluitend door middel van het afgeven van een éénmalige machtiging.
Congressecretariaat
Tel 073 - 700 35 00
info@congresscompany.com
www.congresscompany.com
WOENSDAG 6 FEBRUARI 2013
19:00 - 20:00 Registratie
19:30 - 21:00 Algemene Ledenvergadering (ALV) LVO
21:00 - 22:30 Borrel
In samenwerking met:
27
LVO Congres
2013
e
Neem jij de UITDAGING aan?!
7 en 8 februari 2013
NH Koningshof Hotel, Veldhoven
Voor meer informatie over het program

PROGRAMMA
DONDERDAG 7 FEBRUARI 2013
08:30 - 09:30 Ontvangst en registratie
PLENAIR PROGRAMMA
Dagvoorzitter: Drs. K. Foets, hoofd zorg,
Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam
09:30 Opening
Monique de Kort, voorzitter congrescommissie,
ZorgSaam Ziekenhuis, locatie Terneuzen
09:50 Registratie, accreditatie en (de grote uitdaging)
erkenning
Project van Jeanine Stuart en Nicole Dreessen,
bestuursleden LVO
10:30 Crew Resource Management, lessen uit de luchtvaart
B. Gerritse, Amphia Ziekenhuis, Breda
11:00 - 11:30 Koffiepauze
11:30 Partiële nefrectomie
Drs. V.J. Zambon, uroloog, Orbis Medisch Centrum,
Sittard-Geleen
12:00 Aspecten rondom kinderveiligheid
Dr. W.L.M. Kramer, kinderchirurg/kindertraumatoloog,
UMC Utrecht
12:30 - 14:00 Lunch
14:00 - 15:00 PARALLELSESSIES 1 & 2
PARALLELSESSIE 1
14:00 Bariatrie…waar ligt de uitdaging?
Dr. E.R.E. Totté, chirurg, MCL, Leeuwarden
14:30 Postbariatrische reconstructies
Dr. M.M. Hoogbergen, plastisch chirurg,
Catharina Ziekenhuis, Eindhoven
PARALLELSESSIE 2
14:00 Orgaandonatie / ZUT procedure
Medewerker van NTS (Nederlandse Transplantatie Stichting)
14:30 BISLIFE: Passing on, improving life!
Medewerker van BISLIFE Foundation
15:00 - 15:30 Theepauze
15:30 - 16:30 PARALLELSESSIES 3 & 4
PARALLELSESSIE 3
15:30 Ergocoaching een uitdaging in het bewegingsproces!
L. van der Meulen, operatieassistente, MCL, Leeuwarden
16:00 Is de deskundige steriele medische hulpmiddelen
lastig… of handig?
H. Oussoren, Deskundige Steriele Medische Hulpmiddelen, AMC
Voorzitter DSMH
PARALLELSESSIE 4
15:30 - 16:30 Defensie: Uitdagingen of grenzen?
Spreker nnb
16:30 - 18:00 Borrel (op de expositie)
19:00 Diner & feestavond
VRIJDAG 8 FEBRUARI 2013
09:00 - 09:30 Registratie en ontvangst
09:30 - 10:30 PARALLELSESSIES 5 t/m 7
ma en registratie: www.lvo.nl
PARALLELSESSIE 5
09:30 - 10:30 Het Lagerhuis
Is de OK voor jou uitdagend genoeg?
PARALLELSESSIE 6
09:30 Kansen en valkuilen van Social Media voor
zorgmedewerkers
Dr. B. Nieboer, gynaecoloog, UMC St Radboud, Nijmegen
10:00 Inspectie en de OK
Mr. Drs. C. Hofstra - van Benthem, senior inspecteur, IGZ
PARALLELSESSIE 7
09:30 -10:30 Laat je HIER uitdagen!
Een mengeling van quiz, workshop en presentatie over
ons beroep.
P. Meijsen ism studenten en docenten van Fontys
Hogeschool Eindhoven
10:30 - 11:00 Koffiepauze
11:00 - 12:30 PARALLELSESSIES 8 t/m 10
PARALLELSESSIE 8
11:00 - 12:30 Het Lagerhuis
Is de OK voor jou uitdagend genoeg?
PARALLELSESSIE 9
11:00 Ouderenbeleid
H. Westra, IC / brandwondenverpleegkundige, Rode Kruis
Ziekenhuis, Beverwijk
11:30 Dedicated teams vs allround, welke uitdaging zoek jij?
K. Westgeest
12:00 Het Rijnstate protocol voor fast track Weightloss chirurgie
Dr. F.J. Berends, gastro-intestinaal en bariatrisch chirurg,
Rijnstate, Arnhem
PARALLELSESSIE 10
11:00 EVAR
Dr. L.H. Bouwman, vaatchirurg, Atrium MC, Heerlen
11:45 Awareness
Spreker nnb
12:30 - 13:30 Lunch
13:30 - 15:00 PLENAIR PROGRAMMA
13:30 De uitdaging van nieuwe technieken op de OK
Dr. ing. F.P. Wieringa, Medisch Technoloog, TNO Eindhoven
14:15 Transgender
Drs. M.B. Bouman, plastisch chirurg, VUmc, Amsterdam
15:00 Afsluiting

Grondleggers van de
In de achttiende eeuw verwijderde Jacques Daviel – per
ongeluk – de troebele lens bij een staarpatiënt. Uiteindelijk
leidde dit tot de cataractoperaties die tegenwoordig nog
steeds worden uitgevoerd. Ook de Spanjaard Ignacio
Barraquer en de Engelsman Nicholas Harold Lloyd Ridley
hebben hieraan bijgedragen. Wie waren deze mannen en
hoe kwamen ze op hun ideeën?
TEKST: JEANINE STUART, PRAKTIJKCOORDINATOR OKC, BOVENIJ-ZIEKENHUIS
Al in de tweede eeuw na Christus
werd in geschriften melding
gemaakt van cataractoperaties.
Cataract, ook wel grijze of grauwe staar
genoemd, is een vertroebeling van de
ooglens. Hierdoor kunnen lichtstralen
niet meer goed op het netvlies worden
geprojecteerd en vermindert het zicht.
Figuur 2 Jean-Louis Petit.
20 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
Tot de achttiende eeuw werd cataract
behandeld met staarsteken. Hierbij stak
men met een naald door de oogwand in
het verduisterde pupilvlak en drukte
men de punt van de naald naar beneden.
Dikwijls verbeterde het gezichtsvermogen
daarna plotseling, doordat de troebele
lens verplaatst werd en het licht het
netvlies weer kon bereiken. Het oog
werd gewassen met warme boter en
vervolgens verbonden.
Jacques Daviel
De Fransman Jacques Daviel (1695-1762,
figuur 1) is de grondlegger van de operatieve
behandeling van cataract. In 1745
prikte Daviel zijn staarnaald in het linkeroog
van broeder Felix, die zijn rechteroog
al had verloren door een mislukte
staarsteek. Hij wilde de troebele lens
achter de pupil naar beneden duwen,
maar de lens brak. De voorste oogkamer,
de ruimte achter het hoornvlies, vulde
zich met stukken lens en met bloed.
Hij herinnerde zich toen dat Jean-Louis
Petit (figuur 2), in 1708, succesvol via
een snee in het hoornvlies een lens had
Figuur 1 Jacques Daviel.
verwijderd die bij een staarsteek in de
voorste oogkamer was gevallen. Daviel
besloot toen het hoornvlies te openen en
de stukken lens uit de voorste oogkamer
te verwijderen. Dit lukte, maar het oog
ging verloren door een infectie.
Daviel besloot toen de lens voortaan niet
meer naar beneden te drukken, maar
deze meteen via de voorste oogkamer te
verwijderen. Uiteindelijk is het uitnemen
van de lens de klassieke operatie bij
staar geworden.
Daviel had echter veel complicaties en
stopte met deze methode. Toen hij in
1747 bij de kapper en pruikenmaker

cataractchirurgie
Figuur 3 Het Barraquer-oogheelkundig
centrum in Barcelona werd in 1941
gesticht door Ignacio. Tot vandaag
werken daar oogartsen van de familie
Barraquer, zoals Elena en Rafael,
kleinkinderen van Ignacio.
Garion het rechteroog met de staarsteek
wilde behandelen en de lens brak, besloot
hij toch weer de stukken lens te
verwijderen via een snede in het hoornvlies.
Dit ging goed en vanaf deze dag
behandelde hij de staar alleen nog met
deze methode. Het duurde wel een aantal
jaar voordat hij de techniek beheerste.
Daviel hield in 1752 twee lezingen over
zijn techniek voor de Academie Royale
de Chirurgie in Parijs. Zijn resultaat: van
de 206 lensextracties waren er 183 gelukt!
Hij schreef ook een artikel over zijn
operatie, dat de Engelsman Samuel
Sharp onder ogen kreeg. Deze introduceerde
de operatie in 1753 in Engeland.
Dit gebeurde allemaal zonder verdoving;
pas in 1884 werd een vorm van verdoving
gebruikt, druppels op basis van
cocaïne.
Barraquer
Als we nu aan oogheelkunde denken,
denken we aan de naam Barraquer. Dit is
een bekende Spaanse familie met veel
oogartsen (zie figuur 3). Ignacio Barraquer
y Barraquer (1884-1965, figuur 4),
zoon van een beroemde professor in de
oogheelkunde, studeerde medicijnen in
Barcelona. Hij had een brede interesse
en volgde cursussen natuur- en scheikunde
en plantkunde. Hij studeerde in
Parijs en Montpellier histologie, oogheelkunde,
embryologie en parasitologie. In
navolging van zijn vader José Antonio
Barraquer Roviralta legde hij zich volledig
toe op de oogheelkunde. Hij was
zeer geïnteresseerd in de behandeling
van cataract.
Toen hij een bloedzuiger een steentje
van de bodem van zijn aquarium zag
Figuur 4 Ignacio Barraquer y Barraquer.
vastpakken, kreeg hij het idee om troebele
lenzen te verwijderen met behulp
van een zuignapje. Door de pneumatische
zuigkracht breekt het ligament
waarmee de lens gefixeerd is en kan de
lens uit het oog worden gehaald zonder
dit te beschadigen.
Ignacio Barraquer ontwierp het benodigde
instrumentarium en fabriceerde het
zuignapje en een apparaat dat instelbaar
Figuur 5 Ooglidspreider volgens Barraquer. Figuur 6 Naaldvoerder volgens Barraquer. Figuur 7 Pincet volgens Barraquer.
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 21

ontwerpen van medische apparatuur
waren zijn grootste hobby’s auto’s en
dierkunde. De liefde voor dieren was zo
groot dat hij in de tuin van de kliniek
een dierentuin liet bouwen. In zijn eigen
huis had hij een chimpansee, Jocko,
waarmee hij zich in zijn vrije tijd vermaakte.
Hij was getrouwd met Josefa Moner, met
wie hij zeven kinderen kreeg. Twee zonen,
José Ignacio (figuur 8) en Joaquín,
werden eveneens oogarts. Ook twee van
zijn kleinkinderen zijn oogarts geworden.
Figuur 8 José Ignacio Barraquer.
Nicholas Harold Lloyd Ridley
Tot ver in de twintigste eeuw was een
dikke staarbril het enige hulpmiddel om
weer scherp te zien na verwijdering van
Figuur 9 Nicholas Harold Lloyd Ridley.
vacuüm geeft om de kristallijne lens te een troebele lens uit het oog. Op zoek plaatste deze in november 1949. Maar
verwijderen. In 1917 bewees hij dat de naar een alternatief verving de Engelse pas in 1950 liet hij een kunstlens per-
procedure effectief was en noemde hij oogarts Nicholas Harold Lloyd Ridley manent in een oog achter.
deze facoéresis (phak is Grieks voor ‘lens’, (1906-2001, figuur 9) de natuurlijke lens Ridley werkte hard om complicaties de
erysis voor ‘start’).
door een implantaat.
baas te worden. Aan het eind van de
De uitvinding schokte de gehele
Toen Ridley gewonde piloten behandelde jaren zestig had hij zijn techniek zo ver-
oogheelkundige wereld en veroorzaakte in de Tweede Wereldoorlog, merkte hij beterd dat deze wereldwijd werd erkend.
een revolutie onder de bestaande tech- dat zij vaak deeltjes perspex in hun oog In 1981 werd de intraoculaire lens goednieken.
Oogartsen vanuit de gehele we- hadden, doordat het raam van het vlieggekeurd door de Amerikaanse Food and
reld kwamen naar Barcelona om deze tuig was versplinterd. Deze deeltjes ver- Drug Administration. Hij ontving vele
techniek te leren.
oorzaakten echter geen infectie. Naar prijzen en werd in 2000 door koningin
Op een oogheelkundig congres woedde aanleiding van deze ontdekking rede- Elisabeth geridderd.
een hevige discussie tussen voor- en teneerde Ridley dat er ook lenzen van dit Cataract verwijderen gevolgd door het
genstanders van de techniek van Barra- materiaal konden worden gemaakt. implanteren van een intraoculaire lens
quer. Om hier een eind aan te maken Hij liet een lens van perspex maken, en is tegenwoordig nog steeds de meest
stond deze op en zei: ‘Heren, vergelijk
de staarnaald met de nagel van een kat,
uitgevoerde oogoperatie.
en mijn zuignap met de lippen van een
Literatuur
mooie vrouw. Welke van de twee kiest u
• Hubble, Alvin A. ‘Samuel Sharp, the First
om op uw wang te voelen?’
surgeon to make the corneal incision in
Gedurende zijn carrière voerde Ignacio
cataract extraction with a single knife. A
Barraquer meer dan dertigduizend facoé-
biographical and historical sketch’. In:
resisoperaties uit, en de patiënten kwa-
Medical Library and Historical Journal
men van heinde en ver. Een van zijn
1904; 2(4):242-268.
beroemde patiënten was Eugenia de
• Stoorvogel P. Oogchirurgie. Elsevier Ge-
Montijo, vrouw van Napoleon III.
zondheidszorg. Maarssen, 1998.
Hij gaf les in verschillende landen, be-
• www.whonamedit.com
dacht vernieuwende operatietechnieken
• www.barraquer.com
en ontwierp veel oogheelkundig instru-
• www.treatmentinspain.com
mentarium (figuren 5-7). Behalve het Figuur 10 De kliniek in 1941.
22 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
▼

Tekst: Menno Goosen
Obstetrie en gynaecologie
Auteur: M.J. Heineman (red.)
Uitgeverij: Reed Business
ISBN: 9789035234895
Prijs: € 159,50
Het leerboek ‘Obstetrie en gynaecologie -
De voortplanting van de mens’ is een modern
standaardwerk. De didactische opbouw, de stijl en de
illustraties maken het tot een uitstekend leerboek.
Elk hoofdstuk begint met leerdoelen en definities en
wordt afgesloten met een samenvatting en een blik
op de toekomst. In een apart hoofdstuk wordt
aandacht besteed aan diverse operaties, onder
andere: laparatomie, laparoscopie, colpotomie,
vulva- en vaginachirurgie, cervixchirurgie,
uteruschirurgie, ovariumchirurgie, tubachirurgie,
bekkenbodemchirurgie en chirurgie in verband met
urine-incontinentie, fistelchirurgie en obstetrische
chirurgie. De lezer kan via de internetsite beschikken
over aanvullende materiaal zoals extra oefenvragen,
samenvattingen en deeplinks met informatie,
samengesteld door de auteurs van het boek.
Efron. Zijn strijd tegen
kanker
Auteur: Efron van Voorthuisen
Uitgeverij: www.boekscout.nl
(eigen beheer)
ISBN: 9789462062030
Prijs: € 16,95
Het begon op met een epileptische
aanval. De 24-jarige Efron was net
afgestudeerd voor zijn hbo en had grootse plannen
voor zijn toekomst. Het liep anders dan hij dacht.
Er werd een tumor gevonden in zijn hersenen. Iets
wat zijn leven en dat van zijn omgeving volledig op
zijn kop zette. Dit is zijn dagboek, geschreven
vanuit het hart. In dit ontroerende boek beschrijft
hij de gebeurtenissen en zijn ervaringen op soms
humoristische en emotionele wijze. Een prachtig
en zeer aangrijpend boek.
Handboek diabetes mellitus
Auteurs: C.J. Tack, M. Diamant en
E.J.P. de Koning
Uitgeverij: De Tijdstroom
ISBN: 9789058981622
Prijs: € 49,00
Diabetes is een volksziekte geworden
en de organisatie van de diabeteszorg
is actueler dan ooit tevoren. Zorgstandaarden,
multidisciplinair werken en taakdelegatie zijn
sleutelbegrippen, wetenschappelijke en
farmacotherapeutische inzichten ontwikkelen zich snel
en in de behandeling is een sterke trend naar
geïndividualiseerde zorg waarneembaar. Alhoewel bij
diabetes niet meteen aan de OK gedacht wordt, is dit
handboek zeker ook interessant voor chirurgische
professionals. Het boek besteedt namelijk ook aandacht
aan pancreastransplantatie, eilandjestransplantatie en
overige vormen van bètaceltransplantatie. Ook is er
uitgebreide aandacht voor micro- en macrovasculaire
complicaties, retinopathie, nierschade, cerebrale
complicaties, bindweefselafwijkingen en uiteraard de
diabetische voet.
Spoed neurologie
Auteurs: M. Flohil en Ch.J. Vecht
Uitgeverij: Bohn Stafleu van
Loghum
ISBN: 9789031390694
Prijs: € 29,50
Patiënten in coma, met traumatisch hersenletstel, l l
vasculaire accidenten, insulten, meningitis, intoxicaties
of verwardheid komen vaak naar de afdeling
Spoedeisende Hulp, al dan niet per ambulance of
traumahelikopter. Opname op de afdeling Neurologie
gaat dan ook meestal via de Spoedeisende Hulp en
vandaar vaak rechtstreeks naar de Stroke Unit of de
Intensive Care. Deze spoed verklaart de grote behoefte
aan up-to-date diagnostische checklists en
behandelschema’s voor acute neurologische
problematiek, zowel bij kinderen als bij volwassenen.
‘Boeken’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie en daarmee samenhangende vakgebieden
en de gezondheidszorg in het algemeen. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar:
OK Operationeel, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam.
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 23

Smarttray maakt tellen overbodig
Compleetheidscontrole
Zou het niet mooi zijn om in één oogopslag te kunnen zien of je instrumentarium
compleet is? Niet meer te hoeven weten wat in welke set hoort te liggen en niet meer
alle instrumenten te hoeven tellen? De Smarttray, ontwikkeld in het St. Anna Ziekenhuis,
maakt het mogelijk.
TEKST EN FOTO’S: MARJA VERSANTVOORT EN ILLSE BIMMEL, OPERATIEASSISTENTEN ST. ANNA ZIEKENHUIS, GELDROP
Simpel en doeltreffend: met het
Smarttray-systeem fixeer je de
instrumenten op vaste plekken in
de tray. Zo hoef je niet ieder instrument
in een net te tellen maar kun je in één
oogopslag zien of de set compleet is.
Het idee voor de Smarttray is ontstaan
tijdens een project op de operatieafdeling
van het St. Anna Ziekenhuis. Een projectgroep
bestaande uit operatieassistenten
Illse Bimmel en Marja arja Versantvoort had
de opdracht een proces roces te ontwikkelen
om de compleetheid id van het instrumentarium
te garanderen. anderen. Ze
maakten van deze gelegenheid
gebruik om ook het et
aantal instrumentensets
te optimali-
seren en de diverse e
soorten sets op
elkaar af te stemmen.
Door hier
kritisch naar te
kijken en zo veel
mogelijk te standaardiserenkonden
ze met een
schone lei aan het
Smarttray-project
beginnen. Voordat
een instrumentenset set volgens het
Smarttray-systeem kan worden
ingezet heeft het dus al een heel proces
doorlopen (figuur uur 1).
24 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012
Sets kritisch bekeken
Alle sets zijn afzonderlijk bekeken op
functie en inhoud. Dit heeft geleid tot de
volgende resultaten:
• Sets met dezelfde aanduiding en functie
hebben dezelfde inhoud. Er worden
geen aangepaste sets meer gemaakt voor
individuele specialisten.
• 51 (!) afzonderlijke sets zijn al direct
komen te vervallen door betere
Figuur 1 De instrumentensets
doorlopen een heel proces.
afstemming van sets op de nieuwe
operatieprocedures en functies van
instrumenten.
• Instrumentensets hebben onderling
geen overlap meer. Basisinstrumentarium
is daarom uit specialistische sets
verwijderd.
• Sets met een vrijwel gelijke functie
zijn samengevoegd. De lange thoraxset,
rectumset en lange uroset zijn nu één
lange-instrumentenset. lange-instrumentense Deze sets hadden
onderling al zo veel ooverlap
dat het hier
vooral om een naamswijziging naa
gaat.
De sets zijn nu un universeel, waardoor
het makkelijker iis
om te onthouden
wat wat erin zit.
• Van alle instrumenten
te uit een instrumentenset
m ligt minder
d dan 10 procent
ook o nog los in laminaat
n verpakt. Eerder
was dit 60 procent.
De los verpakte
instrumenten in
zijn zo
veel ve mogelijk aan de
betreffende b sets toegevoegd.
ge Waar dit
niet ni mogelijk was,
zijn nieuwe sets gecre-
eerd. Bijvoorbeel
Bijvoorbeeld extra basisnetten,
voor als een pince pincet valt.
• De inhoud van dde
meeste instru-
mentensets is met de
helft teruggebracht

in één oogopslag
en geoptimaliseerd. Uit de uroset zijn
daardoor bijvoorbeeld al zo’n 70 (!) instrumenten
verwijderd. Er is daarbij
goed gekeken naar de functie van een
set en de instrumenten die echt nodig
zijn.
Keuze voor fixatiesysteem
Bij de volgende fase in het proces – de
keuze voor een fixatiesysteem – hebben
we kunnen leren van de bestaande sets
van orthopedie. De sets die gebruikt
worden bij prothesiologie bieden een
goede oplossing voor een snelle compleetheidscontrole:
insnijden. Ieder instrument
ligt dan in een fixatieopening.
Dit fenomeen levert een tijdsbesparing
op. Vergelijk figuren 2a en 2b. De vraag
die de inspectie stelt is niet hoeveel flesjes
er zijn, maar of de set compleet is. Bij
figuur 2a moet geteld worden om die
vraag te beantwoorden; bij figuur 2b zie
je in één oogopslag dat er nog een flesje
ontbreekt.
Insnijden biedt echter niet voldoende
flexibiliteit. Wanneer een nieuwe arts
een bepaalde schaar of klem extra in de
Figuur 2a en 2b Is de set compleet?
set wil hebben, kan dit lastig geregeld
worden. Ook het verwijderen van instrumenten
uit een set is moeilijk. Wat te
doen?
Vervolgens zijn alle systemen die voldeden
aan de wensen van de projectgroep
bekeken. Eén fixatiesysteem
kwam daarbij als meest geschikt uit de
bus. Het beschermt het instrumentarium,
is net zo flexibel als de wens van
een chirurg tot bepaald instrumentarium
en biedt de mogelijkheid tot compleetheidscontrole
(figuren 3a en 3b).
Fixatiemateriaal gebruiken voor een
compleetheidscontrole werd door de
leverancier als nieuw ervaren.
Opbouw van de set
Gespecialiseerde operatieassistenten
werden betrokken bij de opbouw van de
sets. Er werd nagedacht over logica, de
indeling van instrumentengroepen op
functie en de chronologie van de ingrepen
waarbij de set wordt gebruikt (zie
figuren 4a en 4b).
Het fixatiemateriaal lijkt een beetje op
ministeck en is bijna net zo flexibel.
Fixatieopeningen kunnen worden aangepast
en het materiaal kan makkelijk
worden versneden en veranderd voor
een optimaal resultaat.
Er zijn meerdere modellen met verschillende
soorten openingen beschikbaar.
Hierdoor kunnen alle instrumenten
met hun verschillende vormen gepast
gefixeerd worden. Dit geeft ook
een langere levensduur van het instrumentarium.
Per instrumentenset is een ‘gouden standaard’
(mal) gemaakt. Een medewerker
van de centrale sterilisatieafdeling kan
daardoor makkelijk een nieuw, extra net
fixeren dat er exact hetzelfde uitziet.
Door het gebruik van een vaste methode
is de opbouw van de sets steeds herkenbaar.
Het is verleidelijk om veel instrumenten
op één set te leggen. Je grijpt immers
toch nooit mis. Maar dat is geen professionele
houding. Zo min mogelijk instrumentarium
en dus gewicht in een set
geeft overzicht en daarmee veiligheid.
Eén handeling is dan voldoende om een
naaldvoerder te pakken.
OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012 25

Figuur 3a Lange-instrumentenset: compleet. Figuur 3b Sectioset: één instrument ontbreekt.
Controle
In het operatieplanningssysteem zijn
zowel de inhoud (instrumentenlijst) als
de foto’s van de set digitaal opgenomen.
Iedere operatieassistent en medewerker
van de centrale sterilisatieafdeling kan
deze openen om zo de set te controleren.
De instrumenterende is op de operatiekamer
verantwoordelijk voor de compleetheidscontrole.
De omloop heeft hier
een controlerende rol. Voorafgaand aan
de ingreep vinkt deze de sets af wanneer
ze zijn gecontroleerd.
Voor het sluiten van de eerste laag dient
de instrumenterende een tweede controle
uit te voeren. De omloop heeft dus
twee afvinkmomenten voor de sets. Als
blijkt dat er iets ontbreekt, is snel te
achterhalen om welk instrument het
gaat door de inhoudslijsten door te nemen
of de foto van de set te bekijken.
Risico’s
Elke innovatie kent gevaren en risico’s.
Voor deze nieuwe toepassing is daarom
een uitgebreide risicoanalyse gedaan,
waarbij de volgende vragen en antwoorden
aan bod kwamen:
• Voldoet deze compleetheidscontrole aan de
eisen van de inspectie?
De inspectie heeft het Smarttray- systeem
goedgekeurd.
• Wat als een set niet compleet is bij aanvang
van een operatie?
In principe is dit niet meer mogelijk:
alleen complete sets mogen worden gesteriliseerd
en in gebruik worden genomen.
• Wat als één instrument onsteriel wordt? Er
zijn immers nauwelijks nog los verpakte extra
instrumenten beschikbaar.
De oplossing ligt in het aanschaffen van
extra basissets en het samenvoegen van
losse instrumenten tot nieuwe sets. Het
openmaken van een nieuwe set is namelijk
nog altijd veel goedkoper dan opslag
en onderhoud van alle losse materialen.
Ervaring
In het St. Anna Ziekenhuis is inmiddels
de ervaring opgedaan met de eerste
Smarttray-sets. De sets worden als zeer
prettig ervaren. Opmerkingen die gehoord
worden zijn bijvoorbeeld:
• ze zijn compleet;
• ze zorgen dat geen extra los instrumentarium
geopend hoeft te worden;
• ze zijn overzichtelijk;
• ze geven rust en tijd bij het opdekken
en weer opruimen van de instrumenten;
• ze bieden de mogelijkheid om in een
spoedsituatie in één handomdraai de
juiste klem te pakken.
Advies?
Na het doorlopen van de hele procedure
zijn de projectgroepleden Marja Versantvoort
en Illse Bimmel experts in het
overzichtelijk maken van sets en functioneel
inbouwen van instrumentarium.
Is het Smarttray-systeem iets voor jouw
ziekenhuis? Kom gerust kijken in het
St. Anna Ziekenhuis in Geldrop. Of doe
mee met de workshop in de Innovation
room van B. Braun Medical op het
LVO-congres.
▼
Meer informatie: Smarttray@st-anna.nl.
Figuur 4a en 4b Gespecialiseerde operatieassistenten houden zich bezig met de opbouw van de sets.
26 OK OPERATIONEEL DECEMBER 2012

Maurice Sluik
(Ziekenhuisgroep Twente):
‘Goed kijken,
veel leren’
Opereren is topsport : AMC gaat voor
toekomstbestendig operatiecentrum
Bedrijfsvoering OK-complexen gebaat bij
benchmarking
KATERN VOOR LEIDINGGEVENDEN VAN OPERATIEAFDELINGEN

Diederich Cornelisse, bedrijfsleider operatiecentrum, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam.
28 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012

Metafoor als organisatorisch instrument
Opereren is topsport
Wat is de beste manier om de organisatie binnen het operatiecentrum toekomstbestendig
in te richten? Deze vraag stelde het operatiecentrum van het AMC zich twee jaar geleden.
De metafoor ‘opereren is topsport’ bleek hierbij een bruikbaar organisatorisch instrument.
Tekst: Diederich Cornelisse, bedrijfsleider operatiecentrum, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam | Foto’s: Audrey van Piggelen
Binnen een operatiecentrum zijn rollen en functies
te onderscheiden waarmee de operatieve zorg georganiseerd
en uitgevoerd wordt. Deze hebben een
duidelijke positionering nodig binnen de afdeling. Voor
het vormgeven van een organisatiestructuur waarin de
leidinggevende en zorginhoudelijke functies duidelijk en
stevig zijn gepositioneerd, is een visie of metafoor nodig
waarin deze functies staan beschreven. Metaforen worden
in diverse organisatievraagstukken gebruikt om processen
te verduidelijken of doelstellingen uit te vergroten
of te benadrukken.
GEWENSTE SITUATIE VERDUIDELIJKEN
Voor het operatiecentrum van het AMC bleek de metafoor
‘opereren is topsport’ een handig hulpmiddel. Toen hier
twee jaar geleden werd nagedacht over organisatiestructuur,
rollen en functies, stond de volgende vraag centraal:
wat is de best passende manier om de organisatie binnen
het operatiecentrum toekomstbestendig in te richten? Om
hier een antwoord op te vinden werd een aantal deelvragen
geformuleerd, zoals:
• Welke functies zijn er binnen het team?
• Welke rollen zijn er binnen het team?
• Zijn deze rollen en functies de juiste, zijn ze duidelijk
voor de betrokkenen en op de juiste manier gepositioneerd
ten opzichte van elkaar?
• Hoe zouden deze rollen en functies de komende jaren
gepositioneerd moeten zijn (gewenste situatie) in verhouding
tot de ontwikkelingen en innovaties binnen
het operatiecentrum en de operatieve zorg?
• Op welke manier kan de samenstelling van deze rollen
en functies een bijdrage leveren aan de professionalisering
binnen het team?
In de uitwerking van deze vragen zijn vervolgens de op
dat moment geldende rollen en functies, en de manier
waarop deze gepositioneerd waren, beschreven als uitgangssituatie.
Ter verduidelijking van de gewenste situatie,
de rollen, functies en organisatiestructuur is vervolgens
gekozen voor de genoemde metaforische vergelijking
‘opereren is topsport’. In de tabel worden de rollen
en functies binnen een operatiecentrum aan de hand van
een sportteam/teamsport (zoals voetbal, hockey, korfbal
…) verduidelijkt en gepositioneerd.
Het gebruik van de topsportmetafoor past prima in de
filosofie van het AMC: the professional in the lead! In deze
filosofie worden de bestuurlijke en leidinggevende posities
ingevuld door artsen en verpleegkundigen aangevuld
met bedrijfskundig geschoolde medewerkers. Binnen de
topsport is deze filosofie ook van toepassing, want vele
ex-topsporters vervullen trainer-/coach-, management- en
bestuurlijke functies.
VEELZIJDIG HULPMIDDEL
Een vergelijking tussen opereren en topsport in algemene
zin is te maken op basis van onder andere de volgende
overeenkomsten:
• schaars talent; niet voor iedereen weggelegd;
• hoge eisen aan de mensen, prestaties, teams, materiaal
en ondersteuning;
• algemene inhoudelijke basis maar specialistisch op
individueel niveau;
• afgeschermde wereld; prestaties zijn zichtbaar en wor-
OK MANAGEMENT DECEMBER 2012 29

den nauwlettend gevolgd;
• teamprestatie; ‘in je eentje win je niet’;
• organisatievorm van teams met autonome
professionals.
De meerwaarde voor leidinggevenden ontstaat wanneer
de metafoor gebruikt wordt als krachtig instrument in
de aansturing van individuele medewerkers en teams. Als
de gewenste organisatiestructuur is vastgesteld, kunnen
de metaforische rollen en functies in allerlei gesprekken
als hulpmiddel dienen, eventueel aangevuld met actuele
voorbeelden uit de sport. Bijvoorbeeld in de volgende
situaties:
• medewerkers/teams motiveren, enthousiasmeren,
complimenteren;
• erkenning geven aan rollen en functies als onmisbare
schakels in de processen;
• medewerkers wijzen op de kaders van de rol of functie
in relatie tot persoonlijke mogelijkheden; grenzen
hierin bewaken of terugleggen;
• medewerkers wijzen op de speelruimte/groeikansen in
de rol of functie in relatie tot persoonlijke mogelijkheden;
ontwikkelen en grenzen verleggen;
• verwachtingen uitspreken over de invulling van de rol
of de functie en hierop met consistentie sturen;
• talent benaderen voor een bepaalde rol of functie;
• ambitie, doorzettingsvermogen, professionaliteit, 100
procent inzet en de ‘lat hoog leggen’ continu benadrukken
en stimuleren;
• successen vieren;
• genieten van persoonlijke prestaties en de prestaties
van anderen;
• samenwerken als team; sociale aspect, elkaar helpen,
plezier hebben et cetera;
• leren verliezen: tegenslagen kunnen accepteren, daarna
weer doorgaan en er sterker ‘uitkomen’;
• met het gehele team continu doorontwikkelen naar een
hoger niveau; ieder met zijn eigen mogelijkheden en
onmogelijkheden.
Persoonlijk vind ik topsport – en dan vooral teamsport
– als metafoor zeer goed bruikbaar en passen binnen de
organisatie van een operatiecentrum. Het klinkt idealistisch
en daarmee makkelijk te relativeren, maar het is
ook slechts beeldspraak. Daarnaast haal ik als sportliefhebber
veel ontspanning en inspiratie uit het zelf sporten.
Het geeft een bepaalde fysieke conditie en fitheid die
nodig is voor het werk. Minstens zo belangrijk zijn voor
mij echter de sociale kant van sport, de uitdaging, de ontwikkelingsmogelijkheden
en het plezier.
30 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012

Overeenkomsten tussen operatiecentrum en topsport
Rol/functie topsport Rol/functie
operatiecentrum
Positionering en uitvoering van de rol/functie
Raad van
Divisiebestuur Bewaakt en stuurt op afstand. Eindverantwoordelijk voor en stuurt op de strategische/tactische
commissarissen
hoofdlijnen en doelstellingen.
Algemeen directeur Bedrijfsleider OK Tactisch/operationeel verantwoordelijk manager aangaande bedrijfsvoering, zorginhoudelijke
processen, beleid en de resultaten.
Trainer/coach Unitmanager OK Operationeel leidinggevende van het team. Verantwoordelijk voor alle zaken binnen het team.
Stuurt de individuele professionals en de leerlingen (nieuwe talenten) aan, coacht en motiveert
deze. Nauw betrokken bij het werven van nieuwe teamleden. Neemt beslissingen wanneer iemand
niet naar verwachting presteert. Bepaalt het rooster (‘de selectie’) en bewaakt de weekindeling
(‘de opstelling’). Stuurt en coacht vanaf de zijlijn en ‘speelt’/opereert zelf niet mee;
is wel een doorgewinterde professional die uitgebreide ervaring heeft op eenzelfde niveau.
Participeert in projecten en dagelijkse operationele coördinatie. Bewaakt teamsfeer en cultuur
en stuurt de groepsprocessen. Werkt mee in het opstellen en uitvoeren van het operationele/
tactische afdelingsbeleid. Heeft een groot en belangrijk aandeel in het uiteindelijke resultaat
van het team.
Aanvoerder Senior
Vervult binnen het team de rol van aanvoerder. ‘Speelt’/opereert zelf mee in een voorbeeld-
operatieassistent functie. Steekt letterlijk en figuurlijk de nek uit binnen het team. Neemt in diverse situaties
de verantwoordelijkheid om teamgenoten inhoudelijk bij en aan te sturen, te motiveren of te
remmen. Is de ‘rechterhand’ van de unitmanager, heeft een korte lijn met de unitmanager.
Werkt veel samen met de vakspecialisten van één of meer specialismen. Levert input voor jaargesprekken
en voert deze samen met de unitmanager. Een echte aanvoerder en regelaar in het
operationele zorgproces, en draagt die verantwoordelijkheid op ieder moment. Contactpersoon
voor collega’s voor vakinhoudelijke zaken, heeft ook verantwoordelijkheid/bevoegdheid om te
bepalen: zelf oplossen of doorgeven aan de unitmanager?
Verdedigers, links- en Operatieassistent Teamspeler met zorgspecifieke kwaliteiten (‘specifieke spelpositie’) en specifieke kennis- en
rechtsbuiten en vakspecialist vaardigheden binnen één of meer specialismen. Excelleert in dat specialisme en is volledig op
middenvelders
de hoogte van specifieke ontwikkelingen. Heeft specifieke taken binnen dit/deze specialisme(n).
Kan daarnaast het vak operatieassistent in de breedte uitoefenen. Is medeverantwoordelijk voor
de verspreiding van kennis en vaardigheden behorend bij het specifieke vakgebied. Heeft vakinhoudelijke
afstemming met de desbetreffende senior.
Spitsen Snijdende Medisch specialisten. Moeten ‘de goals’ maken, voeren de operaties uit. Alle processen zijn
specialismen erop gericht hen te bedienen en te ondersteunen, zodat zij de operaties bij de patiënten goed en
doelmatig kunnen uitvoeren.
Hoofd opleidingen Praktijkoplei- Aanvoerder van de praktijkopleiding op de OK. Belangrijke schakel in het naar boven hadingscoördinatorlen
van toekomstige collega’s (jonge talentvolle spelers). Werving en selectie. Begeleiding.
Fysiotherapeut,
clubarts, masseur,
sportpsycholoog
Materiaalman,
grasverzorger,
administratie
Beoordeling tot diplomering. Coördinator van de praktijkopleiders, werkbegeleiders,
leerling- operatieassistenten.
Stafadviseurs Team van ondersteunende staf. Van grote waarde voor team en afdeling. Gespecialiseerd in
Medische
administratie,
Logistieke dienst,
Centrale sterilisatie,
Schoonmaak
bijvoorbeeld kwaliteit, veiligheid, ICT of managementinfomatie. Werken ter ondersteuning van
leiding of individuele medewerkers
Zonder deze mensen kan niet geopereerd/gesport worden.
Onmisbaar in de processen. Dragen daardoor voor een
belangrijk deel bij aan de resultaten.
Scheidsrechter Programma- Dagelijkse/operationele ‘baas’ op de werkvloer/het speelveld. Heeft mandaat, macht en gezag
coördinator/dag om het dagelijkse proces te bewaken, te coördineren en te sturen. Anticipeert op allerlei
coördinator situaties, neemt midden in het speelveld van de professionals bindende beslissingen op basis
van de geldende spelregels/beleid/OK-reglement.
Publiek Buitenwereld Het publiek en de media zijn zeer geïnteresseerd in de ontwikkelingen in de ‘topsport’/
medische wereld; de schijnwerpers staan erop gericht
OK MANAGEMENT DECEMBER 2012 31

Bedrijfsvoering OK-complexen
Het project Benchmarking OK is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een volwassen
samenwerking tussen de acht UMC’s in Nederland.
Tekst: E. Veen-Berkx, projectleider en onderzoeker Benchmarking OK UMC’s; S.L.W. Schoch, themadirecteur Spoed, Perioperatief en Intensief Erasmus
MC; prof. dr. G. Kazemier, chirurg en hoogleraar Hepatobiliaire Chirurgie en Transplantatie VUmc
Benchmarking in de gezondheidszorg is een trend. Een
aantal benchmarktrajecten is in de loop der jaren structureel
van aard geworden, een aantal is gesneuveld. Het
project Benchmarking OK is inmiddels acht jaar aan de gang. Is
het gelukt de doelstelling te halen: een goede benchmark te organiseren
en verbeterprocessen op gang te krijgen en te houden?
In 2004 startten Mark van Houdenhoven en Geert Kazemier het
project Benchmarking OK binnen de Nederlandse Federatie van
Universitair Medische Centra (NFU). In dit project wordt door
alle operatiekamercomplexen binnen de NFU samengewerkt.
Het doel was en is om van elkaar te leren door het onderling
vergelijken van kwantitatieve en kwalitatieve prestaties van die
OK-complexen en zo te komen tot verbeteringen en vergroting
van doelmatigheid. 1 Na ruim acht jaar vragen wij ons af: wat zijn
de resultaten en wat zouden andere organisatieonderdelen in
de curatieve zorg kunnen leren van deze benchmark? Om geen
appels met peren te vergelijken is het van belang dat gebruik
wordt gemaakt van eenduidige definities van uitkomsten en
prestaties. Van Houdenhoven schreef in 2006 in Medisch Contact:
‘Goed vergelijken is echter alleen mogelijk als de deelnemers
dezelfde taal spreken, dat wil zeggen met een eenduidig registratiesysteem
werken waarmee de relevante momenten in het
OK-proces ondubbelzinnig worden gedefinieerd.’ Hiertoe werd
het model ‘Tijdregistratie OK’ ontwikkeld. In dit model zijn eenduidige
definities van alle relevante registratiemomenten in het
OK-proces vastgelegd en vastgesteld. 2 Sinds 2005 worden data uit
de verschillende operatieregistratiesystemen van de acht UMC’s
ieder kwartaal opgeslagen in een database. Het model ‘Tijdregistratie
OK’ en de daarop gebaseerde prestatie-indicatoren zijn
eenduidig, compleet, relatief eenvoudig en voor iedereen die op
een OK werkt herkenbaar. De benchmarkdatabase is omvangrijk
en bevat inmiddels meer dan een miljoen datarecords, om
precies te zijn: 1.017.525 OK-zittingen en 298.999 OK-dagen. De
prestatie-indicatoren maken inzichtelijk hoe met de uitgedeelde
OK-tijd wordt omgegaan. Een OK-dag wordt onder andere geëvalueerd
met de ‘nettobenutting’: het percentage van de bedrijfstijd
dat een patiënt aanwezig is op de OK. De onbenutte OK-tijd wordt
vervolgens verklaard door ‘late start’, ‘wisseltijd’ en ‘vroeg einde
leegstand’. De uitloop is niet meegenomen in de benutting.
32 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012
LEREN VAN ELKAAR
Verbeteringen in de bedrijfsvoering werden pas een aantal jaar
na de start van het project Benchmarking OK duidelijk zichtbaar
in de cijfers. Dit kwam doordat de eerste jaren de focus
lag op het beschrijven van de systeemkenmerken van de acht
UMC’s en het ontwikkelen van een gezamenlijke taal om onderlinge
uitwisseling van informatie zonder spraak verwarring te
laten verlopen. Hiermee werden vertrouwen en een veilig leerklimaat
gecreëerd. De laatste jaren kon het leerproces pas echt
op gang komen.
LATE START
Leermogelijkheden komen vooral naar voren uit de prestatieindicatoren
die de onbenutte OK-tijd verklaren. Bijvoorbeeld de
verschillen in ‘late start’, een indicator om de aanvang van de
OK-dag te beoordelen. De ‘late start’ is de tijd tussen de officiële
start van de bedrijfstijd op een OK (doorgaans 8.00 uur) en de
aankomst van de eerste patiënt op die OK. Te laat starten bleek
regelmatig voor te komen. Een analyse van de verschillen in de
duur van late start in minuten en de frequentie uitgedrukt in
aantal per OK-dag, aangevuld met een studiemiddag over dit
onderwerp, heeft verschillende verbeterstrategieën opgeleverd
om late start te reduceren. Bijvoorbeeld de afspraak met de IC
omtrent mogelijkheden om tijdelijk een overbed te creëren.
Of de afspraak met de IC dat de OK niet altijd meer hoeft te
wachten met het opstarten van het programma totdat een ICbed
is vrijgegeven. Het verlagen van het aantal en de duur van
late starts op de OK bleek een direct positief effect te hebben op
de benutting van beschikbare OK-tijd in een aantal UMC’s, en
daarmee op het verbeteren van de efficiency.
IMPLEMENTATIE RICHTLIJNEN
Op kwalitatief niveau is geleerd van elkaars plannen van aanpak
over het implementeren van richtlijnen ontwikkeld naar
aanleiding van het traject Toezicht Operatief Proces (TOP) van
de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De time-outprocedure,
de stopmomenten in het preoperatieve traject en de dubbelcheck
bij het klaarmaken en toedienen van parenteralia zijn
daarbij aan de orde geweest. Er worden formats uitgewisseld

gebaat bij benchmarking
(bijvoorbeeld time-outprocedureposters) zodat niet steeds
opnieuw het wiel uitgevonden hoeft te worden en alleen nog
lokale aanpassingen nodig zijn.
OK-PLANNING
Waar eveneens veel aandacht voor is, en wat druk bezochte
studiebijeenkomsten oplevert, is OK-planning. Het plannen van
OK’s is een ingewikkeld proces. Als een planning niet realistisch
is, kan dit nadelige gevolgen hebben voor de patiënt, doordat
een operatie kort van tevoren moet worden afgezegd, maar
ook voor het ziekenhuis. De OK-afdeling is de duurste plek van
het ziekenhuis en een suboptimale benutting van die faciliteit
heeft dus aanzienlijke financiële consequenties. Optimaliseren
van het gebruik van OK’s door het reduceren van de planningsafwijking
– waarmee het verschil tussen de geplande en gerealiseerde
OK-zittingsduur wordt bedoeld – kan leiden tot minder
afzeggingen, minder uitloop en minder onverwachte leegstand
aan het einde van de dag.
Kennis over de aanpak van projecten ter vermindering van de
planningsafwijking werd succesvol met elkaar gedeeld, evenals
spelregels waar snijdend specialisten zich aan moeten houden
in relatie tot OK-planning. Een goed voorbeeld is het verplicht
plannen met historische zittingstijden die per snijdend specialist
na tien ingrepen opnieuw worden berekend.
SUCCESFACTOREN
Deze benchmark laat zien dat de operationele bedrijfsvoering
van afdelingen gebaat is bij benchmarking. Hieraan liggen twee
succesfactoren ten grondslag: kenmerken en werkmethoden
beschrijven alvorens uitkomsten te vergelijken, en leren van
elkaar actief stimuleren.
NADRUK OP KENMERKEN EN WERKMETHODEN ALVORENS
UITKOMSTEN TE VERGELIJKEN
Vanaf het eerste uur is de OK-benchmark gericht op leren van
elkaar. Daarmee is ingezet op het ontwikkelen van een langetermijnoriëntatie.
De intentie om op lange termijn van elkaar
te leren zorgde voor wederzijds vertrouwen. Essentieel in onze
benchmark is dat eerst de kenmerken en werkprocessen van de
organisaties werden beschreven. Pas wanneer kenmerken bekend
zijn, kunnen prestatie-indicatoren worden ontwikkeld die
vergelijkbaar zijn en zinvol om te vergelijken. Op deze manier
kunnen de deelnemers zich herkennen in de uitkomsten van
de indicatoren en wordt leren mogelijk. Het beschrijven van
kenmerken en werkprocessen leverde direct al enkele opvallende
resultaten en genoeg gespreksstof op. Tijdens de bespreking
van het werkproces gedurende de avond, de nacht en het
weekend bleken bijvoorbeeld interessante verschillen in inzet
van dienstploegen. Het verschil zat vooral in het aantal mensen
dat wordt ingezet in de nacht. Voor de kwaliteit van zorg is
het belangrijk om met voldoende mensen alle specialismen te
kunnen bedienen en om de beschikbaarheid bij acute spoed te
kunnen garanderen. Ook voor het kostenaspect speelt de afweging
mee om ófwel mensen in huis te hebben, ófwel hen op te
roepen. Het verschil in aantal mensen ingezet tijdens de nacht
is gedeeltelijk te verklaren doordat een aantal UMC’s bestaat uit
meerdere fysiek gescheiden locaties die elk verantwoordelijk
zijn voor hun eigen spoedopvang. Voor het andere deel hebben
de OK’s naar aanleiding van de verschillen nog eens kritisch
naar zichzelf en de alternatieven gekeken, waarna veranderingen
zijn aangebracht in de inzet gedurende de nacht.
LEREN VAN ELKAAR ACTIEF STIMULEREN
Het project Benchmarking OK is de afgelopen jaren uitgegroeid
tot een volwassen samenwerking tussen de UMC’s. Met behulp
van het meetinstrumentarium is het de laatste jaren mogelijk
om de logistiek en bedrijfsvoering van operatiekamers te meten
en te vergelijken. Hiernaast worden gezamenlijk diverse
deelprojecten op het gebied van logistiek, kwaliteit en patiëntveiligheid
verzorgd. Sinds 2006 wordt ieder jaar een congres
georganiseerd. Met elke keer meer dan 200 deelnemers en tientallen
presentaties uit alle UMC’s zijn de congressen steeds een
succes. Sinds 2010 nemen ook de operatieafdelingen van algemene
en topklinische ziekenhuizen deel aan het congres. Hiernaast
worden tweemaandelijks op een kleinschaliger niveau
(gemiddeld 25 tot 30 deelnemers vanuit alle UMC’s) interactieve
studiemiddagen rondom een specifiek thema georganiseerd.
Benchmarken is veel meer dan het vergelijken van data. Het
ontdekken van de verhalen achter de cijfers brengt nieuwe
inzichten, en zo kan de bedrijfsvoering van de zorg beter en
efficiënter worden georganiseerd.
VOETNOTEN
1. Hoorn A van, Wendt I. Benchmarking: een kwestie van leren. De
resultaten van drie jaar Benchmarking OK. Houten, 2008.
2. Houdenhoven M van. ‘Eenduidige tijdregistratie operatiekamers’.
Definitiesysteem maakt vergelijking werkprocessen
mogelijk. Medisch Contact 2006; 61(2):52-54.
Met dank aan alle leden van de stuurgroep en kerngroep
Benchmarking OK met vertegenwoordigingen uit het AMC,
azM, Erasmus MC, LUMC, UMCG, UMC St Radboud, UMCU
en VUmc.
OK MANAGEMENT DECEMBER 2012 33

34 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012

Maurice Sluik (ZGT):
‘Goed kijken, veel leren’
Bestuurskundige, lid van de VVD-steunfractie Oldenzaal (en voormalig kandidaat-Statenlid Overijssel): niet
direct het profiel waaraan je denkt bij een operationeel leidinggevende zorgproces Anesthesiologie. Toch zit
Maurice Sluik (36) in die functie al bijna twee jaar perfect op zijn plek in het ZGT, vooral dankzij de plezie-
rige werkcultuur. Wat een reorganisatie gaat brengen, is nog onbekend.
Tekst: Linda van Pelt | Foto’s (inclusief themacover): Robin Kamphuis
Kun je geboren zijn voor de zorg? Maurice Sluik ontkent
het niet, maar heeft zelf als jonge jongen nooit toekomstdromen
gehad over een loopbaan in de medische
wereld. Zijn persoonlijke drijfveer was iets doen voor de maatschappij.
‘Zolang ik me kan herinneren, had ik de wens tijd en
energie te investeren in dingen waarvan de wereld een beetje
mooier kan worden. Wij leven hier in een westers land, waar
je kunt studeren en waar alles goed geregeld is. Dat is puur
geluk. Maar het echte succes staat of valt met mensen die
bereid zijn iets terug te doen’, klinkt het als spraakwaterval.
‘Wie weet had ik kunnen kiezen voor een commerciëlere
functie en misschien veel meer kunnen verdienen. Maar voor
mij is geld niet de enige drijfveer in het leven. Ik beschouw
het als een betere beloning als ik met een goed gevoel naar
huis ga.’
KORT EN KRACHTIG LEERMOMENT
In de eindfase van zijn hbo-studie, Bestuur en Recht aan de
Hogeschool Enschede, had Sluik een kort en krachtig leermoment.
Zijn eerste sollicitatiegesprek strandde bij de eerste
vraag.
‘Jij wilt manager worden. Wat wil je dan managen?’
Drie seconden bedenktijd, meer werd hem niet gegund.
‘Koeien? Schapen?’ En voorbij was de eerste sprong naar een
stap op de carrièreladder, nog sneller dan de populaire elevatorpitch
waarin mensen zich binnen een minuut moeten zien
te profileren.
Hoewel Maurice even uit het veld was geslagen, wist hij zich
snel te herpakken en van de nood een deugd te maken. Voor
vertrek vroeg hij zijn gesprekspartner om gerichte tips.
‘Wil je manager worden? Zorg dan dat je een mensenmens
Portret
bent. En weet goed wat je niet wilt, dan blijft vanzelf over
waar je je prettig bij voelt’, was de nuttige les waarmee hij
even later weer buiten stond.
DE KUNST AFKIJKEN
De overbrugging tussen theorie en praktijk verloopt voor een
kersvers afgestudeerde via learning on the job, als management
trainee. Toen Maurice Sluik in 2000 zijn eerste schreden zette
op de arbeidsmarkt, realiseerde hij zich direct hoe je het
meest trefzeker ervaring opbouwt: door de kunst af te kijken.
‘Ik vond het prima om onderaan te beginnen en te proberen
vanuit die basis op te klimmen naar een hoger niveau. Met die
aanpak zou ik beter begrijpen hoe de processen op de werkvloer
verlopen’, belicht hij die motivatie van toen. ‘Verder gaf
ik mijn ogen de kost. Door naar anderen te kijken, kun je veel
leren. Ik heb verschillende leidinggevenden gehad, goede en
minder goede. Allemaal hebben ze op hun eigen manier een
zekere voorbeeldrol gespeeld.’
BEGINNERSFOUT
De gebeurtenis die uitmondde in wat Sluik zelf omschrijft als
‘beginnersfout’ heeft zijn latere functioneren beïnvloed. Bij
de verzekeringsmaatschappij waar hij in 2000 als trainee was
begonnen, moest een afdeling gesaneerd worden. ‘Officieel
omdat deze financieel niet goed draaide, maar dat was een
drogreden, want veel kosten van andere afdelingen (korting
op verzekeringen) werden op deze afdeling afgeboekt. Deze
kon dus nooit eindigen met een positief resultaat’, schetst
Maurice summier de situatie.
Het interim-hoofd werd ingezet om 25 medewerkers te vertellen
dat ze hun baan zouden verliezen. Die pikten dat niet
OK MANAGEMENT DECEMBER 2012 35

zonder meer en eisten dat de directeur het verhaal persoonlijk
zou toelichten. ‘Terecht’, aldus Sluik. ‘Baanverlies heeft immers
gigantische impact op mensenlevens.’
Bij het optreden van de directeur stond Maurice met zijn neus
boven op fout één: deze bleef zich stug baseren op dezelfde
valse motivatie voor het ontslag. ‘Hij was zo nerveus dat het hele
schoteltje van zijn koffiekopje vol kwam te liggen met koffie
door het trillen van zijn handen. Mijn beginnersfout is dat ik na
afloop naar zijn kantoor op de zesde verdieping ben gegaan – ik
was er nog eerder dan hij met de lift – om te vragen waarom hij
niet eerlijk was geweest. Dat werd me niet in dank afgenomen.
Een paar dagen later zat ik vier verdiepingen lager.’
Maurice Sluik hecht nog steeds waarde aan openheid en eerlijkheid.
‘Ik heb wel geleerd genuanceerder te communiceren.
Dat wordt zeker als manager van je verwacht.’ Het onderlinge
contact tussen leidinggevenden en medewerkers (en tussen
collega’s onderling) vergelijkt hij wel eens met een politiek proces,
waarbij niemand gezichtsverlies oploopt. ‘Dingen uitpraten
op een zodanige manier dat mensen daarna samen verder
kunnen. Een win-winsituatie met een laag afbreukrisico.’
VOORUITLOPEN
Van een baan als projectmanager bij een ICT-organisatie
kwam Sluik in 2002 (voor zijn managementtraineeship) terecht
in de medische wereld. Eerst als projectleider ‘meerkeuzesysteem
arbeidsvoorwaarden’ en daarna als stafmedewerker
Informatievoorziening en Financiën in de klinische farmacie
van het Medisch Spectrum Twente.
‘In de warme sfeer van de zorgsector voelde ik mij vrijwel
meteen thuis. Maar er viel me ook iets op’, meldt hij met nog
licht hoorbare verbazing. ‘Ik bleek zakelijker dan de bedrijfscultuur
in het ziekenhuis. Ik zag echter ook dat de zorgsector
zich ontwikkelde. Eerlijk gezegd leek het alsof ik een beetje
op de zaken vooruitliep, en ik hoopte dat die voorsprong me
misschien van pas kon komen.’
Als ‘jonge hond’ – ‘ik ben inmiddels wat bezadigder, en
wat grijzer’ – had Maurice zeker de ambitie om vanuit zijn
staffunctie door te groeien. ‘Dat is de onuitgesproken wet in
de ziekenhuiscultuur: mensen van binnen gaan bij vacatures
voor. Dat vind ik ook logisch en eerlijk. Zij kennen de organisatie
immers veel beter dan een onbekende van buiten die
op hoog niveau instroomt en niet precies weet wat zich in de
lagere regionen afspeelt.’
Om zich goed voor te bereiden op de toekomst startte Sluik
de studie zorgmanager. Met succes. In het voorjaar van 2008
werd hij benoemd tot teamhoofd OK in het MST, verantwoordelijk
voor de chirurgie.
WAARSCHUWINGEN
Terwijl Maurice ‘apetrots’ rondliep omdat hij benaderd was
36 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012
voor deze functie, werd in zijn directe omgeving sceptisch gereageerd.
‘Door collega’s werd ik gefeliciteerd, maar verder …
De reacties varieerden van een waarschuwend “oeh” tot zelfs
“gecondoleerd”.’
Maurice’ enthousiasme werd er niet minder om. ‘Gevoelsmatig
was ik er klaar voor. Bovendien had ik de organisatie in de
voorgaande jaren goed leren kennen, onder meer doordat ik
een tijdje lid ben geweest van de ondernemingsraad, als voorzitter
van de financiële commissie en vicevoorzitter van de
commissie Zorg. Dat is trouwens een algemene tip voor iedereen
met leidinggevende ambities: neem zitting in de OR, dan
leer je de organisatie kennen vanuit een ander perspectief.’
DOELTREFFENDE COMMUNICATIE
Wat het precies betekent om leidinggevende OK te zijn, leerde
Maurice Sluik in de praktijk. ‘Ondanks mijn flinke dosis enthousiasme
moest ik enorm wennen. Aan de medische terminologie,
het werken met de verschillende maatschappen en
de mondigheid in de bedrijfscultuur. OK-mensen zijn over het
algemeen extravert, to the point. Hun communicatie is doeltreffend,
en het doel heiligt alle middelen. Voor mij was het een
groot leerproces’, bekent hij.
Zelf is Sluik stapsgewijs in zijn nieuwe rol gegroeid. Begin
2010 maakte hij de overstap naar Streekziekenhuis Koningin
Beatrix te Winterswijk, als manager OK. Door ervaringen met
verbouwing, infectiepreventie, inkoop, dagcoördinatie en
vooral het team is hij inmiddels als ‘een vis in het water’ in
de ziekenhuiswereld. Soms bijna letterlijk. ‘Door de taak van
dagcoördinator zat ik in Winterswijk regelmatig in een glazen
ruimte, “de vissenkom”. Dat vergroot de directe betrokkenheid.
Als je ergens met je neus bovenop zit, leer je veel.’
LIJSTJES MAKEN
Vanaf begin 2011 werkt Sluik in zijn huidige baan: leidinggevende
zorgproces Anesthesiologie in het ZGT te Hengelo.
Onder die noemer is hij verantwoordelijk voor het anesthesiologische
proces: de anesthesie, holding, recovery en pijnpoli.
‘Terugblikkend lijkt het soms alsof jobhoppen voor mij een
doel op zich is geweest, maar dat is niet het geval. Ik heb
geen wensenlijstje van “carrièremoves”. Je moet wel eens een
sprong maken en daar komt ook wat toeval en een dosis geluk
bij kijken.’
In zijn vrije tijd maakt Maurice wel van die lijstjes. Een cursus
Italiaans is daar inmiddels van afgestreept. ‘Een impulsieve
actie’, vertelt hij lachend. ‘Afgelopen zomer heb ik me aangemeld
voor drie weken Italiaanse taalles in Toscane. Die hele
periode heb ik gelogeerd op de zolder van Aurora en Renato,
een Italiaans echtpaar op leeftijd met wie ik samen op regenachtige
avonden naar Italiaanse films keek.’
Vloeiend Italiaans spreken doet hij naar eigen zeggen nog niet.

‘Ik heb een magnifieke periode gehad. Er was één zinnetje dat
ik al snel vloeiend kon uitspreken: “Excuses, ik heb mijn huiswerk
niet gedaan, maar wel de Italiaanse cultuur bezocht.”
Geproefd van die cultuur heeft hij volop. Vooral “gelato”.’
De Poolse cursusgenoot die Maurice uitnodigde, heeft hij ook
al bezocht. ‘Zo heb ik Krakow en Auschwitz gezien, ook twee
prachtige ervaringen. Lijstjes maken is nuttig, maar je moet
wel af en toe in actie komen om ook daadwerkelijk dingen
te kunnen afstrepen. Dan is er ook weer ruimte voor nieuwe
initiatieven. Als je wacht tot later, kom je er misschien nooit
aan toe.’
STOELENDANS
Wat zijn werkzame toekomst in petto heeft, is nog onzeker
voor Maurice Sluik. In verband met een op handen zijnde
reorganisatie in het ZGT moeten alle leidinggevenden hun
belangstelling aangeven in een persoonlijk gesprek. Volgens
de officiële normen van de toegestane bandbreedte voor
promotie kan het voor Maurice moeilijk zijn in aanmerking
te komen voor de functie van manager van het nieuwe (uit
samenvoeging ontstane) OK-complex.
TALENTER ECHTE PROFESSIONALS IN
ZORG, WERK EN INKOMEN
Beschik jij over de juiste instrumenten om
‘Als een stoelendans met meer dansers dan stoelen’,
omschrijft hij het proces. ‘Ik wil zeker niet voor de muziek
uitlopen. Ik ga wel mijn interesse kenbaar maken
voor de nieuwe functie, maar sta ook open voor nieuwe
uitdagingen.’
Zelfs buiten de zorg? ‘Dat sluit ik niet uit. Feit is dat ik veel
geleerd heb in deze branche en die kennis neem je altijd
met je mee. Het zou wel zonde zijn om hier weg te gaan,
want de sfeer in dit ziekenhuis is heel plezierig. De term
“gasthuis” wordt hier echt waargemaakt. We zijn gastvrij,
niet alleen op papier, maar absoluut ook in de praktijk.
Patiëntgerichtheid is een belangrijk speerpunt in ons beleid.
Een goed grensverleggend initiatief van ons ziekenhuis is
ZGT Overzee, sponsoring in financiën en middelen aan de
derde wereld. Het past in onze bedrijfscultuur om ook te
denken aan dat belang.’
‘Hengelo is een hoogvolumeziekenhuis met veel productie,
en we slagen er nog steeds in met z’n allen die plezierige sfeer
en onderlinge betrokkenheid vast te houden’, stelt Sluik. ‘Wie
weet zit dat hier in het oosten van Nederland wel in de genen?
In ieder geval ben ik trots op het team.’
OK MANAGEMENT DECEMBER 2012 37

NVLO-informatie
De NVLO is dé professionele en ondernemende beroepsvereniging voor
leidinggevenden op de operatieafdeling.
De vereniging stelt zich tot doel om de communicatie tussen leidinggevenden
van operatieafdelingen te bevorderen, informatie te verstrekken, op persoonlijk
en juridisch vlak te ondersteunen, en onderwijs en managementtraining te
geven. De NVLO heeft de status van beroepsvereniging.
Voordelen lidmaatschap
- Acht keer per jaar het vakblad OK Operationeel gratis thuisbezorgd. OK
Operationeel bevat ieder nummer een managementkatern van minimaal
acht pagina’s, waarin het vak van leidinggevende OK, de toepassingen van
leiderschap en de diversiteit van de beroepspraktijk in beeld worden gebracht.
Het katern brengt inspiratie, professionalisering, visie, verbondenheid en de
mogelijkheid om kennis en ervaring te delen met collega-leidinggevenden OK.
- Korting op het jaarlijkse congres. Een unieke gelegenheid om te netwerken en
je kennis te verbreden.
- Minimaal eenmaal per jaar een themadag waarbij een professioneel
onderwerp centraal staat.
- Verder is de NVLO actief op het gebied van contacten met het bedrijfsleven,
diverse overheidsinstanties en andere belangrijke instanties die vormgeven
aan de operatieve zorg in Nederland.
Lid worden
Elke leidinggevende die op de operatieafdeling werkt binnen één van de drie
disciplines chirurgie, anesthesie of recovery en een formele benoeming heeft,
kan lid worden van de vereniging. Lid worden kan via de website van de NVLO.
Surf naar www.nvlo.nl. De kosten voor het lidmaatschap bedragen € 150,00
per jaar. Deze kosten worden door middel van automatische incasso geïnd. Het
lidmaatschap is persoonlijk en loopt van 1 januari tot en met 31 december.
Lidmaatschap opzeggen?
Mail naar info@nvlo.nl. Opzegging van het lidmaatschap uiterlijk twee
maanden voor de start van het nieuwe kalenderjaar.
Bestuur
Eduard Monteban, Voorzitter
emonteban@nvlo.nl
06-54 73 67 42
Christa Tigchelaar, Secretaris en
penningmeester
info@nvlo.nl
06-513 407 26
Jan Bronts, Website
jbronts@nvlo.nl
06-54 68 26 43
Jeannette Ronchetti, Redactie
(Zie onder redactie OK
Management-katern)
Mimoen Ahmidi, Sponsoring en
marketing
06-22 77 88 72
Column Jeannette en Marianne
Bouw jij met ons mee?
Zoals tijdens de laatste
ledenvergadering is besproken,
verkeert de NVLO in zwaar weer.
Voorzitter Eduard Monteban deed in
het vorige nummer op deze plaats al
een oproep om mee te denken over de
toekomst van de vereniging.
Langs deze weg willen wij je uitdagen
om niet alleen na te denken over de
toekomst van de vereniging, maar
ook over de toekomst van ons blad
OK Management. Het maken van een
managementkatern is soms ook te
vergelijken met topsport. Het is elk
nummer weer een uitdaging om
boeiende onderwerpen te verzamelen
die in de smaak vallen bij onze leden.
Het valt niet mee naast je gewone
werk op de OK ook nog op zoek te
moeten gaan naar onderwerpen, en
dat met een beperkt budget.
Na twee jaar de redactie gedaan
te hebben heeft onze inspiratie
38 OK MANAGEMENT DECEMBER 2012
een nieuwe boost nodig. Daarom
organiseren wij in januari een
bijeenkomst in het land om met de
leden te discussiëren over de opzet en
inhoud van OK Management.
Welke onderwerpen wil je graag lezen
in het magazine? Wat vind je van de
opzet van het katern, en vooral ook:
heb je goede ideeën voor nieuwe
onderwerpen? Vind jij het leuk om
met ons mee te denken en mee te
bouwen aan de toekomst van ons blad
OK Management? Meld je dan aan via
Redactie OK Management-katern
Menno Goosen, Hoofdredacteur
okmanagement@
y-publicaties.nl
020-520 60 77
Marianne van Dongen, Redactie
okmanagement@
y-publicaties.nl
Jeannette Ronchetti, Redactie en
bestuurslid NVLO
jronchetti@nvlo.nl én
okmanagement@y-publicaties.nl
06-55 73 33 11
Adverteren:
Cross Advertising
010- 742 10 23
gezondheidszorg@
crossadvertising.nl
www.crossmedia nederland.com
jronchetti@nvlo.nl. Aan de hand van
de aanmeldingen worden de datum en
de locatie bepaald.
Wij rekenen op de hulp en steun
van onze leden. We kunnen het als
bestuur niet alleen. Dus … geef je op
voor deze bijeenkomst.
Veel leesplezier!
Jeannette Ronchetti en
Marianne van Dongen
okmanagement@y-publicaties.nl
Foto: Menno Goosen

COLOFON
OK Operationeel is hét vakblad voor operatieassistenten,
anesthesiemedewerkers en leidinggevenden van operatieafdelingen.
Het blad wordt gemaakt door Uitgeverij
Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke
Vereniging van Operatieassistenten) en de NVLO (Nederlandse
Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling.
OK Operationeel verschijnt acht keer per jaar. De oplage is
8.000 exemplaren. Het blad wordt verspreid onder alle
LVO- en NVLO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder
alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere
klinieken en opleidingscentra.
Redactie
Hoofdredacteur/bladmanager: Menno Goosen:
okoperationeel@y-publicaties.nl
Redactiecoördinator LVO: Hennie Mulder:
penningmeester@lvo.nl/040-253 89 21
Redactiecoördinatoren NVLO: Jeannette Ronchetti en
Marianne van Dongen: okmanagement@y-publicaties.nl
Kopij of vragen voor OK Operationeel kunt u sturen naar alle
genoemde e-mailadressen.
Uitgeverij
Y-Publicaties
Postbus 10208
1001 EE Amsterdam
Telefoon: 020-520 60 77
E-mail: info@y-publicaties.nl
www.y-publicaties.nl
Kijk ook op onze website www.oknieuws.nl
Uitgever: Ralf Beekveldt
Hoofdredacteur/bladmanager: Menno Goosen:
m.goosen@y-publicaties.nl
Medewerkers: Paul Meijsen, Cindy Lammers, Astrid van Pelt,
Linda van Pelt, Linda Zoon
Beeldredactie: Menno Goosen
Eindredactie: Marloes van Hoorn
Fotografen: Johannes Abeling, Jos Heijnen, Eric van
Nieuwland, Edwin Wiekens, Ivonne Zijp
Tekstcorrectie: Marijn Mostart
Lay-out: Thomson Digital
Opmaakbegeleiding: Hans Jansens (Impaginator.nl)
Druk: BalMedia
Advertenties
Cross Advertising
Westerkade 2
3116 GJ Schiedam
Telefoon: 010-7421023
E-mail: gezondheidszorg@crossadvertising.nl
Web: www.crossmedianederland.com
Abonnementen
Voor abonnementen, vragen over het abonnement of
adreswijzigingen:
SP Abonneeservice
Postbus 105
2400 AC Alphen a/d Rijn
Telefoon: 0172-476085
E-mail: info@spabonneeservice.nl
Toezending van OK Operationeel is voor LVO- en NVLO-leden
onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet leden gelden
vanaf 2013 de volgende abonnementsprijzen:
Jaarabonnement: € 65,50
Losse nummers: € 8,50
Abonnementen buiten Nederland: € 82,50
Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten.
Prijswijzigingen voorbehouden.
Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk
twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij
niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch
met een jaar verlengd.
© 2012 OK Operationeel
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder
schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming
van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor
informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen,
aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid.
Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen
gegevens houden zij zich aanbevolen.
ISSN 1872-6712
Bakkie troost
Op de OK worden miljoenen geïnvesteerd in geavanceerde medische apparatuur,
die vervolgens in een hoekje staat te verstoffen. Op de prominentste
plaats van de afdeling staat het apparaat dat het meest gebruikt wordt: de
koffiemachine. Maar dat ding mag geen cent kosten en wordt tot overmaat
van ramp nog op z’n ‘zunigst’ ingesteld ook. Ik vraag me af hoe het kan dat
die koffie nog bruin is, want smaak zit er niet aan en er is geen enkele relatie
met koffiebonen te ontdekken.
Wantrouw vooral automaten met veel knopjes. Als je de koffiespecialiteiten
leest, sta je je te verkneukelen, maar de betovering is voorbij na de eerste
slok. Naar de kraan lopen moet je sowieso: óf je hebt je mond verbrand, óf je
wilt de smaak wegspoelen. Koffiepauzes van een kwartier zijn te kort om dit
allemaal fysiek en emotioneel te verwerken.
Cappuccino uit automaten is loeiheet spul, met daarop een wonderbaarlijk
tot stand gekomen melkschuimseltje, waar geen koe aan te pas is gekomen.
Het schuim is trouwens alweer verdwenen als het bakkie op drinktemperatuur
is. Bestel je café crème, dan doet de schrijfwijze je vermoeden dat je een
exclusieve Franse spécialité krijgt opgediend, de crème de la crème van de
koffie zal ik maar zeggen. Je fantasie kan even op hol slaan. Je ziet jezelf al zitten
in de Folies Bergère met zo’n exquise koffietje en dames met veren in hun
bilspleet voor je. Maar ook hier zal de illusie kort zijn. Met een beetje pech sta
je even later met een bittere smaak weer bij een sinus pilonidalis. De crème
blijkt namelijk bruin schuim dat zowel visueel als culinair gezien doet denken
aan sop waarin sportsokken zijn gewassen. Latte macchiato boer je vrijwel
onmiddellijk weer op en je wordt van misselijkheid even wit als de latte zelf.
‘Anno 1753’ staat er op het koffiezetapparaat op onze afdeling. Tweehonderdzestig
jaar nadat de Ouwe Egbert begon met het maken van pleur is er aan
kwaliteit niets gewonnen. Alleen is de firma – net als de koffie – uitgekookter
geworden. Wegpleuren die apparaten.
Het bakkie troost op de OK doet zijn naam geen eer aan. Ik word er juist
verdrietig van.
Paul Meijsen is operatieassistent in het Catharina-ziekenhuis en docent
operatieve zorg en technieken aan de Fontys Hogeschool in Eindhoven.

Proven meets Innovation
Introducing Signature Personalised
Patient Care* with the Oxford Partial Knee
The most widely used and clinically proven 1 partial knee system in the world, combined
with an industry leading image-based approach to personalised patient care offers
surgeons tools for preoperative planning and creation of patient-specific positioning
guides designed to increase OR efficiency.
Signature System Partial and Total Knee Applications Available Now. Only from Biomet.
*A collaborative partnership with Materialise N.V.
1. Price, A. and Svard, U. A Second Decade Lifetable Survival Analysis of the Oxford
Unicompartmental Knee Arthroplasty. Clinical Orthopaedics and Related Research.
Published Online 13 August 2010.
biomet.nl +31 786 292 929
©2012 Biomet ® . All trademarks herein are the property of
Biomet, Inc. or its subsidiaries unless otherwise indicated.
0081.0 KW | soxnt
SM
One Surgeon. One Patient.