dorp - Vereniging kleine kernen Noord-Brabant

uurtschap
Oorspronkelijk heeft de term buur(t)schap een sociale betekenis. Men is van elkaar
afhankelijk omdat men gemeenschappelijk gebruikmaakt van bepaalde gronden. Een
buurtschap bestaat vooral uit boerenfamilies, maar een molenaar of smid horen er ook
bij. Een buurtschap heeft een naam.
De buurtschap is ook een ruimtelijk fenomeen. Het gaat om een klein aantal
boerderijen en woningen die dichtbij elkaar liggen. Veel dorpen zijn uit buurtschappen
voortgekomen. De sociale samenhang van buurtschappen is nog altijd sterk. Ze hebben
eigen verenigingen en treden naar buiten op jaarfeesten.
Buurtschappen zijn aan het veranderen. Boeren stoppen met hun bedrijf, de bevolking
vergrijst, stedelingen zoeken er een woning. Ruimtelijk gezien kan de buurtschap
geen kant op. Ze maakt deel uit van het landelijk gebied en daarvoor geldt zowel in
Gelderland als Overijssel een restrictief beleid. Dat wil zeggen dat er niet of nauwelijks
mag worden bijgebouwd. Gemeenten besteden geen aandacht aan hun buurtschappen.
Bij navraag onder tien gemeenten bleek dat de specifieke kwaliteiten en toekomst van
buurtschappen nergens onderwerp van studie zijn. Niettemin komen bij alle gemeenten
aanvragen binnen voor verandering van gebruik of uitbreiding van bebouwing. Meestal
gaat het om villa- of bungalowbouw, al dan niet in combinatie met kavelsplitsing en
sloop van oude agrarische opstallen. Zij stuiten vaak op een verbod.
Dat in buurtschappen de bouw stilstaat, is voor de onderzoeker een voordeel. De
ontstaansgeschiedenis is nog goed afleesbaar. Het buurtschap leert ons veel over oude
nederzettingspatronen.
De primaire vorm van een buurtschap is een straatje met daarlangs een zekere
concentratie van bebouwing. Die straat behoort in de wegenhiërarchie tot de verste
vertakkingen. Hij kan nog zijtakken hebben, maar het kan ook een uiteinde zijn dat
doodloopt of overgaat in een karrenspoor naar de akkers. De scheidslijn tussen
openbare en eigen weg is niet altijd scherp te trekken. Als buitenstaander heb je het
gevoel dat je op andermans terrein komt. De bebouwingsstructuur is tamelijk los.
Aaneengesloten huiskavels worden afgewisseld door een wei, tuin of boomgaard.
Uit een analyse van het grondgebruik van een aantal buurtschappen blijkt dat het
openbaar gebied nog beperkter is dan in dorpen. De verhouding tussen openbaar en
privé-terrein is ongeveer 1 : 8. Soms is de straat zelfs eigendom van de bewoners en is
er in het geheel geen openbare ruimte. Men heeft dan recht van overpad over elkaars
grond. In de geanalyseerde buurtschappen is de grootte van een (huis)kavel fors:
gemiddeld 1.500 vierkante meter of meer. Een boer die stopt met zijn bedrijf, houdt
een flink stuk grond aan als tuin of als wei voor hobbyvee. De bebouwing is omvangrijk
omdat er naast het huis ook schuren en andere bijgebouwen staan.
De ruimtelijke ontwikkeling van buurtschappen wordt thans door streekplannen en
bestemmingsplannen voor het landelijk gebied geblokkeerd. De bovengrens voor het
volume van een burgerwoning is te laag gesteld, 500 tot 600 kubieke meter, en de
bebouwingscontour van het huis is zo strak getrokken dat uitbreiding moeilijk is. Hoewel
de kavels ruim genoeg zijn is het bouwen van een extra woning niet toegestaan. Dat
is niet bevorderlijk voor nieuwe investeringen in buurtschappen door particulieren en
kan op de lange duur tot verpaupering leiden. Het zou de vitaliteit van het platteland ten
goede komen als hier de teugels wat werden gevierd.
7buiten het
dorp
125