Jan Olde Rikkert - Protestantse Gemeente Zevenaar - Protestantse ...

3
Op 21 november 1964 kondigde het concilie een decreet 11 af: Unitatis Redintegratio. Dit
decreet over de oecumene begint met nadrukkelijk te zeggen dat bevordering van het herstel van
de eenheid onder alle christenen een van de voornaamste doelstellingen van Vaticanum II is. ‘De
Kerk immers is door Christus, de Heer, gesticht als één en als de enige; en toch presenteren veel
christelijke Gemeenschappen zich aan de mensen als het echte erfgoed van Jezus Christus. Alle
noemen zij zich leerlingen van de Heer, maar zij hebben verschillende opvattingen en volgen
verschillende wegen, alsof Christus zelf verdeeld was. Deze verdeeldheid is niet alleen apert in
strijd met de wil van Christus, maar ze is ook een ergernis voor de wereld en ze doet afbreuk aan de
heilige zaak van de verkondiging van het Evangelie aan alle mensen.’ 12 In het decreet wordt de
orthodoxe kerk een zusterkerk met geldige sacramenten genoemd. Leden van de reformatorische
kerken worden erkend als ‘broeders en zusters in de Heer’. Hun grote aandacht voor de Bijbel wordt
geprezen. Opgemerkt wordt dat ze een andere kijk hebben op de verhouding van de Bijbel tot de
kerk en op morele vragen, op ambt en leergezag. Het decreet stelt dat de ‘eenheid in het
wezenlijke’ op geen enkele manier een legitieme verscheidenheid uitsluit in de liturgie of in de
theologische uitwerking van de geopenbaarde waarheid. Het roept op tot verandering van het hart,
waarbij men afziet van rivaliteit en probeert te luisteren en de andere partijen in de dialoog nooit
te kwetsen of in een verkeerd daglicht te stellen.
Op 18 november 1965 volgde een nieuw grensverleggend decreet: Apostolicam
actuositatem. Dit decreet, dat gaat over het lekenapostolaat 13 , rekende af met het traditionele
standpunt dat leken in de kerk alleen kunnen functioneren als een verlengstuk van de kerkelijke
hiërarchie. Het gaf hen een zelfstandige plaats in het kerkelijk leven.
Op 7 december 1965, de laatste zittingsdag van het concilie, werd de pastorale constitutie 14
Gaudium et Spes (vreugde en hoop) uitgegeven. Dit tijdens het concilie vervaardigde document,
gewijd aan de kerk in de wereld van de eigen tijd, ademde openheid naar de moderne samenleving
en optimisme over haar toekomst. De openingszin was veelbetekenend: ‘De vreugde en de hoop,
het leed en de angst van de hedendaagse mens, vooral van de armen en van alle lijdenden, zijn ook
de vreugde en de hoop, het leed en de angst van Christus’ leerlingen; en er is niets echt menselijks,
of het vindt weerklank in hun hart. Want de gemeenschap van Christus’ leerlingen bestaat uit
mensen, die, in Christus verenigd, door de Heilige Geest worden geleid op hun pelgrimstocht naar
het Koninkrijk van de Vader en die de opdracht hebben om de heilsboodschap aan allen door te
geven. Zodoende voelt zij zich werkelijk en nauw verbonden met de mensheid en haar
geschiedenis.’ 15
Vol spanning volgde Jan de ontwikkelingen in de kerk. Vooral de openheid die het Tweede
Vaticaans Concilie bepleit had, deed zijn hart sneller kloppen. Met volle instemming werkte hij mee
aan verscheidene vernieuwingen in de kerk. Deze vernieuwingen hadden ingrijpende gevolgen. Het
Latijn maakte grotendeels plaats voor het Nederlands in de liturgie en de liturgie zelf werd
soberder. Veel heiligenbeelden en wierookvaten verdwenen uit de kerken. Processies werden steeds
minder en op den duur vrijwel niet meer gehouden. Bedevaarten telden steeds minder deelnemers.
Parafernalia van traditionele devoties als Mariaverering en Heilig Hartverering verdwenen uit kerken
en gezinnen. Het maatschappelijk engagement van veel rooms-katholieken verschoof sterk in
progressieve richting. In de theologie en in de religieuze beleving stond niet langer de gerichtheid
op heil en hemel centraal, maar was er een oriëntatie op het hier en nu, op de beleving van het
geloof in onderlinge menselijke relaties en in maatschappelijk engagement. Een radicale ontzuiling
vond plaats: veel rooms-katholieke instellingen fuseerden met een protestantse, socialistische of
openbare zusterinstelling of werden opgeheven.
In de tijd van snelle veranderingen konden parochianen die niet meer gelaten wachtten op
nieuwe hiërarchische initiatieven of die moeite hadden met de langzame molens van de kerkelijke
bureaucratie, rekenen op de sympathie en steun van Jan. Blij was hij met de Nieuwe Katechismus
die in oktober 1966 door de Nederlandse bisschoppen aan de gelovigen werd aangeboden als ‘een
veilige gids’. In dit geloofsboek was de door het Tweede Vaticaans Concilie gemoderniseerde
kerkleer voor gewone gelovigen uitgewerkt en werd een einde gemaakt aan de breuk tussen de
nieuwe theologie en Bijbelstudie en het populaire godsdienstonderwijs.
Enthousiast was Jan over het Pastoraal Concilie in de Nederlandse kerkprovincie (1968-
1970). Ter voorbereiding op dit Concilie werden in 1966 vijftien studiecommissies ingesteld. Deze
11 Een decreet is een kerkelijke verordening.
12 Unitatis redintegratio. Over de oecumene, uitg. Ecclesia Docens 0715, Hilversum: Gooi & Sticht 1965.
13 Het werk dat leken(zij die niet tot de geestelijke stand behoren) individueel of georganiseerd doen in de kerk.
14 Een constitutie is een pauselijke verordening die voor de hele kerk als wet geldt.
15 Gaudium et spes. Over de Kerk in de wereld van deze tijd, uitg. Ecclesia Docens 0724, Hilversum: Gooi & Sticht 1968