Jan Olde Rikkert - Protestantse Gemeente Zevenaar - Protestantse ...

6
Volgens de hiërarchie is het gezamenlijk vieren van de eucharistie dan wel het avondmaal niet
middel, maar doel en eindpunt van de oecumene. Het verbod op intercommunie beschouwde Jan als
een rem op het oecumenische elan. Eenheid was voor hem meer een uitgangspunt dan een
doelstelling: zodra je streeft naar eenheid, lijken de verschillen niet meer te mogen bestaan; maar
geloof je dat mensen ten diepste één zijn en dus op elkaar aangewezen, dan moet je de verschillen
benoemen en elkaar aansporen om de tegenstellingen te verkleinen. Je moet er niet naar streven
dat alles een beetje hetzelfde wordt. De geschiedenis heeft geleerd dat daar oorlog van komt. Je
moet de verschillen vruchtbaar maken.
De pastores van de parochies Sint Andreas en Maria Koningin kwamen enkele malen per jaar
bijeen met de pastores van de Hervormde Gemeente en Gereformeerde Kerk (de latere
Protestantse Gemeente) in een ‘convent’. Vanuit een grondhouding van gespreksbereidheid in
standvastigheid benoemden ze de verschillen in visie op ondermeer kerk, ambt en sacramenten, en
zochten vervolgens samen in alle openheid naar mogelijkheden om de tegenstellingen te
overbruggen, zonder alle standpunten te neutraliseren. Jan was vooral degene die kritische vragen
stelde. Je moet wel alert en kritisch zijn, zo zei hij, want anders maak je jezelf tot toeschouwer en
in wezen dus overbodig. Je moet met een open vizier de ander tegemoet treden. Een in zichzelf
gekeerde kerk die zich blind staart op de eigen geloofsovertuigingen, wordt zelfgenoegzaam en wat
nog erger is: ze verzaakt haar pastorale taak. Tijdens de bijeenkomsten van het convent was de
intercommunie een telkens terugkerend thema. De door Jan verdedigde visie was, dat door de
gezamenlijke viering van de maaltijd kerken en christenen op elkaar worden gericht en worden
geïnspireerd om zich gezamenlijk daadwerkelijk in te zetten voor vrede, gerechtigheid en een
duurzame ecologie.
Geseculariseerd polytheïsme
Toen de voorbereidingen werden getroffen voor het afscheid van Jan als pastoor van de Zevenaarse
parochies, werd hem gevraagd wat hij als cadeau wilde. Het antwoord was snel gegeven: een
minisymposium, waarop de vraag naar de rol en de plaats van de kerk in de samenleving centraal
staat. Het symposium vond plaats op 8 januari 1999. Naar aanleiding van mijn bijdrage –
‘Mondigheid als uitdaging’ – spraken we, als we elkaar ontmoetten, meerdere malen over nieuwe
ontwikkelingen in kerk en maatschappij. Van de flarden die ik me ervan herinner, aangevuld door
mijn eigen waarneming, ontstond het volgende beeld dat ik hier kort aanduid.
We worden in West-Europa geconfronteerd met een geseculariseerd polytheïsme: er bestaan
geen duidelijke en algemeen aanvaarde visies meer over de aard van de werkelijkheid en over onze
opdracht in de wereld. Weliswaar is het religieuze bewustzijn bij veel mensen nog springlevend en
zoeken velen nog naar immateriële bronnen van zingeving (omdat ze niet kunnen of willen leven
met de idee dat hun bestaan volstrekt toevallig en zinloos is) en naar verhalen die een gevoel van
een alles te boven gaande verantwoordelijkheid, oorspronkelijke wijsheid en diep vertrouwen
aanreiken, toch beleven we in zekere zin het einde van de grote verhalen: onze samenleving is
grotendeels de beelden en begrippen kwijt die haar de toekomst in een zinvol verband deden zien;
ze laat zich eerst en vooral door een per definitie onvoorspelbare technologische ontwikkeling
beheersen en verliest daardoor meer en meer het zicht op haar toekomstige structuur. Op het
persoonlijk vlak wordt het einde van de grote verhalen hierin zichtbaar, dat de mens in een
radicalere zin dan ooit te voren zich in de wereld aantreft – radicaler omdat in-de-wereld-zijn nu
ook helemaal van-de-wereld-zijn moet betekenen. Zijn problemen formuleert hij niet meer in
termen van de traditionele religies, maar in die van de psychologie; en waar hij niet zo radicaal
durft te zijn, zoekt hij zijn heil in allerlei alternatieven, waarin psychologie en religie nauw
verweven zijn. In het laatste geval genieten meermalen mystiek-spirituele auteurs uit de
traditionele religies zijn belangstelling, vooral als hij lijdt onder de leegte van de samenleving: het
platte vermaak, het ongeremd toenemende consumentisme, de onzekerheid over en gebrek aan een
toekomstperspectief - een leegte die gelijk oploopt met een doorgeslagen individualisme (ieder
voor zich en God – welke eigenlijk? – voor ons allen).
met God en onder de mensen en van daaruit dienstbetoon binnen en vanuit de kerk ten bate van de samenleving
(Intercommunie en ambt. Bijbelse achtergronden en kerkelijke perspectieven. Uitgave van de commissie Intercommunie en
Ambt van de Raad van Kerken in Nederland, ’s-Gravenhage: Boekencentrum 1976).
De bisschoppen wezen het conceptrapport af, omdat het niet - zo zeiden ze - volledig in overeenstemming was met
'de traditie en de leer van de kerk'. Onder kerk verstonden ze blijkbaar de Rooms Katholieke Kerk, gezien het feit dat ze op
de volgende tekorten van het document wezen: 'de werkelijke tegenwoordigheid van het lichaam en bloed van Christus; het
eigen offerkarakter van de eucharistische viering; de noodzaak van sacramenteel priesterschap' (Geciteerd door W.L.
Boelens, 'Verantwoorde open viering van Schrift en Tafel', in: H. van der Linde, H.J. van Hout, red., Oecumenisch pastoraat.
opbouw van oecumenische gemeenschap tussen plaatselijke kerken, Kampen: Kok 1980, 64).