Jan Olde Rikkert - Protestantse Gemeente Zevenaar - Protestantse ...

4
moesten ieder, geassisteerd door deskundigen en waarnemers van andere kerken en het
Humanistisch Verbond, een ontwerprapport opstellen over respectievelijk de kerkelijke
gezagsuitoefening, missie, ontwikkelingssamenwerking, de ethische levenshouding van de christen,
huwelijk en gezin, ruimte voor de jeugd, secularisatie, de hedendaagse geloofsbeleving, de
vernieuwing van de geloofspraktijk, de religieuzen, het functioneren van het kerkelijk ambt, de
eenheid van de christenen, de verhouding tussen Joden en christenen, vragen rond de verkondiging
en de verantwoordelijkheid van de christen voor de vrede. In de periode 1968-1970 kwamen de
bisschoppen in Noordwijkerhout zes keer bijeen met daartoe gekozen priesters en stemgerechtigde
leken. Gezamenlijk hielden ze zich bezig met de vraag of de ontwerprapporten het gelovig denken
van de kerkgemeenschap weergaven en of het wenselijk was hieraan praktische pastorale
voorstellen te verbinden. Door dit alles steeg het morele gezag van de bisschoppen, vooral bij
progressieve rooms-katholieken.
Behoudende rooms-katholieken betreurden de ontwikkelingen in de kerk van na de Tweede
Wereldoorlog en nog meer die van na Vaticanum II. In het Pastoraal Concilie zagen ze geen heil. Ze
meenden een protestantisering waar te nemen en wezen daarbij op de grotere aandacht voor de
Bijbel, het gebruik van de volkstaal in de liturgie, de communie op de hand, het minder klerikaal
opgezette pastoraat, de nieuwe theologie over het Petrus-ambt, het streven naar synodale
gezagsstructuren met inspraak van priesters en gelovigen, de veel mindere deelname aan het
sacrament van de biecht, het toenemende aantal gemengde huwelijken en de pogingen om de
gehuwde ambtsdrager en de vrouw in het ambt aanvaard te krijgen. Jan vreesde geen
protestantisering. Hij achtte het waardevol dat kerkelijke tradities open staan voor elkaar, van
elkaar leren en delen in elkaars rijkdom.
Vanaf het einde van de jaren zestig in de twintigste eeuw kregen kerken en kerkelijke
instituten in West-Europa te maken met verschijnselen waar ze niet goed raad mee wisten. Ondanks
vernieuwingen in de kerk ontsprong ook de Rooms Katholieke Kerk de dans niet. De structuur
(posities en gedragingen van de leden) en de cultuur (opvattingen van de leden) van de kerken
brokkelden af; het aantal leden, kerkgangers en mensen die de overgeleverde orthodoxe
geloofsinhouden onderschreven, daalde; het aantal leefregels dat de kerken voor haar leden
vaststelde, verminderde en de gehoorzaamheid van kerkleden aan de overgebleven regels van het
kerkelijk gezag nam af. Religieuze symbolen en handelingen werden minder in aantal en geringer
van betekenis. De frequentie en betekenis van het gebed nam af. Religieuze dogma’s en regels
verloren voor velen hun relevantie voor het dagelijks leven. Religieuze instituties die mensen eens
voegden in een hiërarchische ordening, raakten steeds verder uitgehold. Van oorsprong religieuze
waarden en instellingen verloren hun religieuze identiteit en gingen op in een gemene deler van de
cultuur en de maatschappelijke ethiek. Ervaringen van alledag werden steeds minder in verband
gebracht met de naam van God en de naam van God werd steeds minder afgeroepen over wieg en
graf, huis en haard, akker en oogst.
In de jaren tachtig was kerkkritiek salonfähig en vierde kerkelijke satire hoogtij. ‘De paus
was kop van jut en werd in Nederland in 1985 verwelkomd door Henk Spaan en Harry Vermegen als
Popie Jopie. Heel Nederland zong kritiekloos mee. Geen kerkleider of geestelijke haalde het in zijn
of haar hoofd om hierop te reageren met het huidige heilige riedeltje: “ik voel me gekwetst”. Ze
keken wel uit. Kerkelijk protest zou immers het humorloze en halsstarrige imago van de kerk in
Nederland bevestigen.’ 16
In de jaren negentig voelde de Rooms Katholieke Kerk zich meer dan andere kerken steeds
meer in het defensief gedrongen. Ze verdedigde zich tegen de ontkerstening en tegen de
secularisering die het heilige, de christelijke geloofsinhouden, het geloof in het goddelijke of in God
voor onbenullig houden en die, door het enorme geloof in het technologische en wetenschappelijke
kennen, het mystieke als irrelevant afdoen. Verloren gegane waarden, rituelen en geloofsinhouden
probeerde ze weer nieuw leven in te blazen. Jan betreurde het, dat de kerkelijke hiërarchie in
Rome en later ook de bisschoppen in Nederland meer en meer het accent gingen leggen op
restauratie van oude kerkelijke praktijken en op een meer door autoriteit gedragen
gezagsverhouding. Ook betreurde hij het, dat ze gehoorzaamheid als van een kind verlangden en
openheid voor andere kerken van geen belang achtten. Dat het bisschopsambt in de praktijk van
lieverlee devalueerde tot een lokethouderschap van Rome, dat nieuwe bisschoppen niet zozeer
werden aangesteld met het oog op de mensen voor wie ze moesten gaan werken, maar ingezet
werden als pionnen van de Romeinse curie 17 , en dat de kromstaf 18 in plaats van een herdersstaf een
16 Tom Mikkers, in: Joke van der Velden, Kiezen voor openheid, 11 interviews, uitgave van de Vereniging van Vrijzinnig
Protestanten 2009, deel 11, 29-30.
17 De curie is een pauselijk bestuursorgaan.