Jan Olde Rikkert - Protestantse Gemeente Zevenaar - Protestantse ...

5
kerkpolitiek wapen werd, vond hij onaanvaardbaar. Hij zag niets in een romaniseringsproces waarbij
de kerkleiders in Rome de dienst uitmaken. Hij kon begrijpen dat veel parochianen moeite hadden
met een groot aantal uitspraken van de officiële kerk en afhaakten. Ook voor hem was Rome in
toenemende mate een begrip dat verzet opriep, vooral waar hij het gevoel had dat het kerkelijk
gezag niet luisterde en inspireerde, maar dwong met gezagsargumenten en een serieus gesprek uit
de weg ging met name waar het een herziening betrof van in veler ogen overleefde kerkelijke
instituties en structuren zoals de verplichte binding van celibaat aan kerkelijk ambt, de negatieve
benadering van de menselijke seksualiteit, de volkomen greep van het kerkinstituut op het
persoonlijk leven van de ambtsdragers, de onmogelijkheid van een verantwoord tweede huwelijk
binnen de kerk, en de vrijblijvendheid van de liturgie ten aanzien van diaconie en christelijk
engagement.
Jan was niet gelukkig met de marginalisering van de kerk en het christelijk geloof en al
helemaal niet met hoe daarop door diverse kerkleiders werd gereageerd, maar hij liet zich er niet
door ontmoedigen. Hij probeerde er te zijn voor parochianen voor wie brokstukken van het ‘grote
verhaal’ (het rooms-katholieke geloof) waren overgebleven, die hen troost en bemoediging,
inspiratie en hoop boden en behoedden voor verdwalen en voor overvallen worden door
destructieve krachten. Hij benadrukte de waarde van religie: ze verwijst naar het onbenoembare
karakter van het menselijk bestaan en kan zo de samenleving als geheel en de mensen die daarin
leven zin geven. Ook benadrukte hij dat religie bijdraagt (of in ieder geval behoort bij te dragen)
aan de geestelijke gezondheid, gemeenschapsvorming, het verlenen van maatschappelijke hulp, het
uitoefenen van maatschappijkritiek, het bevorderen van een actieve betrokkenheid bij de
samenleving en het verankeren van morele waarden door ze met een religieuze beleving te
verbinden.
Oecumene ondernemen
Ervan overtuigd dat de samenleving ermee gediend is te zien dat kerken in alle verscheidenheid
willen samenwerken, hechtte Jan grote waarde aan oecumenische contacten en samenwerking van
kerken waar dit maar mogelijk was. Op kerkelijk vlak samenwerken moet beginnen met samen
vieren en niet met eindeloze gesprekken, laat staan met onderhandelingen. Jan stimuleerde en
werkte dan ook van harte mee aan gezamenlijke vieringen van de parochie en de Protestantse
Gemeente: twee doopvieringen per jaar, een viering waarin de eenheid van kerken en christenen
centraal staat, een viering waarin vragen rond vrede en gerechtigheid aan de orde komen, een
oecumenische viering op de witte donderdag, op goede vrijdag, in de paasnacht en op de
pinkstermorgen. Een oecumenisch liturgische werkgroep bereidde samen met de dienstdoende
pastores van beide kerken de vieringen voor. De voorbereidingsgesprekken omvatten steevast
onderlinge herkenning en inspiratie, beluistering van wederzijdse vragen en ervaringen, en een
gezamenlijk belijden van een herkend of verhoopt perspectief in het evangelie. Voor Jan was het
vanzelfsprekend dat in de oecumenische viering op witte donderdag en in de paasnacht de
gelovigen van beide kerken werden uitgenodigd brood en wijn met elkaar te delen, ook waar deze
vorm van intercommunie niet de goedkeuring van de rooms-katholieke kerkelijke hiërarchie had. 19
18 Kromstaf (ook: herdersstaf of krootse) is de benaming van de staf van een bisschop. De bisschopsstaf dient als uiterlijke
teken van de waardigheid van bisschop en verwijst ernaar dat deze in herderlijke zorg omziet naar de gelovigen.
19 Volgens de kerkelijke regels mochten protestanten niet deelnemen aan de eucharistie en rooms-katholieken niet aan het
avondmaal. De achterliggende gedachte was, dat de kerk een gemeenschap is en dat alleen wie tot die gemeenschap
behoren en geloven wat deze gemeenschap gelooft, mogen deelnemen aan wat die gemeenschap uitdrukt: de eucharistie,
het avondmaal. In de katholieke theologie werd betoogd, dat de Rooms Katholieke Kerk Christus op aarde vertegenwoordigt
en de bron is van genade en heil voor deze wereld. 'Wie in contact wil komen met Christus moet dit doen via de kerk.
Daarbuiten is alleen heil voor zover andere kerken en godsdiensten of levensovertuigingen met haar in verband te brengen
zijn' (André Lascaris o.p., 'Intercommunie? Ja, graag', in: Op de Stadsdam 12 (1998) 4, 11-12).
In 1970 kreeg een commissie bestaande uit afgevaardigden van de Rooms Katholieke Kerk, de Nederlandse
Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Oud-Katholieke Kerk, de Evangelisch-Lutherse Kerk, de
Evangelische Broedergemeente en de Raad van Kerken in Nederland de opdracht 'een theologische verklaring te ontwerpen,
op grond waarvan de kerkelijke beleidsorganen tot een ruimer toelatingsbeleid bij de eucharistie/avondmaalsviering zouden
komen. In het conceptrapport (1975) kwam het volgende naar voren: Maaltijd duidt op een gemeenschap waar met lofzang
en dankbetuiging het feest gevierd wordt van de grote daden van God in de bevrijdende en verlossende heilswerkzaamheid
van de Christus. De 'Maaltijd van de Heer' is teken van een in Christus aanwezige eenheid van de kerk en van een groeiende
eenheid, van het kerkzijn en van de kerkwording. Het initiatief tot de maaltijd ligt bij de gemeente rond Christus en de
Heilige Geest, niet bij de voorganger. Het accent bij de maaltijd dient te liggen op vieren. De betiteling avondmaal is niet
juist, omdat we niet de maaltijd van vóór het lijden hernemen, maar de maaltijd van de vroegchristelijke gemeente. Juist
als herdenking van de overwonnen dood in de verrijzenis is de eucharistieviering een onderpand van het komende koninkrijk
van God. De Heilige Geest is dé Paasgave, waardoor Christus onder ons werkzaam is. Waar Christus aanwezig is in de kracht
van de Heilige Geest, is Hij als geofferde aanwezig en neemt Hij ons als zodanig in zich op. Door het nemen van het brood en
van de beker viert de kerk het levensoffer van de Heer en neemt zij er deel aan. De viering beoogt een vernieuwde relatie