De schilderijen in de pandgang - Antwerpen, Kerken en Toerisme

Antwerpen, Sint-Pauluskerk
Syllabus - Rondom de Kerk – de schilderijen in de pandgang
2. De zeeslag (gesigneerd en gedateerd 1671)
De strijd woedt nog in volle hevigheid, maar het is duidelijk dat de christenen aan de winnende hand
zijn. De Osmaanse vloot is herkenbaar aan de rode vlag met witte maansikkel. Centraal ramt het
vlaggenschip van Spanje, met een beeltenis van O.-L.-Vrouw in het witte vaandel, het Ottomaanse
vlaggenschip, herkenbaar aan de maansikkel op de lantaarn van het kasteel. De matrozen tuimelen
er overboord. In het kraaiennest van de majestueuze Spaanse galei steekt een matroos het
afgehouwen hoofd van de Ottomaanse aanvoerder Ali Pasha triomfantelijk omhoog op een staak
(ofschoon tegen de zin van Don Juan). Tientallen roeiers zitten achter de reling aan de riemen. Aan
weerszijden zouden de afbeeldingen van de 12 beroemdste zeemachtkapiteins prijken. Rechts
explodeert een schip onder Ottomaanse vlag en ook in de verte staan schepen in brand. Vooraan
proberen drenkelingen zich te redden.
Aan boord van schepen en sloepen staan dominicanen, met een rozenkrans ofwel aan de gordel
ofwel in de hand om uit te reiken. Twee dominicanen steken ook bemoedigend het kruisbeeld in de
hoogte. Op het Spaanse vlaggenschip kijken twee dominicanen door het grote raam van het kasteel,
de eerste bestuurt zelfs het roer!
Omdat de overwinning van de christenen aan haar wordt toegeschreven, verschijnt boven het
krijgsgewoel, in de linkerbovenhoek, O.-L.-Vrouw met Kind, beiden met geheven zwaard! Nooit
eerder gezien en ongehoord, of hoe verleidelijk het is om politieke ideeën met religieuze projectie te
ondersteunen! Indachtig de specifieke devotie, zet de schilder hen in een rozenkrans die iets weg
heeft van een traditioneel marianum. Als Apocalyptische Vrouw staat ze op de maansikkel en is
bekleed met de zon(nestralen). Als ‘koningin’ draagt ze een kroon en een scepter. Maar het moet
gezegd: enkel met fotografische vergrotingen krijg je deze miniscule afbeelding echt in beeld; voor de
gewone bezoekers (van nu of van de 17 de eeuw) blijft dit ontoegankelijk.
3. De overwinning (getekend en gedateerd 1665)
Na zijn overwinning zet Don Juan van Oostenrijk voet aan wal, met in de stoet achter zich een drietal
dominicanen. Hij wordt eerbiedig begroet door een man, gekleed in het zwart. Zonder dralen
organiseren de dominicanen bij wijze van publieke dankbetuiging een processie ter ere van
O.-L.-Vrouw van de Rozenkrans, waarbij een Mariabeeld wordt rondgedragen. Links onderaan, aan
land worden enkele ‘Turken’ hardhandig gevankelijk weggevoerd. Twee wulpse jonge vrouwen en
een derde worden eveneens opgeleid. Waren zij de hoeren van de vijand of maakten zij deel uit van
Ali Pasha’s harem? In de rechterbenedenhoek steekt iemand de bazuin en vuren soldaten
vreugdesalvo’s af terwijl op de boegspriet een gevangene zit, angstig voor wat hem te wachten staat.
Op de hoek van de versterking links staat een wachttorentje met daarop een rode vlag met geel
diagonaal kruis van een der geallieerde legers.
4. Paus Pius V in dankgebed (getekend en gedateerd 1672)
Bij wijze van inclusie krijgt men hier op het afsluitende tafereel, net als bij de aanvang van het
verhaal op het 1 ste schilderij, op de voorgrond een inkijk in een kerk waarin iemand van de
dominicaner familie voor een altaar met een calvarie als altaarstuk geknield zit. Qua kleding is paus
Pius V als dominicaan herkenbaar aan het witte habijt, als paus aan zijn met bont afgezette
roodfluwelen pelerine (en het borstkruis eronder), en de dito hoofdkap, de ‘camauro’. Zijn
persoonlijk wapenschild, bekroond door de tiara en de gekruiste zilveren en gouden sleutel , prijkt
tegen de wand. Blijkbaar is dit schilderij nog net tot stand gekomen vooraleer hij later in datzelfde
jaar 1672 zalig wordt verklaard. Daarom heeft hij – in tegenstelling tot de domincanes op het eerste
tafereel – nog geen aureool (en wordt dit later bij zijn canonisatie ook niet toegevoegd).
~ 2 ~