De speleologen van DVI

D E SPELEOLOGEN VAN DVI
De cel 'speleo' maakt deel uit van het Disaster victim
identification team (DVI). De belangrijkste taak van
deze cel bestaat erin lijken te vinden op terreinen met
steile hoogteverschillen, ondergronds, in spelonken
of in rioleringen. De leden van die cel hebben een
passie gemeen, de speleologie, en een roeping, de
zoektocht naar de waarheid. Bovendien hebben ze
ook stalen zenuwen.
Tekst: Christel Vanmullen
Foto’s: Jocelyn Balcaen
en Jean-Marie Van Butsele
Klaarheid zoeken
in onderaardse tunnels
BRUSSEL – Hoofdinspecteur Jean-
Marie Van Butsele, die bij de
Gerechtelijke dienst van het
arrondissement (GDA) Brussel
werkt, is één van de vier speleologen
van de ploeg 'speleo' van
het DVI. De hobby van de leden
van deze ploeg is een troef
geworden voor hun werk. Zij
weten dankzij hun hobby immers
hoe ze op zoek kunnen gaan
naar lichamen op geaccidenteerde
terreinen of op ondergrondse
plaatsen, zoals bijvoorbeeld in
rioleringen.
Wanneer is het idee gegroeid
deze specialiteit bij het DVI te
integreren? “Na de crash van
de airbus van Tarom*”, aldus
Jean-Marie Van Butsele. “We
werden geconfronteerd met de
noodzaak om een oplossing te
zoeken om lichamen te bergen
op moeilijke terreinen. Eén jaar
later barstte de zaak ‘Dutroux en
consorten’ los. Mijn collega Alain
Grignard en ikzelf werden als
speleoloog opgeroepen om de
schachten van een oude verlaten
mijn in Jumet te doorzoeken.”
Op het eerste gezicht lijkt zo’n
specialisatie bij de politie misschien
vreemd, temeer daar de
brandweer of de civiele bescherming
zo’n taak ook op zich kunnen
nemen. Wat het aspect redding
betreft, leveren ze zeker
voortreffelijk werk, maar in een
politieonderzoek is elke kleine
aanwijzing van belang. Er moet
zoveel mogelijk worden geborgen.
Het minuscuulste stukje van
het menselijk lichaam (vinger,
huid, haren,…), het kleinste sieraad,
elk ander detail... alles is
van belang. Elk klein stukje van
het slachtoffer kan meer onthullen
dan een gewone sterveling zich
kan voorstellen. Dit wordt moeilijker
naarmate het lichaam meerdere
dagen, en zelfs meerdere
* Lees kaderstuk “De doden doen spreken”.
Inforevue - September 2004 - 5

maanden, in het water heeft gelegen.
Om niets verloren te laten
gaan wanneer het lichaam naar
de oppervlakte wordt gebracht,
moet een bijzondere techniek worden
toegepast. Dit geldt ook voor
de lichamen die in een holle ruimte,
een kuil of een grot worden
gevonden. “We hebben verscheidene
opleidingen gevolgd om
foto’s te kunnen nemen op dergelijke
plaatsen. Gezien de vochtigheid
moet men daar zonder waas
kunnen fotograferen zodat alle
sporen op de foto goed zichtbaar
zijn. Want een lichaam valt nooit
verticaal, het laat steeds sporen
achter op de wanden.”
Opleiding en opdrachten
In september 2000 volgden de
vier speleologen een opleiding bij
hun collega’s van de Franse gendarmerie,
die in dat domein heel
wat ervaring hebben.
In 1977 werd een team speleologen
opgericht binnen de gendarmerie
van het departement Oloron-
Sainte-Marie om ondergronds te
helpen bij de uitvoering van
gerechtelijke en bestuurlijke
opdrachten. De ‘Groupe des
spéléologues de la gendarmerie
nationale (GSGN)’ treedt op in het
kader van gerechtelijke onderzoeken
(zoeken naar vermiste personen,
vergaring van aanwijzingen
bij ernstige misdrijven of wanbedrijven,
enz.), van opdrachten die
hen door de bestuurlijke overheden
worden toevertrouwd (verkenning
van grotten, prehistorische, paleontologische
opzoekingen,…) en de
GSGN neemt deel aan hulpoperaties
onder de grond.
Tot de GSGN behoren technici
die instaan voor de verticale speleologie,
duikers-speleologen die
door ondergelopen gangen in
grotten kunnen waden, springstofspecialisten
die gespecialiseerd
zijn in het vrijmaken van ondergrondse
hindernissen, fotografen,
topografen en ondersteuningstechnici.
Het is dus bij deze specialisten
dat onze collega’s opleidingen hebben
gevolgd die beantwoorden
aan de eisen van het politiewerk.
Het ‘Peloton de gendarmerie de
haute montagne (PGHM)’ van
Oloron ving samen met de GSGN
de speleologen van het DVI op tijdens
hun stageweek. De Belgische
politieagenten maakten er kennis
met de ondergrondse werkmethoden.
Ze namen deel aan verschillende
oefeningen en konden ook
de verschillende uitrustingen van
hun Franse collega’s, de methoden
voor een ondergronds gerechtelijk
onderzoek alsook de manier waarop
in een vervuild gebied moet
worden gewerkt, ontdekken.
Tijdens deze intensieve stage kregen
ze ook de kans om verschillende
afgronden over te steken,
door grotten te trekken,… De laatste
had een lengte van 12 kilometer
waarbij heel wat technische
moeilijkheden moesten worden
overwonnen. Ze begon bij een
afgrond en eindigde met een
ondergrondse tunnel. Heel het traject
werd in 14 uur tijd afgelegd.
Jean-Marie Van Butsele en zijn collega’s
werken in tegenstelling tot
de leden van de GSGN met hun
eigen uitrusting: het onderhoud en
de vervanging ervan gebeuren
momenteel op hun kosten.
De Belgische specialisten worden
opgeroepen om speurwerk te verrichten
onder de grond, op steile
terreinen, in mijnen, in riolen of in
septische tanks. De aard van hun
opdrachten is uiteenlopend. In
augustus 2000 moest Jean-Marie
Van Butsele in een mijngang in de
provincie Luxemburg afdalen om
het skelet te bergen van een 17jarige
jongeman die in 1974 was
verdwenen. In september 2002 is
hij in een riolering afgedaald om
het lichaam van een jong meisje
van 19 jaar te bergen dat erin
was gegooid nadat ze eerst was
verkracht en vermoord. Maar de
speleologen van het DVI worden
ook ingeschakeld om rioleringen
te inspecteren vóór een Europese
top om elk risico op een terroristische
aanslag uit te sluiten.
De activiteiten van het DVI beperken
zich niet tot het Belgische
grondgebied. Op verzoek van het
Internationaal Tribunaal voor
Berechting van Oorlogsmisdaden,
zijn de speleologen samen met
andere collega’s van het DVI naar
Kosovo gegaan, in de eerste
plaats om lijken te zoeken en massagraven
leeg te maken, en vervolgens
om vast te stellen hoe de
mensen om het leven waren
gebracht. ✓
6 - September 2004 - Inforevue De speleologen van DVI

De doden
doen spreken
BRUSSEL – In 1978 werd de grondslag
gelegd van het Disaster victim
identification team (DVI) naar aanleiding
van de ontploffing van een tankwagen
op de Spaanse camping van
Los Alfaques. Bij deze ramp vielen
achtendertig Belgische slachtoffers.
‘Ramp’, het hoge woord is eruit. Het
DVI wordt ter versterking geroepen bij
zo’n dramatische gebeurtenis. Maar de
identificatie van de slachtoffers bij rampen
is niet eenvoudig. De leden van
het DVI volgen diverse opleidingen,
allemaal door deskundigen gegeven:
tandarts, antropoloog, gerechtelijk
geneeskundige,… Een grondige kennis
van elk detail van het menselijk lichaam
is belangrijk. Zelfs een verkoold
lichaam kan spreken!
In 1980 rationaliseerde Interpol de
ante-mortemgegevens (bijvoorbeeld de
informatie over het gebit, vergaard bij
de tandarts van een vermoedelijk
slachtoffer) en post-mortemgegevens
(bijvoorbeeld tanden, een kaak,…) met
behulp van gestandaardiseerde formulieren
in alle lidstaten. In 1986 werd
het DVI als dusdanig opgericht. Deze
cel bestaat uit vrijwilligers, momenteel
een zeventigtal in heel het land (er
wordt gestreefd naar 110 leden in
totaal), en vijf leden die de harde kern
vormen die in Brussel deel uitmaakt van
de Directie van de speciale eenheden
(DGS/DSU). Het is dus geen permanente
eenheid, maar het gaat om specialisten
die over de politiediensten van
heel het land verspreid zijn en die bijeenkomen
wanneer dit noodzakelijk
blijkt. Deze dienst wordt geleid door
commissaris Thierry Wouters.
Naast de dispatching en de logistieke
cel bestaat het DVI uit vier teams: het
team ‘berging’, het team ‘post mortem’
(voor de inzameling van post-mortemgegevens),
het team ‘ante mortem’ (voor
de inzameling van de ante-mortemgegevens)
en het team ‘identificatie’.
Bij een vliegramp, zoals de crash van
De speleologen van DVI
de airbus van Tarom in 1995 nabij
Boekarest (Roemenië), waarbij 60
slachtoffers vielen, onder wie 33
Belgen, is de kans om ongeschonden
lichamen te vinden nagenoeg nihil.
Identificatie is een echte ‘puzzel’. Zodra
de passagierslijst is meegedeeld, verzamelen
de leden van het DVI ante-mortemgegevens
bij de verwanten, geneesheren
en tandartsen. Een ander team,
dat zich op de plaats van het ongeval
bevindt, zal de post-mortemelementen
bergen en samenvoegen, dat wil zeggen
juwelen, kleren, maar ook lichaamsdelen
en tanden, die voor een DNAanalyse
kunnen dienen. Vervolgens kunnen
de twee gegevensbronnen worden
vergeleken (ante en post mortem) om tot
de identificatie over te gaan. Deze taak
kan soms meerdere weken in beslag
nemen.
Het DVI kan ook worden ingezet voor
‘traditionele’ onderzoeken of kleinere
rampen waarbij de gangbare technieken
niet volstaan om een lichaam te
identificeren of om op zoek te gaan
naar lijken. Het team dat met dit soort
opdrachten is belast, wordt ‘necro
search’ genoemd en heeft een ondersteunende
functie bij bepaalde
opdrachten van de lokale en/of federale
politiediensten. Dit team beschikt
immers over zeer gespecialiseerde
apparatuur waarmee delicate identificaties
van slachtoffers mogelijk zijn. Tussen
januari en juli 2004 voerde het DVI
53 opdrachten uit, waarvan sommige
van zeer korte duur (deelname aan een
autopsie) en andere heel tijdrovend.
Enkele interventies van het DVI:
■ 30-07-2004 gasontploffing in
Ghislenghien (23 doden, 121
gewonden);
■ 03-07-2004, in het kader van de
zaak-Fourniret, ontdekking van het
lichaam van Elisabeth Brichet in het
kasteel van Sautou nabij Sedan (F);
■ 20-12-2003, ongeval met een bus
die uit Duitsland kwam op de autosnelweg
ter hoogte van Bergen
(acht doden);
■ 27-03-2001, treinongeval in Pécrot
(Waals-Brabant, 9 doden en meerdere
zwaargewonden);
■ 27-02-1996, kettingbotsing op de
E17 (6 doden);
■ 18-06-1995, ontploffing en instorting
van een tankstation in Eynatten
(16 doden);
■ 31-03-1995, crash van een airbus
van Tarom, in Roemenië (60 doden,
onder wie 33 Belgen);
■ 01-01-1995, brand in het Switelhotel
in Antwerpen (5 doden);
■ 23-01-1989, ontploffing van een
schiettent in Jette (12 doden);
■ 21-12-1988, vliegtuigongeluk in
Lockerbie (GB, 300 doden, onder
wie 2 Belgen);
■ 21-12-1987, vliegtuigongeluk in
Bordeaux (F, 16 Belgen kwamen
om het leven);
■ 06-03-1987, schipbreuk van de
Herald of Free Enterprise ter hoogte
van Zeebrugge (195 slachtoffers).
✓
Inforevue - September 2004 - 7