Het ABC van octrooien.pdf - Vno Ncw
Het ABC van octrooien.pdf - Vno Ncw
Het ABC van octrooien.pdf - Vno Ncw
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
VNO-NCW<br />
Adres Postbus 93002<br />
2509 aa Den Haag<br />
Telefoon 070 349 03 49<br />
Ledennummer 070 349 03 66<br />
(vraagbaak voor leden)<br />
Fax 070 349 03 00<br />
E-mail informatie@vno-ncw.nl<br />
Internet www.vno-ncw.nl<br />
MKB-Nederland<br />
Adres Postbus 93002<br />
2509 AA Den Haag<br />
Telefoon 015 219 12 12<br />
Fax 015 219 14 14<br />
E-mail bureau@mkb.nl<br />
Internet www.mkb.nl<br />
publicatie <strong>van</strong> vnO-ncW en mkb-nederland<br />
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong><br />
Octrooien en innovatie: basisbegrippen,<br />
discussiepunten en suggesties ter verbetering
VNO-NCW<br />
VNO-NCW is de grootste centrale ondernemingsorganisatie <strong>van</strong> Nederland. Zij behartigt de<br />
gemeenschappelijke belangen <strong>van</strong> 160 brancheverenigingen met hun ruim 115.000<br />
aangesloten ondernemingen. De vijf bij VNO-NCW aangesloten regionale<br />
werkgeversverenigingen en Jong Management vertegenwoordigen 8.500 persoonlijke leden.<br />
VNO-NCW representeert 90 procent <strong>van</strong> de werkgelegenheid in de marktsector.<br />
MKB-Nederland<br />
Met ruim 150.000 bedrijven en instellingen uit 125 brancheorganisaties en 200 regionale en<br />
lokale ondernemersverenigingen is de Koninklijke Vereniging MKB-Nederland dé centrale<br />
werkgeversorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf. MKB-Nederland bundelt de<br />
belangen <strong>van</strong> ondernemers en ondernemersorganisaties in het mkb en (publieke) instellingen<br />
die zich met ondernemerschap identificeren met als doel het ondernemerschap in al zijn<br />
facetten te versterken.<br />
© VNO-NCW en MKB-Nederland<br />
November 2011<br />
Foto’s zijn beschikbaar gesteld door NL Octrooicentrum
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
INHOUD<br />
Inleiding................................................................................................................................. 4<br />
Uitvindingen en <strong>octrooien</strong>: de ‘basics’.................................................................................. 4<br />
Open innovatie, kenniseconomie en <strong>octrooien</strong>...................................................................... 6<br />
MKB en <strong>octrooien</strong> ................................................................................................................. 7<br />
Een explosie in <strong>octrooien</strong> en haar gevolgen .......................................................................... 9<br />
Octrooien, het algemeen belang en de politiek.................................................................... 10<br />
3
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
Inleiding<br />
Dit document geeft een kort overzicht <strong>van</strong> de manier waarop <strong>octrooien</strong> innovatie<br />
bevorderen. Octrooien zijn een vorm <strong>van</strong> intellectueel eigendom, net als het auteursrecht<br />
(copyright), merkrecht (trademark) en tekeningen- en modellenrecht. De algemene<br />
gedachte is dat intellectueel eigendom creativiteit en innovatie bevordert omdat het de<br />
uitvinder, schrijver, componist of ontwerper de kans geeft om zijn product, tekst, lied of<br />
design te beschermen, waardoor hij de vruchten <strong>van</strong> zijn werk kan plukken. Gebrek aan<br />
bescherming zou de drijfveer wegnemen om transpiratie en inspiratie in te zetten voor een<br />
nieuwe creatie. Zodoende wordt innovatie in een maatschappij gestimuleerd. Bij <strong>octrooien</strong><br />
gaat het om de bescherming <strong>van</strong> uitvindingen <strong>van</strong> producten of processen met een<br />
technische toepassing.<br />
Er vindt momenteel veel discussie plaats over de relatie tussen <strong>octrooien</strong> en innovatie. Dat<br />
is niets nieuws. Octrooien bestaan al honderden jaren en in tijden <strong>van</strong> snelle<br />
technologische of economische veranderingen wordt deze relatie vaak met passie<br />
bediscussieerd. In onze tijd conditioneren globalisering, digitalisering, de biotechrevolutie<br />
en de onstuimige groei <strong>van</strong> het aantal <strong>octrooien</strong> het debat.<br />
Dit debat is belangrijk. Octrooien zijn een belangrijke waardebron voor ondernemingen.<br />
Octrooien en andere vormen <strong>van</strong> intellectueel eigendom vormen immers vaak een<br />
essentieel onderdeel <strong>van</strong> de ‘intangibles’ (immateriële activa) op de balans <strong>van</strong> een bedrijf.<br />
Bij veel beursgenoteerde bedrijven zijn die intangibles de laatste decennia sterk gegroeid<br />
tot wel 70 of 80% <strong>van</strong> de totale activa.<br />
Dit stuk zet de belangrijkste feiten en argumenten rond <strong>octrooien</strong> op een rijtje <strong>van</strong>uit het<br />
perspectief <strong>van</strong> de technologische industrie. Na een korte uitleg <strong>van</strong> de basisbegrippen en<br />
discussiepunten komen vier thema’s kort aan de orde: het belang <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> voor<br />
kenniseconomie en open innovatie; <strong>octrooien</strong> en het mkb; de explosieve groei <strong>van</strong> het<br />
aantal <strong>octrooien</strong> en zijn gevolgen; en enkele suggesties hoe het octrooisysteem nog beter<br />
kan functioneren.<br />
Uitvindingen en <strong>octrooien</strong>: de ‘basics’<br />
Een octrooi of patent geeft een uitvinder gedurende 20 jaar het alleenrecht op het gebruik<br />
<strong>van</strong> zijn uitvinding. Wil iemand anders gebruik maken <strong>van</strong> de uitvinding, dan moet deze<br />
(rechts)persoon toestemming vragen aan de eigenaar <strong>van</strong> het octrooi. Stemt de<br />
octrooihouder in, dan geeft deze een licentie, meestal tegen betaling. Octrooien worden<br />
verleend door de overheid, via een octrooibureau. Zo’n bureau beslist of de uitvinding een<br />
octrooi waard is.<br />
Een octrooi geeft de uitvinder – een persoon, een universiteit of een bedrijf – dus de kans<br />
om zijn uitvinding te beschermen en er zelf de vruchten <strong>van</strong> te plukken. Dit is erg<br />
belangrijk voor jonge, innovatieve bedrijven. Hun uitvinding is vaak hun belangrijkste<br />
kapitaal. De bescherming met een octrooi geeft hen de kans hun bedrijf uit te bouwen.<br />
Octrooien stellen ondernemingen, klein en groot, in staat de kosten <strong>van</strong> onderzoek en<br />
4
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
ontwikkeling terug te verdienen: door zelf producten te maken op basis <strong>van</strong> het octrooi,<br />
of door het octrooi te verkopen dan wel in licentie te geven.<br />
Octrooien zijn dus een essentiële financiële stimulans voor innovatie. Zonder <strong>octrooien</strong><br />
zouden veel personen en bedrijven niet de inspanning leveren om iets nieuws uit te vinden<br />
of te investeren in een uitvinding. Als er geen octrooibescherming zou zijn, zouden<br />
concurrenten immers onmiddellijk het nieuwe product na kunnen maken tegen een lagere<br />
prijs dan de uitvinder, omdat ze geen kosten voor onderzoek en ontwikkeling hebben<br />
gemaakt. Zonder <strong>octrooien</strong> zouden consumenten <strong>van</strong> veel nieuwe producten verstoken<br />
blijven.<br />
Octrooien dragen ook bij aan innovatie door middel <strong>van</strong> kennisspreiding. Bij de aanvraag<br />
<strong>van</strong> een octrooi geldt immers ‘voor wat, hoort wat’. Wie een octrooi aanvraagt, moet de<br />
uitvinding goed beschrijven. Deze beschrijving <strong>van</strong> de uitvinding wordt na achttien<br />
maanden openbaar. Andere bedrijven of universiteiten kunnen dan proberen een<br />
alternatieve oplossing uit te vinden. Dat is veel beter voor kennisspreiding en innovatie<br />
dan wanneer een uitvinder zijn vondst en de techniek erachter geheim houdt.<br />
Om een octrooi te verkrijgen moet een uitvinding echt nieuw zijn, inventief en een<br />
technische toepassing hebben. Je kunt iets dat vrij in de natuur voorkomt of een kale<br />
wiskundige formule dus niet octrooieren. Dat klinkt duidelijk, maar in de praktijk is er veel<br />
discussie over wat wel en niet octrooieerbaar is, bijvoorbeeld in de ict-sector en in life<br />
sciences.<br />
Octrooien bestaan al honderden jaren, maar zijn rele<strong>van</strong>ter dan ooit. Juist nu wordt kennis<br />
steeds meer uitgewisseld tussen start-ups, mkb, grote bedrijven, universiteiten en andere<br />
kennisinstituten. Risico’s en opbrengsten worden gedeeld in gezamenlijke<br />
onderzoeksprojecten, vaak over traditionele grenzen tussen sectoren heen. In de<br />
waardeketen <strong>van</strong> R&D kan iedere speler zich in deze ‘Open Innovatie’ concentreren op<br />
5
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
zijn sterke punten. Dat is goed voor consumenten, omdat door Open Innovatie meer<br />
nieuwe producten tot stand komen, die sneller en goedkoper hun weg naar de markt<br />
vinden.<br />
Zonder <strong>octrooien</strong> zou deze samenwerking en uitwisseling niet goed mogelijk zijn.<br />
Octrooien definiëren immers welke kennis <strong>van</strong> wie is en garanderen dat iemand anders die<br />
kennis niet zomaar kan gaan gebruiken. Op die basis <strong>van</strong> relatieve veiligheid en<br />
bescherming kunnen bedrijven hun kennis aan elkaar laten zien en samenvoegen, delen,<br />
ruilen, kopen, verkopen of in licentie geven. Zonder <strong>octrooien</strong> zou die samenwerking<br />
stroef verlopen of stilvallen. Octrooien zijn daarom de smeerolie <strong>van</strong> ‘Open Innovatie’<br />
en de moderne kenniseconomie.<br />
Inmiddels worden wereldwijd zoveel <strong>octrooien</strong> aangevraagd, dat veel octrooibureaus hun<br />
werk nauwelijks aankunnen. Daarom doen sommige octrooibureaus jaren over een<br />
aanvraag en worden soms onterecht <strong>octrooien</strong> verleend. <strong>Het</strong> is daarom belangrijk dat<br />
octrooibureaus de middelen hebben om een octrooiaanvraag goed en snel te onderzoeken.<br />
Voor bedrijven gaat doorgaans de kwaliteit boven de kwantiteit bij hun beleid ten aanzien<br />
<strong>van</strong> octrooiaanvragen. In de technologische industrie bestaan rond een concrete<br />
technologie of product soms zoveel geldige <strong>octrooien</strong>, dat het moeilijk is voor een<br />
producent om precies te weten welke technieken of onderdelen geoctrooieerd zijn,<br />
technieken die hij dus niet zomaar mag gebruiken. Goede zoeksystemen om het<br />
‘octrooilandschap’ <strong>van</strong> een sector in kaart te brengen kunnen uitkomst bieden. Vaak<br />
werken bedrijven zelf al samen om de tientallen <strong>octrooien</strong> in één product gezamenlijk ter<br />
licentie aan te bieden: een ‘one stop shop’ via een ‘patent-pool’.<br />
‘Octrooien-opkopers’ (‘patent trolls’) maken soms agressief gebruik <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> wat<br />
veel producenten als oneigenlijk gebruik <strong>van</strong> het octrooisysteem zien. Anderen zien de<br />
activiteit <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong>-opkopers als een legitiem business model dat mogelijk wordt<br />
gemaakt door <strong>octrooien</strong> <strong>van</strong> twijfelachtige kwaliteit en door de hoge juridische kosten <strong>van</strong><br />
octrooigeschillen. Hierdoor heeft soms niet de partij met de sterkste inhoudelijke<br />
argumenten maar die met de langste financiële adem de beste papieren in een<br />
octrooigeschil.<br />
Open innovatie, kenniseconomie en <strong>octrooien</strong><br />
Als we medicijnen precies naar de juiste plaats in het lichaam leiden en op het juiste<br />
moment activeren, kunnen we ziektes als kanker veel effectiever bestrijden. In het<br />
Sonodrugs project werken sinds 2009 vijftien Europese bedrijven, universiteiten en<br />
onderzoeksinstellingen uit acht Europese landen samen om deze verbetering te realiseren.<br />
Sonodrugs combineert expertise op verschillende terreinen zoals nanotechnologie en<br />
materialen, medische beeldvorming en ultrasound, klinische oncologie en toxicologie. <strong>Het</strong><br />
project is dus een schoolvoorbeeld <strong>van</strong> Open Innovatie: het gezamenlijk verwerven <strong>van</strong><br />
nieuwe kennis over de grenzen <strong>van</strong> landen, sectoren en wetenschappelijke disciplines<br />
heen.<br />
6
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
Meer en meer zijn <strong>octrooien</strong> de aanjagers <strong>van</strong> Open Innovatie. Dankzij <strong>octrooien</strong> kunnen<br />
alle partners hun bestaande kennis openlijk met elkaar delen en aan de slag gaan om<br />
gezamenlijk nieuwe kennis te creëren. Dankzij <strong>octrooien</strong> kunnen de partners ook<br />
duidelijke afspraken maken hoe de nieuw verworven kennis kan worden aangewend.<br />
Open Innovatie wordt steeds belangrijker bij het vinden <strong>van</strong> technologische oplossingen<br />
voor grote maatschappelijke problemen als milieuvervuiling, energietekort en toename <strong>van</strong><br />
chronische ziekten. De tijd <strong>van</strong> Willie Wortel, de individuele uitvinder die in één klap een<br />
geweldige uitvinding doet, is voorbij. Nieuwe oplossingen vergen meestal langdurige<br />
inspanningen <strong>van</strong> tientallen onderzoekers bij meerdere bedrijven en kennisinstellingen.<br />
Zonder <strong>octrooien</strong> zou die samenwerking niet goed mogelijk zijn. <strong>Het</strong> belangrijkste<br />
alternatief voor <strong>octrooien</strong> dat bedrijven kunnen gebruiken om hun uitvinding te<br />
beschermen zijn bedrijfsgeheimen of ‘trade secrets’, waarbij de onderneming de kennis<br />
bewust geheim houdt en niet deelt met derden. Een bedrijfsgeheim is het equivalent <strong>van</strong> de<br />
hoge, blinde muren <strong>van</strong> veel 19e eeuwse textielfabrieken, die moesten voorkomen dat de<br />
concurrent mee kon kijken. Bedrijfsgeheimen kunnen nuttig zijn om het allereerste begin<br />
<strong>van</strong> een onderzoeksproject in eigen hand te houden. Veelvuldig gebruik <strong>van</strong> trade secrets<br />
staat haaks op Open Innovatie en daarmee op snelle, collectieve technologische<br />
vooruitgang.<br />
Mkb en <strong>octrooien</strong><br />
Voor veel kleine bedrijven, vooral voor start-ups in de technologische industrie, zijn<br />
patenten zo mogelijk nog belangrijker dan voor grote bedrijven. Forse multinationals<br />
kunnen naast <strong>octrooien</strong> verschillende middelen inzetten om hun innovatieve producten<br />
goed te verkopen en hun concurrentiekracht op peil te houden. Zo hebben grote bedrijven<br />
vaak een sterk merk, dat vertrouwen wekt bij de consument. Ze kunnen ook flink<br />
investeren om het product zeer snel naar de markt te brengen en zo een ‘first mover<br />
7
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
ad<strong>van</strong>tage’ op te bouwen. Desondanks is octrooibescherming essentieel voor grote<br />
bedrijven.<br />
Voor het mkb, dat deze alternatieve instrumenten veelal ontbeert, zijn <strong>octrooien</strong> nog<br />
belangrijker. Vaak is bescherming <strong>van</strong> de technologie via een of meer sleutel<strong>octrooien</strong> een<br />
kwestie <strong>van</strong> leven of dood voor het bedrijf. Voor durfkapitalisten zijn <strong>octrooien</strong> een<br />
essentieel onderdeel bij de beoordeling <strong>van</strong> een jonge onderneming waarin ze overwegen<br />
te investeren. Zonder octrooi is de kans immers gering dat de investeerder een goed<br />
rendement zal krijgen. Zeker omdat het vaak een lange, kostbare weg is <strong>van</strong> de<br />
oorspronkelijke uitvinding naar een commercieel levensvatbaar product.<br />
Wat dat betreft is er niets nieuws onder de zon. James Watt had een dramatische<br />
verbetering <strong>van</strong> de stoommachine bedacht. Hij slaagde er echter niet snel in om de<br />
uitvinding daadwerkelijk om te zetten in een veilige, betere stoommachine, ondanks<br />
financiële steun <strong>van</strong> een eerste investeerder. Berooid gooide hij het bijltje er bijna bij neer,<br />
totdat een tweede investeerder hem op basis <strong>van</strong> zijn octrooi nieuw kapitaal gaf. Net als<br />
ruim 200 jaar geleden James Watt, hebben veel kleine, jonge ondernemingen hard geld<br />
nodig voor de lange weg <strong>van</strong> uitvinding naar markt. Zonder extern kapitaal is zo’n weg<br />
nauwelijks begaanbaar; zonder octrooibescherming loopt de weg dood.<br />
Zelfs als ze voldoende kapitaal hebben, is het voor ondernemingen, zeker ook het mkb,<br />
vaak niet mogelijk of efficiënt om een uitvinding helemaal alleen om te zetten in een<br />
product dat ze vervolgens op eigen houtje naar de markt brengen. Gelukkig kunnen<br />
ondernemingen in deze tijd <strong>van</strong> Open Innovatie akkoorden sluiten met andere bedrijven<br />
om samen onderzoek te verrichten, om technologie te poolen, om productie of distributie<br />
uit te besteden. Deze partnerships vereisen veel onderhandelingen. Voor kleine<br />
technologiebedrijven is hun octrooi bij deze onderhandelingen een belangrijke troefkaart.<br />
8
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
Een explosie in <strong>octrooien</strong> en haar gevolgen<br />
<strong>Het</strong> aantal en het belang <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> zijn de afgelopen dertig jaar enorm toegenomen als<br />
gevolg <strong>van</strong> globalisering en de ‘derde industriële revolutie’, die is gekenmerkt door<br />
ontwikkelingen als digitalisering, internet en biotech. Ondernemingen in Europa en de<br />
V.S. gaan steeds bewuster met <strong>octrooien</strong> om. <strong>Het</strong> internationale octrooisysteem is echter<br />
zeker geen exclusief spelletje voor bedrijven in het Westen. Universiteiten wereldwijd<br />
gebruiken <strong>octrooien</strong> om nieuwe kennis via hun ‘tech transfer’ kantoren door te sluizen naar<br />
het bedrijfsleven en om te zetten in veelbelovende commerciële projecten, een proces<br />
waaraan de universiteit zelf kan verdienen. Steeds meer bedrijven in opkomende landen als<br />
China en India investeren in R&D en gebruiken <strong>octrooien</strong> om hun nieuwe kennis te<br />
beschermen en in te zetten. Cuba bijvoorbeeld kent een bloeiende biotech-sector met<br />
tientallen belangrijke <strong>octrooien</strong>. De export <strong>van</strong> biotech-producten op basis <strong>van</strong> deze<br />
<strong>octrooien</strong> levert Cuba belangrijke deviezeninkomsten op.<br />
De vaak razendsnelle ontwikkelingen hebben veel goeds gebracht, maar ook voor enkele<br />
problemen en conflicten in het octrooisysteem gezorgd. De explosie <strong>van</strong> het aantal<br />
<strong>octrooien</strong> heeft ertoe geleid dat het vooral voor kleine bedrijven moeilijk is om goed bij te<br />
houden hoe het ‘octrooilandschap’ in hun sector er precies uitziet. Dit verhoogt de kans dat<br />
ze onbedoeld inbreuk maken op <strong>octrooien</strong> <strong>van</strong> derden. Een ander probleem is dat doordat<br />
octrooibureaus de sterk gegroeide stroom aanvragen niet bij kunnen benen, het soms jaren<br />
kan duren voor er over een aanvraag beslist wordt. Bovendien heeft de kwaliteit <strong>van</strong> de<br />
beoordeling te lijden onder de werkdruk. Samen met de vaak zeer complexe<br />
technologische ontwikkelingen leidt dit soms tot <strong>octrooien</strong> die ten onrechte verleend<br />
worden of tot onduidelijkheid in de afbakening welke vernieuwing wel en niet door een<br />
octrooi gedekt wordt. Regelmatig heeft dit slepende, kostbare juridische conflicten tussen<br />
octrooi-eigenaren (en ook tussen octrooi-eigenaren en niet-octrooi-eigenaren..) tot gevolg.<br />
Deze conflicten zijn vooral nadelig voor kleine bedrijven. Veel grote bedrijven met een<br />
fors octrooiportfolio maken elkaar meestal het leven niet al te zuur omdat niemand baat<br />
heeft bij een totale octrooioorlog waarin beide partijen elkaar grote schade toe kunnen<br />
brengen. Kleine bedrijven met minder ‘octrooiwapens’ ter beschikking, lopen echter meer<br />
risico’s bij een conflict, ook omdat ze vaak niet de financiële middelen hebben voor een<br />
zeer kostbare juridische verdediging. <strong>Het</strong> risico <strong>van</strong> een octrooiconflict krijgt een nieuwe<br />
dimensie door <strong>octrooien</strong>opkopers (patent trolls): bedrijven die bestaande <strong>octrooien</strong><br />
opkopen, niet met als doel om op basis <strong>van</strong> die <strong>octrooien</strong> een product te maken, maar om<br />
licenties te vragen aan marktpartijen die de techniek gebruiken die volgens de<br />
<strong>octrooien</strong>opkoper onder het octrooi valt. Bedrijven die wel zelf produceren klagen over<br />
<strong>octrooien</strong>opkopers, die zelf ‘onkwetsbaar’ zijn omdat ze geen producten maken en dus ook<br />
geen inbreuk kunnen maken op de <strong>octrooien</strong> <strong>van</strong> anderen.<br />
Met de technologische vooruitgang krijgt de vraag wat wel en niet octrooieerbaar is heel<br />
nieuwe dimensies. Zo zijn er tussen bedrijven en wetenschappers meningsverschillen over<br />
de vraag in hoeverre software en internetgerelateerde technologie octrooieerbaar is, een<br />
vraag die soms tot heftige politieke discussies leidt. <strong>Het</strong>zelfde geldt voor de biotech-sector:<br />
waar eindigt precies een natuurlijk verschijnsel en begint een menselijke uitvinding in<br />
genenonderzoek.<br />
9
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
Tegelijkertijd is het zonneklaar dat <strong>octrooien</strong> een essentiële bijdrage hebben geleverd en<br />
nog steeds leveren aan de snelle ontwikkeling <strong>van</strong> de technologische industrie gedurende<br />
de afgelopen decennia. De innovatieve bedrijven in de technologische industrie zien het<br />
octrooisysteem als een wezenlijk onderdeel <strong>van</strong> hun business model.<br />
Octrooien, het algemeen belang en de politiek<br />
Een octrooi geeft voor een beperkte tijd een monopolie op het gebruik <strong>van</strong> een uitvinding.<br />
Er zal altijd een spanning zijn tussen het belang <strong>van</strong> de eigenaar <strong>van</strong> het octrooi om zijn<br />
monopolie te verdedigen en het belang <strong>van</strong> derden om gebruik te maken <strong>van</strong> de<br />
technologie die door het octrooi beschermd wordt. In sommige gevallen grijpt de overheid<br />
in als ze denkt dat het algemeen belang daarmee gediend is. Zo dwong de Amerikaanse<br />
overheid na het uitbreken <strong>van</strong> de Eerste Wereldoorlog de gebroeders Wright en Glenn H.<br />
Curtiss om hun <strong>octrooien</strong> op vliegtuigbouw te poolen en ter beschikking te stellen aan<br />
derden. De ontwikkeling <strong>van</strong> militaire vliegtuigen mocht niet geschaad worden door<br />
octrooiperikelen. In onze tijd zijn er vaak hevige discussies over het algemeen belang en<br />
de beschikbaarheid en prijs <strong>van</strong> geoctrooieerde medicijnen, vooral in ontwikkelingslanden.<br />
Omdat deze spanning inherent is aan het octrooisysteem, is het onvermijdelijk dat politici<br />
soms moeilijke keuzes moeten maken.<br />
In de discussie over de octrooiopkopers is het niet vruchtbaar om te spreken <strong>van</strong> ‘misbruik’<br />
<strong>van</strong> een octrooi, een term die juridisch sowieso vrijwel niet te definiëren valt. <strong>Het</strong> is<br />
volstrekt legitiem en goed voor innovatie wanneer een onderzoeksbedrijf zelf geen<br />
producten maakt maar inkomen genereert uit <strong>octrooien</strong>, via verkoop of licenties. <strong>Het</strong> is ook<br />
legitiem voor een onderneming om zijn licentiestrategie en –beleid over te dragen aan een<br />
gespecialiseerd bedrijf. Vaak zijn deze gespecialiseerde bedrijven immers beter in staat om<br />
de octrooibelangen <strong>van</strong> een kleine ‘David’ tegen een grote ‘Goliath’ te verdedigen dan<br />
David zelf. Wanneer is sprake <strong>van</strong> een ‘assertieve strategie’ om inbreuk door ‘namakers’ te<br />
bestrijden, wanneer <strong>van</strong> ‘agressief misbruik’ ten koste <strong>van</strong> ‘onschuldige producenten’? <strong>Het</strong><br />
onderscheid is ethisch niet altijd eenvoudig te maken, en juridisch al helemaal niet.<br />
<strong>Het</strong> is beter ons te concentreren op de kwaliteit, efficiëntie en betaalbaarheid <strong>van</strong> het<br />
octrooisysteem. Als we dat verbeteren, ruimen we de oorzaken op <strong>van</strong> het vermeende<br />
probleem <strong>van</strong> de octrooiopkopers. Bij het verbeteren <strong>van</strong> het octrooisysteem gaat het niet<br />
alleen om het proces <strong>van</strong> het verlenen <strong>van</strong> een octrooi, maar ook om de administratieve en<br />
juridische behandeling <strong>van</strong> geschillen over een bestaand octrooi.<br />
Politici kunnen er veel aan doen om het octrooisysteem zo goed mogelijk te laten<br />
functioneren. Dat is in het algemeen belang, want een goed functionerend octrooisysteem<br />
jaagt innovatie aan. <strong>Het</strong> is belangrijk dat overheden via de octrooibureaus zorgen dat de<br />
kwaliteit <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> goed is. Daarbij valt te denken aan de volgende punten:<br />
− Alleen <strong>octrooien</strong> voor echte uitvindingen. Innovatie is niet gediend met <strong>octrooien</strong> voor<br />
uitvindingen die die naam eigenlijk niet waard zijn (de zogenaamde ‘raising the bar’<br />
discussie). Teveel <strong>octrooien</strong> maakt het alleen maar moeilijker voor bedrijven om het<br />
‘octrooilandschap’ <strong>van</strong> een sector of technologie te overzien.<br />
− Geen jarenlange vertraging in de beslissing over de toekenning <strong>van</strong> een octrooi. Zolang<br />
een octrooiaanvraag nog niet is toegekend of afgewezen, verkeren zowel de aanvrager<br />
10
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
als de rest <strong>van</strong> de sector in onzekerheid. <strong>Het</strong> is goed voor innovatie dat die onzekerheid<br />
zo snel mogelijk wordt opgeheven.<br />
− Duidelijke definities die niet te eng en niet te ruim zijn. Een te ruime definitie geeft de<br />
octrooihouder te veel monopolistische rechten. Een te enge definitie maakt zijn octrooi<br />
waardeloos.<br />
Deze doelen kan de overheid bereiken door octrooibureaus <strong>van</strong> voldoende middelen te<br />
voorzien om hun werk goed te doen. Investeren in octrooibureaus is investeren in innovatie<br />
en economische ontwikkeling.<br />
Snelle, duidelijke en kwalitatief hoogstaande <strong>octrooien</strong> zijn essentieel voor het mkb.<br />
Kleine bedrijven hebben doorgaans een minder lange adem om te wachten op de<br />
toekenning <strong>van</strong> een octrooi. Ze hebben ook minder financiële slagkracht om kostbare<br />
juridische procedures uit te vechten die het resultaat zijn <strong>van</strong> onduidelijke of onterecht<br />
verleende <strong>octrooien</strong>.<br />
In vergelijking met de rest <strong>van</strong> de wereld slaat Europa qua octrooisysteem geen slecht<br />
figuur. <strong>Het</strong> European Patent Office (EPO) is een <strong>van</strong> de beste octrooibureaus ter wereld, zo<br />
niet het beste, al kan het altijd beter. Juridische procedures rond <strong>octrooien</strong> zijn weliswaar<br />
niet goedkoop in Europa, maar niet zo exorbitant duur als in de V.S. Een groot probleem in<br />
Europa is wel dat er nog geen echt Europees octrooi is. <strong>Het</strong> EPO kan een octrooi verlenen,<br />
maar na verlening valt deze uiteen in een bundel nationaal geldende <strong>octrooien</strong>. Om in een<br />
land rechtsgeldigheid te krijgen, moet een EPO-octrooi in dat land worden geregistreerd,<br />
wat vrijwel overal betekent: vertaling in de lokale taal. Een ander belangrijke kostenpost<br />
en oorzaak <strong>van</strong> rechtsonzekerheid is het ontbreken <strong>van</strong> een gemeenschappelijke Europese<br />
octrooirechtspraak. In de huidige situatie moeten juridische geschillen rondom Europees<br />
verleende <strong>octrooien</strong> voor alle nationale rechters <strong>van</strong> alle landen waar het octrooi geldt<br />
apart worden uitgevochten. Vooral daarom is het momenteel veel duurder om in de hele<br />
11
<strong>Het</strong> <strong>ABC</strong> <strong>van</strong> <strong>octrooien</strong> VNO-NCW / MKB-Nederland<br />
Europese Unie een uitvinding te beschermen dan in de VS. Dat is slecht voor innovatie in<br />
Europa. Daarom zou het goed zijn als politici in Europa na vele jaren praten eindelijk tot<br />
een echt Europees octrooi en een gemeenschappelijke octrooirechtspraak kunnen komen.<br />
Een goed functionerend octrooisysteem draagt bij aan innovatie, versterkt de<br />
kenniseconomie en creëert hoogwaardige banen. Alle reden dus voor de politiek om het<br />
octrooisysteem doeltreffend en goedkoop te laten werken.<br />
12