humus - Humanistisch Verbond

Humanisme:
een persoonlijke
levensvisie Redactioneel
Onlangs hebben we het opnieuw met elkaar
vastgesteld: humanisme is een levensbeschouwing
die alle menselijke vermogens
aanspreekt: denken, doen voelen, ervaren
beleven. Zoals vaker bij deze gesprekken valt
me op hoe snel we – ik zelf dus ook – geneigd
zijn óver het humanisme te praten – alsof het
iets is dat buiten ons persoonlijke leven staat.
Zo gemakkelijk als we vanuit de humanistische
kernwaarden reageren op maatschappelijke
gebeurtenissen, waarbij autonomie vaak als
lakmoesproef fungeert, zo ongemakkelijk wordt
het gesprek over de betekenis van humanisme
voor de manier waarop we zelf in het leven staan.
Is het humanisme tot meer in staat dan ons te inspireren tot maat ­
schappijkritiek uitgaande van zelfbeschikking? Ik vind van wel.
Voor mij betekent humanisme naast (1) een levensbeschouwing
die wordt gevormd, geïnspireerd en gevoed door menselijke vermogens
en (2) een politiek moreel streven ook (3) een streven naar
een goed, mooi, waardig en zinvol persoonlijk leven. Volgens
sommige denkers (Frankl) is dat laatste – een zinvol leven – dé
meest fundamentele behoefte van mensen. Maar wat is dan een
zinvol leven?
Het eigene van een levensbeschouwing is dat zij niet alleen richtlijnen
geeft voor het denken, maar ook voor het doen en laten.
Er zijn humanisten die vinden dat je je vooral niet moet wagen
aan richtlijnen voor een zinvol en goed persoonlijk leven. Dat is
de verantwoordelijkheid van mensen zelf die uitstekend in staat
zijn om op basis van eigen inzicht tot de juiste afwegingen te
komen. Daar hebben ze geen humanistische kerk voor nodig. Het
HV zou de pretentie van een ‘volle’ of ‘brede’ levensbeschouwing
moeten laten varen en zich uitsluitend moeten richten op het
bewaken van zelfbeschikking en de scheiding van kerk en staat.
Dat moeten we ook zeker niet laten. Du moment dat vanuit religieuze
overwegingen bijvoorbeeld wordt gesuggereerd dat mensen
beter geïnformeerd moeten worden over de gevolgen van abortus
en euthanasie omdat ze anders wel eens de verkeerde beslissing
kunnen nemen, sta ook ik op mijn achterste benen. Maar tegelijkertijd
vind ik de rol van hoeder scheiding kerk en staat alléén te
beperkt. Zelfbeschikking hoort meer te zijn dan niet­inmenging:
HUMUS no. 3 | 2008
bemoei jij je niet met mijn leven, dan bemoei ik me niet met het
jouwe. We zijn immers op veel manieren afhankelijk van anderen
en maken deel uit van een sociale, culturele en natuurlijke omgeving.
Deze omgeving staat niet tegenover ons als iets vreemds
maar we voelen ook de behoefte aan verbondenheid. Daarbij
komt dat mensen vaak niet vanzelfsprekend het goede doen en
niet vanzelfsprekend in staat zijn tot zelfreflectie.
Als humanisme meer is dan niet­inmenging, wat zijn die richtlijnen
voor een mooi en zinvol persoonlijk leven dan? We vinden
ze niet in een gemeenschapsmoraal of een grotere overheidsbemoeienis
met het privéleven, maar in het streven naar een
(publieke) moraal van levenskunst, die ons leert goed om te gaan
met onze vrijheid. Niet door deze vrijheid terug te draaien, maar
door autonomie, het vermogen tot zelfbepaling en zelfsturing in
ere te herstellen. En door de vraag: wat is een goed leven, te voorzien
van een authentiek antwoord; dat wil zeggen een antwoord
dat uitdrukt wie je werkelijk bent. En dat is iets anders dan doen
wat in je opkomt. Dit denken vanuit levenskunst als publieke
moraal – de opdracht om van je leven iets moois en eigens te
maken – vinden we bij Joep Dohmen. Volgens hem heeft het
Westen een eigen vorm van spiritueel leven nodig, zodat we
onszelf weer kunnen toe­eigenen en weer contact kunnen maken
met elkaar.
Leefregels voor de moderne tijd houden in mijn eigen woorden
onder meer in: een goed evenwicht tussen drukte en beweging
enerzijds en rust en stilte anderzijds. De vaardigheid om je eigen
gedachten te kunnen horen en los van het dagelijkse bombardement
aan informatie stil te staan bij de vraag: wat vind ik zelf
en doe ik (nog) wel wat voor mij belangrijk is? Als je teveel
tegelijkertijd doet, dreig je de zin van je bestaan kwijt te raken.
Het pleidooi van Joep Dohmen spreekt me enorm aan, omdat hij
in zijn zoektocht naar een antwoord op het moderne onbehagen
niet te rade gaat bij andere religies of bij een al te gemakkelijk
‘tien­stappen­plan’ voor geluk en succes, maar een eigen humanistische
traditie aanspreekt en deze actueel maakt.
Ineke de Vries
door Ineke de Vries,
directeur landelijk bureau
Foto: Anna van Kooij