Gered van de ondergang? - Jellinek

Foto: Kees C. Keuch
nul
Gered
van de
ondergang?
9

0-nummer 9 februari 2009
0-nummer is een cliëntgestuurd project van de
Cliëntenraad JellinekMentrum. De cliëntenkrant is
gemaakt voor en door (ex) cliënten van de Jellinek.
colofon
Redactie:
Reinier Schippers
Kees C. Keuch
Medewerkenden:
Niels Höfelt
Tony Raedecker
Hans Altena
Gerard Dikkenberg
Dennis van Mourik
Moniek van Dijk
Bastian Busschers
Harry Kempff
John Eshuis
Jan Willem Augustin
Toon Jehoel
Marc Neyts
En een Onbekende.
Pre-press en druk:
Grafi sch Buro Haarlem
Anke Brinkman
Redactieadres:
Redactie 0-nummer
p/a Cliëntenraad JellinekMentrum
Postbus 75848
1070 AV Amsterdam
E: nulnummer@jellinek.nl
Site: www.jellinek.nl/clientenraad
inhoud
2 Van de redactie
3 Zeg Stafl id
4 Lastige hulpvraag
5 Gevonden
6-7-8 Zwarte Gat
9 Gedachten
10-11 Het ‘bedrijf’ is veranderd
12-13 Met geouwehoer kom je niet verder
14-18 Dialoog met Waldy Nijhorst PMT
19-20 Ingezonden brieven en kopij
21 Eliza
22 Betreft Tuinhuis
23 Opmerkelijk
24-25 Nog geen kersenbonbon
25 Uit de Lorum
26 Hasjiesj gespoten
27 Naschrift
28 Nulnummers op website
Voor reacties en ingezonden brieven en voor
toestemming voor het geheel of gedeeltelijk
overnemen van berichten en/of artikelen uit
het 0-nummer kunt u contact opnemen met
de redactie via ons e-mailadres.
Van de redactie
Beste lezers,
U ziet op de voorpagina een
foto van een hand met een
verfrommeld stuk papier. Bij het
vullen van de Cliëntenraad bakjes (op elke bewonersafdeling te vinden)
haalde één van onze medewerkers er deze prop uit. Open gevouwen
bleek het een stuk tekst te zijn. Het verhaal heeft wel een begin maar
een open einde. De redactie vond het op zich sympathiek, dat iemand de
moeite heeft genomen iets te schrijven met de bedoeling, naar wij mogen
aannemen, om dit aan ons door te sturen. Zover is de anonieme auteur
van dit fraaie verhaaltje niet gekomen. Wij hebben dit verhaal gered van
de ondergang en zo leesbaar mogelijk voor u afgedrukt.
Er is al vaker in voorgaande 0-nummers over geschreven: het op
papier zetten van je ‘eigen’ verhaal, kan therapeutisch werken. Het
eigen levensverhaal is een unieke bron. Niemand anders heeft dit leven
geleefd. Herinneringen ophalen aan het eigen leven helpt u om bewust
te blijven van uw eigen kwaliteiten en levenservaring.
Zo rond de jaarwisseling grijpen wij graag met beide handen de
gelegenheid aan om te refl ecteren. Daarom blikken wij in deze
dubbeldikke Nieuwjaars Special graag terug op het verleden,
analyseren wij het heden, maar richten wij uiteindelijk bovenal de blik
op de toekomst. Vol trots doen wij verslag van de presentatie van het
herdenkingsboek ‘Uit de Lorum’ over de geschiedenis van 20 jaar
Cliëntenraad van de Jellinek. Dit heugelijke feit wordt opgeluisterd
door de memoires van oud voorzitter van de Cliëntenraad Jan Willem
Augustin.
Ruime aandacht voor hetgeen zich in het nu afspeelt op de werkvloer.
De PMT, het Tuinhuis, de modegril Dubbele Diagnose en het
vermeende verschil tussen drugsgebruikers en alcoholisten, worden
nader beschouwd. We constateren dat het bedrijf het afgelopen jaar
verandert is en ondersteunen van harte de leuze van Hans Altena: ‘Met
geouwehoer kom je niet verder!’ U zult, met ons, bij het lezen van de
stukken constateren dat er momenteel van alles en nog wat in beweging
is in de Verslavingszorg. Wij benaderen de materie, over het algemeen,
vanuit het perspectief van de patiëntcliënt. Het verslag over een lastige
vraag van een eigenwijze cliënt spreekt, wat ons betreft, boekdelen.
Op de gedachtenpagina is echter éénmalig aandacht voor een, vanuit
onze optiek, ietwat ongebruikelijk perspectief ingeruimd: cosmetische
verslaving.
Trouwe lezers van het Nul nummer herinneren zich vast wel het
Extra nummer, waarmee voor ons het afgelopen jaar mee begon. De
aandacht voor Maatschappelijk Herstel heeft er ondertussen toe geleid,
dat geïnspireerd door cliënten in de verslavingszorg er zich nu een
kennisnetwerk rond dit thema aan het vormen is. In dit nummer een
korte introductie van het Zwarte Gat. Een baanbrekend initiatief, dat een
belofte voor de toekomst biedt.
2 9

Zeg Staflid,
Kan ik even een 5 minuten gesprek met u hebben over
iets wat me nogal hoog zit? U als staflid, waarom deed
u dat nou, was dat echt nodig?
Hoe bedoelt u?
Het kost me moeite om dit met u te bespreken, maar ik
doe het omdat ik niet begrijp, waarom u dat vanmiddag
deed.
U bedoelt dat ik u aansprak, omdat u in dat kamertje
privé aan het bellen was?
Ja, wat heb ik nu
eigenlijk fout
gedaan?
Ik vroeg me af wat
u in dat kamertje
aan het doen was.
Ik was aan het
bellen.
Ja, dat zag ik ook.
Maar staflid,
waarom doet u
dat nou zo? U
begrijpt toch wel,
dat als ik in dat
kamertje privé
zit te bellen,
iemand voor
mij die deur
moet hebben open
gemaakt, misschien wel
een collega van u.
Ja, dat kan wel zo zijn, maar dan nog, u moet eerst uw
verplichtingen nakomen. Privé zaken pas daarna.
Welke verplichtingen? Ik probeer mijn best te doen om
alle groepen optimaal te volgen en me aan de regels te
houden. Volgens mij is het bovendien niet uw taak om
mij in een onplezierige situatie te brengen.
Wat bedoelt u daar nou weer mee?
9
Heeft u er nou echt niet over nagedacht dat een collega
de deur voor mij heeft open gemaakt, omdat
ik ongestoord een belangrijk telefoongesprek moest
voeren? Dat kamertje wordt toch vaker gebruikt voor
als iemand dit soort zaken moet regelen?
Wat moest je dan wel niet allemaal regelen, dat je het
met je mobieltje niet af kan?
Dat doet er helemaal niet toe en dat is privé; maar als
u dat zo graag wilt weten: ik was in gesprek met mijn
werkgever, met mijn chef.
Ja, dat zal dan wel belangrijk zijn.
Waarom heeft u zo gehandeld? Ten
eerste, u komt zomaar binnen
gestormd, terwijl ik niets illegaal
aan het doen ben en roept
dan ook nog dat ik
mijn urine tijdig moet
inleveren. Begrijpt
u?
(….)
U vroeg zich
niet af,
waarom ik in
dat kamertje
zat en dat
dit privé, dus
belangrijk
moest zijn.
En u riep
met luide
stem: ‘urine
controle!”
Stond u er
niet bij stil,
dat er aan de
andere kant
van de lijn iemand mee zat te luisteren? Mijn chef vroeg
me: ‘In wat voor tent verblijf jij eigenlijk?’, omdat ik urine
moest inleveren. Ga dat maar eens met goed fatsoen
uitleggen…
U begrijpt niet wat zo’n voor u simpele opmerking
teweeg kan brengen. Ik zou er op mijn werk een poosje
tussenuit zijn, maar dat het in een verslavingskliniek is,
heb ik voor me gehouden. Die ballon heeft u, zonder
dit te beseffen, doorgeprikt. Evidence based zeker? U
wordt bedankt.
(naam bij redactie bekend)
3

Over een lastige hulpvraag van een eigenwijze cliënt
Dubbele diagnose behandeling bij JellinekMentrum in de praktijk.
Ik ben meneer M. Op het moment dat ik dit schrijf,
ben ik cliënt van de Jellinek. Ik wil graag met jullie
mijn ervaring delen over wat ik de afgelopen tijd heb
meegemaakt tijdens mijn behandeling. En meer
specifiek wat er gebeurde toen ik probeerde bij
Mentrum in behandeling te worden genomen.
Ik kwam duidelijk met een dubbele diagnose binnen bij
de crisis. Natuurlijk was er de verslaving, maar ook een
trauma uit mijn jeugd.
Ik kan dit niet alleen
afsluiten en daarom
val ik ook steeds
terug. Ik gebruik
emotioneel en
niet voor de
kick. Ik zat op
de Crisis-afdeling
en ben daar vijf
dagen geweest.
Daarna ben ik naar
de gesloten afdeling
gegaan en toen heb
ik aangegeven, dat ik
mijn trauma bij Mentrum
wilde laten behandelen. Ik wilde
daar graag een intakegesprek over
hebben. Nou jullie begrijpen wel, toen
begon, om dat voor elkaar te krijgen, de ellende pas
goed. Ondanks het feit dat Jellinek en Mentrum officieel
samen werken. Wat er blijkbaar hierbij allemaal fout
kan gaan? Dat is eigenlijk met geen pen te beschrijven.
Toch hier een poging.
Mijn afkickprogramma ging ondertussen verder bij de
Obrechtstraat Jellinek Dagbehandeling. Ik had vijftien
dagen na binnenkomst bij de Crisis, een begeleidster
gekregen, die de aanvraag in gang ging zetten. Omdat
ik datgene ook meteen bij haar had aangegeven en
aangezien er ook een psychiater aan te pas moest
komen voor een intakegesprek bij Mentrum, had ik al
een afspraak gemaakt, toen ik op de gesloten afdeling
zat. Het ging er alleen om dat er voor de aanvraag
van het intakegesprek een handtekening van een
psychiater onder moest staan. Het kwam er op neer
dat ik al drie keer mijn trauma moest toelichten, wat
erg pijnlijk voor me is, zonder dat ik een psychiater te
spreken kreeg! Ik wilde dat niet bij de Jellinek laten
behandelen, maar echt bij het Mentrum. Nou, voordat
mijn begeleidster dat begreep, heeft het nog vier weken
geduurd.
Zes weken verstreken: nog niets gebeurd. Het had wel
geleid tot een conflict met mijn begeleidster. Ze was het
er niet echt bepaald mee eens, dat ik me zo opstelde
en daar kwam dan ook nog bij
dat zij zelf de nodige fouten
had gemaakt, waardoor de
aanvraag nu pas wegging
naar Mentrum. Maar
natuurlijk ging ook dat
weer fout. De aanvraag
kwam terug, omdat er
geen handtekening onder
stond van de psychiater,
dus er was weer een week
verloren. Het leidde er toe
dat de samenwerking met
de begeleidster voorbij was.
Door al dit gezeur heb ik een
klachtbrief geschreven en ik moet
wel zeggen, dat er meteen stappen
werden ondernomen om de aanvraag
in goede banen te leiden. Natuurlijk ging daar ook
een tijdje overheen, maar dat weet je nu eenmaal
wel. Ik heb uiteindelijk, 64 dagen na binnenkomst,
iets gehoord van Mentrum. Nog niet direct van hun
persoonlijk, maar via mijn nieuwe begeleidster. Nu
is het dus weer afwachten. Ik moet wel zeggen, dat
mijn behandeling bij de Jellinek verder optimaal is. Ze
hebben ook toegegeven dat er fouten zijn gemaakt
en verteld dat ze er zeker van geleerd hebben. Ik wil
benadrukken dat ik voor mijn verslaving hier echt op
het goede adres zit. Ik heb bij de Jellinek de mensen
om me heen om mijn trauma eventueel op te lossen.
Maar ik heb duidelijk voor Mentrum gekozen, omdat ik
de verslaving en mijn trauma gescheiden wil houden.
Ik heb er nog steeds het volste vertrouwen in dat alles
goed komt, maar ik weet dat het nog een lange weg
gaat worden.
(D.v.M. 1-5-2008)
4 9

g e v o n d e n
9
5

Zwarte Gat baanbrekend initiatief:
Cliënten sturen kennisontwikkeling ter
bevordering van Maatschappelijk Herstel
Innovatie Zorg voor Verslaafden biedt perspectief op duurzaam herstel
Door Reinier Schippers
Kennisnetwerk het Zwarte Gat is een samenwerkingsverband
dat het initiatief neemt om het perspectief op
duurzaam maatschappelijk herstel voor cliënten in de
verslavingszorg (VZ) te vergroten. Wie meer wil weten
kan binnenkort surfen naar www.hetzwartegat.info
Het 0-nummer doet alvast verslag.
Het Zwarte Gat is ontstaan uit het ‘moeder’
netwerk van cliëntenraden in de VZ. Het verder
ontwikkelen van het concept Maatschappelijk
Herstel door het Zwarte Gat, beoogt een nieuwe
aanpak van verslavingsproblematiek. De inzet van
ervaringskennis is er op gericht om voor cliënten
in de VZ de mogelijkheid op levensperspectief na
hun behandeling te vergroten, door het stimuleren/
vorm geven van op herstel gerichte systemen.
Verslavingszorg zal Zorg voor Verslaafden worden.
Verschillende bij de innovatie van Zorg voor
Verslaafden betrokken partijen zullen, onder regie
van ervaringsdeskundige cliënten, de komende jaren
richting geven aan:
•
•
het betekenis geven aan het begrip verslavingservaringsdeskundigheid
het ontwikkelen van op herstel georiënteerde
systemen in de verslavingszorg.
Maatschappelijke oriëntatie
De verslavingscliënten beweging heeft zich de
afgelopen jaren geëmancipeerd. De zogenaamde
‘verslavingsweekenden’ hebben in dit proces een
belangrijke rol gespeeld. Sinds 10 jaar komt het
landelijke netwerk van cliëntenraden in de VZ twee
keer per jaar bijeen, om ervaring uit te wisselen en
onderling kennis te genereren. De weekenden hadden
oorspronkelijk tot doel de medezeggenschap van
cliënten te ontwikkelen, maar hebben gaandeweg een
wezenlijke bijdrage geleverd aan de empowerment en
participatie van (ex) cliënten in de VZ.
Een mijlpaal op weg naar een meer op de
maatschappij gerichte oriëntatie van de
verslavingscliëntenbeweging, was het in het leven
roepen van de landelijke werkgroep Cliëntgestuurde
Projecten in de verslavingszorg, die in april 2006 een
samenwerkingsverband is aangegaan met Resultaten
Scoren, sector Verslavingszorg van GGZ Nederland.
Bovendien zitten cliëntvertegenwoordigers ondertussen
ook in de Raad van Bekwaamheids Ontwikkeling
(RvBO) uit dezelfde sector van GGZ Nederland.
Verslavingszorg zal Zorg voor
Verslaafden worden
Tegenwoordig is de blik van de verslavingscliëntenbeweging
niet langer puur gericht op de
beperkte wereld van de VZ-instelling. De behandeling
van de diagnose verslaving vormt namelijk uiteindelijk
slechts een eerste stap op weg naar (maatschappelijk)
herstel.
Herstel is een individueel proces. Herstel ontstaat door
het stimuleren van ieders eigen mogelijkheden om
vorm te geven aan zijn/haar leven. Voor wie duurzaam
abstinent wil blijven is het ontwikkelen van deze eigen
kracht een voorwaarde. Niet gebruikende verslaafden
beschikken op dit vlak over unieke ervaringskennis.
Cliënten zullen daarom in het Zwarte Gat
in samenwerking met gerenommeerde
kennisinstituten, initiatieven ontplooien om deze
individuele ervaringskennis te bundelen en op
6 9

edere schaal in te zetten.
Verslavingservaringskennis
kan zo een rol gaan spelen om
mensen, die na hun behandeling
weer terugkeren naar de
maatschappij, een grotere kans
te bieden op zelfontplooiing.
Opdat in de duisternis een
levensperspectief opdoemt.
Het kennisnetwerk zal nieuwe
manieren van onderzoek naar de
inbreng van ervaringskennis in de
zorg stimuleren. Met deze kennis,
die zal worden toegepast in de
nieuwe aanpak van verslaving,
kunnen cliënten zelf leren bepalen
welke betekenis ze aan hun
problemen geven. Hoe ze met
hun problemen omgaan. Hoe ze
hun leven weer willen opbouwen
en welke hulp ze daarbij nodig
hebben. Het Zwarte Gat is gericht
op innovatie van zorg en zoekt
naar duurzame oplossingen.
Hierbij is de focus gericht op
zaken als: wonen, (vrijwilligers)
werk, sociale samenhang en
zingeving. Het gaat uiteindelijk
immers om de strijd tegen het
gapende zwarte gat dat nog
steeds voor veel ‘uitbehandelde’
cliënten opdoemt na hun
behandeling.
vervolg op pagina 8
9
de Partners
De partijen, die zich aan de netwerkaanpak van het Zwarte Gat verbonden
hebben, zijn
•
•
•
•
•
Lectoraat Rehabilitatie Hanze Hoge School, Lies Korevaar
Capri Care and Pubic Health Institute Universiteit van Maastricht, Guy
Widdershoven/ Tineke Abma
Odyssee, Maarten Bremer
School of Social Work InHolland, Hans – Jan Kuipers
Lectoraat Sciencia, Implementatie van innovaties in de GGZ Deventer,
Roland van Linge
de Doelen
De samenwerkingspartners in kennisnetwerk het Zwarte Gat willen de
komende vier jaar de volgende doelen realiseren:
•
•
•
•
afname recidive van cliënten in de Verslavingszorg met 50 %
20 % ervaringsdeskundigen werkzaam in Verslavingszorg
60 nieuwe cliëntgestuurde projecten in Verslavingszorg
Stimuleren (wetenschappelijk) onderzoek naar ervaringskennis en
publicatie standaardwerk over verslavingservaringsdeskundigheid
de Visie
Een mens met verslavingsproblemen is meer dan zijn verslaving, zijn
somatische, psychische (en/of psychiatrische), sociale, relationele,
arbeidsgerelateerde en of justitiële problematiek. Een cliënt met
verslavingsproblemen is zelfs meer dan een optelsom van dit alles. Wij
vinden dat een cliënt in de eerste én op de laatste plaats mens is.
•
•
•
•
Wij vinden dat de inzet van ervaringsdeskundigheid een noodzakelijke
voorwaarde is om werkelijk op herstel georiënteerde systemen te
ontwikkelen
Wij vinden dat de verslavingszorg, samen met haar cliënten, haar
koers moet verleggen naar een meer cliëntgerichte benadering van
verslavingsproblematiek
Wij vinden dat het vergroten van perspectief op maatschappelijk her
stel het uitgangspunt moet zijn bij het vormgeven van Zorg voor
Verslaafden
Wij vinden dat voor, tijdens en na de behandeling de individuele kracht
van de verslaafde de basis vormt van zijn herstel.
7

Het kennisnetwerk wordt formeel
aangestuurd door de pas onlangs
opgerichte Stichting het Zwarte Gat.
Het bestuur bestaat volledig uit (ex)
cliënten in de VZ. In onderzoek
en projecten zal de herstelaanpak
gaandeweg gestalte krijgen. Hierbij
zal binnen het kennisnetwerk,
naast ervaringskennis ook gebruikt
worden gemaakt van de resultaten
van wetenschappelijk onderzoek en
professionele inzichten.
In het Zwarte Gat zullen de
verschillende partners een
gezamenlijke zoektocht inzetten
naar een nieuwe aanpak van
verslavingsproblematiek. Dit zal leiden
tot formele en informele leerwegen, die
in de toekomst onder andere (nieuwe)
functieprofi elen in, buiten en op de
rand van de Verslavingszorg zullen
opleveren.
De zorg zal zijn focus verleggen van
de beperking van de cliënt (verslaving),
naar zijn individuele mogelijkheden als
mens.
Columns Verslavingkunde
Internetverslaving, dikke kinderen, verslaving aan
plastische chirurgie, studentencafé’s, comazuipen,
drinkende ouders, pillenproblemen, vastgeroeste
hulpverleners, chronische psychiatrische problemen,
verslaafde opa’s, je kunt het zo gek niet bedenken of
de studenten Verslavingskunde van de Hogeschool
‘Windesheim’ in Zwolle hebben er wel een mening
over. Als afronding van de minor Verslavingskunde II,
na een half jaar noeste studie, stage en werk, werd
de studenten gevraagd een column te schrijven.
Ze droegen deze voor tijdens een feestelijke
afsluitende bijeenkomst, waar zij ook hun certifi caat
Verslavingskunde kregen. Hierbij waren familieleden,
vrienden, bekenden, collega’s, medestudenten, en
ervaringsdeskundigen aanwezig. Een forum dat
bestond uit een docent, iemand uit het werkveld en een
ex-gebruiker beoordeelde de columns kritisch,
de Missie
De verslavingszorg zal haar koers verleggen
Het Zwarte Gat zal kennisontwikkeling en kennisdeling met
betrekking tot de verslavingszorg stimuleren. Het doel is om op
herstel georiënteerd systemen, waarin de cliënt centraal staat, te
ontwikkelen.
Het Zwarte Gat zal de komende jaren als een katalysator de hiertoe
noodzakelijke cultuuromslag in de Verslavingszorg versnellen.
Verslavingservaringskennis moet worden ontwikkeld tot een
volwaardige kennisbron
Specifi eke ervaringsdeskundigheid vanuit verslavingsperspectief
zal op ons initiatief worden gebundeld en verspreid.
Alle bij de Zorg voor Verslaafden betrokken partijen moeten
intensiever gebruik kunnen maken van verslavingservaringskennis:
de instelling voor Verslavingszorg, maar ook alle andere spelers
in het maatschappelijke veld, die een rol kunnen betekenen bij het
herstel van verslaafden.
Cliënten in de Verslavingszorg moeten in de nabije toekomst hun
eigen realistische doelen ten aanzien van hun maatschappelijk
herstel kunnen bereiken. Hulpverleners, ervaringswerkers en de
cliënt zullen, op basis van evenwaardigheid, samenwerken om
vorm te geven aan een individueel herstelplan.
De zorg zal zijn focus verleggen van de beperking van de cliënt
(verslaving), naar zijn individuele mogelijkheden als mens.
het publiek mocht meepraten, en uiteindelijk werd een
winnaar aangewezen.
De redactie van het 0-nummer heeft deze columns
allemaal mogen doorlezen, met het verzoek ze
desgewenst te publiceren. We willen hier graag
gehoor aan geven. De redactie heeft natuurlijk wel een
eigen keuze gemaakt uit de stapel werkstukken, die
overigens van goede kwaliteit zijn en er van getuigen
dat de kennis goed is over gekomen. Hoewel onze
keuze niet als één van de beste drie door de jury is
beoordeeld, vond de redactie het gepast om naast alles
wat in dit blad al over verslaving gezegd wordt, er juist
één te kiezen die over een ander soort verslaving gaat
dan het overmatig gebruik van genotsmiddelen. Onze
keuze: ‘Cosmetische Verslaving’ van Moniek van Dijk
staat op de pagina hiernaast afgedrukt.
8 9

Foto: Kees C. Keuch
Cosmetische Verslaving?
Door Moniek van Dijk
Het Algemeen Dagblad schrijft op 21 september 2007
dat Nederland de eerste gespecialiseerde praktijk heeft
voor vrouwen met een cosmetische verslaving. De
behandeling richt zich speciaal op
vrouwen die vrijwel uitsluitend
bezig zijn met hun uiterlijk en
de ene ‘verbouwing’ na de
andere ondergaan bij een
plastisch chirurg. De krant
schrijft dat ruim 20 procent van
de Nederlandse vrouwen zich
chirurgisch laat behandelen voor
verschillende cosmetische
ingrepen. Meer dan de helft
van deze vrouwen laat zich
aanmoedigen door een man, die
achteraf zegt niet eens verschil
te zien! In het artikel staat dat
sommige vrouwen de ene verbouwing na de andere
ondergaan, deze vrouwen worden in deze praktijk
geholpen om hen zelfvertrouwen en zelfrespect terug
te geven. Is dit dan wel een verslaving? Of willen deze
vrouwen alleen voldoen aan het ideaalbeeld dat er
bestaat? Of beide? Natuurlijk is het goed dat aan hun
zelfvertrouwen gewerkt wordt, maar is het daarna niet
gewoon klaar?. Als deze vrouwen in de kliniek hebben
geleerd zichzelf te accepteren moeten ze daarna zich
nog altijd bewust blijven van hun verslaving? Of is dat
dan niet meer nodig? Ik denk zelf van niet. En daarom
9
denk ik dat dit geen verslaving is, maar een groot
gebrek aan zelfvertrouwen, en het willen voldoen aan
een ideaalbeeld. Natuurlijk komt verslaving vaak voort
uit onzekerheid, of niet lekker in je vel zitten, maar
alleen werken aan zelfvertrouwen en eigenwaarde is
bij verslaving niet genoeg. Als je van een verslaving af
wilt komen, moet je je hele leven veranderen, en moet
je je de rest van je leven sterk houden, omdat je altijd
“zwakke” momenten zult hebben. Daarom denk ik dat
ze eerst moeten onderzoeken of dit echt een verslaving
is, en als dat inderdaad het geval is, moet je volgens
mij veel meer doen dan deze vrouwen zelfvertrouwen
geven. Je moet ze helpen een andere manier van leven
aan te leren. Erachter zien te komen waar ze voldoening
uit kunnen halen. En moeten we hun mannen niet ook
helpen? Die ze aanmoedigen om te
veranderen, die ze dus blijkbaar niet
accepteren zoals ze zijn…
Als ik dit soort berichten lees, en
ik lees dat er gewerkt wordt aan
vertrouwen, (en het dus daarbij
blijft) denk ik dat een
verslaving onderschat
wordt. Het is niet een
kwestie van vertrouwen
in jezelf krijgen en je
bent er vanaf. Verslaving
is een ziekte, je kan er
mee leren omgaan, maar je komt er
nooit helemaal meer vanaf, je blijft er
in ieder geval gevoelig voor. Niet alles
is een verslaving! Door zo gemakkelijk
de term ‘verslaving’ toe te passen, worden de cliënten
die daadwerkelijk aan een verslaving lijden weer in
een bepaalde hoek geduwd: namelijk dat een kwestie
van wat zelfvertrouwen en wilskracht is om er vanaf
te komen. Dit is een belediging voor mensen die aan
een verslaving lijden. De vrouwen waar het Algemeen
Dagblad over schrijft zijn niet ziek. Ze lijden onder
een ziek ideaalbeeld dat ze wordt opgedrongen. Het
aanpakken van dit zieke ideaalbeeld lijkt me een betere
strategie dan het etiketteren van deze vrouwen als
‘verslaafd’.
9

Het ‘bedrijf’ is veranderd Kees C. Keuch
Hoewel niet iedereen het met me eens is, stel ik toch
dat er een verschil is tussen behept zijn met een
verslavingsprobleem, dan wel met een psychiatrische
aandoening. Dat vind ik trouwens ook gelden voor
‘alcoholisten’ en ‘junks’, maar dit terzijde. De mixup
van alles en nog wat, tegenwoordig ingedeeld in de
modegril DD (Dubbel Diagnose) laat ik hier vooralsnog
even buiten beschouwing.
De volgende uitspraak treft precies in de roos. Ik
heb deze niet zelf bedacht maar gehoord van een
behandelcoördinator, waarmee trouwens gelijk
aangetoond is, dat er nog medewerkers zijn die er
enigszins sjoege van hebben.
“Het verschil zit hem er in dat iemand met een
psychiatrisch probleem hier zo snel mogelijk
van af wil en er het liefst ook niet meer aan
terug wil denken. Iemand die zich meldt met een
verslavingsprobleem, wil daarvoor behandeld
worden, veelal op het moment dat hij of zij zich
buiten niet meer staande kan houden. Maar hij wil
feitelijk niet zijn “vriend” verliezen, wil het liefst
helemaal niet stoppen. Want het is té lekker, maar
helaas loop je er op een bepaald moment in vast,
ben je gesloopt.”
In 2007 zijn Jellinek verslavingszorg en Mentrum
GGz/psychiatrie gefuseerd. Zo ook de Cliëntenraden
van beide instellingen. Vanuit mijn rol als bestuurslid
Cliëntenraad (CR) Jellinek, nu dus samen als
JellinekMentrum (JM), heb ik te maken gekregen met
nieuwe mensen en een nieuwe werkplek in hartje
Amsterdam op de Westermarkt. Nieuwe collega’s bezig
binnen een ander werkveld, namelijk de psychiatrie in
al zijn variaties.
We pionieren inmiddels zo’n anderhalf jaar en hoe
kijk ik er nu zo tegenaan? Hoe ervaar ik dit; kan ik
er mee uit de voeten? Die vragen stel ik mezelf en
waarschijnlijk ben ik niet de enige die dat doet. Kort
maar krachtig kan ik zeggen dat ik feitelijk van de
ene in de andere verbazing val. Waar hebben we het
over? In hoeverre kun je als simpel cliëntenraadslid
wiens ggz-kennis en bagage zich beperkt tot de
verslavingsproblematiek en wetenschap daar omtrent,
samenwerken met collega’s uit de psychiatrie? Wat ik
hier probeer te schetsen is mijn verbazing over wat ik
zo allemaal verneem uit de wereld van de psychiatrie.
Mij is allang duidelijk dat het een ‘gesloten’ (besloten)
eigenzinnige winkelnering is, waarin het begrip
transparantie zeker niet bij een ieder is doorgedrongen.
Trouwens in de verslavingszorgbranche kan en moet
ook nog wel het nodige worden bijgesteld.
Wat is goede zorg dan wel?
Een recent voorbeeld is het item isoleren of separeren.
In een Sociaal Psychiatrisch Diensten Centrum (SPDC)
overlijdt een patiëntcliënt doordat deze een boterham
met pindakaas had gekregen en daar in gestikt is.
Hetze in medialand; crisis binnen de gehele instelling.
Alle aandacht voor die ene SPDC, alsof er niet meer
‘ongelukken’ gebeuren in zorgland.
In zorgland moeten mensen omgeven worden met
goede zorg. Tenminste dat mag je aannemen en ik
denk ook wel dat de meeste zorgverleners op de
werkvloer dit ook met de beste bedoelingen proberen
te doen.
Maar dan rijst de vraag: wat is goede zorg dan
wel? Zorgverleners, dus personeelsleden, kunnen
individueel wel denken dat ze het beste doen voor de
patiëntcliënten, maar wordt dat ook zo ervaren? Oude
regeltjes kun je niet altijd maar blijven hanteren onder
het motto ‘Zo is het toch altijd goed gegaan?’ Schier
ingebeitelde methoden van handelen die maar gewoon
worden voortgezet terwijl bekend is dat het ook anders
en beter kan.
Rumoer in GGz land over de veiligheid in de
psychiatrie. Belangrijk, maar het gaat hier om het
gegeven van het isoleren. Dáár had alle aandacht op
moeten worden gericht. Een attitude, een ingegroeid
cultuurdenken over de invulling hoe om te gaan met
een gek?, is duidelijk aan verandering toe!
Ik verbaas me wanneer ik me wat meer hierin verdiep.
Eigenlijk wil ik dit helemaal niet, maar doordat ook
binnen onze cliëntenraad dit nu, sinds de boterham
met pindakaas, als speerpunt op de vergaderagenda
staat, word ik er wel mee geconfronteerd. Het is niet
mijn aandachtsveld. Binnen de verslavingszorg zijn we
het gebruik van de isoleercel niet gewend, maar in de
psychiatrie lijkt het wel een vast programma.
Ik sta perplex als ik lees over het ontbreken van
‘buitenruimtes’ bij de isoleercellen. Patiëntcliënten
10 9

ondergebracht in de separeer hebben het slechter dan
gevangenen; die hebben wettelijk recht op dagelijks
een uur buitenlucht. Nu denk ik als eenvoudige
alcoholfreak, dat het toch niet meer dan logisch is
dat het belang van frisse lucht essentieel is voor
de gezondheid en het herstel van de geïsoleerde
en misschien ook wel voor de begeleidende
verpleegkundige. Sinds jaren lult men al over minder
separeren maar er worden nog steeds cellen gebouwd.
Naar ik hoop met een, bij nieuwbouw sinds 2003,
verplichte buitenruimte.
Drugs in de GGz:
Eigenlijk is alleen de isoleercel drugsvrij.
En hoe gaat dat in de praktijk? Als er dan toch een
isoleercel is, laten we deze dan ook maar gebruiken.
Een verpleegkundige vertelde dat het isoleren de
normaalste zaak van de wereld is en dat hij niet anders
gewend was in dit werk. Daarnaast lees ik over de
9
instelling ‘de Gelderse Roos’. Daar kunnen ze blijkbaar
op een andere manier wel de patiëntcliënt in toom
houden. En dan vraag ik me af: wie is er hier nou gek?
Het wordt nog gekker als ik te horen krijg dat blijkbaar
de laatste tijd duidelijk is geworden, dat in de
psychiatrische klinieken vele patiëntcliënten zich te
goed doen aan alcohol en allerhande drugs van soft
tot hard. Ik kom er zo langzamerhand achter dat het
binnen de GGz instellingen vrijwel ontbreekt aan visie
en kennis over alcohol- en drugsgebruik. En dat merk ik
ook in de omgang met mijn collega cliëntenraadsleden
en ook bijvoorbeeld in gesprekken met psychiaters, die
tegenwoordig de diverse afdelingen bestieren.
Mijn drive is om een goede behandeling van
verslavingsproblematiek op de kaart te krijgen en te
houden. En nu door fusies van verslavingszorg en
psychiatrie-instellingen heb ik persoonlijk het idee
overrompeld te worden door deze groep. Als dan blijkt
dat er gewoon ludiek gebruikt wordt en dat er zo goed
als niets tegen gedaan kan worden, duizelt het mij voor
de ogen. Het staat allemaal zo haaks op elkaar.
En dan toch nog aandacht voor de reeds genoemde
groep met een Dubbele Diagnose (DD). De eerste
gezamenlijk actie van Jellinek en Mentrum, nog voor
de fusie, was het opstarten van een behandelaanbod
voor mensen met een ernstige verslaving en een
psychotische stoornis. Een gedeelte van de kliniek
op de Vlaardingenlaan werd hiervoor ingeruimd,
helaas wel ten koste van bedden van andere
behandeltrajecten. Nu zal het mij verder een zorg
zijn, hoe men binnen de psychiatrische klinieken
met gebruik om gaat, maar als ik dan hoor dat op
de afdeling V&P (verslaving en psychose) op de
Vlaardingenlaan dit ook gebeurt en blijkbaar oogluikend
wordt toegestaan, is voor mijn bevattingsvermogen de
grens bereikt. Dit heeft niets meer met behandelen te
maken. Het is bekend, dat wil je een psychiatrische
stoornis aanpakken dat de patiënt/cliënt in ieder
geval eerst een aantal weken volledig ‘clean’ moet
zijn. Stel het je eens voor; de complexiteit van de
farmacologische interacties tussen psychoactieve
stoffen (alcohol, drugs) en de voorgeschreven
medicatie voor de co-morbide psychiatrische
aandoening… Dan kan ik me wel voorstellen dat er af
en toe een isoleercel nodig is.
Kees C. Keuch Op persoonlijke titel 8-11-2008
11

Met geouwehoer kom je niet verder
Door Hans Altena
Deze variant op de flamboyante leuze (“In geouwehoer
kun je niet wonen”) van wijlen Wethouder Jan
Schaefer (1940 - 1994) in de verkiezingsrace voor de
Gemeenteraad van Amsterdam 1978, is gekozen in
een poging weer te geven waar het naar de mening
van velen aan schort in de verslavingszorg, met name
in de nazorg of vervolgzorg.
Hoewel anno 2008, inmiddels veel heilige huisjes
en stereotiepe stellingen zijn geslecht en de
verslavingszorg een volwassen plaats in de
samenleving heeft veroverd; is er nog steeds sprake
van ernstige versnippering, abominabel slechte
communicatie, verstikkende bureaucratie en bovenal,
oeverloos “geouwehoer”.
Dit laatste is natuurlijk geen nieuws; het is het product
van een generatie die opgroeit met de explosie van
moderne communicatie, e-mail, mobiele telefoon, sms
en meer van dat alles. Het wordt gecomplementeerd
met ongestructureerd “overleg”, het niet nemen van
verantwoordelijkheid, het daarmee uitblijven van
beslissingen en zinloos tijd verspillen op de zoveelste
vergadering, veelal zonder agenda doch steevast
incompleet omdat sommige deelnemers “vergeten”
waren hun e-mail te raadplegen.
In de tijd van Jan Schaefer, praatten we nog met elkaar,
belden we elkaar op met nieuws of een uitnodiging
voor een vergadering, of zeiden we elkaar face to face
de waarheid.
Moderne stijl management en de komst van hierboven
genoemde communicatie producten, die zich uitstekend
lenen voor het spelen van verstoppertje (lees: de
verachtelijke piep van een voice-mail systeem), hebben
ertoe geleid dat er simpelweg minder tot stand komt
van plannen, zeker als deze zich over meerdere
disciplines in het sociaal-maatschappelijk werkveld
uitstrekken.
We verschuilen ons achter de “daar-gaat-mijn-collegaover-en-die-is-vandaag-met-ATV”
mentaliteit, met als
gevolg dat gezonde discussies over dingen, waarvan
eigenlijk iedereen vindt dat die allang geregeld hadden
moeten zijn, verzanden.
Terug naar het onderwerp: de versnippering in de
nazorg van (ex)gebruikers.
Het is soms schrijnend te zien dat bijna perfecte, op
maat gesneden behandelmethodes, zoals bijvoorbeeld
geboden door de Amsterdamse Jellinek kliniek, na de
geplande afloop verzanden in “geouwehoer”, in niets
dus.
Zoals wellicht bekend gaat bijna elke cliënt
van de Jellinek gebukt onder dezelfde sociaalmaatschappelijke
tegenslagen, veelal door hemzelf
(lees: de verslaving) veroorzaakt, doch aangewakkerd
door verschillende vormen van ontmoedigingsbeleid
van opeenvolgende regeringen en lokale overheden:
(huur)schulden, woninguitzetting en dus onvermogen
vorm te geven aan re-socialisatie, zijn gemeengoed
voor deze groep.
het liefst niet gehinderd door
enige kennis van zaken
Met gerust geweten kan worden gesteld dat het niveau
van de behandeling in instellingen als de Jellinek,
inmiddels is uitgegroeid tot een kwaliteit die schreeuwt
om gelijkwaardige opvolging en nazorg.
Wat wordt hier bedoeld? Het veelal ontbreken van
een totaalpakket van maatregelen in de keten van
de verslavingszorg. We zien als samenleving kans
iemand die deze zorg nodig heeft te herkennen, de
weg te wijzen naar de juiste instelling en we hebben
bereikt dat die persoon de drempel naar die zorg heeft
weten te slechten. Na detoxificatie volgt intensieve
begeleiding in de vorm van op maat gesneden
modules, die een individu de kans geven om inzicht
te krijgen in de algemene problematiek en hem/haar
gereedschap aanreiken om “ermee in de toekomst om
te leren gaan”.
Echter, te vaak wordt iemand met deze verse
vaardigheden onnodig en met onvoldoende (hulp)
middelen om de volgende stap te maken op straat
gezet. Overbodig te vermelden dat terugval naar
12 9

het oude gedrag derhalve aan de orde van de dag
is, tot grote ergernis van hele legers goedwillende
hulpverleners.
Het is schrijnend te lezen in het intake-materiaal van
de Jellinek, dat zij bijvoorbeeld niet kan bemiddelen in
het (her)verkrijgen van woonruimte of het saneren van
schulden. Het ontbreekt deze Stichting eenvoudigweg
aan de middelen en mogelijkheden om deze producten
aan cliënten aan te bieden. Hoewel dat, met een dosis
gezond verstand en een beetje goede wil, gemakkelijk
geregeld zou moeten kunnen worden en zou kunnen
leiden tot het aanbieden van een “totaalproduct”.
Zum Beispiel: Het zou toch raar zijn als het onmogelijk
bleek Uw auto, na een grote onderhoudsbeurt, tegelijk
af te tanken en te wassen in de wasstraat van dezelfde
garage. Nee, daarvoor wordt U doorgestuurd naar een
ander auto-bedrijf en volgt het invullen van nieuwe
formulieren en afzonderlijke besluitvorming. Klinkt raar,
nietwaar?
Bij iedereen verschijnt nu waarschijnlijk een glimlach
rond de lippen, doch in de verslavingsnazorg is dit
een geaccepteerd (en verfoeid) model dat helaas aan
de orde van de dag is. En toch is het noodzakelijk
hier doorheen te breken, indien we met z’n allen van
mening zijn dat (ex)gebruikers op een behoorlijke
en professionele wijze moeten/kunnen worden
geresocialiseerd in onze samenleving.
Wat is hier voor nodig? Een bereidheid tot
9
samenwerking van verschillende sociaalmaatschappelijke
instellingen, de bereidheid van
sommigen hun heilig verklaarde “regels” aan te passen
aan de behoeften van het algemeen belang en last but
not least, enige financiële en politieke ondersteuning.
Let op: Er wordt niet gepleit voor de instelling van
de zoveelste commissie of de oprichting van de
zoveelste eeuwige projectgroep. Inventarisatie
van bestaande onderzoeken en plannen uit het
verleden, zouden kunnen leiden tot een concreet
aanvalsplan, compleet met tijdschema, te nemen
beslissingen en aanwijzing van verantwoordelijke
bestuurders en/of managers van bedrijven en
instellingen.
Vervolgens dienen we het, zo mogelijk met behulp
van een goede generaal (het liefst niet gehinderd
door enige kennis van zaken), gewoon uit te voeren,
desnoods met vallen en opstaan. Volgens het principe:
“beter een slechte beslissing dan geen beslissing” En
vooral zonder eindeloos gezwets.
Jan Schaefer’s uitspraak leidde eind jaren zeventig tot
een revolutie in de sociale woningbouw in Amsterdam,
met positieve gevolgen die we vandaag de dag, dertig
jaar later, nog steeds omarmen.
Een dergelijke “wake-up-call” met betrekking tot de
nazorg voor verslaafden is broodnodig. Hopelijk met
soortgelijke revolutionaire gevolgen, onze banketbakker
met eeuwige roem waardig.
13

Kees C. Keuch in dialoog met Waldy Neijhorst over PMT toen en nu;
het verschil tussen junks en zuiplappen en het opruimen van shit.
“Als je in staat bent je ene been voor het ander te zetten om in beweging te
komen is succes gegarandeerd”
bewerkt door: Reinier Schippers
Een psychomotorisch therapeut is een professional
die mensen met psychische problemen behandelt.
Het verschil met een psycholoog is dat die alleen
praat met mensen, terwijl een psychomotorisch
therapeut een deel van de tijd dingen doet
met mensen op het gebied van beweging en
lichaamservaring. Waldy Neijhorst creëert samen
met zijn collega’s Herman van Gemerden en Dione
Dijkman in de PMT (Psycho Motorische Therapie)
situaties, waarin cliënten experimenteren met een
ander gedrag en bedenkt oefeningen waarmee
ervaring wordt opgedaan op het gebied van voelen
en denken.
Vlaardingenlaan maandagochtend negen uur. Ik heb
een afspraak met Waldy Neijhorst, die al weer sinds
1980 in dienst is van de Jellinek als psychomotorisch
therapeut. Ik wil hem voorstellen het artikel (in het
allereerste 0-nummer) over de PMT, wellicht met een
kleine aanvulling, nog een keer te plaatsen. Tijdens
het gesprek over die ‘aanvulling’, wordt mij al snel
duidelijk dat er een nieuw artikel aan het ontstaan is.
Hierbij een verslag van mijn dialoog met Neijhorst.
Ik ben vooral benieuwd naar het verschil tussen de
huidige populatie in de verslavingszorg in vergelijking
met vroeger: is er veel veranderd?
Jazeker, de populatie is sterk veranderd. En doordat
de populatie verandert merk ik dat ook de manier van
werken verandert. Ik kan bijvoorbeeld met klanten
van Verslaving en Psychose* minder praten en dus
moet ik meer met ze doen. Je kan bij hen weinig
met ‘indirecte activiteiten’ doen. Het is lastiger om
bij deze mensen, door een gesprek iets tot leven te
wekken. Ik probeer daarom door bewegingsoefeningen
schakelfuncties te stimuleren. In de hoop dat er bij
mensen, door wat ze aangeboden krijgen, in hun
functioneren, in dat grijze gebied, iets wordt gewijzigd
zodat …(knipt met z’n vingers) Eureka! Er plots iets
gebeurt.
Ik ben dan ook heel blij met de nieuwe sportzaal, die
in de nieuwbouw op de Vlaardingenlaan gaat komen.
In de bestaande ruimte kun je weinig met spel doen.
Foto: Kees C. Keuch
Het zou trouwens jammer zijn als de nieuwe sportzaal
niet toch op de begane grond komt, zoals wij hebben
voorgesteld (sportzaal is nu op bovenste verdieping
gepland red.).
Hoe komt het dat je minder kunt bereiken met een
gesprek en meer moet doen bij je huidige cliënten op
de Vlaardingenlaan?
Omdat hun concentratie anders is, maar ook door hun
14 9

medicatie. Het gaat er eigenlijk om dat ik in de PMT
een ‘bruggetje’ of, zo je wilt, een ‘vertaalslag’ maak.
Met de cliënten die ik tegenwoordig krijg, kan
ik die vertaalslag met een verbale methodiek minder
makkelijk bereiken. Je moet daarom dus meer
‘doe’ activiteiten aanbieden. Wat ook anders is
tegenwoordig, is dat de mensen meer uit een ‘gesloten
situatie’ komen. Hun leefwereld lijkt beperkter. Ze zitten
bovendien op een gesloten afdeling, waar ze alleen
maar met zichzelf bezig zijn. Ze balen dat ze er zijn.
Hun lichaam doet pijn. En dan komen ze bij mij: een
happening!
Vooral omdat ze van de afdeling af zijn?
Dat speelt zeker een belangrijke rol, maar ze maken
ook eens wat anders mee. En op zo’n speelse manier;
zo’n vrije manier; ongedwongen; iets waar positieve en
9
goede elementen in zitten.
Wat heel goed gaat bij de gesloten afdeling en de
Crisis, is dat deze mensen wanneer ze bij mij komen, in
een ‘open’ situatie terecht komen.
Ik laat de cliënten nadenken: “Wat wil ik? Waarom
ben ik hier? Wat kan ik doen?” Bijvoorbeeld bij de
muuroefening. Deze werkt als volgt:
Je loopt met open ogen naar de muur aan de overkant
van de zaal. Tel het aantal passen dat je maakt, zodat
je lichaam precies voor de muur stopt. Bij twijfel: tel het
aantal passen nog een keer. Herhaal dezelfde oefening
(het zelfde aantal passen) nog een keer, maar nu met
je ogen dicht, tot de muur en zie waar je stopt.
Vraagt iemand: “Ik loop toch nooit met mijn ogen dicht
over straat?”. Dan zeg ik: “Dat klopt, maar je bent zo in
je gedachten verzonken dat het is alsof je blind bent.
En wanneer je trek hebt, ben je in feite ook blind; heb je
maar één doel.” Dan zegt iemand: “Goh…”, (Neijhorst
laat een nadrukkelijke stilte vallen en legt vervolgens
uit) Als je buiten weer zo’n gewaarwording krijgt van ‘ik
wil gaan halen’ en je zorgt ervoor dat je dan, op weg
naar het halen, je traject vertraagt en de weerstand
hebt en denkt ‘ik wil het halen maar ik wil het niet’, geef
je jezelf de ruimte om dat wat we noemen ‘afstand
en nabijheid’ helder te krijgen. (verheft zijn stem) Bij
twijfel stoppen! Je kunt het weer gaan herijken door te
zeggen: ’Ik ga gerust halen’ of het was een drang, een
‘lust’ en omdat het toen voor mij een geautomatiseerde
gang of handeling was, wil ik daar even verstoring in
brengen.
Ik hoor jou net zeggen ‘die trek om te gaan halen’, en
als jij zegt ‘het gaan halen’ dan denk ik gelijk aan het
halen van drugs, niet aan het halen van drank, begrijp
je?
Ik begrijp je, ik noem het ‘halen’.
Wat ‘het’ ook is?
Wat ‘het’ ook is. Ik noem ‘het’ een dood lichaam en een
dood lichaam komt nooit naar je toe. Maar het speelt
wel in je hoofd en het lijkt als of het dood lichaam ook
nog pootjes heeft. Ik zeg vaak: als je goede remmen
koopt, dan kun je op het moment dat je het gevoel hebt
dat je de verkeerde richting op gaat, op je remmen
gaan staan. En dan merk je dat er geen slechte dingen
naar je toe komen. Niets, ook niet een balletje*’.
Je moet er moeite voor doen…
Ja, en jij komt in beweging. Dus als je geen contact
15

meer wilt met ‘het’, wat je wilt gaan halen, dan moet je
twee dingen doen. Je kunt een goede schijnbeweging
oefenen. En als je er dan, vanuit een automatisme,
naar toe loopt, maak je als je in de buurt komt een fake.
Je loopt vervolgens gewoon verder. Het is net alsof je
zo tikkertje speelt.
De geconditioneerde reflex moet je doorbreken.
Juist, en dat visualiseer ik in de zaal, waardoor dat
muurtje, waarbinnen mensen zichzelf gevangen
houden, vaak gaat vallen.
Ik kom meer uit de alcoholhoek. Want voorheen zat
jij op de Sarphatistraat toch? Bij de KBS* en dat was
puur de drugsafdeling. In 2003 ben jij met de KBS
hierheen gekomen ( kliniek Vlaardingenlaan) Vanaf
dat moment werden die twee groepen (alcoholisten en
drugsgebruikers) ook echt duidelijk gemixt. De KBS..en
van de Obrechtstraat had je de JOS* afdeling. Heb je
daar nou nog echt veel van gemerkt?
Ik heb een hele tijd voor de Brijder Stichting gewerkt in
Haarlem. Die instelling heette vroeger ‘het Spaarne’ en
dat was een alcohol kliniek. Toen werkte ik ook al met
drugs voor Jellinek. Destijds nog in ‘Warder’ (Warder
was een TG, therapeutische gemeenschap in Noord
Holland red.). Ik heb die twee verschillende populaties
dus altijd al begeleid. Wat me bij de eerste confrontatie
met alcoholisten opviel was hoe moeilijk ‘de straat’ is
voor drinkers. We moesten van ‘het Spaarne’ naar een
sporthalletje en op elke hoek hadden de cliënten het
moeilijk, want op bijna elke hoek staat een kroeg.
Maar bij drugs speelden toendertijd andere zaken. Bij
drugs had je vroeger in Amsterdam één punt: de Zeedijk.
Als je ook leert om andere trajecten te gaan uitstippelen,
dan kun je als drugsgebruiker veel makkelijker je
ouwe stekkie, of dat spul ontwijken dan een alcoholist.
Zelf vind ik het gedrag ook heel anders als je het
hebt over de klassieke alcoholist of de gejaagde
drugsgebruiker, die moet scoren.
Bij de alcoholist zie je het niet aan zijn handelen af. Hij
heeft het in zijn hoofd, hij heeft het in zijn lijf, hoe doe ik
het stijlvol? En de drugsgebruiker heeft geleerd om het
niet af te schermen. Je ziet het meteen.
Ik merk het altijd bij Albert Heijn, als ik boodschappen
ga halen. Vaak staat daar iemand met
de daklozenkrant. Die man heeft voor mij zoveel
stijl: goedemorgen, goedemiddag. Als ik op
zaterdag boodschappen ga halen staat er bij de
parkeerautomaat een drugsgebruikende vrouw. Het
is een automaat met wisselgeld. Je kunt haar je
wisselgeld geven. Maar ze wacht niet; ze komt abrupt
heel direct op je af: ‘Heeft u wat voor me?’ Nee! ’Kunt
u niet even kijken of u wat voor me heeft’ Nee! (maakt
heftig afwerend gebaar ) Buiten de kliniek zie ik
twee verschillende types. Die man, de daklozenkrant
verkoper, elke dag staat hij met een blik op straat…
Een blik bier?
Ja dat staat op de grond naast zijn hond, want hij heeft
ook een hond. Goedemiddag! Krantje? Dank u wel!
Maar hij verkoopt iets; hij verkoopt het blad.
Ja maar ook z’n gedrag, voor mij heeft hij een bepaalde
stijl. Ik heb een los Eurootje in m’n zak en als ik dan
langskom: Kijk, asjeblieft, goedemiddag.
Hij blijft beschaafd, goedemorgen enzo. Het is dat die
deuren automatisch gaan, maar anders houdt ie de deur
voor je open. En die drugsgebruiker, die doet dat niet?
Die straalt ook de sfeer ook niet uit, want als dat
haar stekkie is kan ze daar wel gaan staan en ook
‘goedemorgen, goedemiddag’ zeggen, maar…. Om
bij dit voorbeeld te blijven kun je die automaat zien als
haar daklozenkrant. Maar zij neemt het risico niet om
met een: goedemorgen, goedemiddag af te wachten
tot jij haar geld geeft. Zij gaat in de aanval. Zij pikt het
niet als ik nee zeg. Dit is een voorbeeld, dat voor mij
illustreert waar het verschil in zit.
Maar ik denk ook dat ze egoïstischer zijn in hun
opstelling. Misschien is egoïstisch een rot woord, maar
hun zienswijze lijkt me meer beperkt. Terwijl ik denk dat
16 9

die bij drinkers meer sociaal is.
Natuurlijk, alcohol is toch ook een sociale drug? Je kunt
het overal vinden voor weinig geld. Als je slecht kunt
budgetteren, kan je toch nog voor weinig geld een fles
kopen. Maar bij drugs moet je hard zijn. Het gedrag
is sneller. Het gedrag is ook agressiever, dan ander
gedrag. Maar als ik ze beiden in mijn groep heb, dan
hebben ze beiden het vermogen om te luisteren; het
vermogen om te wachten tot ze iets gevraagd wordt.
Dus als ik hun achtergrond niet zou kennen, zou ik
niet heel snel het verschil zien. Ik wil dan ook geen
onderscheid maken in de groep. Ik wil samen met de
cliënten komen tot verandering. Wil jij daar verandering
in brengen? Dan moet jij iets in je gedrag veranderen;
iets in jouw gedachten veranderen. Wanneer jij
verandert komt er een vrije ruimte, een leegte en die
leegte moet jij gaan leren invullen.
Ik heb dat verschil in de kliniek wel gemerkt. Het is
meer het gedrag waar ik toch wel moeite mee heb. Ik
dacht vroeger :”Wat een tuig”. Ze zijn zo eigengereid en
dat in vergelijking met drinkers, die ik meer gewend ben
uit de tijd van mijn opnames. Het was meer een sociale
groep, niet allemaal hoor…
Wat gebeurt er nu? Jij kunt vanuit je ervaringsspecialisme
zeggen:”Hé, dat verschil kon ik zien.”
Als je het mij vraagt als therapeut, zie ik het amper,
omdat beiden met een behoefte komen. Je komt
immers bij Waldy ‘halen’. Dus wat hebben beiden in de
groep geleerd? Ze hebben geleerd om hun beurt af te
wachten. Kijk wat er dan gebeurt. Als ik aan het woord
ben moeten ze wachten tot ik klaar ben voor dat ze…,
dus dat verschil binnen m’n groep zie ik amper.
Je merkt het bijvoorbeeld onder de maaltijd aan tafel.
Klopt. Dat klopt inderdaad, maar vaak hebben
alcoholisten een huisje; een sociale status. En dat zie
je veel minder bij drugs gebruikende mensen. Als je mij
vraagt naar het verschil binnen de groep... (denkpauze)
Er is toch een verschil, er is een lichamelijk verschil.
Wat je vaak ziet bij alcoholisten, is dat ze er lichamelijk
veel slechter aan toe zijn dan de drugsgebruiker.
Mensen die niet recht kunnen lopen, maar wankelen.
Bij drugs heb je dat minder. Al de eerste dag kun je
ze met hun ogen dicht over een evenwichtsbalk laten
lopen.
Ik zeg dan ook tegen m’n cliënten: Als je dorst hebt
en je hebt zin in bier, dan ga je het halen. Nu weet jij
9
ook wel dat, wanneer je zó veel bier hebt gedronken
dat je lichaam het niet meer trekt, je sociaal niet meer
functioneert. Je moet daarom dát gaan halen wat je
nodig hebt om bier niet als eerste prioriteit in je leven
te hebben. Het komt je niet aangewaaid. Je moet het
gaan halen. En als je in staat bent je ene been voor
het ander te zetten om in beweging te komen is succes
gegarandeerd. Ik probeer het metaforisch (beeldspraak
red.) te brengen. Als je moet gaan poepen, kan je
denken: “Dat is shit”. Maar wanneer het lichaam
reageert: “Nu moet ik naar het toilet!” Dan sta je er bij
stil. Wanneer doe ik dat? Hoe doe ik dat? Waar is het
toilet? Als ik dat niet weet, dan vraag ik het. En als je
geen geld hebt, dan zorg je er voor om het ‘ergens’ te
doen, waardoor je niet veel shit hoeft te ruimen.
Je moet het niet in je broek doen…
Als je het in je broek doet, dan moet je pas veel shit
opruimen.
Vanuit het bewonersoverleg op de Jacob Obrechtstraat
kliniek, hoor ik wel eens: ‘Kees de PMT groepen gaan
niet door’. Ik vraag: ‘hoe komt dat dan?’ Zeggen ze:’Ja de
PMT-er is met vakantie.’ Jullie mogen natuurlijk best op
vakantie, maar dan ben je pakweg een aantal weken weg
en dan valt de les uit. Ik heb wel eens geopperd of daar
geen invalkrachten voor kunnen worden ingezet of…
Ik ga nu op vakantie en heb het, samen met mijn
teamleider, zo geregeld dat ik vervangen wordt. Ik heb
begrepen dat het financieel technisch eigenlijk niet
haalbaar is om vaktherapeuten te vervangen.
17

Zijn ze er niet of is het een financiële kwestie?
Ik denk dat het een financiële kwestie is. Bij
groepswerk heb je een continue productie; dus als één
groepswerker er niet is en er valt een gat, dan kun je
makkelijker als organisatie er een andere groepswerker
voor in de plaats zetten. Bij vaktherapeuten ligt dat
anders. Het hangt meestal ook af van de goodwill van
je baas of de organisatie.
Trekken we dat potje geld open?
Dat speelt inderdaad een rol. Binnen de
verslavingszorg werk ik samen met Dione en Herman.
Ik ben eigenlijk de enige die Vlaardingenlaan breed
inzetbaar is als PMT’er. Als ik er niet kan zijn valt PMT
uit en dan is er geen vervanger.
Kijk geld is een ruim begrip, hè? Zeker binnen dit
bedrijf. Het hangt er maar van af hoeveel waarde je er
aan hecht om er voor te zorgen dat die lessen hoe dan
ook gewoon door gaan.
Ik ben zelf ook bezig om te kijken of er een soort
duoteam samengesteld kan worden. We hebben het
een paar keer geprobeerd, maar het komt niet echt
van de grond. Eigenlijk moet er een tweede man/
vrouw zijn, een soort co-therapeut of iemand die
bewegingsagogiek gedaan heeft. Daar moeten we nog
een keertje over gaan praten, maar ik denk dat het te
maken heeft met geld.
Hangt van de prioriteit af die je er aan geeft.
Herman van Gemerden gaat met pensioen. Herman
is de nestor van de PMT binnen de Jellinek. Hij heeft
er ook mede voor gezorgd dat de PMT op de kaart
is gekomen. De Obrechtstraat had heel veel PMT.
De Obrechtstraat had vroeger een grote sporthal en
had ook een zwembad. Het zwembad is weg en de
sportzaal is kleiner geworden. Ik hoop niet dat het
voortekenen zijn dat de PMT compleet weggevaagd
gaat worden.
Als Cliëntenraad waken we daar ook voor. Het mag
ook niet zomaar gebeuren dat programma’s worden
veranderd of weggestreept. Ook daar is wetgeving voor.
Er wordt tegenwoordig heel medisch naar alles
gekeken.
En wat bedoel je dan precies?
Foto: Kees C. Keuch
Mijn scholing wijkt af van de gangbare benadering alsof
verslaving puur een ziekte is. Verslaving is als liefde.
In mijn PMT groep… De mensen waarmee ik werk,
waarmee ik vanuit mijn optiek bezig ben…, bij hen haak ik
in op de gezonde kant van de cliënt. Het positieve deel.
Probeer je dat uit te bouwen, te ontwikkelen?
Uit te bouwen, te ontwikkelen? Ik ga een band met je
aan. Ik complimenteer je. Ik zie je niet alleen in mijn
groep, maar ik zie je ook buiten de groep. En buiten de
groep heb ik ook een gesprek met je.
* Verslaving & Psychose: behandelafdeling op
Vlaardingenlaan
* Balletje: jargon voor dosis heroïne of cocaïne
in plastic verpakt als een klein balletje
* KBS: Klinische Behandeling Sarphatistraat (tot 2003)
* JOS: Jacob Obrechtstraat klinische behandeling
(tot 2003)
18 9

Ik had aan een sessie PMT
meer dan aan tien gesprekken
bij een Psychiater.
Ik ben een cliënt bij de Jellinek. Ik ben drie jaar
bezig met stoppen met drinken. Het gaat nu goed.
Ik heb bij Psychiaters gelopen bij Mentrum, nu is
het bij mij zo dat ik heel veel dagboeken schrijf,
en veel over me zelf na zit te denken hoe ik kom
aan mijn alcoholprobleem (ziekte), en vooral hoe
ik daar van af kom. Het heeft bij mij veel te maken
met grenzen stellen, ik weet dat heel goed, maar
het weten is één maar daar naar handelen is iets
dat ik langzaam leer. Nu ben ik bij mijn twee detoxopnamen
de PMT (psychomotorische therapie)
tegen gekomen. Die sessies werden gegeven
door Dione Dijkman. De twee sessies hebben bij
mij heel veel los gemaakt. Ik moest huilen, terwijl
ik iemand ben die bijna nooit huilt. Ik moet nog
vaak aan die sessies terug denken. Ik had aan
één sessie meer dan aan tien gesprekken bij een
Psychiater. Ik vind het heel jammer dat de PMT niet
toegankelijk is bij behandelingen zoals Leefstijl 2 of
Leefstijl 4. Ik weet dat ik daar veel aan zou hebben.
Dus wie weet wordt dat in de toekomst wel mogelijk
gemaakt .
Hoogachtend, met vriendelijke groet
Bastian Busschers 9-10-2008
Waar ik me zo afgrijselijk aan erger is het
bizarre onbeschofte, arrogante, gevaarlijke en
onverantwoord gedrag van ‘fietsers’. Zonder licht
in het donker, één hand aan het stuur, in de andere
hand een mobieltje en hardop in de ruimte brallend,
soms met een kind voorop en liefst door het rode
licht crossen. (KCK)
9
Ingezonden brieven
Geachte redactie 0-nummer en Cliëntenraad,
Hulde voor het 0-nummer extra. In de eerste plaats
weer prima verzorgd, helder uitgevoerd, zeer leesbaar.
De inhoud is uiterst belangwekkend en belangrijk.
Toont de grote kennis aan die bij patiëntenorganisaties
inmiddels over vele ziekten en ook verslaving is
opgebouwd. En men is bereid en in staat daar iets
mee te doen en voor zichzelf op te komen. Op een
symposium van de Kon.Ned.Mij.v.Geneeskunde in
2006 werd nog schamper over patiëntenorganisaties
gedaan. Hopelijk kunnen jullie dit 0-nummer in veel
wijdere dan eigen kring verspreiden. (Het vorige
nummer, 0-nummer Extra is in een dubbele oplage
landelijk verspreid o.a. naar landelijke en lokale politici
en maatschappelijke instellingen. Noot red.).
Alle artikelen en interviews geven samen duidelijk
aan hoe veelomvattend totale verslavingszorg is of
althans zou moeten zijn, en hoe moeilijk het is in
steeds grotere organisaties een voor de patiëntcliënt
helder en bruikbaar continuüm te creëren. Geen enkele
hulpverlener heeft meer alle kennis en mogelijkheden
in huis voor alle afzonderlijke problemen. De zorg
moet in vele gevallen langdurig of zelfs levenslang
intermitterend of continue zijn. Dat de zorg loont is
meermaals aangetoond.
In ‘Medisch Contact’ stond enkele weken geleden een
artikel “Niet meer dan de essentie”. De Raad voor
Volksgezondheid en Zorg had een advies uitgebracht
over wat er in het basispakket van de zorgverzekering
zou moeten zitten. Dat advies was mede gebaseerd
op een internet enquête onder 2080 volwassenen met
die vraag, uitgevoerd door extern bureau ‘Flycatcher’.
Een hele rij ziekten en onderwerpen was in een tabel
weergegeven. Slechts 40% van de geënquêteerden
vond dat verslavingszorg in het basispakket
thuishoorde. Dit terwijl Nederland zich massaal vanaf
steeds jongere leeftijd kapot drinkt, spuit, slikt en snuift.
Veel onderdelen van een ketenzorg zijn natuurlijk
niet direct medisch (geldt voor de hele GGZ), maar
we moeten hopen dat financiering van het geheel
gegarandeerd wordt en blijft. De AWBZ wil men ook al
afschaffen.
Met vriendelijke groet,
Gerard Dikkenberg (voorheen arts Jellinekkliniek)
2-2-2008.
19

Reacties op het 0-nummer Extra dat ging over ‘Maatschappelijk herstel’
en Verslavingservaringsdeskundigheid.
Op het vorig 0-nummer zijn veel reacties binnen gekomen en hebben diverse media en organisaties aandacht aan
ons blad besteed; o.a. Trimbos instituut, MUG-krant, tijdschrift PSY.
Geachte redactie,
‘Wat jullie doen is nog nooit vertoond, ik wil daar graag
een steentje aan bijdragen’.
Guy A.M. Widdershoven, hoogleraar/directeur van het
CAPHRI, Universiteit Maastricht. Tineke Abma, senior
researcher Universiteit Maastricht.
‘Heb niet alles gelezen maar ziet er goed en
gestructureerd uit. Aardig dat één van onze lectoren
meedoet’.
Bauke Leijenaar, Hanze Hogeschool Groningen.
‘Ontwikkelen’ zorgt dat we kunnen waarnemen in het
moment en daar hoef ik geen ervaringsdeskundige
voor te zijn. Mens zijn is voldoende! Alleen dan zal je
wel van al die paradigma’s af moeten. Minder via het
brein (kennis), meer via het Hart en bewustzijn. Koos
Beste redactie,
‘Ik wil u even laten weten dat ik met veel plezier
het laatste bijzondere 0-nummer heb gelezen. De
discussies over wat nu ervaringsdeskundigheid is en
wat het niet is, komen goed naar voren. Ons gesprek
over (na)zorg en de herstel krijgt ook aandacht in het 0
nummer; dat moeten we overigens nog wel vervolgen’.
Met vriendelijke groet,
Petra van Dam
Raad van Bestuur JellinekMentrum 18-2-2008.
Foto: Kees C. Keuch
Beste redactieleden,
‘Ervaringsdeskundigheid is al ruim 20 jaar geleden bij
de Jellinek geïntroduceerd. Het extra O-nummer over
Verslavingservaringsdeskundigheid heb ik met veel
plezier en interesse gelezen. In 1987 heb ik ruim een jaar
stage gelopen bij de Jellinek, ambulante hulpverlening,
Keizersgracht 812 en 818 te Amsterdam. In die tijd werkte er
al ervaringsdeskundigen bij de Jellinek. Zij hadden ervaring
als cliënt in de verslavingszorg, de vierjarige opleiding tot
maatschappelijk werker aan de Sociale Academie met succes
afgerond en oefenden op professionele wijze hun vak uit.
Sommige van deze ervaringsdeskundige hulpverleners
werken nog steeds bij de Jellinek. Waarschijnlijk weten
de meeste collega’s niet dat zij, ruim 20 jaar geleden
begonnen zijn als werknemer met ervaringsdeskundigheid.
Niet iedere voorlichter of hulpverlener is goed in zijn
of haar vak. Dat geldt ook voor ervaringsdeskundige
voorlichters of hulpverleners. Een goede hulpverlener met
ervaringsdeskundigheid is, mijn inziens een groot goed. Mits
deze term, gereserveerd wordt voor hen, die een opleiding
of training volgen om hun ervaring als cliënt om te zetten
in ervaringsdeskundigheid. Er is op het moment veel vraag
naar ervaringsdeskundigheid zowel in de verslavingszorg
als binnen de ggz. Blijkbaar vinden ook cliënten, direct
betrokkenen en studenten etc. het belangrijk dat
ervaringsdeskundigen hun verhaal vertellen en hun kennis en
professionaliteit inzetten als hulpverlener of voorlichter’.
Karin Goudsmit
Cliënten Belangen Bureau Kennemerland, Amstelland.
Rond de tijd dat u dit blad leest is volgens de planning dit de nieuwe behuizing voor de Klinische
Nazorg. Ook de Jeugdkliniek zal een deel van dit bungalowpark in gebruik nemen.
20 9

Op drie december is onze lieve collega Eliza van der
Weijden op 52 jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van
kanker. Zij heeft een ziekteperiode gehad van zes maanden.
Zowel collega’s als cliënten van de Deeltijdbehandeling
Sarphatistraat hebben heel fijn met haar gewerkt.
We zullen haar missen. Deeltijdgroep Sarphatistraat:
Martiene, Elmer, Patrice, Joke, Doreen.
9
†
Lang geleden is Eliza opgenomen geweest op de Nieuwe
Skuul. Na haar opname hield ze contact met de skuul. We
hebben haar altijd gestimuleerd om een opleiding te volgen,
wij zagen in haar een goede hulpverlener. Ze heeft hier een
lange tijd vrijwillig gewerkt, is daarna in de opleiding gegaan.
Met deze opleiding heeft ze een lange tijd stage gelopen bij
ons. Is toen naar Amsterdam gegaan na het behalen van
haar diploma. Ze heeft altijd contact gehouden met de skuul,
als ze het moeilijk had kwam ze langs om met ons te praten.
Persoonlijk had ik een goede band met haar. Wij praten erg
veel over het leven, en liepen dan door de duinen. Haar
gezegd dat ze de opleiding moest doen Van Walter Kempler,
gezinstherapie. Ook dat haalde ze. ondanks dat ze het best
moeilijk had. Ook hierna hadden we nog regelmatig contact.
Eliza heb ik leren kennen als een sterke vrouw, die een
sterke ontwikkeling door maakte, die altijd positief was, en
ondeugend kon zijn. Het was een prettige collega om samen
mee te werken. We zullen haar erg missen, maar denken met
een goed gevoel aan haar.
Jan den IJzerman, De Skuul Texel.
Amsterdam 9 december 2008 Vandaag was ik bij de crematie
van Eliza van der Weijden. Zij overleed, een paar maanden nadat
de ziekte bij haar was geconstateerd, op 3 december aan de
gevolgen van kanker
Zij was gedurende een korte periode, van januari 2007 tot mei
2007, één van mijn hulpverleensters bij de deeltijdbehandeling
van de Jellinek aan de Sarphatistraat. De deeltijdbehandeling
was een verademing voor mij als cliënt, na een klinische opname
van 8 maanden, waarin ik het zelf allemaal uit moest zoeken.
Voor mij was dit de plek waar daadwerkelijk mijn problemen en
die van mijn lotgenoten werden aangepakt. Eliza maakte deel
uit van het team samen met Martiene, Elmer, Tineke en Joke.
Zij was iemand, die uit het goede hout gesneden was. Altijd
duidelijk en helder met een groot respect voor haar medemens
(zij sprak nooit over cliënten), en altijd recht voor zijn raap. Soms
confronterend voor sommigen, maar altijd met het juiste voor
ogen. Zij verkocht geen gebakken lucht en beloofde geen dingen,
die niet waargemaakt konden worden. Ze was inventief en
beschikte over een tomeloze energie.
Ik zal me de yogaoefeningen om te ontspannen blijven
herinneren, momenten waarbij er niets gezegd werd en je met
je innerlijke zelf werd geconfronteerd. Je voelde je herboren na
zo’n sessie en dat was hard nodig in het hectische bestaan. Op
momenten dat je niet zo goed in je vel zat of dat het niet liep in de
groep, was daar altijd Eliza die er net weer even voor zorgde dat
de motivatie er weer kwam.
Memorabel verder op de deeltijd, was ons dagje naar de
Nieuwe Skuul op Texel. De plek waar haar roots lagen bij de
Jellinek. Budget was er eigenlijk niet, maar met de diverse NS
kortingkaarten, een goed humeur en een ieder die wat mee nam
kwamen wij een heel eind. Zij was de grote animator van dit uitje.
Bij de crematie is zij op een prachtige wijze herdacht door haar
collega Martiene en daar valt weinig aan toe te voegen. Er zijn
mensen die, ook al heb je ze maar kort gekend, een verrijking
kunnen zijn voor jouw eigen leven. Eliza was zo iemand: integer,
respectvol, energiek en eerlijk. Een stille wens van haar was, zo
vertelde zij een keer in de groep, om een plek te creëren voor
cliënten waar zij niets hoefden te doen, behalve zichzelf zijn. En
waar zij als gasten in een hotel behandeld zouden worden, om
een kort moment van geluk te mogen ervaren.
Ikzelf volg nu binnen de Jellinek dezelfde route als haar, van
cliënt naar hulpverlener en ik weet dat zij dit prachtig vond. Ik
hoop dat wat ik van haar heb meegekregen, bijdraagt om een
goede hulpverlener te worden. Eliza, ik zal je heel erg missen.
Harry Kempff, 9 december 2008
21

Betreft: Tuinhuis,
gedwongen overplaatsing mevrouw Kriel Willems
De redactie van het 0-nummer plaatst enkele passages uit een brief, die een ex-medewerker van
het Tuinhuis John Eshuis, schreef aan de Raad van Bestuur van JellinekMentrum.
Drie jaar geleden kwam ik als oud cliënt van de Jellinek
organisatie als vrijwilliger bij Het Tuinhuis werken. Ik
doe daar het computergebeuren, houd de administratie
(mede) op peil en geef computerlessen aan cliënten
van Jellinek en Mentrum. Ik heb ook een allround rol
binnen het Tuinhuis gebeuren. Toen ik daar begon
met werken, was ik 14 jaar vrij van
mijn alcohol verslavingsproblemen,
maar het was mij niet mogelijk om
mijn draai te vinden in het ‘dagelijkse
leven’. M.a.w. ik heb 14 jaar thuis
gezeten, kwam in het geheel de
deur niet meer uit en de kwaliteit van
mijn sociale leven was nihil. Ik was
zeer depressief, regelmatig onder
behandeling geweest en leefde
onder het gebruik van tranquillizers
en antidepressiva. Omdat de aard
van het werk en de sfeer binnen
Het Tuinhuis mij op dat moment erg
aanspraken, durfde ik het aan om hier
een vrijwilligersbaan te accepteren.
Deze werd mij aangeboden door
mevrouw Willems. Het viel mij meteen op dat mevrouw
Willems en meneer van Ginkel de drijvende en
bindende krachten waren binnen Het Tuinhuis. Zij
weten een omgeving te scheppen, waar verslaafden
en mensen met psychische problemen zich op hun
gemak kunnen voelen en even zichzelf kunnen zijn.
Zonder druk van buitenaf en zonder stigmatisering
van de buitenwereld. Een kop koffie, een praatje, een
goedkope doch voedzame maaltijd of een klusje als
zinvolle dagbesteding, dit alles is hier mogelijk. Het
doet de mensen zichtbaar goed. Dit alles kan alleen
maar gebeuren, als de Jellinek organisatie hiervoor
de juiste mensen op de juiste plek weet te plaatsen.
Door het gedwongen vertrek van mevrouw Willems
gaat deze formatie zijn ‘motor en drijvende kracht’
verliezen. Ik ben zeer bevreesd voor de gevolgen voor
Het Tuinhuis en zijn cliënten. De bedoeling is dat er
een nieuwe coördinator aangesteld gaat worden, deze
coördinator mist de ervaring (binnen Het Tuinhuis) en
het vertrouwen dat mevrouw Willems vanzelfsprekend
wel heeft. Zij heeft grote organisatorische kwaliteiten,
overwicht op zowel de collega’s als de cliënten.
Bovenal heeft zij het vertrouwen van een doelgroep, die
te boek staat als achterdochtig en moeilijk hanteerbaar.
Dit heeft zij door haar warme persoonlijkheid en
een jarenlange ervaring en kundigheid weten te
bewerkstelligen.
Concluderend kan ik zeggen dat Het Tuinhuis door
de inzet en opzet van zowel Mevrouw Willems als
meneer van Ginkel uniek is binnen de Nederlandse
verslavingszorg. Een plek waar verslaafde
mensen graag hun tijd doorbrengen en dat zonder
‘gebruikersruimtes’ en dergelijke. En hier raak
ik de kern van de zaak. Het Tuinhuis geeft rust,
geborgenheid, regelmaat, het is een sociëteit voor
de verslaafde en psychisch zieke medemens. Het
voorkomt dat mensen verder in hun isolement geraken,
het voorkomt dat mensen 24 uur per dag met hun
verslaving of psychische ziekte bezig zijn. In twee jaar
tijd is het ledenbestand verdrievoudigd, van zo’n 200
mensen tot over de 600 in de huidige situatie. Dit zegt
veel over het noodzaak en het belang van een dergelijk
project. Het eventuele wegvallen van Mevrouw Willems
geeft grote onrust binnen dit ledenbestand. Het valt te
prefereren, dat zij aanblijft en een eventuele nieuwe
coördinator inwerkt, zodat deze met de binnen Het
Tuinhuis opgedane ervaring zich kan inzetten voor het
opzetten van nieuwe ‘Tuinhuisprojecten’. 30-4-2008
22 9
Foto: Kees C. Keuch

Opmerkelijk
In Adformatie, het weekblad over reclame en media,
stond een artikel over de productie en marketing van
Bavaria bieren. Dat interview over de marketing van
Bavaria heeft niet echt mijn belangstelling maar toch
viel mijn oog op de eerste alinea. In dat artikel zegt de
directeur van het familiebedrijf Swinkels: “mensen bij
ons in de brouwerij die ziek zijn, drinken Bavaria Malt.
Er zitten namelijk heel veel bouwstoffen en gezonde
suikers in”. Daar wil ik meer van weten vooral omdat ik
denk dat dit een aardig stukje voor het 0-nummer kan
zijn en bovendien een vervent liefhebber ben van malt.
Om meer te weten te komen schrijf ik, als redacteur
van het 0-nummer, de directeur aan met de vraag of
hij hier iets meer over wil vertellen en uitleggen? Ter
introductie moet ik vanzelfsprekend iets over mijzelf
vertellen en ook duidelijk maken waarom ik dit wil
weten? En dat doen we in alle eerlijkheid want die
man weet natuurlijk ook wel waar de Jellinek voor
staat. Hieronder de passage waarin ik dit verwoord,
handig voor aankomend schrijvers voor het 0-nummer
wanneer je naar informatie op zoek bent.
‘Zelf ben ik helaas alcoholist, een rotwoord en
daarom benoem ik het liever als ‘niet drinkende
alcoholverslaafde’. Ik sta al jaren ‘droog’ zoals dit
genoemd wordt maar heb wel nog altijd last van een
droge strot, wat in dit geval niets met ‘nadorst’ te
maken heeft.
Kortom, ik moet dus geregeld het keelgat bevochtigen.
Dan sta je voor een dilemma: wat dan te nuttigen?
Vanzelfsprekend drink ik koffie, maar daar is ook een
limiet aan gebonden, tenminste voor mijn lichaam
wel! Frisdranken als appelsientje of iets dergelijks
krijg ik niet naar binnen. Cola gaat wel maar teveel
ervan geeft maagoprispingen. En plain water is ook
alleen maar water. Malt is voor mij de uitkomst, en
dan met een lichte voorkeur voor Bavaria. Als er maar
malt is, anders kom ik niet. Ook in restaurants: ‘als er
geen malt te verkrijgen is hebben deze aan mij geen
klandizie’.
Twee weken later krijg ik een keurige brief terug waarin
de directeur Peer Swinkels mij het volgende uitlegt.
“Normaal gesproken wordt bij malt bier de alcohol
op het laatst uit het bier gefilterd. Bavaria heeft het
brouwproces zo veranderd dat er helemaal geen
alcohol ontstaat.
9
Het Bavaria Malt is bereid uit puur natuurlijke
grondstoffen zoals mineraalwater, hop en mout. Dit
maakt het maltbier tot een natuurlijk product waarin
veel eiwit, aminozuren en suikers aanwezig zijn. Omdat
dit bier niet gegist heeft zijn de van nature aanwezige
moutsuikers, beter bekend onder de naam maltose,
nog volledig aanwezig. Deze suikers worden langzaam
opgenomen door het lichaam en zijn ook langer
beschikbaar als energiebron waardoor ze gezonder zijn
dan de ‘snelle’ suikers. Dit betekent natuurlijk niet dat
wij kunnen claimen dat het malt zieke mensen sneller
beter maakt, hiervoor ontbreekt een wetenschappelijke
onderbouwing. Wel kunnen wij stellen dat er veel
bouwstoffen en de betere suikers in zitten die de
gezondheid gunstig kunnen beïnvloeden. Ik hoop dat ik
met deze aanvullende informatie mijn uitspraken verder
heb kunnen verhelderen en wens u alle succes toe bij
uw activiteiten voor Jellinek.
Met hartelijke groet”. (KCK 11/08)
(advertentie)
23

Nog geen
kersenbonbon sinds…
Uit de memoires van Jan Willem Augustin
8 augustus 1997. Mijn laatste terugval. Het was de periode van
de Europese Amsterdamse Top met demonstraties van antiglobalisten.
Het politieoptreden hiertegen is nog onderwerp van
scherpe kritiek geweest. Het verdrag van ‘Schengen’ werd hier
bezegeld, zo was mijn gevoelen. Ik zal de lezer niet lastig vallen
met mijn gang tijdens deze middag, avond en nacht, doch deze kan
er op vertrouwen dat het mijn laatste bezoek was aan de donkerste
krochten van Amsterdam.
Gelukkig had ik mijn zonnebril nog bij me tijdens mijn thuisreis
met tramlijn 24/25 en nog gelukkiger had ik de auto laten staan.
Ik weet niet meer of deze thuis (lees: parkeervergunninggebied in
Amsterdam) geparkeerd stond, op het moment dat ik besloot te
gaan innemen, maar denk dat wel. De auto deed slechts dienst
om mijn ouders, die zo’n 600 meter van me vandaan woonden,
zaterdags naar de kapper te brengen en nog voor wat andere
klusjes zoals de zwaardere boodschappen. We deelden dan ook de
kosten en de witte Citroën, mij geschonken
door mijn vader, zou zijn laatste worden.
Mijn frustratie en depressie hadden nu dergelijke vormen
aangenomen dat ik de volgende dag bijna radeloos en wellicht
psychotisch was. En niet alleen vanwege de gebruikelijke schaamte
die zoiets oproept. Hoe was één en ander nu in godsnaam te rijmen
met werkzaamheden voor de Cliëntenraad van de Jellinek. Niet dus!
Mijn eerste contacten met de Jellinek gaan ver terug. Tijdens de
Flower Power periode, met Paradiso en Fantasio (later de Kosmos
geheten) in opkomst, heb ik toen de Parkweg-Binnen* gedurende
drie weken mogen leren kennen. Groepssessies ambulant bij het
Consultatiebureau Alcohol en Drugs (CAD) in de jaren 70 en 80
tegen dat alcoholisme van mij hadden niet aangeslagen. Uiteindelijk
pas jaren later heb ik een uitvoerige klinische behandeling wegens
alcoholmisbruik ondergaan. Er tussendoor eerst nog een Detox
opname (1991). Eind 1992 ging ik voor de gehele cursus op de
Heinze* afdeling in de Obrechtstraat. En aansluitend daarop
nog plusminus 5 weken (1993) in het Terugkeerhuis* op de
Keizersgracht 580. Dit is inmiddels opgeheven, hetgeen ik op
de naam na betreur, want het was een redelijk tegenwicht van
het zogeheten ‘zwarte gat’ in de nazorg. Het voorgaande ter
verduidelijking dat eenieder zo zijn behandelgeschiedenis zal
kennen en zijn ervaringen daaruit zal meenemen naar een sterk
veranderd leven.
Mijn inzet voor de Cliëntenraad
Vanuit de zogeheten ‘nazorggroep Heinze’ ben ik in 1994 bij de
Cliëntenraad gekomen. Eerst heb ik een jaartje in het bestuur
gezeten. Daarna ben ik aangesteld als administratief ondersteuner
van het bestuur CR (betaald), nog weer later opgewaardeerd tot
ambtelijk secretaris. In 2001 ben ik ermee gestopt.
Ik weet niet hoe het nu is, maar wat ik altijd als een manco heb
ervaren is dat op de vergaderingen de afgevaardigden van alle
afdelingen wel kwamen, maar het doordruppelen naar het bestuur,
dat waren altijd ex-alcoholcliënten, nooit ex-drugs cliënten. Dus de
belangenbehartiging voor drugscliënten vond in het bestuur niet z’n
weerslag. De gemiddelde alcoholcliënt kan veel meer met zichzelf
en met de maatschappij.
De gemiddelde drugscliënt heeft z’n school niet afgemaakt, die
heeft niet abstract leren denken, die heeft te zeer op korte termijn
geleefd, die heeft nog nooit meegemaakt wat het is om vijf jaar
lang om 9 uur te beginnen en om 5 uur naar huis te gaan, en dus
zijn de capaciteiten van de gemiddelde alcoholcliënt veel groter
dan van de gemiddelde drugscliënt. Dat was ook een klacht van
Walburg (destijds directie), dat voor die 20.000 drugsverslaafden
een zelfde bedrag aan verslavingszorg op ging als aan die 600.000
alcoholverslaafden.
Hoe is het mij verder vergaan in de omgang met koning Alcohol?
Ik praat niet over gereguleerd drinken, maar over onthouding
daarvan. Om tot het inzicht te komen dat ik tot de ‘roesdrinkers’
behoor, heb ik een lange weg met vallen en opstaan bewandeld,
gefietst en bereden. Niet dat de smaak mij niet beviel, maar deze
was secundair. Dit inzicht is bij mij pas in 92 na de ‘Heinzecursus’
ontstaan. De onthouding hield ik vol tot 1995/96, waarna ik me tot
‘kwartaaldrinker’ ontwikkelde. Wellicht causaliteit met relationele
onbezonnenheid en gekte.
24 9

Acamprosaat
Gelukkig las ik een artikel over acamprosaat, niet te verwarren
met nootmuskaat, welke slechts smakelijk is bij spruitjes en de
sperzieboon. Het vermindert de ‘craving’ , de drang om te drinken
en dikwijls ook het ‘genot’ om te drinken. De pillen zijn bekend
onder de naam Campral. Tegenwoordig heb ik een uitmuntende,
uit de ‘Mentrum’ hoek, betrokken psychiater. Eentje die me zelfs
een keer nog niet zo lang geleden verordonneerde te verschijnen
en na een test me meedeelde dat er geen cognitieve schade is te
bespeuren. Dat was nieuw voor mij!
Conclusie:
Alcoholabuse in remissie zoals de Geneeskunde of Artsenij
dat zo mooi weet te omschrijven. Zelf zeg ik altijd: “nog geen
kersenbonbon sedert 8 augustus 1997”.
Jan Willem Augustin van 1948.
•
•
•
Een aardig voorbeeld van hoe de GGZ er mee omgaat.
Lustrumcongres 2008 Dag van de GGZ
(Georganiseerd door de brancheorganisatie GGz Nederland)
Parkweg ‘Binnen’: eerste kliniek van de Jellinek in
de Linnaeus Parkweg
Heinze: behandelgroep in Obrechtstraat tot 2003
Terugkeerhuis: Keizersgracht 580. Na de opname
kon je hier nog een tijdje verblijven. Een tussen- en
gewenningsstap terug naar buiten. Hier is de Klinische
Nazorg voor in de plaats gekomen.
9
Champagne!
Om dit congres feestelijk in te luiden verloten we
onder de inschrijvingen 25 kaarten voor het
champagne-ontbijt. Dit ontbijt, dat de nodige
inspiratie biedt, vindt plaats voorafgaand aan het
congres. (kan ik me wel iets bij voorstellen. KCK.)
Als je het programma ziet is er van alles wat te
doen en doen diverse sprekers weer hun best om
de ‘marktwerking in de GGz’ uit te leggen. Geen
woord over verslavingsproblematiek! En dat geeft
mij, als fusiepartner, te denken. Noem het maar een
cultuurverschil.
Foto: Toon Jehoel
“Uit de Lorum”
De Geschiedenis van twintig jaar belangenbehartiging
Jellinek Verslavingszorg Amsterdam.
Hoe ontwikkelde de Cliëntenraad van de Jellinek
Verslavingszorg zich in de afgelopen 20 jaar? Wat
vormde de aanleiding om de raad op te richten, wat
waren haar bedoelingen, hoe legde zij contact met
cliënten? Welke thema’s stonden in de loop van de
jaren op de agenda? Wat hield de cliënten bezig?
Wat vonden de cliënten van de behandeling binnen
de Jellinek?
De Jellinek Cliëntenraad is hoogstwaarschijnlijk de
oudste cliëntenraad in de verslavingszorg van ons
land. In 2005 vierde zij haar twintig jarig bestaan.
Ter gelegenheid hiervan besloot het Bestuur van de
Cliëntenraad om opdracht te geven tot het maken
van een boekje. De opdracht hiervoor is in 2006 aan
het ‘Kennispunt Geesteswetenschappen’ van de
Universiteit van Utrecht gegeven. Lian Hielkema heeft
na grondige research de tekst geschreven. Dit heeft
geresulteerd in een boeiend document.
Het boek is te verkrijgen bij de Cliëntenraad. Stuur
een briefje met uw adresgegevens naar: Cliëntenraad
JellinekMentrum, Westermarkt 6, 1016DK Amsterdam
of mail naar: nulnummer@jellinek.nl
Op twee oktober vorig jaar is Uit de Lorum feestelijk
gepresenteerd. Op de foto overhandigt Petra van Dam
(lid RvB Arkin) het boek aan Jan Willem Augustin, die
van 1994 tot 2001 in het bestuur van de Cliëntenraad
Jellinek heeft gezeten, evenals (midden op de foto)
Hilke de Roy van Zuydewijn die van 1991 tot 1994
secretaresse van de CR was en bestuurslid van 1997
tot 2005.
25

De tijd dat er mensen waren die dachten dat
hasjiesj gespoten werd is al lang voorbij. Dat dacht
ik tenminste, maar er blijken nog steeds mensen
te zijn, zelfs binnen de verslavingszorg, die totaal
geen middelenkennis hebben. Ik vind dit absoluut
onaanvaardbaar!
9.00 uur, dagopening in een
verslavingsinstelling ergens in
Nederland.
De dagopening heeft een nieuw jasje gekregen. In
plaats van het gebruikelijke rondje over hoe je geslapen
hebt, hoe je je voelt en hoe je in het programma staat,
worden er nu per dag thema’s besproken vaak aan de
hand van een actueel krantenartikel. Dit kan gaan over
voeding, gezondheid, slaap, hygiëne, middelen etc. etc.
Op zich een positieve ontwikkeling, vooropgesteld dat
de groepswerker of verpleegkundige weet waar hij of zij
het over heeft. Helaas heb ik tot mijn grote verbijstering
moeten constateren dat dit niet altijd het geval is.
Cannabis
‘Hasjiesj wordt nog steeds gespoten’
door Marc Neyts
Het artikel van deze morgen ging over Cannabis. Op
zich een interessant thema om over te discussiëren
maar toen de groepswerker/verpleegkundige de
ronde opende, met de woorden dat marihuana een
product is van de papaverplant zakte mijn broek
af. Ik voelde mij als cliënt niet serieus genomen en
mijn motivatie actief aan deze dagopening mee te
werken verdween als sneeuw voor de zon. Ik vroeg
me af hoe het in hemelsnaam mogelijk is dat een
groepswerker/verpleegkundige, nota bene iemand
van middelbare leeftijd die al heel wat jaren meedraait
binnen verschillende verslavingsinstellingen geen
kennis van zaken heeft. Om er zeker van te zijn dat
het geen “slip of the tong” was heb ik hem er later op
aangesproken. Hij was heilig overtuigd van zijn gelijk
en er was geen discussie mogelijk. Ik had weliswaar
de ervaringskennis, maar hij had de wetenschappelijke
kennis in huis, einde discussie. Ik werd een beetje
kriegel en zei dat, als ik groenteboer wil worden, ik
ook het verschil moet kennen tussen een golden
delicious en een goudrenet of tussen een banaan en
een peer. Lakens zijn uiteindelijk geen kussenslopen,
ook al liggen ze op het zelfde bed! Tevens wees ik hem
op de vele mogelijkheden van het medium internet
en verzocht hem het een en ander te ‘googelen’.
Papaver, ofwel Papaver somniferum, slaapbol ook wel
Kollebloem genoemd (toverkol betekent heks) waaruit
opium gewonnen wordt verschilt sterk qua uiterlijk van
de Cannabis sativa ook wel marihuana, wiet of grass
genoemd. Om van de werking nog maar te zwijgen. De
bewuste groepswerker is inderdaad gaan googelen en
zat fronsend achter de computer. Vervolgens liep hij
de verdere dag met een zuur gezicht rond en pas toen
ik hem vroeg of hij nog wat wijzer was geworden gaf
hij toe dat hij zich vergist had. Vergissen is menselijk
maar als je ergens niet zeker van bent, blaas dan niet
zo hoog van de toren. Verder als je betrokken bent
bij je werk lees je dan een beetje in of laat je goed
informeren of beter nog, vraag bij je leidinggevende om
een opfriscursus.
Weekend gebruikt
Ook ben ik een keer teruggekeerd van weekend en
heb in de kliniek vertelt dat ik hasjiesj gerookt had.
Mijn bloeddruk werd gemeten en mij werd gevraagd of
hasjiesj tot de benzodiazepines behoort. Ik moest er
weliswaar hartelijk om lachen maar het zit me feitelijk
behoorlijk dwars. Hoe kan ik in godsnaam vertrouwen
hebben in mijn behandelaars als ze niet weten waar
ze mee bezig zijn? Ook heb ik wel eens gehoord over
een jongen die vertelde dat hij in het weekend vier
keer gechineesd had, waarop een groepswerkster zei
dat als zij zo vaak naar de chinees zou gaan, ze geen
26 9

Foto: Kees C. Keuch
een broek meer zou passen en een nieuwe garderobe
aan zou moeten schaffen. Om een lang verhaal
kort te maken: het wil nog wel eens ontbreken aan
middelenkennis op de werkvloer en ik pleit daarom voor
meer klinische lessen voor alle medewerkers en/of het
in dienst nemen van (meer) ervaringsdeskundigen. Dit
voorkomt een hoop frustratie en zal uiteindelijk de cliënt
en het personeel alleen maar ten goede komen. Ook
voor een groepswerker lijkt het me behoorlijk lullig ‘en
plein publique’ een dergelijke flater te slaan. Dan ga ik
nu maar even een slokje hasjiesj drinken en wens
iedereen veel wijsheid en kennis van zaken toe.
Marc Neyts 12 juni 2008
Naschrift:
Door Hans Altena
Inmiddels is er, met de komst van het “Instroomhuis”,
een eerste aanzet gedaan om de (keten)zorg voor
dak- en thuislozen te verbeteren. Deze groep is
voor het merendeel (maar zeker niet helemaal) ook
verslaafd aan het één of ander. Het “Instroomhuis”
is een centraal opvangpunt voor eenieder, die om
welke reden dan ook “op straat” terecht is gekomen
en zoekt naar opvang voor de nacht. Er is voor
het eerst in de geschiedenis van onze stad een
samenwerkingsverband tot stand gekomen tussen de
Gemeente Amsterdam, de GG&GD, HVO-Querido, het
Leger des Heils, de Jellinek Kliniek, de Woningbouw
corporaties, de Dienst Werk en Inkomen en zelfs
Agis, zorgverzekering met een “grote vinger” in de
(verslavingszorg) pap. (Zie www.instroomhuis.nl).
Het lijkt er dus op dat het anno 2008 mogelijk is
gebleken deze belangrijke partijen bij elkaar te brengen
om het gemeenschappelijk belang van deze doelgroep
op gestructureerde wijze in kaart te brengen en hen
vervolgens in passende “trajecten” te begeleiden.
Toch is er, ondanks de kennelijke en nu zichtbare
9
goede bedoelingen, reden voor enige kanttekeningen
van positief opbouwende aard. Zo is er de vrees
voor toenemende bureaucratie, zoals die ook werd
ervaren bij het ontstaan van het UWV. Niet altijd
leidt het samenvoegen van in aanleg bureaucratisch
onderdelen tot één geheel, tot de gewenste efficiency
en/of effectiviteit. Het vergroot het gevaar van intern
afschuiven en verschuilen achter onbereikbaarheid
(op welk onderdeel het UWV overigens regerend
wereldkampioen is, maar dit terzijde) en maakt
besluitvorming moeilijker. Uit niets blijkt dat
beslissingsprocessen zijn aangepast aan de behoefte
van de doelgroep. Meer kapiteins op een schip maken
per definitie het afstemmen van een bepaalde koers
lastig. Ook, en dat is eigenlijk schrijnender, lost “het
Instroomhuis” maar een deel van de problematiek op,
namelijk de huisvesting. Met geen woord wordt gerept
over oplossingen voor de stereotiepe bijverschijnselen
als het gaat over verslavingszorg en hulp voor dak-
en thuislozen. Zoals schuldhulpverlening, het vinden
van passend werk (valt weer onder het CWI*, dus
binnenkort ook het UWV*) en juridische bijstand op
maat. Het neemt niet weg dat - in het licht van het
oplossen van de uitdaging om het aantal dak- en
thuislozen te verminderen en daarmee ook een
belangrijk deel van de verslavingszorgclientèle te
reduceren - er een belangrijke stap voorwaarts
is gezet, die alleen maar aanmoediging verdiend.
Maar ook blijft er zeker de behoefte om (meetbare!)
bereikte resultaten te monitoren. Waarbij de betrokken
Cliëntenraden een praktische rol kunnen spelen.
(Amsterdam, december 2008)
* Vanaf 1 januari 2009 gaan de organisaties
CWI (Centrum voor Werk en Inkomen)
en het UWV (Uitvoeringsinstituut
Werknemersverzekeringen) samen verder.
Doel van de fusie is om mensen nog sneller
aan de slag te helpen…
(advertentie)
27

Foto: Kees C. C. Keuch
Vanaf heden zijn op de website van de Jellinek onder
een speciale pagina alle O-nummers terug te lezen.
Angst?
Klik: www.jellinek.nl/clientenraad
6
Foto: Willem Voors
berichten
uit de periferie
Foto: Willem Kees Voors C. Keuch
nummer 8
eten
&
de strijd om het bestaan
www.jellinek.nl/clientenraad