Magazine - Hendrik-Ido-Ambacht

H ENDRIK
MET
KUNSTKAART
beelden buiten
INTERVIEWS & FOTOREPORTAGE OTTO SNOEK & VERHAAL VAN K. SCHIPPERS

H ENDRIK
INHOUDSOPGAVE
4 Hendrik-Ido-Ambacht is
niet van gisteren
Tijdlijn
6 Beelden Buiten
Een reis door de tijd
8 Huidig Hendrik-Ido-Ambacht
Drechtsteden en Wijken
COLOFON
Deze publicatie wordt uitgebracht als advies van de
projectgroep Kunst Volgerlanden over beeldende kunst
in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht.
HENDRIK werd aangeboden aan de wethouder van
Cultuur Michiel van der Vlies op 20 juni 2009.
De projectgroep Kunst Volgerlanden bestaat uit
Marcel Doodkorte (voorzitter), Janneke van Lisdonk
(secretaris) en de leden Henk van Bennekum, John
Blaak, Martijn Boelhouwers, Esther Didden en Martine
Herman.
Tekst en coördinatie: Martine Herman
Interviews: Trudy Wehrmeijer
Tekstredactie: Projectgroep Kunst Volgerlanden en
Marjolein Brouwer (De Wijde Blik, Delft)
Tekstcorrectie: Ineke Soeterik
Vormgeving: Anneke Auer
Verhaal: K. Schippers
Fotoreportage: Otto Snoek
Oplage: 225
Drukwerk: Printshop Sliedrecht
Foto's kunstwerken: Henk van Bennekum
Met dank aan: Alexandre van den Berg van het Historisch
Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
Overige bronnen:
Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
G.P. Alders e.a., Hendrik-Ido-Ambacht 1332-1982, (Hendrik-Ido-Ambacht,
1982)
A.J. Verseveldt-Sesselaar, Die Zandtdelinghe, (Hendrik-
Ido-Ambacht, 2001)
B.J. Tideman, De geschiedenis van twee scheepssloperijen
in Hendrik-Ido-Ambacht, (Zutphen, 2002).
10 "Verbind oude bebouwing met elkaar"
Gesprek met Anneke Verseveldt van
het Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
11 “Verrassingen in het landschap”
Gesprek met Lucien den Arend, landschapskunstenaar
12 Kunstkaart
14 "Samen aanpakken"
Gesprek met Inge Zeeuw,
coördinator Volksuniversiteit Bouquet
15 Van afzondering naar uitstraling
Speerpunten kunst in de openbare ruimte
16 Fotoreportage Otto Snoek
Beeldend kunstenaar
18 "Maar geen 'WELKOM' in viooltjes"
Gesprek met de jongeren Robbert, Wendy, Roy,
Patricia en Thijs
20 "Denk aan het Centre Pompidou"
Gesprek met Carlo Oostindie, directeur Woningcorporatie
Rhiant en Bep Besse, lid van de huurdersraad
21 “Kunst moet passen bij de wijk”
Gesprek met Peter Gommans, ondernemer en
interim-directeur van CAI H.I.Ambacht
22 Van afzondering naar uitstraling
Vervolg van pagina 15
23 Valentijnsdag
Een verhaal van K. Schippers

DE KUNST VAN HENDRIK-IDO-AMBACHT
meerwaarde voor de gemeente
Door de jaren heen zijn in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht verschillende beelden geplaatst. Door
de komst van Vinex-locatie De Volgerlanden neemt het aantal kunstwerken nog verder toe. In 2002 is daarom
speciaal voor De Volgerlanden een projectgroep Beeldende Kunst opgericht.
De projectgroep heeft een 'scenario voor beeldende kunst' voor de wijk gemaakt. Hierdoor is al in de planfase
ruimte gecreëerd voor verrassende kunsttoepassingen. Dat maakt dat de kunst in De Volgerlanden - in tegenstelling
tot de spreekwoordelijke toef slagroom op de taart - een onmisbare smaakmaker en een wezenlijk
ingrediënt voor de beleving van de wijk is geworden.
Het project maakt daarnaast zichtbaar dat kunstwerken in de buitenruimte een meerwaarde geven aan de
woonomgeving; kunst geeft de wijk een unieke uitstraling.
De projectgroep Kunst Volgerlanden kan de verleiding niet weerstaan om over de 'kunstgrens' van De Volgerlanden
heen te kijken naar de hele gemeente. Het HENDRIK magazine is bedoeld om bestuurders, bouwers en
bewoners te enthousiasmeren en te adviseren over de (meer)waarde van kunst in de gemeente.
Foto: Ann Bousema
Uit fotoboek 'De Volgerlanden.
Impressies van nieuw Nederlands
landschap', Uitgeverij 010, 2008

Hendrik-Ido-Ambacht
4
1000-1300
is niet van gisteren
Eerste ontginning van de Zwijndrechtse
Waard o.a. door monniken
van Sint Paulus Abdij te Utrecht.
De quade en gemene volgerlanden
In 1332 gaf Graaf Willem III van Holland delen van de Zwijndrechtse waard uit
aan enkele ambachtsheren. In ruil daarvoor betaalden zij mee aan het bedijken van
dit laaggelegen land. De landerijen bestonden voor een deel uit vruchtbare akkers
en weilanden, maar ook uit minder goede gronden: de ’volgerlanden’. Een lijn (de
Langeweg) verdeelde de waard in twee stukken. Iedere deelnemer kreeg een stuk
vruchtbare grond, het Hoofdland, en een stuk slechte grond: het ‘quade’ deel ofwel
de volgerlanden. Deze slechte gronden lagen in het oostelijke deel van de waard.
De allerslechtste stukken werden de ‘gemene’ volgerlanden genoemd.
14 e 15 e
Van veen tot steen
Door de vele overstromingen op de laaggelegen
‘quade’ en ‘gemene’ volgerlanden bleef
een laag zeer vruchtbare klei achter. Deze klei
was geschikt voor landbouw, maar werd ook
gebruikt voor de productie van bakstenen en
zout. Vanaf de 15e eeuw ontstond er zoutwinningsindustrie
langs de dijk. De bevolking
verbrandde de met zeewater doordrenkte
veengrond tot as. Deze as werd vervolgens in
grote kookketels gezuiverd tot zout. Van de
rivierklei werden stenen gebakken.
Repelen, roten, braken, zwingelen en opmaken
In Ambacht verwerkt rond 1817 een kwart van de bevolking - inclusief vrouwen en kinderen - vlas voor linnen.
Het vlas werd ‘gerepeld’ met een soort kam, de repel, om het vlas van de zaaddozen te ontdoen. Daarna legde
men het vlas in de Waal om te ‘roten’. Dit hield in dat de vezels van het vlas van elkaar werden geweekt. Vervolgens
kwam het ‘braken’ - het vlas werd gebroken -, het ‘zwingelen’, - het vlas van stengeldelen ontdoen - en
het ‘opmaken’ - het vlas in tweeën vouwen en opbinden. Romantisch was het werken in de vlasteelt niet; een
dertienjarige jongen verdiende 12 cent voor 11 uur werken en het sterftecijfer lag bij de vlasverwerkers vijftig
procent hoger dan normaal. De sociale- en hygiënische omstandigheden werden pas aan het einde van de 19e
en het begin van de 20e eeuw beter met de invoering van diverse wetten en de opkomst van de industrialisatie
van de vlasverwerking.
1896
1855
1936
A16 gereed.
19 e
Frank Rijsdijk koopt een terrein langs de Rietbaan, een kreek
van de Noord, om hier een scheepssloperij te beginnen.
Fusie van Sandelingenambacht met Hendrik-Ido-Schildsmankinderen-Ambacht-en-de-Oostendam
tot Hendrik-Ido-Ambacht.
Bakermat van de Nederlandse scheepssloperij
In Nederland is de scheepssloperij ontstaan aan de rivier de Noord in Hendrik-Ido-Ambacht. Dit begon met
een oud ijzerhandeltje van Frank en Arie Rijsdijk. Het eerste object dat ze kochten om te slopen, was een
oude baggermolen. Al snel volgde een scheepssloperij aan de Rietbaan. Belangrijk voor de ontwikkeling van
de sloperij was een groot internationaal sloopprogramma van verouderde oorlogsschepen uit 1911. Vooral
Duitsland werd een grote afnemer van schroot uit Hendrik-Ido-Ambacht. Internationaal stond Hendrik-Ido-
Ambacht heel lang bekend als het scheepskerkhof. Als een schip afgeschreven was, ging het naar ‘Ambacht’.
1991
Tunnel onder de Noord (A15).
De Vinex-locatie
In 2000 werd de eerste steen gelegd in
De Volgerlanden, een 120 hectare grote
Vinex-locatie, gelegen op het grensgebied
tussen Hendrik-Ido-Ambacht en
Zwijndrecht. Ooit was het volgerland een
slecht stuk grond dat men in 1331 cadeau
kreeg bij een vruchtbare akker. Maar het
volgerland bleek beter dan gedacht en de
1939
locatie floreerde lang als tuinbouwgebied.
Brug over de Noord naar Alblasserdam.
Begin jaren negentig werd De Volgerlanden
aangewezen als Vinex-locatie. De
gefaseerde aanleg van een grootschalige,
4.800 woningen tellende nieuwbouwwijk
markeert een omvangrijke landschappelijke
transformatie.
2000
Eerste steen wordt gelegd in
Vinex-locatie De Volgerlanden.
20 e 21 e
5

BEELDEN
BUITEN
Kunstwerken in de buitenruimte staan
er niet voor niets. Opdrachtgevers van
beelden hebben er vaak een bedoeling
mee, willen het publiek iets tonen. Door
de jaren heen hebben keizers, directeuren
en burgemeesters verschillende motieven
gehad om beelden te plaatsen in onze
gezamenlijke buitenruimte.
6
Foto:
Pieter Vandermeer

een reis door de tijd
Het beeld van de belangrijke man
Het is het jaar 113 na Christus als keizer Trajanus op een openbaar
plein in Rome een dertig meter hoge zuil opricht. Deze zuil draagt
zijn naam, om de mensen te herinneren aan de vele triomfen van de
Romeinse keizer. Zijn voorbeeld wordt al snel gevolgd door andere
machthebbers. Marcus Aurelius beeldt zichzelf te paard af in verguld
brons en zet daarmee de trend voor vele ruiterstandbeelden over
de hele wereld.
Het eerste standbeeld in de lage landen is echter geen heerser of
machthebber. Dwars als altijd kiest Nederland voor een schrijver
en denker en daarmee krijgt Rotterdam in 1622 het standbeeld van
Erasmus. Na de fi losoof verwerven ook de zeehelden als Michiel
de Ruyter, rechtsgeleerden als Hugo de Groot en kunstenaars zoals
Vondel en Rembrandt een prominente plaats op openbare pleinen
of in parken.
De beelden moeten zorgen voor
een nationaal gevoel van saamhorigheid
en eendracht.
Voel je beter met beelden
In de jaren twintig van de vorige eeuw werden kunstenaars bij de
bouw en inrichting van openbare gebouwen uitgenodigd om samen
te werken met de architecten. De Beurs van Berlage is daarvan een
sprekend voorbeeld. Vóór de Tweede Wereldoorlog zagen politici
in dat ze hun idealen aan de man konden brengen door kunstenaars
opdrachten te verlenen. Amsterdam stelde hier zelfs een stadsbeeldhouwer
voor aan. Na de Tweede Wereldoorlog bloeit de opdrachtverstrekking
op door de grote vraag naar gedenktekens. De
oorlogsmonumenten zoals de ‘Dokwerker’ in Amsterdam en ‘De
verwoeste stad’ in Rotterdam stimuleren na de oorlog bedrijven
om kunstenaars vernieuwende kunstwerken te laten maken bij de
wederopbouw van hun vestigingen. Een bekend voorbeeld hiervan
is ‘het Ding’ van Naum Gabo bij de Bijenkorf in Rotterdam. De
overheid kan daarbij niet achterblijven en stelt in 1951 de regeling in
dat 1% van de kosten van Rijksgebouwen gereserveerd moet worden
om politiebureaus, scholen, kerken en ministeries te voorzien
van kunst of een decoratieve aankleding.
De confrontatie met de schoonheid
en waarde van kunst verhoogt
het welzijn van bezoekers
van gebouwen.
Individualiteit en de persoonlijke beeldtaal van de kunstenaar is
de trend. Karel - ik rotzooi maar wat an - Appel wordt een veel
gevraagde kunstenaar.
Kunst als leefbare omgeving
Eind jaren zestig komt er steeds meer kritiek op kunst als verfraaiing.
De dure en prestigieuze werken in het centrum van de stad
staan wel heel ver af van het alledaagse leven in de volkswijken. In
de jaren zeventig komt daar verandering in doordat kunstenaars
steeds meer gaan samenwerken met bewoners. Gezamenlijk maken
ze grote protestschilderingen om de misstanden in de wijk zoals
woningnood en sociale ongelijkheid, aan te kaarten. Tegelijkertijd
komt ook de omgevingsvormgeving op. Deze vorm van kunst
vermengt zich met de inrichting van de stad, het landschap en de
architectuur. Soms zo sterk dat het niet meer zichtbaar is wat nu bij
het kunstwerk hoort en wat bij het straatmeubilair. Vanaf de jaren
tachtig en negentig wordt kunst in de openbare ruimte steeds meer
een onderdeel van de totale beeldcultuur op straat. Kunst, mode,
reclame, graffi ti en stickercultuur; alles wordt op één hoop gegooid.
Cultureel erfgoed als inspiratie
Eind jaren negentig wordt in de stedenbouw en landschapsarchitectuur
steeds meer een relatie gelegd met de lokale cultuurhistorie.
Archeologische vondsten, historische elementen in het landschap
en cultureel erfgoed inspireren ontwerpers bij de inrichting van
stad en land. Naast de geschiedenis van een plek vormt ook de levende
cultuur in de vorm van verhalen en tradities een interessante
inspiratiebron voor stedenbouw. In de planologie en de ruimtelijke
ordening worden daarom steeds vaker kunstenaars en vormgevers
ingezet.
Het opnemen van unieke cultuurhistorische
elementen in grootschalige
inrichtingsopgaven gaat
eenvormigheid tegen.
Naar een breed publiek
Vanaf 2001 legt de staatssecretaris van Cultuur de nadruk op het
publiek. De wens is om méér publiek in aanraking te brengen met
kunst en een gevarieerder publiek te trekken. Ook wil de overheid
dat het publiek actiever deelneemt aan kunst en cultuur. De
komende jaren krijgen vooral de amateurkunst en de volkskunst de
aandacht van subsidieverstrekkers.
Geraadpleegde bronnen:
Wikipedia
Ilse Wessels, Afstudeerscriptie: Kunstgeschiedenis Universiteit Utrecht
CBK Noord-Holland, cultuurnota 2001-2004
7

Drechtsteden
Alblasserdam
Oppervlakte: 9,96 km 2
Land: 8,78 km 2
Water: 1,18 km 2
Inwoners: 18.836 (2145/km 2 )
De Drechtsteden vormen een gebied aan de
zuidrand van de Randstad, waarin 6 gemeenten
op een groot aantal beleidsterreinen intensief
met elkaar samenwerken. De regio is 17.000 ha
en heeft 281.000 inwoners.
De zes gemeenten Alblasserdam, Dordrecht,
Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht
en Zwijndrecht, worden omgeven door water
en natuurgebieden.
Een van de meest bepalende factoren van de
ontwikkeling van de Drechtsteden is het water.
Daarom hanteren de Drechtsteden ook het
motto: "Samen stad aan het water".
Hendrik-Ido-Ambacht
Oppervlakte: 11,99 km 2
Land: 10,75 km 2
Water: 1,24 km 2
Inwoners: 26.343 (2405/km 2 )
Papendrecht
Oppervlakte: 10,77 km 2
Land: 9,48 km 2
Water: 1,29 km 2
Inwoners: 31.695 (3343/km 2 )
Sliedrecht
Oppervlakte: 14,00 km 2
Land: 12,77 km 2
Water: 1,23 km 2
Inwoners: 23.903 (1872/km 2 )
8
Zwijndrecht
Oppervlakte: 22,77 km 2
Land: 20,38 km 2
Water: 2,39 km 2
Inwoners: 44.276 (2173/km 2 )
Dordrecht
Oppervlakte: 99,45 km 2
Land: 79,12 km 2
Water: 20,33 km 2
Inwoners: 118.390 (1496/km 2 )

Wijken
01 CENTRUM
Oppervlakte: 210 ha
Inwoners: 11.019
03 DE VOLGERLANDEN
Oppervlakte: 223 ha
Inwoners: 6.351
05 DE OEVERS
Oppervlakte: 324 ha
Inwoners: 132
02 KROMMEWEG
Oppervlakte: 202 ha
Inwoners: 8.246
04 SANDELINGEN-AMBACHT
Oppervlakte: 240 ha
Inwoners: 111
DE NOORD
WAAL
RIETBAAN
04
01
02
05
03
Kerkstraat / Dorpsstraat /
Achterambachtseweg
Lintbebouwing
Veersedijk / Onderdijkserijweg
9
Lintbebouwing
Vrouwgelenweg

De gemeente Hendrik-Ido-Ambacht heeft vele kwaliteiten; het dorpse, rustige karakter,
het vele groen en natuurlijk de ligging aan het water. Naast de feitelijke gegevens, zoals
de geografische ligging, bestaat er ook zoiets als het 'beeld' dat bestaat over een gemeenschap.
Deze 'verbeelde' gemeenschap noemen we 'culturele identiteit'.
De culturele identiteit van Hendrik-Ido-Ambacht is terug te zien in de oorspronkelijke architectuur, de originele
lintbebouwing en de historische gemeentekern. Naast de gedeelde historie dragen ook de mate van verzorging
van de openbare ruimte, het oprichten van bijzondere monumenten, het houden van festivals en de aanwezigheid
van actieve verenigingen bij aan het ontstaan van een culturele identiteit.
Culturele identiteit ontstaat als inwoners trots zijn op hun eigen cultuur, kunst en erfgoed en daar de waarde
van inzien. Ook is het van belang dat een gedeelde visie bestaat over de plaats die cultuur inneemt in de gemeenschap.
Trudy Wehrmeijer, eindredacteur van de Kombinatie, sprak
met een aantal bewoners, ondernemers en betrokkenen
over kunst in de openbare ruimte van Hendrik-Ido-Ambacht.
&
"Verbind
oude bebouwing met elkaar"
Gesprek met Anneke Verseveldt
Historisch Genootschap Hendrik-Ido-Ambacht
Als het gaat om kunst in de buitenruimte vanuit
historisch perspectief, dan moeten we vooral zuinig
zijn op wat er nog vanuit het verleden is. Denk
aan de historische Lindelaan, die loopt van de
Achterambachtseweg naar boerderij Vredebest.
Vroeger hadden oude buitenhuizen zo’n laan maar
je ziet die bijna nergens meer. Hier wel, laten we
daar zuinig op zijn.
Dat geldt ook voor de majestueuze oude beuken
bij oude boerderijen. Er staan nog prachtige
exemplaren bij Café de Landbouw en bij het
renteniershuisje van boerderij Bouwlust. Leuk
om te weten is dat een bruine beuk vroeger werd
geplant als teken dat 'het goed' schuldenvrij was of
in ieder geval eigendom was van de bewoner. Bij
een groene beuk was de bewoner niet de echte
eigenaar.
10
Denk ook aan de oude begroeiing van bijvoorbeeld
zwanenbloemen. Ik zou dergelijke groene,
levende elementen in de buitenruimte willen
bewaren en koesteren. Hetzelfde geldt voor details
als de kleine dakkapelletjes (koekkoeken) en
versieringen van dakgoten van oude boerderijen
en de haan op de kerktoren. Met kunst in de buitenruimte
zou je de aandacht op al die elementen
kunnen richten.
De mooiste buitenruimte die we hebben is het
beschermde dorpsgezicht met de oude lintbebouwing
langs de Kerkstraat, de Dorpsstraat,
de Paulusweg, de Achterambachtseweg en de
Vrouwgelenweg. Het zou mooi zijn om die oude
bebouwing met routes aan elkaar te verbinden.
Laat maar zien dat H.I.Ambacht in een halve eeuw
explosief is gegroeid en dat veel Ambachters wonen
op het vroegere land van grote boeren.

"Verrassingen in het landschap"
Gesprek met Lucien den Arend
Landschapskunstenaar
Lucien den Arend woonde het grootste deel van zijn leven in Zwijndrecht en maakte voor talloze steden
landschapskunst. Het meest in het oog springend zijn de grote, vaak geometrisch gevormde staalconstructies.
Daarnaast werkt hij graag met bomen en water om zo een stukje landschap opnieuw te vormen.
"In Nederland is al het landschap ooit met mensenhanden gemaakt. Het is interessant om de omgeving opnieuw
vorm te geven en daarbij gebruik te maken van natuurlijke elementen die relevant zijn in die omgeving. Aarde,
gras, bomen, water en riet kun je een nieuwe betekenis geven door er lijnen, bogen, vierkanten of andere geometrische
of wiskundige vormen mee te maken. Zo'n met mensenhand gemaakt stukje landschap krijgt dan iets
verrassends en onverwachts. Extra spannend wordt het als je aan die natuurlijke elementen ‘harde’ elementen
als beton of staal toevoegt."
Lucien den Arend werkt graag met knotwilgen en populieren, bomen die van oudsher thuis horen in het Hollandse
landschap. "Door de oprukkende woningbouw verdwijnt dat landschap maar maak in die nieuwe omgeving
dan iets dat zich onderscheidt van de rest en waarin je natuurlijke elementen van dat oude landschap tegenkomt.
Soms kun je het nieuwe ook benadrukken door juist met bomen te werken, die van nature niet in Nederland
voorkomen."
Wat hij bedoelt is te zien op de grens van De Volgerlanden met Zwijndrecht. Lucien den Arend ontwierp daar
een grote waterpartij met een kruisvormig eiland, dat enerzijds herinnert aan oude tiendwegen en anderzijds de
11
loop van de voormalige hoogspanningslijn volgt.

1
2
Lieveheersbeestje
Marcus Ravenswaaij, 1974
Moeder met tweeling
Marcus Ravenswaaij, 1969
2
Schoofje
Roel Teeuwen, 2001
9
één beeld
per
duizend
inwoners
3
Plaquette
Baxpark, 2002
Mozaïek
Fietsenstalling, 1997
Dichtregels
Cultureel Centrum Cascade
Wereldbol
Bart Sanders
9
Gevelreliëf
Ben Aalbers
10
4
12
Vuur, water, lucht en aarde
Jacques Soler, 1995
5
6
Spelende kinderen
J. Querido, 1972
Varken
Marcus Ravenswaaij, 1972
Kikker
Marcus Ravenswaaij, 1971
Kennismaking in de wei
Marcus Ravenswaaij, 1983
Scheepsschroef
Roel Bendijk
7
5
4
Gevelreliëf
Ben Aalbers
3
Schepen varen door de wereld
Ben Aalbers, 1968
7
'Faller 574'
AE Kliest, 2007
8
Spinnenweb
Marcel Kronenberg, 2007
1
Aquarium
De Dukdalf
Droomeiland
Lianne de Lepper, 2007
Gevelreliëfs
Ben Aalbers
Het kompas
Nico de Wit, 2007
8
6
Walburgproject
Lucien den Arend, 1971
Spelende kinderen
Harry Boley
Oost, west
Aris de Bakker, 2007
10
Lichtgedicht
René Knip en K. Schippers, 2007
Oude tijd, nieuwe tijd
Jaap Hartman, 2008
Net als sport, onderwijs en groen is aandacht
voor kunst onderdeel van het gemeentelijke
aanbod. Activiteiten op het terrein van kunst
nodigen uit tot meedoen, ontplooiing, ontmoeting,
het delen van ervaringen en interesse in de
eigen historie. Een levendig klimaat op het terrein
van kunst draagt bij aan actieve deelname aan het
gemeenschapsleven. Cultuur inspireert en maakt
mensen bewust van hun identiteit. Identiteit op
haar beurt is een inspiratiebron voor culturele
activiteiten.
In Hendrik-Ido-Ambacht zijn volop kunst- en cultuuractiviteiten
te bewonderen. Zo zijn vanaf eind
jaren zestig verschillende kunstobjecten geplaatst.
Sommige zijn geschonken door bedrijven, andere
objecten in opdracht gemaakt van de gemeente
of aangekocht. In totaal loopt er een kunstroute
langs zesentwintig beelden. Dat komt neer op één
13
beeld per duizend inwoners.

“Gesprek met Inge Zeeuw
“Coördinator van Volksuniversiteit Bouquet
14
"Samen aanpakken"
Er is in Ambacht best al veel kunst in de buitenruimte. Wat er staat is ook allemaal mooi. We hebben hele
mooie beelden op de rotondes, die ze ook heel herkenbaar maken. Kortom, opvallende kunst, die mensen echt
zien, is er wel.
Daarnaast zijn veel mensen als amateur met kunst bezig. Daar zou je iets mee kunnen doen.
Je zou amateurkunstenaars kunnen vragen om een deel te maken van een groot kunstwerk. Samen één groot
schilderij maken, waar je misschien wel foto’s van andere kunstvormen in kunt verwerken.
Het zou ook mooi zijn als je braakliggende stukjes grond in een wijk samen met bewoners en amateurkunstenaars
zou kunnen omvormen tot kleine parkjes en plantsoentjes. Er zouden bankjes kunnen komen en stenen
muurtjes waar mensen op kunnen zitten. Daar zou je geprepareerde kunstwerken in kunnen verwerken of
tot stand kunnen laten komen. Voorwaarde is wel dat het onder professionele begeleiding gebeurt en dat het
gemaakt wordt van goede en degelijke materialen, zodat het tegen een stootje kan.
In het algemeen zou je amateurkunstenaars kunnen inzetten om gezamenlijk een project te doen. Misschien
kun je op een rij achtereenvolgende lantaarnpalen amateurkunstenaars iets laten schilderen in een bepaald
thema. Ook dat onder begeleiding van een professionele kunstenaar en wel zodanig, dat het kunstwerk niet na
één regenbui wegspoelt.

{
Kunst is meer dan alleen een bronzen ruiter te paard; de creativiteit van kunstenaars
en ontwerpers kan op ieder terrein een unieke bijdrage leveren. Zo kan
kunst veilige routes naar school creëren voor kinderen, kan kunst laten zien dat industrieterreinen
meer zijn dan een verzameling schoenendozen of er voor zorgen
dat 'eilandjes' van groene gebieden beter op elkaar aansluiten. Kunst in de openbare
ruimte toont op een bijzondere en unieke manier waar de gemeente voor staat.
Van afzondering
naar uitstraling
HISTORISCHE KWALITEITEN
Nieuwe inzichten en veranderende behoeftes maken
dat woningbouw, bedrijfslocaties, infrastructuur en natuur
altijd in beweging zijn. Culturele planologie betrekt
beeldend kunstenaars en vormgevers bij deze ruimtelijke
ontwikkeling. Ook maakt het gebruik van inspiratiebronnen
zoals de geschiedenis van de plek, waaronder historische
gebouwen, bomen en wegen én de levende cultuur,
zoals gebruiken, verhalen en tradities.
Cultuurhistorische kwaliteiten tonen het
unieke karakter van de leefomgeving,
inspireren en geven karakter aan
ruimtelijke projecten.
Beeldend kunstenaars, vormgevers, theatermakers en
schrijvers kunnen in Hendrik-Ido-Ambacht bij grote
veranderingen de sporen uit het verleden op een onverwachte
en spannende manier verweven met de actualiteit.
LEVENDIGE AMATEURKUNST
Een belangrijke bron voor het culturele leven in de
gemeente is de amateurkunst. In Hendrik-Ido-Ambacht
wordt deze door veel inwoners op een hoog niveau
beoefend. Zowel jong als oud, ieder op zijn eigen manier,
neemt deel aan het rijke verenigingsleven. Op deze manier
geeft de amateurkunst de gemeente een unieke, culturele
uitstraling.
Een levendig klimaat op het terrein van
kunst draagt bij aan een actieve
samenleving.
Amateurkunst mag en moet gezien worden, ook in de
buitenruimte. Unieke projecten kunnen ontstaan wanneer
de vele verenigingen in de gemeente samenwerken met
professionele kunstenaars, theatermakers, muzikanten of
fi lmers. Deze samenwerking kan tijdelijk zijn, zoals een
manifestatie, voorstelling of workshop, maar het mooiste
is als er ook een blijvende herinnering achterblijft op een
veelbezochte, openbare plek.
KUNST ALS SOCIALE STIMULANS
Een aantrekkelijke openbare ruimte is belangrijk. Maar
het uiterlijk zegt niet alles. Gemeentes zijn ook betrokken
bij maatschappelijke en sociale vraagstukken zoals
duurzame industrie, de ontwikkeling van de Brede School,
uitdagende én veilige speelplekken voor kinderen, een
plek voor de jeugd en veilige routes met goede verlichting.
Hierin werkt de gemeente samen met bedrijfsleven,
opvoeders, scholen of gezondheidscentra.
Kunst maakt zichtbaar wat niet meetbaar
is.
Sociaal maatschappelijke veranderingen gaan vaak langzaam
en zijn niet altijd goed zichtbaar. Kunstenaars en
ontwerpers kunnen een gezicht geven aan deze geleidelijke
ontwikkelingen. Bijvoorbeeld door met kunst of een
groene inrichting te laten zien dat een bedrijventerrein
en een ecologische zone best samen kunnen gaan. Ook
kunnen zij met een speciaal kunstproject laten zien dat
jongeren een positieve bijdrage kunnen leveren aan de
openbare ruimte. Verder kan de gemeente bewoners
stimuleren om vaker de fi ets te pakken of lopend te gaan
door kunstenaars veilige maar vooral ook bijzondere
routes te laten ontwerpen die 's avonds sprookjesachtig
worden aangelicht.
15
Vervolg op pagina 22

OTTO SNOEK
Otto Snoek (1966) fotografeert op straat. Hij doet
dit meestal in zijn geboortestad Rotterdam. Het
liefst fotografeert hij op zaterdag, dan gaan veel
mensen winkelen, naar de voetbalclub of naar één
van de vele festivals. Op zijn foto’s laat hij zien hoe
de Rotterdammers hun vrije tijd doorbrengen.
Voor de Hendrik. maakte Otto Snoek een uitzondering.
Hij bracht een zaterdag door in Hendrik-
Ido-Ambacht. Hier trof Snoek geen drinkende
voetbalsupporters of schaars geklede dansers van
het zomercarnaval aan. Met een groot gevoel voor
details legde hij het dorpsleven van Hendrik-Ido-
Ambacht vast.
Recent is het boek WHY NOT met 65 kleurenfoto’s
van Otto Snoek uitgegeven en was er in het Fotomuseum
Rotterdam de gelijknamige tentoonstelling
te zien. Tegelijkertijd bracht het kunstcentrum
Witte de With zijn fotoboek ROTTERDAM uit.
16 17

"Maar geen
WELKOM
#in viooltjes"
Gesprek met de jongeren
Robbert, Wendy, Roy, Patricia en Thijs
Voor jongeren blijkt de band met het verleden in de kunst niet
te hoeven. "Waarom altijd kijken naar het verleden, we leven
nu en Ambacht is niet meer de kleine gemeente van een halve
eeuw geleden." Jongeren hebben volgens hen niet zo veel met
kunst. "We weten niet waar de voorstellingen op slaan. Over
kunst na moeten denken is te moeilijk voor jongeren. Pas als
iets meteen opvalt, vinden wij het mooi." Voor hen daarom
geen kneuterig en priegelig gedoe. Kunst mag, nee moet van
hen groots en stoer zijn, strak en kleurrijk. Grote groene objecten
en imposant water zien jongeren ook wel zitten.
"Maar geen 'welkom' in viooltjes. Wees trots op het dorp
en maak een stoere entree. Een soort eigentijdse Arc de
Triomphe met grote bogen, zoals bij de haven in Barcelona.
Werk met grote gebaren. Denk aan een waterpartij met veel
en hoge, verlichte fonteinen of met een waterval."
"De Brink kan vrolijker en gezelliger worden met grote gekleurde
potten, misschien met verlichting erin. En dan niet één
of twee maar een hele groep bij elkaar."
"Maak een groots en kleurig lichtobject, dat een gebouw accentueert
en waarin de kleuren steeds veranderen. Of doe
iets met glas, waarin je de kleuren ziet als de zon er in valt."
18
"Doe iets groots met groen en planten. Maak
een eilandje, dat jongeren aan vakantie doet
denken, een kleine oase met water en bankjes."
"Laat jongeren onder begeleiding elektriciteitshuisjes met graffi ty beschilderen of het gebouw van Dock-03 zelf.
Maak er een wedstrijd van en er komen de mooiste dingen uit, die anderen ook zullen respecteren. Of maak een
muurschildering, waarbij het lijkt of de straat 6 keer zo groot is."
"Laat zien dat Ambacht een onderdeel is van Europa en de wereld met vlaggen en symbolen van andere
landen."
19

Gesprek met Carlo Oostindie,
directeur Woningcorporatie Rhiant
en Bep Besse, lid van de huurdersraad
"Denk aan het Centre Pompidou
"
Kunst in de buitenruimte moet functioneel zijn, vinden zij. "Kunst verfraait maar het kost ook
geld. Dat geeft niet, als er ook nog een nuttige functie aan is verbonden. Als je kunst 'leuk en nuttig'
kunt maken, is het voor iedereen aardig. Zo kan kunst helpen om je in je wijk, in je woonomgeving
thuis te voelen en er iets eigens van te maken. Je zou hiervoor verlichting kunnen inzetten.
Verlichting moet er toch zijn en met net iets anders of iets mooiers kun je een wijk of een straat
een eigen identiteit geven. Buurten kunnen dan herkenbaar zijn aan hun verlichting, die in de ene
buurt anders is dan in de andere. Je zou ook iets kunnen doen met stroken neonlichten of met
het aanlichten van bepaalde gebouwen. Denk aan het Centre Pompidou."
"We hebben nu enige reliëfs op kopgevels van fl atgebouwen maar je kunt ook iets doen met
teksten op gevels. Ook daarbij geldt, dat het een buurt iets ‘eigens’ geeft."
Nog meer ideeën?
"Het Baxpark en Sandelingen Ambacht zijn plekken waar meer te beleven zou moeten zijn. Al
ontwerp je er maar bijzondere speeltoestellen, waar kinderen in kunnen klimmen. En dan geen
gewone, houten klimrekken maar sprookjesachtige bouwsels. Langs de Waal zou op die manier
'spelen en kunst' ook gecombineerd kunnen worden."
•
Een andere plek die
•
het verdient om er
•
iets van te maken is voor
•
Carlo het gebied rond de
Dorpskerk.
•
;
Gesprek met Peter Gommans
Ondernemer en interim-directeur van CAI H.I.Ambacht
"Kunst moet passen bij de wijk
"
Bij sociale woningbouw hoort een wat meer sociale buitenruimte, met speelruimte voor kinderen
of een open plek waar een wijkfeest kan worden gehouden. In een wat meer zakelijke buurt,
met veel kleine ondernemers moet de buitenruimte ook meer zakelijk zijn. Daar hoort een wat
strakkere sfeer bij en het is ook belangrijk dat je je vervoermiddel kwijt kunt. En in een historische
wijk past een bronzen beeld. Kortom, je moet niet 'zomaar' ergens iets neerzetten, omdat
20
je het hebt of omdat het moet.
"Kunst in de buitenruimte moet passen
bij de wijk, de architectonische
uitstraling van de bebouwing en bij
het type bewoners."
Een kunstuiting moet ook niet op zichzelf staan
of toevallig voor handen zijn maar een betekenis
hebben. Het is mooi als kunst refereert aan
of een relatie heeft met de zakelijke geschiedenis
of de huidige knowhow van de gemeente.
Zo spreekt het schip op de rotonde in de Antoniuslaan,
dat refereert aan de scheepsbouw en
sloperijen, iedereen aan.
Op de Nijverheidsweg zou een kunstwerk van
bijvoorbeeld bijen of mieren kunnen uitbeelden,
dat de bedrijven samen een conglomeraat van
hard werkende ondernemingen vormen. Op het
genieterrein zou je een relatie kunnen leggen met
de pontonniers die er vroeger lagen. Zij hadden
bemoeienis met het water en sloegen bruggen.
De kunstuitingen moeten wel herkenbaar zijn en
er moet een relatie zijn met de plek, de geschiedenis
en de bedrijvigheid. Het is niet erg om er
moeite voor te moeten doen om die relatie er uit
te halen maar de kunstenaar moet die er wel in
21
hebben gelegd.

22
vervolg van pagina 15:
Van afzondering
naar uitstraling
NATUUR ALS INSPIRATIEBRON
Kunstenaars zoeken altijd naar alternatieve plekken
om buiten het museum of de galerie werk te maken
en te exposeren. Bij landschapskunst is natuur de
bron van inspiratie. De natuur levert het materiaal
en het kunstwerk krijgt door de relatie met het landschap
extra betekenis.
Het kunstwerk als middel om het
landschap intensiever en bewuster
te beleven.
In Hendrik-Ido-Ambacht liggen twee belangrijke
ecologische verbindingszones die drie grote groengebieden
aan elkaar verbinden; recreatiegebied
Sandelingen-Ambacht, de polder Oud-Reyerwaard
en de Sophiapolder.
Het ene gebied is bedoeld voor recreatief gebruik,
het andere voor struinen door de natuur en in de
Sophiapolder kan de natuur zo ongestoord mogelijk
zijn gang gaan.
Om de beleving van de verschillende natuurgebieden
te versterken, kunnen kunstenaars of ontwerpers
fantasievolle kunstwerken, unieke rustplekken, doenatuur
voor kinderen, uitkijktorens, bruggetjes en
loopplanken, eendenkooien en vogelspotplaatsen
ontwikkelen.

Valentijnsdag
K. SCHIPPERS
Ze schrijft het op. Heel vlug. Ze weet al wat. Daar komt het,
roef-roef, Als jij er bent met je palmpjes op je armen en korte
maautjes hebt dwaal ik weg naar Afrika… Even denkt ze na,
hand tegen haar voorhoofd. O nee, te vlug gedacht, dat ene
woord klinkt wel zo, maar het moet mouwtjes zijn en hebt kan
er uit.
Ze leest het nog eens, als jij er bent met je palmpjes op je
armen en korte mouwtjes dwaal ik weg naar Afrika, ze schrijft
door, waar precies die palmpjes staan. Nu vlug het slot en als
hij dan vraagt waar ik was in m’n gedachten zeg ik: Afrika. Niet
meer overlezen, vlug in een envelop, een bruine, en die in haar
tas.
Ze gaat naar buiten en loopt door de lange straten naar Suze.
Die is jarig, haar bvvdw, beste vriendin van de wereld. Het is
ook nog Valentijnsdag en dan moet ze niet alleen Suze, maar
ook hem iets geven. Op de andere dagen lukt het soms niet, nu
kan het. Niet voor Teun geschreven en ook niet van Liza met
allemaal kruisjes ernaast. Dat is te kinderachtig.
Op het schoolplein heeft ze met Teun een aftelrijm bedacht.
Hen-drik I-do Oos-ten-dam en Schild-mans-kin-de-ren Ambacht
en wie een lettergreep mist, die is ‘m. De School voor
het Geringste is nog veel leuker. Die heeft ze samen met Teun
bedacht.
Zal ze de weg nemen door de supermarkt? Nee, ze loopt een
eind en slaat dan rechtsaf. Die weg loopt langs het water. De
School voor het Geringste en dan vind je van die leuke onderwerpen.
Je kunt het overal doen, nu hier, al dat gemaaide gras. Het
ruikt al zo lekker en dan ligt het nog tussen het onkruid en dat
onkruid staat dan weer tussen de stoeptegels. Nooit mis, overal
wat, kijk maar om je heen, al die witte strepen tussen het baksteen.
Zo mooi. Wie heeft het daar nou over? Niemand.
En dan schrijf je het in een schrift en dan krijg je van die lange
lijsten en daar staat dan al afgeknipte nagels, kruimels van een
broodje en zo’n pindakaaspotje met van die laatste vegen van
binnen. Die krijg je niet weg en dan komt het ooit in het Museum
van het Geringste. Daar zie je alles, ook foto’s van anderen
die je soms op straat vindt.
Al lopend kijkt ze nog een keer in haar tas. Ze vouwt het open,
een blik op het papier, nee, het is goed. Suze krijgt Hoe overleef
ik mijn eerste zoen? Het wordt een keer tijd. Ze is nu elf, net
als Liza. Altijd praat ze over jongens, heeft er vast nog nooit een
gehad.
Drie uur later loopt ze weer terug naar huis. Alleen, langs de
deftige huizen. Haar vriendinnen moeten een andere kant op en
Teun bleef nog even. Moeder wil dat ze op tijd thuis is.
Liza zweeft. Hij vond de palmpjes prachtig, die had ze er nog
bij getekend. En zij kreeg een Valentijnshart, helemaal rose,
zo mooi, borstplaat of hoe noem je het, ja, ze weet het zeker,
borstplaat, zo heet het. En het is de anderen niet eens zo opgevallen.
Niemand begon te joelen of te duwen.
De school voor het geringste, hoe hij even iets langer haar arm
aanraakte toen hij bedankte. Met een ander speelde en toch
naar haar keek. Hard klapte toen zij zong.
Ze loopt maar door, langs het theater, het gemeentehuis, de
sportvelden. Heeft nog geen zin om naar huis te gaan. Dan kijkt
ze weer naar het hart. Het zit nog in haar hand. Afgehapt, helemaal
afgehapt, aan alle kanten, terwijl ze liep. Ze wilde het altijd
bewaren, de afdruk van haar tanden overal.
Ze kijkt om zich heen. Daar zou het kunnen, het hart van
borstplaat, oneindig groot, op dat grasveld, tot de hemel. Dat je
het niet meer kan eten en het er altijd zal zijn.
K. Schippers is schrijver en dichter. In 1996 kreeg hij de P.C. Hooftprijs
voor zijn hele oeuvre.
K. Schippers schreef voor de vluchttoren van de Sophiaspoortunnel in
De Volgerlanden de zin: 'Alles bedelt om betekenis, deze toren staat hier
voor jou alleen.'
Typograaf en grafi sch vormgever René Knip zorgde voor het ontwerp
van het lichtkunstwerk.
23

Inwoners :
Gemiddeld inkomen :
Woningen :
Gem. WOZ-waarde :
Provincie :
Coördinaten :
Oppervlakte :
- land :
- water :
26.343
€ 13.400 per inwoner
9.700
€ 224.000
Zuid-Holland
51°51’ NB 4°38’ OL
11,99 km2
10,75 km2
1,24 km2
§CBS-code : 0531
CBS-wijkindeling :
- wijk 01 (053101)
- wijk 02 (053102)
- wijk 03 (053103)
- wijk 04 (053104)
- wijk 05 (053105)
Burgemeester (lijst) :
Gemeentewebsite :
Verkeersaders :
Postcode :
Netnummer :
Centrum
Krommeweg
De Volgerlanden
Sandelingen-Ambacht
De Oevers
Herman Jonker (PvdA)
hendrik-ido-ambacht.nl
A15, A16
3340-3344
078
Statistieken: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)