als PDF document. - Jeugdboekenweek

LESTIPS
werken met boeken in de klas

Inhoudsopgave
Inleiding 5
Jeugdboekenweek in de bib 7
Kleuters 9
Lestip 1 – Anton kan toveren 10
Lestip 2 – Dit is geen doos 13
Lestip 3 – Het krijtje 17
Lestip 4 – Ik voel een voet! 22
Lestip 5 – Wat is dat? 25
Lestip 6 – Wie knipt de tenen van de reus 28
Eerste leerjaar 33
Lestip 1 – En ze leefden nog lang en gelukkig 34
Lestip 2 – Keepvogel: de uitvinding 37
Lestip 3 – Letterdromen met Do 41
Lestip 4 – Piet stoer wil een draak 44
Lestip 5 – Sjaantje doet alsof 46
Lestip 6 – Waar is de woe-la-la? 49
Tweede en derde leerjaar 53
Lestip 1 – De dromen van Boeba 54
Lestip 2 – De hoed van de tovenaar 59
Lestip 3 – Het is echt echt waar 64
Lestip 4 – Hier is de boze heks 67
Lestip 5 – Jani Kekke en de blauwe dagdromer 71
Lestip 6 – Paperasje 76
Vierde en vijfde leerjaar 81
Lestip 1 – De lange weg naar huis 82
Lestip 2 – De zoektocht van Gwyn 87
Lestip 3 – Een Midzomernachtsdroom 91
Lestip 4 – Ik was een rat 95
Lestip 5 – Sebastiaan Duister 100
Lestip 6 – Wist je dat mijn broer breekbaar is? 105
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inhoudsopgave | 3

Zesde leerjaar 111
Lestip 1 – De uitvinding van Hugo Cabret 112
Lestip 2 – Het zwarte geheimenboek 117
Lestip 3 – Linus 121
Lestip 4 – Raven’s Gate 125
Lestip 5 – Rijmen en verzen 130
Lestip 6 – Tobie Lolness: op de vlucht 135
Makkelijk lezen 139
Lestip 1 – De laatste trein 140
Lestip 2 – Encyclopedie van de fantasie 145
Lestip 3 – Het dansende licht 150
Lestip 4 – Ik zie, ik zie... een boek vol fantasie 155
Lestip 5 – In Schemerland 160
Lestip 6 – Lafcadio, de leeuw die terugschoot 166
Over de samenstellers 171
Colofon 172
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inhoudsopgave

Jeugdboekenweek 15-29 maart 2009
‘Dat heeft geen zin,’ zei Alice. ‘Onmogelijke dingen kun je nou eenmaal
niet geloven.’
‘Ik denk dat je gewoon nog niet zo veel ervaring hebt,’ zei de Koningin.
‘Toen ik zo oud was als jij oefende ik elke dag een halfuur. Er waren dagen
waarop ik voor het ontbijt al zes onmogelijke dingen had geloofd.’
uit: Alice in Spiegelland / Lewis Carroll
Het vermogen van kinderen om onmogelijke dingen te geloven, dat willen
we tijdens de Jeugdboekenweek 2009 aanscherpen. Want is de kindertijd niet
de periode in het leven dat je fantasie nog onbezoedeld is, nog niet beperkt
door volwassen realiteitszin? En zorgt dat niet voor de mooiste dromen, de
spannendste middagen en de meest beklijvende herinneringen aan klassieke
kinderboeken?
Onder het motto Achter de spiegel zetten we boeken over fantasie in de kijker:
verhalen die de realiteit regelrecht of net heel subtiel aan hun laars lappen. Samen
met Lyra Belacqua en Sebastiaan Duister betreden we volkomen verzonnen,
onbestaande werelden met eigen wetten en bizarre bewoners. Sommige
nog enigzins verwant aan onze wereld, andere zo verschillend dat je haast niets
meer herkent. Of we reizen samen met Alice vanuit het dagelijkse leven door
een konijnenpijp naar een wereld waar alles anders is. Maar ook als we in deze
wereld blijven, wachten ons ‘onmogelijke dingen’. Een buurmeisje met rosse
vlechtjes dat paarden kan optillen. Een houten pop die tot leven komt en liegt
alsof het gedrukt staat.
Zet samen met de kinderen uit je klas een stap achter de spiegel en kom
terecht in een wereld vol heksen en elfjes, geesten en dwergen, draken en
eenhoorns, superkrachten en toverspreuken, ingebeelde vriendjes en pratende
knuffels...
Wij willen graag je gids zijn tijdens deze reis en helpen je op weg met deze
lestips bij de boeken uit de boekenpakketten van de Jeugdboekenweek 2009.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding |

Deze suggesties zijn geordend per leeftijd en behandelen telkens een van de
geselecteerde titels. Bij ‘Aanzet’ vind je suggesties om het boek bij je leerlingen
te introduceren. Onder ‘Verwerkingsactiviteiten’ staan tips voor een creatieve
verwerking of nabespreking. Wie de reis nog wat wil verlengen, vindt
bij ‘En verder’ extra ideeën om met het boek aan de slag te gaan. Om aan te
sluiten bij de realiteit van je klas, vermelden we bij elke tip de bijbehorende
eindtermen die je met de activiteiten realiseert. Maar vergeet vooral niet om
de verbeelding aan de macht te houden…
We wensen je een fantastische Jeugdboekenweek!
De hele ploeg van Stichting Lezen
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding

De Jeugdboekenweek in de bib,
het leven van A tot Z
In maart bruist het in de bibliotheken: kinderen ontdekken spelenderwijs de
bib van a tot z, ontmoeten jeugdauteurs in levende lijve en krijgen er een
passie voor lezen: het boek in al zijn vormen. Locus, als nieuw steunpunt
voor het brede lokale culturele veld en erfopvolger van VCOB en Cultuur-
Lokaal, ondersteunt bibliotheken bij deze activiteiten met een spel en een
Inspiratiegids.
Met ‘Stapel-op Boeken’ ontdekken kinderen al spelend en stapelend een
heleboel fantastische boeken en leren ze de bib kennen. Dit spel voor kinderen
van de lagere school is makkelijk aanpasbaar aan de doelgroep, de
plaatselijke mogelijkheden of de vooropgestelde leerdoelen.
De Inspiratiegids van Locus levert een massa ideeën voor activiteiten in de
bib. Ook voor leerkrachten is de gids interessant, want de bib is de partner
bij uitstek als het over jeugdliteratuur en informatiegeletterdheid gaat. De
Inspiratiegids kan je gratis downloaden op www.locusnet.be.
Wil je weten er in jouw bibliotheek te gebeuren valt tijdens de Jeugdboekenweek,
heb je zin om samen een activiteit ineen te boksen, of wil je gewoon
beter kennismaken met wat de bib te bieden heeft? Neem dan contact op met
de bibliothecaris of de medewerkers van de jeugdafdeling. De adressen en openingsuren
van de Vlaamse bibliotheken vind je op www.bibliotheek.be. Achtergrondinformatie
en praktijkvoorbeelden van grote en kleine samenwerkingen
vind je op de website www.schoolenbibliotheek.be.
Chris De Bremme
Locus
chris.debremme@locusnet.be - www.locusnet.be
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding |

Kleuters
Anton kan toveren, Ole Könnecke, Davidsfonds/Infodok, 2007
Dit is geen doos, Antoinette de Jong, Lannoo, 2008
Het krijtje, Iris van der Heide en Marije Tolman (ill.), Lemniscaat, 2005
Ik voel een voet! Maranke Rinck en Martijn van der Linden (ill.),
Lemniscaat, 2008
Wat is dat? Antje Damm, Gottmer, 2007
Wie knipt de tenen van de reus? Jan Smeekens (comp.), Ingrid Godon (ill.),
Kristien Aertssen (ill.) en Sylvia Weve (ill.), Davidsfonds/Infodok, 2008
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Lestip 1
Anton kan toveren
Anton kan toveren
Ole Könnecke
Davidsfonds/Infodok, 2007
Over het boek
Anton heeft een veel te grote tovertulband, waarmee hij – tot zijn eigen
stomme verbazing – echt kan toveren. Althans, daar lijkt het toch op. Een
boom wil zo gauw niet lukken, maar een vogeltje is in een wip weggetoverd.
Vriend Lucas gelooft niets van Antons magische krachten, maar wordt
dan zelf weggetoverd. Of toch niet? Nee, toch niet, want daar is hij, samen
met Nina en Laura. De twee lopen te treuren om hun weggevlogen vogeltje.
Weggevlogen? Dat tovert Anton toch meteen terug?!
Met sobere taal en veelzeggende details bouwt de auteur een meesterlijk spel
op. Anton is dan misschien geen magiër, hij tovert in geen tijd een lach op je
lippen.
Aan de slag
Aanzet
Kom op met een tovertulband naar het model van Anton. Hilariteit verzekerd!
Leg uit wat voor een speciaal hoofddeksel dat ding wel is. Vraag of er
iemand een spulletje bij zich heeft dat je mag wegtoveren. Doe dat met de
knipoog: kleuters moeten hun ogen dicht doen, je zet je tulband over het
voorwerp en heft die met voorwerp erin weer op… Zo kunnen kleuters
spontaan reageren op je erg ruime interpretatie van ‘toveren’. Of zij het dan
beter kunnen? Laat een kleuter eens proberen met je tulband….
Vertellen
De prenten van dit verhaal lenen zich uitstekend tot vertellen met kamishibai
(vertelkastje). In dit boek komt het op de details aan. Kleuters krijgen daarom
beter geen twee platen tegelijkertijd zien. In het raam van het vertelkastje
krijgen de verfijnde details vanzelf meer nadruk en platen komen één na één.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Bovendien heb je de handen vrij om het verhaal met gebaren extra tot leven
te wekken.
Verwerkingsactiviteiten
Richt je kleuterklas in als een tovenaarskabinet. Laat kleuters het tovenaarshoofddeksel
kiezen dat hen het beste past en laat ze aan de slag gaan met
allerlei tover-/goocheltrucs.
Je kan je inspireren op de aloude goocheldozen met hun touwen waarvan de
knopen zomaar ineens verdwijnen, met hun balletjes die zich op mysterieuze
wijze verplaatsen van het ene potje naar het andere, enz. Ook veeleer natuurkundige
proefjes, die je eerst eens samen met een klein groepje uitprobeert,
kunnen hun plaats hier krijgen: rodekoolsap ziet paars, maar kleurt rood als
je er azijn aan toevoegt; een dennenappel opent zijn schubben in koud water,
maar sluit ze weer als ze opwarmen; citroensap gemengd met 10 druppels
afwasmiddel en een lepel bakpoeder verandert in een magisch schuimend
goedje…
Van twee grote dozen waar een kleuter in kan staan kan je samen een toverbox
maken: een kast met dubbele wand, waarbij de ene kleuter (de tovenaar)
de andere kleuter (een ‘slachtoffer’ uit het publiek) weg kan toveren.
Abracadabra, doek over de box – ondertussen verhuist het ‘slachtoffer’ achter
de valse wand – en weg is ‘Lucas’!
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2 en - 3.3
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - 1.5
Nodig een goochelaar uit in de klas, liefst een old school goochelaar met zwart
pak, cape en/of zwarte hoed. Vraag of hij enkele verdwijntrucs wil komen
doen. Nodig gerust de hele kleuterschool uit en maak er een heuse tovervoorstelling
van. Misschien willen de kleuters ook wel showen met de trucs
die ze in hun tovenaarskabinet zelf hebben ontwikkeld? Met bovendien hun
eigen, zelf ontworpen tovertulband op het hoofd!
Vraag de goochelaar ook om de kleuters één eenvoudige truc te leren.
Wereldoriëntatie - 4 Maatschappij - 4.1
Nederlands - 1 Luisteren - 1.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.8
En verder…
Ga met de kleuters in de kring zitten. Je geeft de tovertulband door. Wat willen
kleuters graag weggetoverd zien? Wat willen ze graag terug? Kunnen
ze het niet weg- of terugtoveren? Hoe dan? Zijn ze ooit als eens iets kwijt
geweest? En wie heeft dat dan ‘teruggetoverd’?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Probeer er een sfeervol en gevoelig gespreksmoment van te maken, waarbij de
kern uiteraard niet het magische, maar veeleer het waardevolle, onmisbare is.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.6
Nederlands - 2 Spreken - 2.12
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.5
Speel toverestafette op het speelplein. Laat de kleuters elkaar aflossen en de
toverstok doorgeven.
LO - 1.6 en - 3.9 en - 3.12
Speel een hoorspelletje: ‘zoek het vogeltje’. Breng een – voor kleuters – veel
te grote hoed mee naar de klas en een fluitje. Er fladdert een fluitend vogeltje
door de klas (kleuter vleugelt door de klas en blaast ondertussen op het
fluitje), ‘Anton’ (kleuter met te grote hoed) wil het beestje wegtoveren, zegt
een spreuk en zet dan z’n veel te grote toverhoed op. Het vogeltje verstopt
zich. Onder zijn king size hoed probeert ‘Anton’ op het gehoor af het vogeltje
te vinden.
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - 1.6
Zorg voor materiaal waarmee je een heus toverhoedenatelier kan opstarten.
Kleuters ontwerpen hun gedroomde toverhoed, -tulband, - pet, - muts,
kortom –hoofddeksel. Voorzie voldoende textiel, oude hoeden, pluimen, kralen,
linten…
Hou naderhand een toverhoedenmodeshow voor een andere kleuterklas. Laat
de kleuters elkaars exotische prachttoverhoeden bewonderen.
Stimuleer de kleuters om zich volop in de waardigheid van het magiërsambt
in te leven: hoe loopt een echte tovenaar, hoe kijkt en beweegt hij? Laat hen
iets onder hun hoed vandaan toveren.
Muzische Vorming - Beeld - 1.4
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.3
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Lestip 2
Dit is geen doos
Dit is geen doos
Antoinette de Jong
Lannoo, 2008
Over het boek
Het knap vormgegeven Dit is geen doos voert een konijntje op met zijn doos.
Maar is het wel een doos? Dit boek laat de vele gedaanten van een eenvoudige
kartonnen doos zien en is opgedragen aan ‘alle kinderen die in dozen
zitten’. Een hardleerse stem in het boek blijft het konijn telkens bestoken met
vragen: waarvoor dient de doos, waarom ziet die er zo uit, waarom zit konijn
erop/erin/eronder… Maar het konijn blijft erbij: het is géén doos. Wel een
vliegtuig, een robotpak, een konijnenberg, een raket, een brandend flatgebouw
dat dient geblust, en ga zo maar door.
Het boek kan in de eerste en tweede kleuterklas aangeboden worden.
Aan de slag
Aanzet
De introductie van het verhaal smeekt – wat dacht je? – om een doos. Breng
een groot, gaaf exemplaar mee naar de klas, een waar je zelf in kan. Vertel de
kleuters dat dat de auto is waarmee je vanochtend naar school bent gereden.
Of ze hem niet mooi vinden? Knalrood, grote koplampen, superleuke stickers
op de deuren en vensters. Zien ze wel? Wellicht sputteren kleuters tegen: ‘Dat
is een doos!’ Maar… dit is geen doos, natuurlijk!
Laat kleuters daarna gerust zelf ‘instappen’ in de doe-alsof-doos en laat hen
verwoorden – als dat lukt – welk vehikel het in hun fantasie is geworden. Het
boek is alleszins geïntroduceerd.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters | 3

Vertellen
Dit is geen doos is geen voorleesboek, het bevat erg weinig en bovendien een
zeer repetitieve tekst. Het zou zonde zijn om de mooie, sobere prenten niet
te tonen, maar je kan het ook wel dramatiserend vertellen (als eerste of als
tweede vertelbeurt, afhankelijk van de fantaseervaardigheid van je klasgroep).
Jij als konijn met je doos die geen doos is.
Je kan het verhaal ook behoorlijk makkelijk omzetten in een tafelpoppenspel
met een knuffelkonijn en een doos op maat. Zo’n tafelpoppenspel is meer
aangewezen bij jongere kleuters, omdat je niet verdwijnt achter een of ander
onheilspellend doek. Je blijft voortdurend zichtbaar en je kan direct in interactie
gaan. Bovendien kunnen de attributen, poppen en tafel nadien in een
hoek, waarin kleuters het verhaal naspelen.
Misschien introduceer je best een tweede personage. Dat personage kan telkens
halsstarrig blijven bevestigen dat het een doos is, terwijl konijn op zijn
olifant, in zijn raket, in zijn racekar… zit.
Verwerkingsactiviteiten
Ga met je kleuters in de kring zitten en zet een stevige kartonnen doos in het
midden met de gesloten zijde bovenaan. Vraag de kleuters wat daar staat: ‘Een
doos?’ Vertel hen dat het geen doos is. Vraag hen wat het wel kan zijn en wat
ze met de doos kunnen doen.
Wellicht komen jullie samen al vlug op… trommelen. Laat een paar kleuters
proberen en daarna een paar kleuters tegelijkertijd. Geef elke kleuter dan een
kartonnen doos en vraag dat ze die met de gesloten zijde bovenaan voor zich
zetten, tussen hun benen. Zeg het spreekversje: ‘Dit ìs geen doos / Dit ìs geen
doos / Dit is / een / trom! / Rombombom! / Rombombom! / Rom! Bom!
Bom!.’ Roffel ondertussen ritmisch mee, met je handen op de doos. Laat de
kleuters meedoen. Speel met luid en stil en snel en traag, één hand of twee
handen (je kan dat met een prent per variatie duidelijk maken). Zorg ook
voor stokjes, misschien wel verschillende (lichter en zwaarder, met een zacht
of hard uiteinde…).
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.2 en - 2.5
Laat de kleuters uit grote en kleine dozen en met allerhande kosteloos materiaal
hùn ‘dit-is-geen-doos’-doos bouwen. Voorzie bruikbare spullen op
niveau met voldoende variatie: voor wielen, een stuur, lampen, een antenne,
oren, een staart… Blik er achteraf uitgebreid op terug. Is dat nu nog een doos?
Nee, dat is geen doos, maar een…
Muzische Vorming - 1 Beeld -1.2 en - 1.4 en - 1.5
Voorzie in je klas een hoek met niets dan dozen in alle formaten, liefst allemaal
in bruin karton (zoals de buitenkant van het boek). Laat de kleuters zich
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

vrij inleven, laat ze construeren en combineren. Na het experimenteren met
de dozen kan je echt aan het bouwen gaan. Laat de kleuters een stad, straat,
gebouw maken, enkel met dozen en eventueel met bruine tape om het sober
te houden. Zeker niet met verf en kleurige liflafjes: zo blijf je in de stijl van
het boek.
Ook leuk is een krabbelpaal of krabbelwand, waaraan verschillende soorten
papier en karton (glad, ruw, met ribbels, dik…) zijn bevestigd en waarop kleuters
met blauwe balpennen mogen kriebelen, schrijven of tekenen. Op die
manier verkennen ze verschillende schrijf- en tekenvlakken en -ondergronden.
Laat je inspireren door Jan Fabre: als tekenaar staat hij bekend om zijn
Bic-art, tekeningen met balpen.
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.3
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.3
Bied – nadat je het verhaal hebt nagespeeld als tafelpoppenspel – het decor, de
poppen en attributen als verteltafel aan. Al dan niet door jou begeleid kunnen
kleuters het verhaal naspelen en uitbreiden, woorden hernemen, rollen innemen…
Een unieke kans om aan woordenschatuitbreiding te doen, niet in het
minst voor kleuters met Nederlands als tweede taal. Introduceer gerust een
tweede personage. Geef regelmatig spel- en inleefsuggesties.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.5 en - 1.6
Nederlands - 2 Spreken - 2.2 en - 2.10 en - 2.13
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
En verder…
Organiseer een vrij bewegingsspel met dozen in alle mogelijke formaten.
Als ze maar stevig zijn! Laat de kleuters eerst vrij experimenteren, snuffelen,
schuiven, klimmen en kruipen. Observeer en stimuleer na een tijdje gericht.
Wat wordt de doos bij kleuter X? Wat doet kleuter Y met zijn doos? Wie zit
er met twee in een doos? Speel in op het spel van de kleuters en verwijs naar
Konijn uit het boek. Benoem voertuigen en voorwerpen, herhaal woorden
en begrippen uit het verhaal. Rijd, vlieg of vaar mee. Als de dozen maar geen
dozen meer zijn.
Muzische Vorming - Beweging - 1.1 en - 3.1 en - 3.2 en - 3.3
Maak samen met kleuters bruine postpakketten, geïnspireerd op de omslag
van het prentenboek. Zorg voor kleine kartonnen doosjes of doosjes verpakt
in dat kenmerkende bruine pakpapier. Laat hen hun eigen postzegels en poststempels
ontwerpen – zorg voor enkele voorbeelden – en laat hen het pakket
versieren en optuigen zoals ze willen. Je gaat hier nog niet te ver richting ontluikende
geletterdheid, maar bepaalde impulsen kan je wel al geven. Vraag hen
wat ze in het pakje willen versturen, aan wie van de klas ze het pakje willen
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

toezenden, waar het klevertje met het stempeltje of symbooltje van hun eigen
‘naam’ hoort en waar dat van de ‘geadresseerde’. Alle pakjes gaan in de grote
postzakken. Op een bepaald moment is er een postpakje voor ieder kind.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.3
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en - 1.4
Breng het versje ‘Rommele rommele roosje’ van Ann Verhoeven aan. Voor de
jongste kleuters is het erg geschikt.
Rommele rommele roosje
Schudden met een doosje
Oortjes open, luister goed
Wat het kleine doosje doet
Even kijken wat er ligt
Doosje open, doosje dicht
Het speelse van al wat verrassend en leuk is aan doosjes en hun inhoud, is de
inhoudelijke kern van dit versje. Laat de kleuters dat speelse zelf ondervinden
door allerlei waarnemings-, verrassings- en bewegingsspelletjes te doen met
dozen en doosjes. Laat hen de doosjes openen en sluiten, ermee schudden en
gooien, erin piepen, eraan ruiken, een doosje-in-een-doosje-in-een-doosje
steken... Elk kind komt aan bod, terwijl ze telkens het versje horen en beleven,
zonder dat ze zich daar al te zeer bewust van zijn. En toch zal je merken dat ze
steeds meer en meer mee zeggen.
Nederlands - 2 Spreken - 2.13
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
Introduceer het konijntje uit het boek als themapop die tijdens korte momentjes
uit haar ‘doos’ (de ene dag een luchtballon, de andere dag een kasteel…) tevoorschijn
komt en leuke raadspelletjes, tastspelletjes, voelspelletjes of taalspelletjes
speelt met de kleuters. Ofwel slaat ze gewoon een praatje. In elk geval is Konijn
tuk op dozen en wil ze weten wat de kleuters hele dagen met die leuke dingen
uitspoken. Laat Konijn ook elke dag een andere doos meebrengen: een schoendoos,
een brooddoos, een schuddoos…
Nederlands - 1 Luisteren - 1.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Verwante titels
De doos van beertje, Mario Boon, De Eenhoorn, 2003
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Lestip 3
Het krijtje
Het krijtje
Iris van der Heide en Marije Tolman (ill.)
Lemniscaat, 2005
Over het boek
Wat doe je als je een krijtje vindt, maar het je niet lukt om er een mooie
tekening mee te maken? Simpel: je ruilt het. Sara ruilt het stomme krijtje voor
de knikkers van Tim. Als ook de knikkers niet blijken te werken, ruilt Sara ze
dan maar voor Sams lolly. En Sams lolly voor Robbies jojo en die jojo weer
voor Mathildes fluit. Dan ziet Sara Ben hinkelen. Dat wil ze ook wel eens uitproberen.
Als de hinkelbaan echter weggeregend raakt, is Sara ten einde raad.
Gelukkig is Ben nog in de buurt. Mét een krijtje! Ze tekenen een hinkelspel
en samen hinkelen ze de hele dag.
Sara fantaseert een eind weg om de andere kinderen tot een speel- of snoepgoedruil
te bewegen, maar ze mist zelf de nodige verbeelding om alleen met
haar nieuwe speeltje te spelen. Terwijl de anderen meteen opgaan in het spel
en de fantasie, is Sara meteen uitgespeeld en gaat ze op zoek naar iets nieuws.
Samen spelen blijkt voor haar de enige oplossing.
Een verhaal voor de oudste kleuters met een boodschap, in alle speelsheid
verteld.
Aan de slag
Aanzet
Zorg voor een bord en een rood krijtje in de kring. Vraag de kleuters wat je
daarmee zou kunnen tekenen. Teken enkele dingen die de kleuters opnoemen.
Teken ook een zeemeermin, een draak en een raket. Fantaseer met de
kleuters over hoe fantastisch het zou zijn als die wezens of die dingen plots
echt zouden leven: de zeemeermin die begint te zwemmen zoals in de Grote
Stille Zee, of de draak die door het woud host, de raket die opstijgt richting
maan. Benadruk nog eens hoe ‘fantastisch’ dat zou zijn.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Vertellen
Naargelang van je kleuterdoelgroep en de voorafgaande vertelbeurten, kan
je dit verhaal op verschillende manieren aanbieden. Je kan het vertellen met
het prentenboek, maar je kan het ook gewoon voorlezen: de taal is helder en
beeldend. Sta tijdens de verschillende voorleesbeurten zeker voldoende stil
bij ‘moeilijke’ of verrassende begrippen als ‘duf’, ‘professor’, ‘de Grote Stille
Zee’. Gezien de vele details en de relatief kleine figuren op de platen, leent
het boek zich ook tot vertellen met beamer: scan de prenten in, maak er een
Power Point van en projecteer die op een muur of een scherm.
Als je de aanzet-activiteit vaak genoeg herhaalt, als je bewust de moeilijkere
termen en begrippen gebruikt en er voldoende mee speelt tijdens de gelinkte
momentjes en activiteiten, dan krijgen die begrippen snel een concrete invulling
voor de kinderen. Erbij stilstaan tijdens het lezen hoeft dan misschien niet meer.
Verwerkingsactiviteiten
i n de ho e k e n
In Het krijtje kom je pagina na pagina in een ‘andere wereld’ terecht: van de
‘gewone’ stoep naar een woud vol draken, van dat woud naar een drukbevist
koraalrif van de Grote Stille Zee, van daar naar de ruimtebasis waar een raket
opstijgensklaar staat om via een laan met joekels van bomen weer ‘gewoon’ op
de stoep te eindigen. Als je rond dit boek werkt zou elk van die ‘werelden’ zijn
plaats kunnen krijgen in de klas. Allemaal tegelijkertijd, een voor een, geïntegreerd,
het hangt er maar van af hoe lang je rond het boek wil werken.
s t o e p - e n hi n k e l h o e k j e
Creëer met grijze stoeptegels of grijs plaveisel een stukje stoep in de klas
waarop kleuters naar hartenlust krijttekeningen kunnen maken. Als het mooi
weer is kan dat ook op de speelplaats. Laat kleuters kennismaken met en
genieten van het hinkelspel. Breng varianten aan. Zorg voor opdrachten: de ‘2’
overslaan, telkens een hinkelvlak overslaan, van hinkelbeen wisselen…
Wiskunde - 1.2 en - 1.3
LO - 1.2 en - 1.4
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4
d r a k e n h o e k
Zorg voor boeken over draken (cf. Bibliografie), miniatuurdraken mét
minia tuurnatuur, geluiden, films, 3D-platen.... Laat kleuters opzoeken,
lezen, kijken, tekenen, fantaseren en spelen.
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - 1.8
Nederlands - 3 Lezen - 3.4
Nederlands - 2 Spreken - 2.10
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

h o e k v a n de gr o t e st i l l e ze e
Installeer een snorkelbak: zorg voor grote snorkelbrillen en spullen zoals
schelpen, stenen en schatkistjes die kunnen zinken. Maak de snorkel na elke
beurt weer schoon.
Laat kleuters aan de hand van waterdicht geplastificeerde schat- en schelpkaarten
gericht snorkelen naar dingen. Op die kaarten kunnen ze met een stift
aanvinken wat ze zoal opgedoken hebben, waar de schatten en vondsten precies
lagen. Je kan ook met aantallen werken: ze moeten vier zulke, vijf andere
schelpen, zes keien… opduiken.
Duidelijke afspraken zijn hier uiteraard aangewezen, want je doet natuurlijk
echt water in de bak. Misschien toch beter even wachten op lekker lenteweer
zodat je kleuters buiten kunnen snorkelen.
Wereldoriëntatie - 1 Natuur -1.5
Wiskunde - 1 Getallen 1.2
o n d e rwat e rw e r e l d
Kleed een hoek helemaal in het blauw in en tuig die op met levensechte
uitgeknipte prenten van zeedieren. Die zeedieren kan je ook met een nylon
draadje aan het plafond hangen. Voorzie zwemvliezen, duikbrillen, spulletjes
voor een zeemeermin of -man… Maak er een echte onderwaterwereld van.
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - 1.1 en - 1.7
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2
ru i m t e s t a t i o n
Creëer een heus ruimtestation. Met een oude computer, televisie, walkie talkies,
pen en papier, microfoons, foto’s en boeken over het ruimtewezen richten
de kleuters dat zelf in. Ook de raket hoort hierbij. Misschien kan je die
tijdens een groepswerk laten maken uit een grote doos en kosteloos materiaal.
Anders wordt het een aantal stoelen en veel fantasie!
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2
Wereldoriëntatie -2 Technologie - 2.4 en - 2.5
Nederlands - 3 Lezen - 3.4
Nederlands - 4 Schrijven - 4.2
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.2 en - 5.5
d r a m a t i s e r e n
Het krijtje smeekt om het samen met kleuters te dramatiseren. Dat kan je, als je
wil, groots aanpakken.
Laat een aantal kleuters op grote stukken karton of papier werken aan decors,
geïnspireerd op de tot de verbeelding sprekende landschappen uit het prentenboek.
Met een stempel- of andere techniek creëren ze een brede stoep
zoals op plaat 1. Een ander groepje schildert een indrukwekkende draak in
zijn jungle zoals op plaat 2. Andere kleuters werken het zee-, ruimte-, duinenen
heuvellandschap uit. Ook de slotplaat, een stoep mèt rode hinkelbaan, mag
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

niet ontbreken. Zo geef je kleuters toegang tot een weelde aan beeldende
technieken en kansen tot zinvol groepswerk, terwijl ze ondertussen eigenlijk
aan close reading doen met het boek bij de hand en een mise-en-scène of verfilming
voorbereiden.
De dramatisering zelf kan twee richtingen uitgaan: ofwel spelen ze het verhaal
echt helemaal live, dia- en monologen inbegrepen, ofwel spelen ze het verhaal
wel non-verbaal uit, maar neem jij de rol van verteller op. Laat dat afhangen
van de taalnoden en –mogelijkheden van je klasgroep. Zorg voor verkleedkleren
(rood jurkje voor het hoofdpersonage, konijnenmuts voor het meisje
met de konijnenwens,…) en voor de onmiskenbare attributen uit het boek
(krijtje, knikkers, jojo…).
Bouw deze activiteit geleidelijk op. Uiteraard kan de activiteit pas slagen na herhaaldelijke
vertel- en voorleesbeurten, hetzij voor de hele klas, hetzij aan groepjes:
kleuters moeten het verhaal helemaal bezitten. Daarna ga je losse scènes spelen.
Laat kleuters daarbij gerust ook improviseren: de inleving staat op de eerste
plaats. Na een aantal losse scènes probeer je die tot een geheel te smeden.
Als je de hele klas wil laten acteren, kan je met verschillende Sara’s werken. Je kan
er ook voor kiezen om niet-acterende kleuters een andere taak te geven: decors
wisselen, filmen, foto’s nemen, rekwisieten aangeven, make-up verzorgen…
Als je het filmt, zoals gesuggereerd, krijgt het geheel nog eens een meerwaarde.
Misschien wordt voor een keer de film wel beter dan het boek. Het is
voor kleuters alleszins een magisch moment om zichzelf eens op het grote of
kleine scherm te zien.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.2 en - 1.6
Nederlands - 2 Spreken - 2.10
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3 en - 5.4
En verder…
Samen met een groepje kleuters kan je je afvragen: ‘Wat als Ben Sara niet was
komen helpen en niet met dat krijtje was komen aanlopen?’ Je doet alsof dat
niet gebeurd is en verzint samen met de kleuters extra ruilepisodes. Vraag hen
voor welke magische spulletjes Sara het krijtje ook nog had kunnen ruilen en
welke speciale krachten Sara het krijtje had kunnen toedichten. Schrijf op wat
de kleuters je vertellen en laat hen hun episodes ook effectief ‘uitschrijven’.
Schrijf er ook in jouw handschrift bij wat de kleuters je over hun uitgeschreven
stuk vertellen. Het vervolg kan een plaatsje krijgen in de boekenhoek en
moet zeker eens worden verteld in de kring.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.5 en - 1.6
Nederlands - 2 Spreken - 2.7 en - 2.8 en - 2.10
Nederlands - 3 Lezen - 3.1 en - 3.3
Nederlands - 4 Schrijven - 4.1 en - 4.2 en - 4.3
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Maak van Het krijtje een bewegingsverhaal. Laat de kleuters hinkelen, rennen,
springen, vliegen en rondsluipen als draken in een dichtbegroeid oerwoud;
laat ze zwemmen in en roeien op de Grote Stille Zee; laat hen pijlsnel opstijgen
als een ruimteschip of fietsen door de bomen met een konijn op het
stoeltje achteraan, net als Mathilde.
Ofwel maak je van het verhaal een parcours met bewegingsopdrachten: een
standje springen, lopen of slalommen met zwemvliezen aan, een standje klimmen
richting maan, een hinkelstandje, een fietsstandje…
LO - 1.1 en - 1.2 en - 1.6 en - 1.31 en - 1.32
Muzische Vorming - 4 Beweging - 4.2
Hou een verdiepend kringgesprek met kleuters rond het opzet: ‘Als ik een
wensjojo had…’. Een échte wensjojo zet het gesprek en de fantasie wellicht
op weg. Laat de kleuters hun wensen ook uittekenen, schrijf er zelf bij wat ze
wensen.
Een andere invalshoek is deze: zoek een aantal platen die tot de verbeelding
spreken. Vraag de kleuters welke tekening zij graag tot leven zagen komen. En
in welke getekende wereld ze graag terecht zouden komen. Vraag hen wat er
dan gebeuren zou.
Wereldoriëntatie - 3 mens - 3.5 en -3.6
Verwante titels
Het verhaal van het jongetje en het meisje, Dominique Maes, Clavis, 2002
De wens, Elle van Lieshout, Erik Van Os en Paula Gerritsen (ill.), Lemniscaat, 2006
Paultje en het paarse krijtje, C. Johnson, Annie M.G. Schmidt (vert.), Lemniscaat, 2001
Boeken over draken
Kleine draak, Lieve Baeten, Clavis, 2000
Heimween, Dirk Nielandt en An Candaele (ill.), Davidsfonds/Infodok, 2006
Ik wil een hond, David LaRochelle en Hanako Wakiyama (ill.), Lemniscaat, 2008
Kijk eens wat ik gevonden heb, Timothy Knapman, Ploegsma, 2007
Drakologie, Dugald Steer, Van Goor, 2004
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Lestip 4
Ik voel een voet!
Ik voel een voet!
Maranke Rinck en Martijn van der Linden (ill.)
Lemniscaat, 2008
Over het boek
Schildpad, Vleermuis, Octopus, Vogel en Bok hangen te soezen in hun hangmat.
Plots hoort één van hen iets ritselen. Van schrik en zenuwachtigheid
buitelen de vijf vrienden hun hangmat uit en gaan ze op verkenning. Elk van
hen voelt wel iets van de indringer: een voet, een vleugel, een tentakel… en
telkens reuzengroot. Geen twijfel mogelijk: een Schild-Muis-Octo-Vogel-Bok
ligt op de loer, klaar om toe te slaan. Tot er getrompetter klinkt en het bijeen
gevoelde dier een lieve olifant blijkt te zijn, die net zo kleurrijk is als de vijf
en zonder probleem bij hen in de hangmat mag. Hèhè!
Ik voel een voet is een prachtig vormgegeven repeteerverhaal voor oudere kleuters:
dieren met een vacht van kleurrijke mozaïeken komen tot leven tegen
een pikzwarte achtergrond die meteen tot de verbeelding spreekt. Een boek
voor vier- en vijfjarigen.
Aan de slag
Aanzet
Geen toepasselijker aanzet denkbaar dan een tastspel waarbij je kleuters een
onderdeel van een voorwerp laat voelen en hen laat raden wat het voorwerp
is: de tuit van een koffiekan, het oor van een boekentas, de neus, het haar van
een medekleuter… Ongetwijfeld vergissen kleuters zich op een kostelijke
manier.
Vertellen
De prachtige platen van het boek lenen zich tot een erg sfeervolle vertelbeurt.
Omdat alle warm gekleurde figuren mooi afsteken op een zwarte achter-
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

grond, zou je bij een tweede vertelbeurt de platen ook kunnen projecteren:
vertellen met overheadprojector of beamer.
Verwerkingsactiviteiten
De prenten van Ik voel een voet kunnen kleuters tot beeldende verwerking aan
de hand van allerlei technieken inspireren.
Zo hebben de dieren uit het boek wel iets van lappenpoppen: met allerlei
fleurige restjes en staaltjes stof kan je samen met hen zulke personages, of misschien
wel een Schild-Muis-Octo-Vogel-Bok maken. Allerlei technieken met
textiel zijn denkbaar: opvullen van sokken, panty’s, oude handschoenen, zelfs
plastic werkhandschoenen.
Met veel aandacht voor details, net als op de prenten in het boek, kunnen
kleuters ze met stofjes en draadjes bekleven, ze kunnen ze naaien en beschilderen,
tot ze zo’n kleurrijk dier uit het boek bekomen. Door de kleuters de
dierenfiguren grondig te laten bestuderen, krijgen ze wellicht ideeën voor
kleurrijke patronen.
Ondertussen kan je met een ander groepje kleuters een hangmat weven. Op
die manier kunnen kleuters het boek met hun eigen poppen naspelen aan de
verteltafel, in de vertelhangmat.
Beide knutselactiviteiten kan je als wisselgroepswerk aanbieden, een hele
week lang.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en - 1.2 en - 1.3 en - 1.4
Maak, eventueel samen met je kleuters, schimmenpoppen van de personages
en speel het verhaal uit als een schimmenspel. De achtergrond op de platen
nodigt daar in elk geval toe uit. Gebruik stevig karton en eventueel splitpennen
om van bepaalde dieren de kop, de poten of de vleugels te kunnen laten
bewegen. Maak de figuren vast op fijne, maar stevige stokjes. Na jouw spelbeurt
kunnen kleuters in een hoek het schimmenspel naspelen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4
Nederlands - 2 Spreken - 2.10 en - 2.13
Naar aanleiding van het prentenboek liggen spelletjes taalbeschouwing voor
de hand. Ga met een groepje kleuters samen zitten met het boek bij de hand,
papier en stiften. Laat hen het boek hervertellen aan de hand van de prenten
en sta naderhand stil bij het neologisme Schild-Muis-Octo-Vogel-Bok. Stel
de kleuters volgende vragen:
- Waarom kiezen de dieren precies deze naam?
- Welke woorden hoor je in de naam?
- Hoe zou zo’n Schild-Muis-Octo-Vogel-Bok eruit zien?
- Kan iemand een Schild-Muis-Octo-Vogel-Bok tekenen?
- Kan je meer van zulke beesten fantaseren? Hoe heten ze? Kan je ze tekenen?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters | 3

Achteraf in de kring mogen de bedenkers allerlei eigenschappen van hun
Dino-Poes-Oli-Beer of Kangoe-Drome-Hazen-Gaai verzinnen en delen met
de andere kleuters.
Een uitbreiding op die opdracht is de volgende: laat de kleuters een dier uit
het verhaal of een dier naar keuze boetseren en vraag hen om naderhand het
dier in tweeën of drieën te snijden. Vraag welke dieren ze kunnen maken
met al die losse koppen, poten, rompen en vleugels. Als afsluiter kan je het
versje Lijmen van Joke van Leeuwen gebruiken (cf. Bibliografie) waarin een
ik-figuur drie stenen beestjes laat vallen, verkeerd aan elkaar lijmt en zo drie
nieuwe beestjes krijgt.
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
En verder…
Ook van kleuters kunnen we grappige mixbeestjes maken. Neem foto’s van
iedereen, in dezelfde pose en op hetzelfde formaat. Knip enkele foto’s doormidden
in de lengte, enkele in de breedte en enkele in drie stukken. Laat
hen enkele ‘mixkleuters’ samensmelten en vraag de kleuters hen een naam te
geven.
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
Geef een creatief tekendictee waarin je speelt met supergrote en megakleine
dierlijke ledematen. Geef opdrachtjes als: ‘je fantasiedier heeft twee supergrote
poten’, ‘heeft een hele kleine minivleugel en één reuzenvleugel’, ‘heeft twee
kleine tentakels, net als Octopus’… Lijken de dieren die de kleuters tekenden
op elkaar? Wat zijn de verschillen? Hoe heten de dieren? Kleuters kunnen dit
daarna ook zelfstandig in een groepje doen.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.4
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.5
Maak samen met de kleuters dierenmaskers: de koppen van de personages uit
Ik voel een voet in bonte kleurmotieven. Met de maskers en een hangmat kunnen
kleuters het verhaal naspelen en uitbreiden in een hoek. Misschien past er
wel een hangmat in de buurt van je boekenhoek?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2 en - 3.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.10
Bibliografie
Ozo heppie en andere versjes, Joke van Leeuwen, Querido, 2001
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Lestip 5
Wat is dat?
Wat is dat?
Antje Damm
Gottmer, 2008
Over het boek
Wat is dat? is niet zomaar een prentenboek. Het is een fotoboek waarin alles
is wat het is én ook nog iets anders. Elke pagina bevat een foto: de ene beeldt
een voorwerp af, de volgende toont hetzelfde voorwerp maar met iets extra’s.
Daardoor verandert het ding ineens in iets nieuws: een bolletje wol wordt een
schaap, een schuursponsje een egel, een kraan wordt een zwaan, een wasknijper
een krokodil. Zo volgt het ene raadsel na het andere.
Wat is dat? is niet meteen een vertelboek, goed voor een halfuurtje in de kring:
het bevat geen verhaal, de opeenvolging van analoge fotoraadsels leent zich
niet tot een chronologische toon- en vertelbeurt. Het is vooral een boek waarmee
je met een groepje kleuters aan de slag moet, om te kijken, te raden, te
fantaseren, honderduit te praten en achteraf zelf aan het transformeren te gaan.
Aan de slag
Aanzet
Het is leuk om het boek te introduceren aan de hand van een figuurtje dat
je in elkaar geknutseld hebt naar analogie met het boek. Een tot schaap veredelde
bol wol, een tot hagedis gebombardeerde groene peper, een wasspeld
annex krokodil. Speel een stukje poppenspel. Laat de kleuters reageren.
Of je legt een aantal attributen in het midden van de kring of op tafel die op
het eerste gezicht niet veel met elkaar gemeen hebben. Laat de kleuters er iets
mee bouwen. Vraag hen of ze ook nog andere dingen kunnen bedenken.
Toon het boek en sta stil bij de cover en de titel. Laat de kleuters eventueel
raden wat de inhoud zou kunnen zijn. Kies er vervolgens een aantal foto’s
uit om rond te raden en te praten. Laat kleuters misschien zelf ook een aantal
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

fotomysteries tonen en er vragen bij stellen. Laat hen in elk geval volop aan
het woord, associërend, discussiërend waar het lukt.
Wat is dat? is een echt kijk- en praatboek waarmee je vele keren met groepjes
kleuters kan werken, zonder dat je veel meer materiaal nodig hebt dan het
boek zelf.
Verwerkingsactiviteiten
Een logisch vervolg op de boekaanbieding is de kleuters zelf met materiaal
aan het werk laten gaan om het te vervormen tot iets nieuws. Je kan je beperken
tot de spulletjes uit het boek, maar die kan je ook makkelijk uitbreiden,
wat de fantasie nog meer de vrije loop laat. Kleuters die graag willen nabouwen,
moeten dat natuurlijk kunnen: het boek staat binnen handbereik.
Naar analogie met het boek kan ook jij of kunnen ook de kleuters voor-enna-foto’s
maken. Zo creëren kleuters hun eigen versie van Wat is dat? Een
kleuter kiest bijv. een schaar om van te vertrekken: jij (of de kleuter zelf)
neemt een foto van de schaar en daarna van het ding waarin de kleuter de
schaar getransformeerd heeft. Oudere kleuters kunnen er – op verschillende
manieren, net zoals in het boek – telkens de vraag ‘Wat is dat?’ aan toevoegen.
Zo krijg je een origineel nieuw klasboek voor in de boekenhoek.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en - 1.5
Muzische Vorming - 5 Media - 5.2 en - 5.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.4 en - 2.5
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
Met oudere kleuters kan je de link met ready mades in de moderne kunst leggen:
doodgewone voorwerpen die kunstwerpen worden, als ze op een aparte manier
gegroepeerd of gecombineerd worden. De spullen uit het boek (knopen, wasspelden,
dennenappels, bollen wol, een stuk zeep…) en uitbreidingen daarop zijn
vast tot een kunstwerk samen te smeden. Misschien kunnen de mini-kunstenaars
ook uitleggen wat het geworden is en hoe het kunstwerk heet. Laat hen er ook
naamkaartjes bijmaken. Een tentoonstelling dringt zich op!
Laat je inspireren door kunstenaars als Marcel Duchamp, Joseph Beuys, Klaas
Oldenburg en Marcel Broodthaers.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en - 1.2
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.3 en - 6.5
Naar aanleiding van het boek kan je een soort geheugenspelletje aanbieden,
waarin kleuters de spullen van de foto’s telkens moeten koppelen aan het
voorwerp of het dier waarin het is getransformeerd. Dat kan in sommige
gevallen met materiaal, in andere gevallen op papier. Zo heb je een bolletje
wol enerzijds, een pluchen schaap of prent van een schaap anderzijds, een
wasspeld en een speelgoedkrokodil, een schuurborstel en de prent van een
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

egel. Je kan het gamma ook uitbreiden met combinaties die niet in het boek
voorkomen.
Je kan ook een tastspelletje spelen met attributen uit het boek. Vraag de kleuters
wat het attribuut echt is en wat het werd in Wat is dat?
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - 1.5 en - 1.6
Wereldoriëntatie - 2 Technologie - 2.1
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
En verder…
Het boterhammenmuisje in het boek nodigt uit tot een koude bereiding
samen met de kleuters, erg makkelijk door jong en oud uit te voeren. Sneetjes
gezond bruin (!) brood worden zodanig belegd dat ze in smakelijke muisjes,
maskers, vissen, en wat voor creaturen dan ook veranderen.
Wereldoriëntatie - Natuur - 1.6 en - 1.10
Verwante titels
Het krijtje, Iris van der Heide en Marije Tolman (ill.), Lemniscaat, 2005
Mijn held, Ingrid en Dieter Schubert, Lemniscaat, 2004
Wat schilt er met je? Joost Elffers en Saxton Freymann (ill.), CEGO, 2001
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Lestip 6
Wie knipt de tenen van de reus?
Wie knipt de tenen van de reus? Versjesgroeiboek voor kleuters
Jan Smeekens (comp.), Ingrid Godon (ill.), Kristien Aertssen (ill.)
en Sylvia Weve (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2008
Over het boek
Aan de slag
Wie knipt de tenen van de reus is een bloemlezing met versjes voor kinderen van
2 tot 6 jaar. Het bevat klassiekers van kleppers als Willem Wilmink, Hans en
Monique Hagen, Geert de Kockere en Miep Diekman, maar ook recentere
versjes, bijvoorbeeld uit Mijn eerste Van Dale of uit Paperasje van Iene Biemans.
Alles is knap geïllustreerd door Ingrid Godon, Kristien Aertssen en Sylvia Weve.
In elke kleuterklas op elk moment van de dag valt er wel iets mee te doen. De
leeftijdscategorieën in de bundel (tot drie jaar, vanaf vier jaar…) neem je beter
met een korreltje zout. Als leerkracht kan je zelf beter de beginsituatie van je
kleuters inschatten.
Een geïllustreerde poëziebundel is een handig hebbeding: je hebt een keur
aan kinderversjes bij elkaar, met bovendien mooie tekeningen erbij. Dat maakt
dat hij zeker ook een plaats moet krijgen in de boekenhoek. Als je rond een
versje uit de bundel werkt, kan je dat met een bladwijzer tussen de bladzijden
duidelijk maken, zo kunnen kleuters zelf ‘lezen’ en de bijbehorende plaat
bekijken. Voor een poëziemomentje tussendoor, als omstandigheden of toevalligheden
erom smeken; voor een taalbeschouwelijk momentje; een ogenblikje
talige rust… Je hebt je bundel bij de hand.
Wat volgt zijn ideeën rond poëziebeleving of speelse poëziemomentjes bij
enkele versjes uit de bundel. Een bloemlezinkje uit de bloemlezing…
Peuters en jongere kleuters
Geluiden (p.32)
Klak klak
met mijn tong.
Hup hup
reuzesprong.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Klap klap
met mijn handen.
Tik tak
met mijn tanden.
En trek ik aan mijn oor…
tatutatuu
tatutatuuu!
(Mieke van Hooft)
Een leuk, beetje absurdistisch speelversje waarin een sirene gaat loeien als
kleuters aan hun oor trekken. Ideaal als taaltussendoortje bij de kleintjes. Laat
de peuters en kleuters het versje vooral uitvoeren, gewaar worden, actief beleven.
Ze klakken met hun tong, klappen in hun handen en klapperen met hun
tanden. En trekken ze aan hun oor, dan…
Varieer door er een stapversje van te maken: vrij in de kring, in één lange
trein, met zware passen, lichte muizenstapjes… Ook ‘trek ik aan jouw oor’ is
mogelijk. In dat geval luiden kleuters elkaars sirene.
LO - 1.26
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.5
Nederlands - 2 Spreken - 2.13
Fietsen (p.23)
Ik fiets op mijn fiets.
Ik bel met mijn bel.
Ik trap op mijn trappers.
Kijk eens hoe snel!
(Liesbeth Schlichting, Betty Sluyzer, Marja Verburg)
Opnieuw een leuk doeversje voor de peuters en de jongste kleuters.
Zet een blinkende fiets in de kring, versierd met linten aan het stuur en met
een heldere fietsbel. Laat de kleuters kijken, voelen, reageren. Daarna ga je
dramatiseren: je wordt een kleuter, zet een kleurige fietshelm op en trekt een
fluojasje aan. Je toont wat je allemaal kan met je fiets, hoe mooi die bel klinkt,
waar je voeten moeten staan als je fietst… Op die manier werk je naar het
versje toe en kan je het introduceren.
Dan is het aan de kleuters. Ze nemen hun (denkbeeldige) stuur vast, plaatsen
hun voeten op de trappers en rinkelen met de bel. Ondertussen herhaal je het
versje enkele keren.
Breng een fietsstuur met bel mee: een kleuter mag eens alleen doen alsof hij
fietst. Alle andere kleuters fietsen er in een lange rij achteraan. Ring ring!
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters |

Deel tot slot belletjes uit: je zegt het versje samen met de kleuters op en laat
hen ondertussen ritmisch rinkelen met de belletjes.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.4
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.2
Nederlands - 1 Luisteren - 1.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.13
Oudere kleuters
Met deze toverspreuk verander ik je in een…? (p.26)
driemeldrammeldreutelee
draaijedriemaalrond
diekopdiekopdiekopdee
hurkdanopdegrond
sliekomslakomslekelee
hipwelzevenkeer
kwikkelkwekkelkwakkelee
endoehetnogeens weer
(Joke van Leeuwen)
Een lekker speelversje voor oudere kleuters dat kleuters op hun manier kunnen
invullen. Als kleuterleidster kan je er allerlei thema’s inpassen.
Laat kleuters varianten bedenken van Van Leeuwens absurde formules, ga
met hen op zoek naar verwante ritmische en rijmende spreukjes waar een
opdracht in verwerkt zit. Daarvoor moeten de kleuters het versje uiteraard
al vaak gehoord hebben, zodat ze meermaals hebben kunnen horen hoe
metrisch en muzikaal elke regel in elkaar zit. Deze activiteit lukt wellicht het
best met een groepje kleuters: schrijf hun verzonnen rijmformules zelf op en
laat hen ze ook uitschrijven. Zij tekenen bijvoorbeeld de opdracht uit – genre
‘tikeensopjeneus’. Later kan je met de zelfgevonden rijmpjes van de kleuters
aan de slag.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.2
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.5
Vind je me mooi? (p.41)
Vind je me mooi? vroeg de prinses.
De lakei uit Engeland zei: yes yes.
De lakei uit Frankrijk zei: oui, oui.
De lakei uit Spanje zei: si, si.
De lakei uit Duitsland zei: ja, ja.
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

Maar wat zei
de Russische lakei
tegen zijn prinses?
Niet si, niet oui, niet yes.
Hij zei ook niet: ja, ja.
Nee, nee, hij zei: da, da.
Wie deed toen dolblij: yes!
Allicht, ja:
de prinses.
(Ienne Biemans)
Dit gedicht uit Biemans’ Paperasje is een taalbeschouwelijk taalfeestje. Het is
een erg fascinerend versje voor de oudste kleuters omdat verschillende talen
naast elkaar staan en vergeleken kunnen worden, zonder dat het al te schools
wordt.
Maak van het versje een stukje poppenspel. Je hebt een prinsessenpop en
vijf ‘lakeienpoppen’ nodig, of misschien kan je telkens dezelfde mannenpop
gebruiken met een ander jasje. Speel niet in een poppenkast – dat blijft tenslotte
een erg begrensd raampje – maar creëer een eenvoudig, suggestief decor
met doeken, stokken, stoelen en meer van dat. Werk het versje voldoende
uit: geef de prinses een herkenbaar karakter mee. Misschien voelt ze zich een
beetje onzeker, draait en keert ze voor de spiegel en wil ze toch eens van
iemand horen dat ze best wel mooi is. De antwoorden van de lakeien kunnen
een erg grappig effect hebben: breid de ‘ja, ja’, ‘yes, yes’ en varianten in
elk geval uit met enkele zinnetjes waarin nog woorden uit de respectieve taal
voorkomen. Geef elke lakei ook iets karakteristieks mee, zodat het echt vijf
verschillende types worden. Houd het bij de Russische lakei een beetje mysterieuzer,
laat hem niets meer zeggen dan ‘da, da’ en toon daarop de verrukking
– yes! – van de prinses. Doek!
Het gesprek dat daarop volgt – wat denken jullie dat die laatste lakei antwoordde?
– wordt allicht erg boeiend. Bespreek de ja-varianten die de kleuters
hebben gehoord, haal er de lakeipoppen misschien bij.
Na het stukje poppenspel met gesprek is het tijd om het gedichtje te introduceren
in zijn eigenlijke vorm. Doe dat met de poppen erbij en herhaal het
enkele keren. Stel de kleuters naderhand vragen.
Dan is het tijd om het versje zelf te beleven. Speel een rollenspel met de
kleuters: wie is prinses, wie zijn de vijf lakeien? De eerste keer zeg je het hele
versje zelf, maar daarna mogen de lakeien zelf ‘oui, oui’, ‘ja, ja’ enz. zeggen.
Begeleid vooral de inleving van de kleuters, ga in op de manier waarop de
kleuter-prinses kijkt, beweegt, op de verschillen tussen de kleuters-lakeien.
(Zie ook: de lessuggesties voor het tweede en derde leerjaar).
Nederlands - 1 Luisteren - 1.5
Nederlands - 2 Spreken - 2.10 en - 2.13
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters | 3

Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 5.1 en - 5.5
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2 en - 3.3 en - 3.5
Als verwerkende spelvorm kan je met de kleuters een spreekkoor vormen
dat volmondig ‘ja’ zingt. Verdeel de kleuters in Russen, Duitsers, Fransen,
Spanjaarden en Engelsen. Doe er, naargelang van de grootte of culturele
samenstelling van je klasgroep, gerust een aantal nationaliteiten van af of voeg
er net andere nationaliteiten aan toe.
Voorzie kaartjes waarop telkens ‘ja’ in een andere taal staat met de vlag van het
land dat bij die taal hoort en kaartjes met symbolen voor luid, stil en pauze.
Met die kaartjes zal je het spreekkoor dirigeren.
Begin met ‘ja’: je geeft tempo en ritme aan, kleuters zingspreken ‘Ja. Ja. Ja.
Ja…’. Daar voeg je een taal aan toe. Dirigerend met je kaartjes krijg je iets
als ‘Ja. Ja. Ja. Ja. Oui! Oui! Oui! Oui! Ja. Ja. Ja…’. Inspelend op de gemoedstoestand
en karaktertrekken van de personages, kan je ook je spreekkoor
‘gemoedsvol’ laten spreken. Je voorziet dan ‘emokaartjes’ om als dirigent te
gebruiken en om extra kleur te geven aan je koor.
Breid een en ander uit afhankelijk van wat je klasgroep kan en wil. Je kan dit
ook over verschillende muzikale momentjes verdelen.
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.4 en - 2.5
Nederlands - 2 Spreken - 2.13
Nederlands - 3 Lezen - 3.2
Uitsmijter
Weet je wat ik durf? (p. 53)
Weet je wat ik durf?
Aan een olifanteslurf,
ene, tweeë, drieë,
met een reuzenzwaai,
dat zie je,
boven op die hoge rug.
En dan
langs het staartje
weer terug!
(Nannie Kuiper)
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – kleuters

1 e leerjaar
En ze leefden nog lang en gelukkig, Henri van Daele en Thé Tjong-Khing
(ill.), Davidsfonds/Infodok, 2003
Keepvogel: de uitvinding, Wouter van Reek, Leopold, 2007
Letterdromen met Do, Harriët van Reek, Querido, 2007
Piet stoer wil een draak, Kim Vandyck en Frow Steeman (ill.), De
Eenhoorn, 2006
Sjaantje doet alsof, Sjoerd Kuyper en Daan Remmerts de Vries (ill.),
Nieuw Amsterdam, 2007
Waar is de woe-la-la? Ann Lootens en Marja Meijer (ill.), Clavis, 2007
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar | 33

Lestip 1
En ze leefden nog lang en gelukkig
En ze leefden nog lang en gelukkig
Henri van Daele en Thé Tjong-Khing (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2003
Over het boek
Voor deze bijzondere bundel herschreef Henri van Daele een veertigtal
gekende en minder gekende klassieke sprookjes voor kinderen van vandaag.
Ali Baba, Het meisje met de zwavelstokjes, Blauwbaard en De gouden gans, je
vindt ze allemaal in dit boek. Bij elk sprookje hoort een prachtige illustratie
van Thé Tjong-Khing. Een bundel die in geen enkele schoolbib mag ontbreken!
Aan de slag
In de verwerkingssuggestie staat Koning Lijsterbaard centraal, een minder
bekend Grimm-sprookje.
Uiteraard kan je ook andere sprookjes uit deze schitterende bundel voorlezen.
Kies voor de minder bekende sprookjes: je verruimt er de sprookjeskennis van
je leerlingen mee.
Aanzet
Ga na wat je leerlingen weten over sprookjes. Stel een woordveld op met als
kernwoord ‘sprookjes’. Stel volgende vragen:
- Welk woord lees je op de flap?
- Waaraan denk je als je dit woord leest?
- Wat voel je als je dit woord leest?
- Wat ruik, proef... je als je dit woord leest?
Als de leerlingen er zelf niet opkomen, kan je het woordveld zelf verder aanvullen
met: ‘Er was eens...’, ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’, ‘Oude verhalen
die worden doorverteld’...
Is de link tussen ‘sprookjes’ en het woord of de uitdrukking van een leerling
niet meteen duidelijk, dan mag hij of zij de link hardop uitleggen aan de klas.
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

Geef de flap met het woordveld een bijzondere plaats in de klas. Probeer de
sprookjessfeer te visualiseren door het woordveld te versieren met passende
kleuren en tierlantijntjes. Kinderen mogen ook spullen van thuis meebrengen.
Vraag de leerlingen of ze al van Koning Lijsterbaard hebben gehoord. Toon de
prent (p. 46) die bij het sprookje hoort. Bekijk ze aandachtig met de kinderen.
Vraag hen welke kleren de personages dragen, wat ze aan het doen zijn, hoe
ze kijken… Zijn er elementen in het sprookjeswoordveld die ze in de prent
herkennen? Zijn er nieuwe elementen om het woordveld aan te vullen?
Nederlands -2 Spreken - 2.5
Voorlezen
Lees het verhaal interactief voor. Check vooraf de moeilijke woorden en uitdrukkingen
die relevant zijn voor het sprookje. Zoek oplossingen om ze uit
te leggen: aanwijzen, intonatie aanpassen, uitbeelden, een synoniem verzinnen,
naar een ander stuk van de tekst verwijzen…
Verwerkingsactiviteiten
Maak een eigen Koning Lijsterbaard-boek met illustraties van de kinderen.
Verdeel het sprookje in verschillende passages. Per twee mogen de kinderen
er eentje uitkiezen. Laat hen samen plannen en overleggen wat ze erbij
zouden tekenen. Bemiddel waar nodig. Bied zeker ook hulp aan bij het
opschrijven.
Het is niet erg als niet elke passage uit het verhaal aan bod komt, passages
mogen ook dubbel voorkomen. Om de betrokkenheid hoog te houden, is het
belangrijker dat de duo’s de passage zelf uitkiezen en verantwoorden dan dat
alles netjes volgt.
Met pastelkrijtjes of waterverf mogen de duo’s hun passage illustreren.
Gebruik voldoende dik tekenpapier, net als Thé Tjong-Khing zelf, zodat het
papier niet te snel gaat krullen door de verf.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en - 1.5 en - 1.6
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Zijn alle kunstwerkjes af? Laat elk duo zijn illustratie aan de rest van de klas
presenteren. Samen leg je de prenten in chronologische volgorde. Zijn er
meerdere illustraties bij dezelfde passages? Dan sta je samen stil bij de verschillende
accenten. Van passages zonder illustraties voeg je enkel de tekst toe.
Zo krijgt het boek stilaan vorm.
Bekijk daarna En ze leefden nog lang en gelukkig samen met de klas: Hoe ziet de
cover eruit? En de achterflap? Hoe zijn de pagina’s genummerd? Hoe is het
boek gelijmd en ingebonden?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar | 3

Tot slot maak je de transfer naar het Koning Lijsterbaard-boek: alle namen van
de ‘schrijvers en illustratoren’, de leerlingen van je klas dus, komen op de
cover, net als de nieuwe titel. Maak het boek echt af door het in te binden.
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.4 en - 6.5
Geef het boek een centrale plaats in de klas en geef de kinderen de kans om
het te lezen.
Nederlands - 2 Spreken - 2.2 en - 2.5 en - 2.7
En verder…
Scan het Koning Lijsterbaard-boek in. Maak er een Powerpoint-presentatie van.
De tekst kan je opnemen met Audacity. Het digitale Koning Lijsterbaard-boek
kan je laten beluisteren en bekijken in de luisterhoek. Als je de scans van de
illustraties verkleint, kan je elk kind een eigen cd’tje bezorgen met de digitale
versie van ‘hun’ Koning Lijsterbaard.
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

Lestip 2
Keepvogel, De uitvinding
Keepvogel: de uitvinding
Wouter van Reek
Leopold, 2007
Over het boek
Keepvogel, een soort loopvogel met een rode cape, is druk aan het lezen in
een boek vol uitvindingen. Hij wil zelf ook iets uitvinden. Samen met hond
Tungsten ontwerpt Keepvogel een vlierbesplukmachine. Het resultaat is niet
helemaal wat Keepvogel en Tungsten voor ogen hadden…
Een origineel boek met prachtige illustraties die de licht bevreemdende sfeer
van het boek zeer goed weergeven. Het werd bekroond met het Zilveren
Penseel 2007.
Aan de slag
In dit boek zijn de details in de prenten erg belangrijk, ze ondersteunen het
verhaal. Maak daarom een digitale versie van het boek die je projecteert tijdens
het voorlezen. De projectie zorgt meteen ook voor een andere sfeer:
door de uitvergrote prenten kunnen de leerlingen echt in het verhaal kruipen.
Aanzet
Voor je het boek introduceert, peil je naar de voorkennis over uitvindingen:
- Wanneer is iets een uitvinding?
- Welke uitvinding(en) ken je?
- Wat zou jij ooit willen uitvinden? Waarom?
- Wat vind je de beste uitvinding ooit? Waarom?
Stel samen met de leerlingen een definitie op van een ‘uitvinding’. Noteer de
criteria op een flap.
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
De leerlingen krijgen een kopie van het binnenwerk vooraan in het boek.
Zorg ervoor dat de hele tekening op één blad papier kan, omdat de twee
pagina’s van het binnenwerk één geheel vormen.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar | 3

Vraag je leerlingen om de kopie in duo’s te ‘lezen’. Wellicht merken de leerlingen
op dat ze de pagina’s niet kunnen lezen: er staan geen lettertekens op
het binnenwerk, enkel tekeningen en geheimzinnige tekentjes. Maak hen
duidelijk dat je niet alleen woorden en zinnen kan lezen, maar dat je ook met
tekeningen een boodschap kan overbrengen. Op die manier kan je tekeningen
dus wel ‘lezen’. Stof voor een klasdiscussie!
Nederlands - 3 Lezen - 3.1
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Hou een klasgesprek over de tekens die Keepvogel gebruikt en de lettertekens
waarmee leerlingen leren lezen. Vraag hen of ze andere tekens kennen, zoals
pictogrammen, Chinees, Arabisch… Breng zelf enkele voorbeelden mee, laat
leerlingen er ook meebrengen. Bekijk de oogst en probeer enkele dingen te
ontcijferen.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.5
Verwerkingsactiviteiten
Neem het boek deel per deel door. Projecteer telkens de pagina’s van het deel
waarrond je werkt.
d e e l 1 – p r e n t 6: t u n g s t e n bi j bl a n c o bl a d
Lees het eerste deel van het verhaal voor. Tungsten en Keepvogel omschrijven
een uitvinding als ‘Iets heel eenvoudigs dat nog niet bestaat en dat toch erg
handig is.’ Vraag je leerlingen om Keepvogels definitie van een uitvinding
met de klasdefinitie te vergelijken. Laat hen voorspellen wat voor bijzonders
Tungsten en Keepvogel zouden uitvinden. Prent 9 verklapt wat ze willen
uitvinden, namelijk een uitschuifbare vlierbessengrijper: ‘Waarom kopen
Tungsten en Keepvogel die niet gewoon in de winkel?’
Vul de criteria van Keepvogels definitie van uitvindingen aan op de flap.
Gebruik visuele ondersteuning waar nodig. De flap dient als houvast bij alle
verdere klasgesprekken rond het thema.
Toon prent 10, 11 en 12: Tungsten en Keepvogel tekenen er lustig op los, de
vlierbessengrijper krijgt vorm…
Rol een behangrol of onbedrukt krantenpapier uit. Laat de leerlingen plaatsnemen
aan één lange zijde van de rol, elk met een zwarte stift. Elke leerling
mag een eigen uitvinding bedenken en tekenen. De uitvinding moet wel aan
de criteria op de flap voldoen die je samen met hen hebt opgesteld. De tekening
mag lekker groot zijn: van de ene rand van het papier tot de andere rand!
Bekijk hierna de resultaten en laat die kort aan elkaar voorstellen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en - 1.5 en - 1.6
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

d e e l 2 – p r e n t 13: d e m a c h i n e g r i j p t k e e p vo g e l b e e t
Lees het verhaal vanaf prent 13 in een ‘machinaal’ tempo voor: drammend en
repetitief. Oefen vooraf, zodat je niet voor verrassingen komt te staan als je
voorleest.
Laat je leerlingen daarna verder tekenen aan de schetsen die ze eerder maakten.
Daag hen uit om van hun ontwerpen één geheel, één machine te maken.
De tekeningen met elkaar verbinden zal soms grote, soms kleine ingrepen
vergen: een achterwand die doorloopt, een trap of ladder die van het ene toestel
naar het andere loopt, een rollende band…
Elke leerling levert een bijdrage, hoe minimaal ook! Je kan boven- en onderaan
extra bladen aan de rol kleven, zodat de kinderen uit het oorspronkelijke
formaat kunnen breken, net als Keepvogel.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en - 1.5 en -1.6
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.3 en -6.4 en - 6.5
d e e l 3 – p r e n t 21: k e e p vo g e l h a a lt d e uitvinding w e g
Lees het laatste stuk van het verhaal voor. Keer daarna terug naar de rol met
tekeningen: jullie eigen ‘Keepmachine’. Laat de leerlingen aan weerszijden van
de rol staan en kies een onderdeel uit: Wie kan een geluid verzinnen bij het
onderdeel? Je kan hen zelf geluiden laten maken, maar je kan net zo goed met
vindmateriaal of echte instrumenten werken. Even experimenteren vooraf
met de instrumenten kan helpen om zowel schroom als overenthousiasme op
te vangen.
Laat een leerling een ritme tikken dat past bij het gekozen onderdeel van de
‘Keepmachine’. Nodig de andere leerlingen uit om mee te doen. Je kan hen
laten variëren met de sterkte en het tempo. Je doet je hand omlaag als de leerlingen
het ritme zachtjes moeten tikken, omhoog als het luider moet. Spreek
ook signalen af voor langzaam en snel tikken.
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.2
En verder…
Laat de leerlingen in een kring plaatsnemen. Neem zelf ook plaats in de kring
met een doek in de handen. Jij bent het begin van de machine, de leerling
rechts van jou het einde. Het doek moet tot aan het einde van de machine
raken. Elk deeltje van de machine (elke leerling dus) moet eraan meewerken.
Geef het doek door aan het kind links van jou met enkele typische robotbewegingen.
Stimuleer de leerlingen om je voorbeeld te volgen.
Laat de leerlingen plaatsnemen in de ruimte. Vraag hen geluiden van machines
na te bootsen. Je kan ook opnames van geluiden beluisteren. Leerlingen laat
je het ritme in de geluiden ervaren door hen te laten bewegen op het ritme.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar | 3

Met grote of kleine bewegingen, je laat hen vrij. Later kunnen de leerlingen
zelf ritmische deuntjes bij hun bewegingen bedenken. Werk afwisselend met
een kijk- en doegroep. Bespreek zowel het ritme, de bewegingen en de ervaringen
van de leerlingen bij dit bewegingsspelletje.
Muzische Vorming - 4 Beweging - 4.3 en - 4.4
Neem met de leerlingen een kijkje op www.keepvogel.nl. Op deze website
kunnen ze ontdekken hoe Keepvogel onstaan is en hoe de auteur te werk
gaat bij het maken van de illustraties. Je vindt er ook een link om zelf te
experimenteren met het computerprogramma én om zelf tekenfilmpjes te
maken. Ten slotte kan je er de filmpjes van Keepvogel bekijken en Keepvogelspelletjes
spelen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

Lestip 3
Letterdromen met Do
Letterdromen met Do
Harriët van Reek
Querido, 2007
Over het boek
In haar reis doorheen dit boek komt Do allerlei letters tegen. Ze ontmoet
een R die de R niet kan uitspreken, gaat langs bij een eenzame O, passeert
thuis bij de B, komt de wilde letters tegen en belandt zelfs even in het
letterziekenhuis. Dit boek is een echte aanrader voor de eersteklassers, voor
wie deze lettertekens op korte tijd plots heel wat aandacht en energie opeisen.
Dit boek laat zien dat letters gelukkig ook een fantasierijke kant hebben. Ook
de prenten getuigen van evenveel fantasie: wilde, onvoorspelbare potloodlijnen,
gekraste kleurvlakken en veel wit voor het rustige evenwicht.
Een wonderlijke tocht door letterland!
Aan de slag
Aanzet
Wijs de leerlingen erop hoeveel letters zij het afgelopen schooljaar geleerd
hebben. Tel de letters, en vraag hen welke woorden ze al kunnen lezen met
die letters. Schrijf de woorden op een grote flap. Het mag gerust een grote
verzameling worden. Echt af is die natuurlijk nooit, dus geef tijd om de verzameling
te laten groeien.
Peil naar de gevoelens en ervaringen die leren lezen oproept. Geef de leerlingen
een invulzin als aanzet: ‘Ik kan al lezen en dit vind ik ... omdat ...’. Ga
rond bij de kinderen en noteer dit voor jezelf. Laat hen de zin in stilte aanvullen:
niet voor alle kinderen is leren lezen een succeservaring.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.1 en - 2.5
Verdeel de klas in duo’s. Elk duo zoekt naar zoveel mogelijk manieren om
letters te vormen: letters vormen met touw, letters uitbeelden met het hele
lichaam of met de vinger op de rug van de andere leerling schrijven… Of
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar |

letters van schuurpapier maken die je geblinddoekt laat voelen en benoemen.
Maak mooie foto’s van de resultaten. Verzamel ze in een leuk alfabet-kijkboek.
Leg het daarna in de leeshoek van de klas.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Verwerkingsactiviteiten
Dit boek kan je perfect in verschillende stukken aanbieden: het bevat meerdere
verhalen die elk op zich staan. Breng het verhaal in een kleine groep, of
klassikaal met een projectie van de prenten. Het is in elk geval belangrijk dat
elke leerling de prenten goed ziet: de tekst van Letterdromen met Do is summier
en onlosmakelijk verbonden met de gedetailleerde illustraties. Laat je verwonderen
door dit boek vol vreemde wezentjes, ongebruikelijke humor, taalspelletjes
en -grapjes.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.5
Kies een voorwerp uit in de klas. Vertel je leerlingen op welke manier jij een
letter ziet in dat voorwerp. Nodig de leerlingen uit om ook een voorwerp of
een beeld te zoeken waarin zich volgens hen een letter schuilhoudt. Laat hen
het voorwerp en de letter voorstellen aan de rest van de klas: zien andere leerlingen
de letter ook? Met deze oefening stimuleer je een manier van kijken
die de fantasie sterk voedt.
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.1
Ga met de leerlingen in en rond de school op ontdekkingstocht naar beelden
die letters bij hen oproepen: een holletje in de boom kan voor de O staan,
in het ijzerwerk van de schoolpoort kan een K verstopt zitten… Neem de
tijd om de contouren van al die denkbeeldige letters te laten betasten. Laat
de leerlingen verzinnen wat de denkbeeldige letter op die plaats en in die
omstandigheden, zou kunnen denken of voelen: voelt de K in de schoolpoort
zich groot, sterk en blij wanneer hij ’s ochtends de kinderen onder zijn benen
door ziet wandelen?
Leg de denkbeeldige letters digitaal vast: zo kan je nadien een origineel letterboekje
maken. Je noteert er ook de verzinsels bij van je leerlingen. Die
alfabetboekjes kan je het volgende schooljaar ook gebruiken voor je nieuwe
eersteklassertjes.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.2
En verder…
Van het verhaal over de R kan je een geconcentreerde luisteroefening maken.
Lees het voor zonder de prenten te tonen, die zorgen voor te veel afleiding.
Lees langzaam en bedachtzaam zodat de kinderen horen wat er mis is met het
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

verhaal. Als ze ontdekt hebben dat de R de r-klank niet uitspreken kan, kan
je aan het fantaseren gaan. Zelf verhaaltjes zonder ‘r’ maken, een andere letter
verbannen of het P-taaltje aanleren bijvoorbeeld.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.3
Ontwerp samen een eigen, nieuw alfabet met fantasietekens. Schrijf er
geheime boodschappen mee en hang ze op in school. Maak andere klassen
nieuwsgierig naar de betekenis van de briefjes.
Laat je voor het nieuwe alfabet inspireren door Letterdromen met Do, maar ook
door andere geschriften, kalligrafie en de kunstwereld.
Zo maakte het kunstenaarsduo Rombouts en Droste vele jaren geleden een
schitterend nieuw alfabet, het AZART. Hiermee toonden ze aan hoe klein de
grens is tussen taal en kunst. Wie de namen van dit duo even op Google intikt,
krijgt meteen zicht op deze wondere wereld…
Neem ook eens een kijkje op www.bemboszoo.com. Op deze (Engelstalige)
site wordt op originele wijze gespeeld met het lettertype Bembo. Wanneer je
klikt op een letter uit het alfabet, verschijnt eerst de naam van een dier die
met de betreffende letter begint. Daarna vormen de letters een afbeelding van
het dier. Zeer inspirerend!
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.1 en - 6.4
ICT - 5
Verwante titels
Jubelientje leert lezen, Hans Hagen en Philip Hopman (ill.), Querido, 2006
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar | 3

Lestip 4
piet stoer wil een draak
piet stoer wil een draak
Kim Vandyck en Frow Steeman (ill.)
De Eenhoorn, 2006
Over het boek
Piet Stoer wil een huisdier. Niet zo maar eentje, hij wil een heuse draak! Maar
Piets ouders willen geen draak in huis. Boos loopt Piet weg. Onderweg hoort
hij allerlei geluiden en telkens denkt het jongetje dat het een draak is. Tot slot
komt Piet bij een poort waarachter hij ook nog een hok ziet. Zou daar een
draak wonen?
Een zeer herkenbaar verhaal voor jonge lezers, geschreven op AVI 2-niveau.
Aan de slag
Aanzet
Laat de leerlingen die thuis een huisdier hebben er een foto van meebrengen.
Kinderen die geen huisdier hebben, mogen bedenken welk dier ze graag zouden
hebben en waarom. Hou een klasgesprek over de foto’s en de ‘bedachte
huisdieren’:
- Wie staat er op jouw foto?
- Wat wil je vertellen over je huisdier?
- Wie heeft er bij jou thuis dit huisdier gekozen? Waarom?
- Wie verzorgt het huisdier?
- Waarin slaapt jouw huisdier?
- Waarom heb je (g)een huisdier?
- Als je huisdier er niet meer zou zijn, zou je het missen? Wat zou je precies
missen? Wat niet?
- Waarom wil je een huisdier?
- Welk huisdier zou je graag hebben en waarom?
- Wat zou je doen met dat huisdier?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

Stel daarna het boek voor. Laat hen de titel zelf lezen. Bespreek de cover:
waarover zou het verhaal gaan, denken ze? Sluit aan bij het klasgesprek over
huisdieren.
Nederlands - Spreken - 2.5
Leerlingen kunnen dit boekje zelf lezen, vanwege het AVI 2-niveau. Moedig
hen aan door het verhaal zelf voor te lezen met aandacht voor expressie en
visuele ondersteuning van de prenten. Wanneer de leerlingen aan je lippen
hangen, onderbreek je het voorlezen, bijvoorbeeld wanneer Piet besluit thuis
weg te gaan.Daarna stimuleer je hen om het verhaal zelf uit te lezen. Geef hen
voldoende tijd.
Verwerkingsactiviteiten
Opnieuw verwijs je naar het klasgesprek over huisdieren. Bekijk de foto’s,
vraag leerlingen zonder huisdier hoe hun gewenste dier eruit zou zien. Laat
de leerlingen hun eigen of ‘bedachte’ huisdier boetseren. Terwijl de klei aan
het drogen is, laat je de leerlingen uit kosteloos materiaal een huis maken voor
het dier: Hoe groot moet het huis zijn? Slaapt het dier binnen in huis? Of in
een schuur buiten? Hoe zorgen ze ervoor dat het dier zich echt thuis voelt in
het huis?
Laat de leerlingen tot slot hun huisdier beschilderen en er een naam voor
bedenken. Bewonder elkaars dieren uitgebreid.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en - 1.5 en - 1.6
Je kan de leerlingen ook fantasiedieren laten ontwerpen, bijvoorbeeld een
beest waarin ze delen van bestaande huisdieren samenbrengen. Je kan afbeeldingen
van dieren gebruiken en die laten verknippen. In het bijzondere kijken
speelboek Verborgen dieren (cf. Bibliografie) vind je een voorbeeld van hoe
je dieren combineren kan. Laat de leerlingen een naam verzinnen voor het
dier, maar ook een biotoop, eigenschappen en favoriet voedsel. Zo stellen ze
een ‘biologische’ fiche op. Stel de collages en fiches tentoon in een heuse fantasiedierentuin.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en - 1.5 en - 1.6
Bibliografie
Pissebed Fred, Imme Dros en Harrie Geelen (ill.), Querido, 2007
Verborgen dieren, Pittau en Gervais, Lannoo, 2008
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar |

Lestip 5
Sjaantje doet alsof
Sjaantje doet alsof
Sjoerd Kuyper en Daan Remmerts de Vries (ill.)
Nieuw Amsterdam, 2007
Over het boek
Sjaantje doet alsof is een ontroerend boek over hoe je iemand kan missen.
Sjaantje houdt de herinneringen aan haar gestorven opa levend door met hem
allerlei net-alsof-avonturen te organiseren. Ze doen alsof ze koekjes kopen,
alsof de zon schijnt, alsof ze prachtig kunnen zingen… En heel even lijkt het
alsof opa er echt nog is.
Van het absurde sfeertje en de surrealistische, suggestieve illustraties in collagetechniek
zullen heel wat lezers zeker genieten.
Aan de slag
Ga niet te vluchtig over het ‘doen alsof’-thema in Sjaantje doet alsof. Het hele
verhaal is erop gebaseerd. Leerlingen moeten het ‘doen alsof’ goed kunnen
onderscheiden van de werkelijkheid om het boek helemaal te kunnen waarderen.
Dit boek is ook bruikbaar om een moeilijk bespreekbaar thema als de dood
aan te brengen.
Aanzet
Het gedicht ‘Marc groet ‘s morgens de dingen’ (Paul van Ostaijen) raakt de
kern van het ‘doen alsof’ en is daarom een gepaste opener. Vooraf vraag je de
leerlingen goed te luisteren naar wat Marc precies doet ’s morgens en wat daar
zo bijzonder aan is. Zo richt je hun aandacht volledig op het gedicht. Daarna
draag je het voor.
Marc groet ’s morgens de dingen
Dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem
ploem ploem
dag stoel naast de tafel
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

dag brood op de tafel
dag visserke-vis met de pijp
en
dag visserke-vis met de pet
pet en pijp
van het visserke-vis
goeiendag
Daa-ag vis
dag lieve vis
dag klein visselijn mijn
(Paul van Ostaijen)
Kom terug op de vraag die je vooraf stelde: Praten de leerlingen ook tegen
dingen die niet kunnen antwoorden? Waarom? Hebben ze andere mensen al
eens horen praten tegen levenloze dingen?
Geef zelf een aantal voorbeelden: praten tegen de computer als die eigenzinnig
doet, de deur verwijten dat ze openstaat als je er tegen aan botst, kleine
geheimpjes vertellen aan een knuffelbeer…
Door ertegen te praten, doe je alsof voorwerpen echt bestaan. Ga verder in op
‘doen alsof’:
- Wie doet wel eens alsof?
- Wat doe je dan precies?
- Waarom doe je alsof?
- Praat je wel eens tegen iemand die er niet is? Waarom? Wat vertel je dan?
Nederlands - 2 Spreken - 2.1 en - 2.5
Las verschillende ‘doe alsof’-momenten in over een langere tijdspanne. Maak
er een ritueel van om te doen alsof, telkens als je met de leerlingen van de
speelplaats naar de klas gaat. Je laat hen bijvoorbeeld doen alsof ze een hond
met zich meebrengen, alsof ze een hele zware boekentas dragen, alsof ze een
koning of koningin zijn, alsof ze naast hun oma wandelen…
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5 en - 3.6
Lees het verhaal verschillende keren voor, met én zonder ondersteuning van
de prenten. Geef de leerlingen tijd om te wennen aan de tekst. Laat hen de
‘doe alsof’-tekeningen van het koekje, de winkelwaren, het geld... zeker
ontdekken.
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Hou een klasgesprek over de illustraties in Sjaantje doet alsof. Peil naar de
appreciatie: laat leerlingen verwoorden waarom ze de prenten mooi of niet
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar |

mooi, raar of gewoon vinden. Is hun oordeel gebaseerd op de vormen, de
kleuren, het onderwerp… van de prenten?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Verwerkingsactiviteiten
Na de aanzetactiviteiten heeft ‘doen alsof’ wellicht een concretere invulling
gekregen. Leerlingen mogen nu een vervolgverhaal bedenken. Eén leerling
geeft de aanzet: ‘Ik doe alsof en…’ (cf. ‘Ik ga op reis en neem mee…’). De
volgende leerling herhaalt en vult aan.
Op een flap teken je telkens iets als visueel geheugensteuntje bij elke aanvulling,
wat handig is voor kinderen die minder taalvaardig zijn. Laat de flap hangen
zodat je het ‘verhaal’ telkens opnieuw kan verder zetten. Die stapsgewijze
opbouw is erg zinvol voor eersteklassers: voor hen kan dit spel nog moeilijk zijn.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Laat leerlingen een collage samenstellen rond iets dat ze missen of iemand die
ze erg graag nog eens willen terugzien. Inspiratie daarvoor kunnen ze halen
uit een bespreking van de prenten uit Sjaantje doet alsof:
- Wat zie je op de tekeningen waarop Sjaantje en haar opa ‘alsof’ doen?
- Hoe heeft de illustrator de prenten gemaakt? Welke materialen heeft hij
gebruikt?
- Wat valt jou nog meer op aan de prenten?
Bied je leerlingen een waaier aan materialen aan: grote vellen papier, stof,
stalen behangpapier, verschillende soorten gekleurd papier, scharen, lijm,
verf, penselen... In groepjes mogen de leerlingen een collage maken. Vooraf
vertellen de leerlingen wat precies hun bijdrage zal zijn aan het groepswerk.
Ze mogen hun fantasie de vrije loop laten gaan. Nadien maak je tijd om de
groepswerken te bespreken. Bespreek wat ze hebben afgebeeld, welk materiaal
ze hebben gebruikt en waarom.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en - 1.2 en - 1.3 en - 1.4
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.5 en - 1.6
Bibliografie
Marc groet ’s morgens de dingen, Paul van Ostaijen en Paul Verrept (ill.), Clavis, 1998
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

Lestip 6
waar is de woe-la-la?
waar is de woe-la-la?
Ann Lootens en Marja Meijer (ill.)
Clavis, 2007
Over het boek
Sem en Fien logeren bij hun oom en horen vanuit hun bed vreemde geluiden.
Bang gaan ze beneden hun oom zoeken. Gelukkig weet hij waar de
geluiden vandaan komen: van de woe-la-la. Samen met oom gaan Sem en
Fien op zoek.
Dit boekje werd geschreven op AVI 1-niveau. De schrijver slaagt er, ondanks
dit eenvoudige niveau, toch in een herkenbaar verhaal te schrijven. De prachtige
illustraties maken het verhaal af. Een ideaal boek om jonge lezers zin te
geven in een spannend verhaal.
Aan de slag
Aanzet
Het centrale thema in waar is de woe-la-la? is erg herkenbaar voor jonge
kinderen: de angst voor het donker, voor vreemde geluiden… Vertrek van
die herkenbaarheid voor een dramamoment als introductie van het boek.
De leerlingen moeten zich inbeelden dat ze in bed liggen, net voor het slapengaan.
Je vertelt zo spannend mogelijk wat Fien en Sem overkomt in het
donker. Je stelt bijkomende vragen:
- Wat hoor jij als je in je bed ligt voor je in slaap valt?
- Wat doe je als je vreemde geluiden hoort?
- Hoe voel je je dan?
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
Toon het boek en bespreek de cover: kunnen ze voorspellen waarover het
boek gaat op basis van de titel en de illustratie? Laat een leerling eventueel
de achterflaptekst lezen. Dat maakt de leerlingen meteen duidelijk dat ze
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar |

het boekje, op AVI 1-niveau, ook zelf kunnen lezen. Geef hen daarvoor voldoende
tijd. Sta vooraf stil bij de mooie illustraties die de tekst ondersteunen.
Overweeg duo-lezen: een zwakkere en sterkere leerling lezen om beurten een
pagina van het verhaal. Zo verliezen zwakkere lezers de verhaallijn niet uit het
oog en gaat het verhaal ook voor hen vooruit.
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Verwerkingsactiviteiten
In waar is de woe-la-la staan vreemde geluiden centraal. Enkele luister- en
geluidenspelletjes zijn daarom ideaal als verwerking. Presenteer ze niet allemaal
na elkaar: geconcentreerd luisteren is nog geen makkelijke klus voor
jonge kinderen. Voor je aan de spelletjes begint, bespreek je de rol van geluiden
in het boek: Waar in het verhaal komen ze voor? Hoe? Maken ze het verhaal
anders, sterker, leuker, spannender?
Geef leerlingen de opdracht om even muisstil te zijn. Laat die tijdspanne niet
langer duren dan enkele minuten. Vraag hen om geconcentreerd te luisteren.
Nadien sommen ze op welke geluiden ze hoorden.
Je kan leerlingen niet alleen naar de stilte laten luisteren… Als verdieping op
de vorige activiteit, kan je leerlingen naar bekende en onbekende geluiden
laten luisteren. Verzamel vooraf spullen die een geluid maken, maak eventueel
geluidsopnamen op een cd’tje: de tanden van een kam waarover je je vingers
laat glijden, papier dat je verfrommelt, twee knikkers die je tegen elkaar slaat,
voetstappen…
Verduister een ruim lokaal waarin je de leerlingen met de ogen dicht op de
grond laat liggen: zo kunnen ze meer genieten van de opdracht. Ze moeten
stil zijn wanneer jij een geluid laat horen. Als ze een geluid herkennen, mogen
ze dat aangeven en het kort benoemen. Afsluiten van de opdracht doe je met
een rustgevend muziekje.
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.1
Muzische Vorming - 5 Media - 5.5
Laat leerlingen zelf voorwerpen verzamelen die geluid maken. In duo’s laat je
hen raden naar elkaars geluiden. Deze opdracht hoort ook thuis in de verduisterde
ruimte uit de vorige opdracht.
Muzische Vorming 2 - Muziek - 2.1 en - 2.2
Maak met je leerlingen een geluidenwandeling in en rond de school en registreer
de waargenomen geluiden met een dictafoon of cassetterecorder. In
kleine groepjes maken ze een aantal opnames, ze noteren ook kort, met jouw
hulp, wat ze registreerden. Zorg voor voldoende materiaal en eventueel extra
ondersteuning van ouders of leerkrachten. Organiseer een quiz met de opge-
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar

nomen geluiden. Elke groep laat zijn registraties horen aan de rest van de klas:
die moeten raden om welk geluid het gaat.
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3
Bibliografie
De luisterwandeling, Paul Showers en Aliki (ill.), De Vries-Brouwers, 1992
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – eerste leerjaar |

2 e en 3 e leerjaar
De dromen van Boeba, Agnès de Lestrade en Tom Schamp (ill.), Lannoo,
2008
De hoed van de tovenaar, Tove Jansson, Clavis, 2007
Het is echt echt waar, Kristel Deweerdt en Veronique Govaert (ill.),
Lannoo, 2007
Hier is de boze heks, Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen (ill.),
Lemniscaat, 2005
Jani Kekke en de blauwe dagdromer, Lisa Boersen en Linda Groeneveld
(ill.), Nieuw Amsterdam, 2007
Paperasje, Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.), Nieuw Amsterdam, 2006
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

Lestip 1
De dromen van Boeba
De dromen van Boeba
Agnès de Lestrade en Tom Schamp (ill.)
Lannoo, 2008
Over het boek
Bakker Boeba vervult alle dromen door zoete, hartige of kruidige gebakjes
te maken. Elke dorpsbewoner heeft zijn voorkeuren en koestert dromen
over liefde, het eind van de oorlog of een genezen been. Op een dag vertrekt
bakker Boeba. Voortaan staan zijn klanten er alleen voor om hun dromen te
realiseren en daarom gaan ze samenwerken. Met succes: als Boeba op een dag
onverwachts terugkomt, is het hun beurt om hem van hun lekkernijen te
laten proeven.
Met dit bijzonder originele prentenboek in kalendervorm creëerde Tom
Schamp een feest van vormen en Caraïbische kleuren waarop je niet uitgekeken
raakt. Alleen al op zoek gaan naar alle initialen die in het boek verstopt
zitten, loont de moeite. Draai het boek best een kwartslag naar rechts en laat
het kijkavontuur beginnen!
Aan de slag
Aanzet
Breng enkele reproducties van schilderijen mee waarop de naam en/of de
initialen van de kunstenaar duidelijk vermeld staat, en enkele werken zonder
naam of initialen. Bespreek en speel met het ‘fenomeen’: Wie heeft dit al eens
gezien? Waarom doet de kunstenaar dat? Doen alle kunstenaars dit?
Vergelijk de volledige naam met de initialen: Wat betekenen de letters?
Betekenen de initialen hetzelfde als de volledige naam? Kunnen ze de naam
afleiden uit de initialen?
Laat de kinderen omgekeerd ook de afkorting van voluit geschreven namen
bedenken: Kunnen ze hun eigen initialen maken? Laat hen met pen of inkt
een mooie letter bedenken om hun initialen mee te vormen. Of laat hen op
de computer een lettertype uitzoeken dat bij hen past.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Keer terug naar de reproducties: Waar staan de naam of initialen op de schilderijen
gewoonlijk? Passen ze erbij? Vinden ze het schilderij beter zonder of
met naam?
Neem er nu voor het eerst het boek bij. Bekijk en bespreek de kaft. Waar staat
hier een naam? Welke namen staan er op? Bekijk eventueel ook nog andere
boeken.
Leg het boek enkele dagen in de boekenhoek. Geef de opdracht om zo vaak
mogelijk in het boek te kijken. Laat hen gericht op zoek gaan naar de initialen
van Tom Schamp (TS). Wie er het meeste vond, mag hun vindplaats
aan de rest van de klas onthullen en mag het hele verhaal voorlezen. Wie wil,
krijgt hulp van jou bij het lezen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Verwerkingsactiviteiten
Las een moment Filosoferen met kinderen in rond het thema ‘dromen’(cf. 2 e
maandag ‘zonder dromen kunnen we niet leven’). Filosoferen met kinderen
is een gespreksmethode waarbij je in groep een onderwerp, vraag, kwestie,
woord of begrip onderzoekt. Je behandelt de filosofische vragen vooral op
een abstract niveau. Het concrete en het persoonlijke laat je zoveel mogelijk
los. Bij Filosoferen met kinderen doe je vooral een beroep op de natuurlijke
nieuwsgierigheid van kinderen, de kritische zin, het luisteren naar elkaar, het
bereid zijn om dingen in vraag te stellen om daarna als groep tot een besluit,
een overeenkomst te komen. Anders dan in een kringgesprek waarin samen
over een zelfde onderwerp gepraat wordt, is het filosofische gesprek er één
van verwondering en onderzoek. Op een filosofische vraag is er vaak geen
eenduidig antwoord te vinden. Grote kans dat het antwoord in jouw klas
anders is dan dat in de klas van je collega. Als leerkracht ben je vooral een
moderator: je brengt je eigen mening of kennis zo min mogelijk aan in het
gesprek. Laat je leiden door wat de kinderen aangeven en ga er spontaan op
in. Stel de kinderen gerust: er zijn geen foute antwoorden mogelijk. Flink
doorvragen is de boodschap.
Vragen ter inspiratie voor een filosofeersessie rond dromen zijn:
- Zijn dromen echt op het moment dat je ze droomt?
- Kun je ook dromen wanneer je wakker bent?
- Zijn er dromen die steeds weerkeren?
- Droom je in kleur, met geur, met geluid?
- Betekenen dromen iets?
- Willen dromen iets vertellen?
- Waar komen (jouw) dromen vandaan?
- Zijn dromen een vorm van fantasie?
- Kan je kiezen waarover je droomt?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

- Kan je stoppen met dromen?
- Waarom dromen we?
- Zou het een verschil uitmaken als we nooit meer zouden dromen?
- Dromen dieren ook?
- Komen dromen soms uit?
- Kan een droom ook een wens zijn?
- Wat is het verschil tussen een droom en een wens?
- Hebben de dorpsbewoners van Boeba dromen of wensen?
- Wat hebben de taarten van Boeba met de dromen/wensen te maken?
- Vind je de vergelijking tussen taarten en dromen mooi? Gaat de vergelijking
voor elke wens/droom op? Zijn er andere manieren/metaforen om je
dromen voor te stellen?
- Komen alle dromen in het boek uit? Hoe?
- Speelt dit boek zich af in de fantasie of in de realiteit? Waarom?
- Wat is jouw grootste wens/droom? Hoe zou je die voorstellen?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Het zuiderse kleurenpalet uit De dromen van Boeba is de inspiratiebron en leidraad
voor alle tekenopdrachten die de kinderen krijgen. Bekijk en bespreek
het vorm- en kleurgebruik in het boek. Wijs hen tegelijkertijd op de locatie
van het verhaal en de invloed ervan op het kleurgebruik. Breng eventueel
foto’s van enkel Caraïbische landen mee om de kleurexplosie te illustreren.
Vergelijk ze met foto’s uit Belgische steden.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Beluister klassikaal diverse muziekstijlen (bijvoorbeeld van verschillende
Putamayo-cd’s, een reeks met wereldmuziek). Vraag hen welke ritmes ze horen,
welke stemmingen die oproepen, welke prenten uit het boek passen bij de
ritmes. Als je hen het boek vaak genoeg hebt laten bekijken, zijn er zeker
prenten die ‘blijven hangen’ zijn.
Heb je leerlingen in het derde leerjaar? Dan kan je de opdracht uitbreiden.
Zorg voor voldoende cd’s in de klas, of laat kinderen zelf muziek meebrengen
op cd of mp3-speler. In kleine groepjes koppelen ze verschillende soorten
muziek aan de prenten uit De dromen van Boeba. Daarna stellen ze hun vondsten
aan elkaar voor: het ene groepslid toont de prenten, een ander laat de
fragmenten horen.
Bespreek ook het overlegproces per groepje. Wellicht ontdekten de leerlingen
dat smaken erg kunnen verschillen. Vonden ze het moeilijk om samen te
beslissen? Welke moeilijkheden hebben ze ervaren?
Wie wil kan daarna dezelfde opdracht klassikaal herhalen: Komen de leerlingen
tot een muzikaal compromis? Als het lukt, kan je het boek voorstellen aan
de andere klassen van de school. Maak er een multimediale presentatie van.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Scan de prenten in, projecteer ze. Spreek af wie voorleest, wie de projectie
bedient, wie de muziek.
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.1
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3
Sociale vaardigheden - Domein samenwerking 3
In Boeba’s bakkerij wordt flink wat gebakken. Zelf ‘taart bakken’ ligt dus voor
de hand. Spreek ouders aan om te helpen. Ter inspiratie breng je foto’s van
taart mee, bijvoorbeeld van grote bruidstaarten. Je kan ook gebruik maken
van Taarten van Abel en Taarten en toetjes (cf. Bibliografie).
- Knip enkele cirkels uit karton, snij er taartpunten uit. Elk kind krijgt een
taartpunt en een bol klei.
- Van de klei laat je ze pannenkoeken maken die ze in repen snijden. Met
drie repen maken ze ‘muurtjes’ aan elke zijde van de kartonnen taartpunt.
Daar bovenop komt een deksel. Lange vingers uit klei dienen als afwerking
tegen de ronde achterkant van de taartpunt, lijnen aan de zijkant doen de
taart op laagjesgebak lijken. Fruitstukjes of slagroomtoefjes kunnen ook.
- Zorg dat alle randen mooi glad zijn, zodat de taartpunt niet barst bij het
drogen.
- Schilder de taartpunten met plakkaatverf of, nog beter, acrylverf. Vernis de
taart.
Neem een foto van elk kind met zijn taart, al dan niet met koksmuts op: het
vertrekpunt voor een zelfportret met taart. Op een groot vel papier laat je
hen de foto natekenen, met Chinese inkt voor de contouren, ecoline voor de
invulling van de kleurvlakken.
Deze tekeningen scan je in en druk je af op prentkaartformaat. Schrijf er
achteraan een mooie wens op. Verstuur ze naar de andere klassen of naar de
ouders van de kinderen en nodig hen uit voor jullie tentoonstelling.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en Attitudes - 6.4
En verder…
Als je dit boek met de kinderen bekijkt, valt hen misschien de richting van de
prenten op. Als dat niet het geval is, maak je hen hierop attent. Kennen ze zelf
nog boeken of andere dingen die op deze manier ‘gelezen’ worden?
Dit boek ziet er uit als een kalender, met elke dag van de eerste week een
wens. Maak een scheurkalender voor de rest van het schooljaar met voor
elke dag een wens, een spreuk, een tekening, een opdracht, een gedachte om
over te praten… Bespreek met de kinderen het concept, de invulling en het
formaat van de kalender. Wat kan er allemaal in de kalender? Wie stelt zich
waarvoor verantwoordelijk? Stel een planning op, stel de deelverantwoordelijken
aan en laat de kalender groeien. Jij blijft de eindverantwoordelijke. Roep
regelmatig deelverantwoordelijken samen om te peilen naar hun vorderingen.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Geef de kalender een ereplaatsje in de klas. Elke dag mag een ander kind een
blaadje afscheuren. Dat kind is dan meteen ook verantwoordelijk voor het
lezen en het begeleiden van de ‘opdracht’ van die kalenderdag.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en Attitudes - 6.4
De prenten van Tom Schamp met zijn aparte gevoel voor humor doen surrealistisch
aan. Vergelijk zijn werk eventueel met reproducties van surrealisten
zoals René Magritte en Salvador Dalí of illustratoren als Anthony Brown.
Bespreek de gelijkenissen met de kinderen. Voelen ze zich aangesproken door
de vreemde humor? Toont de illustrator de wereld zoals hij echt is? Is de
wereld van de illustrator een droomwereld of fantasie? Hoe weten ze dat? Ter
inspiratie kan je met hen ook op verkenning gaan in De snor van Dalì, Salvador
Dalì en Kunstschatten (cf. Bibliografie).
Wijs hen op de vele ronde vormen die Tom Schamp in de prenten verwerkte.
Laat hen hun eigen droom- of fantasiewereld ontwerpen met zoveel mogelijk
ronde vormen en felle kleuren. Werken met wasco of ecoline geeft meteen
het mooiste, felle resultaat.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
s p e c e r i j e n - e n kru i d e n p ro e v e r i j
Zorg voor een gevarieerd gamma aan kruiden. Laat de kinderen blind proeven.
Nadien verwoorden ze, eventueel op papier, waaraan ze denken bij deze
smaak. Ze mogen enkel losse woorden noteren. Nadien kiezen ze elk een
favoriet kruid of een favoriete smaak. Met de woorden die ze erbij verzonnen,
bedenken ze een gepaste wens: ‘Ik wens (je) een pittige, honingzoete, wrange,
zeezoutige, blauwzwarte, dolkscherpe, zoldermuffe…’
Elk kind maakt een kleurrijk schilderijtje van zijn specerij en schrijft er zijn
wens onder. Internet kan helpen om de juiste afbeelding van de plant te vinden,
in winkels met exotische koopwaar kan je vast ook terecht. Net als in
De dromen van Boeba kan je ook papieren taartonderleggers verwerken in dat
schilderijtje.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.2
Bibliografie
De snor van Dalì, Gerrit Komrij, Waanders, 2005
Kunstschatten, Rosie Dickins, Standaard, 2007
Salvador Dalì, Leonie Bennett, Corona, 2007
Taarten en toetjes, Kolet Janssen en Robert Inghelram, Davidsfonds/Infodok, 2005
Taarten van Abel, Vassalucci, 2004
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 2
De hoed van de tovenaar
De hoed van de tovenaar
Tove Jansson
Clavis, 2007
Over het boek
In de vallei ontwaken de Moemins en hun vrienden stilaan uit hun winterslaap.
Ze zien dat het een mooie lente zal worden en gaan op pad. Op de top
van een berg merken ze dat iemand al eerder wakker werd, want er ligt een
hoge zwarte hoed. De hoed blijkt van een tovenaar te zijn. Dat zorgt meteen
voor heel wat spannende avonturen…
Humor, spanning, dingen om over na te denken én de sfeervolle pentekeningen
vormen de ideale combinatie voor uren (voor)leesplezier.
Tove Jansson overleed in 2001, haar boeken over de Moemins werden al in de
jaren ’70 naar het Nederlands vertaald. Maar de fantasievolle avonturen van
het fictieve Moeminvolkje zijn nog steeds springlevend: sommige boeken zijn
verfilmd door grote Japanse animatiefilmstudio’s, Eva Bal van de Kopergietery
in Gent baseerde haar voorstelling Wilde dingen op de verhalen van Tove
Jansson. De hoed van de tovenaar verscheen op cd bij Luisterboek.
Aan de slag
Aanzet
Laat de leerlingen op zoek gaan naar een toverhoed. Je verzint een zoektocht
doorheen de school en de schoolomgeving. Voor de aanwijzingen gebruik
je mysterieuze woorden uit het verhaal, bijvoorbeeld: ‘volg de Hemuul tot
aan…’, ‘op het eilandje van de Hattifnatten vinden jullie…’, ‘Moemin neemt
je nu mee naar…’, ‘stap met Wifselstapjes tot…’. In de toverhoed, een grote,
gekke hoed, zitten genummerde opdrachten. Elk nummer staat voor één van
de zeven hoofdstukken uit De hoed van de tovenaar. Haal elke dag een opdracht
uit de hoed en lees een stukje voor uit het bijbehorende hoofdstuk.
Wereldoriëntatie - 6 Ruimte - 6.1
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Voorlezen
Lees Het begin (p.7) en Het eerste hoofdstuk (p.10) voor. Daarna leg je een voorwerp
in de toverhoed. Vraag de kinderen of ze net zo nieuwsgierig als jij zijn
waarin het voorwerp zal omgetoverd zijn de volgende dag. Met een knipoog
fluister je hen toe dat ze de magie een handje mogen helpen.
Misschien speelt een leerling het spel wel mee? Zo niet, dan steek je zelf iets
anders in de hoed. Met veel vertoon haal je elke dag een nieuw voorwerp uit
de hoed en eventueel een opdracht en lees je een (hoofd)stukje uit het boek.
Toon geen illustraties, noch de cover, terwijl je de hoofdstukken voorleest. Na
enkele hoofdstukken laat je je leerlingen tekeningen maken van de Moemins
en de andere figuren uit het verhaal: Hoe zijn ze tot die tekeningen gekomen?
Was de taal uit het verhaal een hulp? Schrijft de auteur in beelden? Werden
ze door iets anders geholpen? Werd hun fantasie geprikkeld of vonden ze het
verhaal veeleer saai?
Confronteer hun tekeningen met de originele illustraties: Spreekt de stijl van
Tove Jansson hen aan? Kennen ze boeken die gelijkaardig geïllustreerd zijn?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en Attitudes - 6.4
Verwerkingsactiviteiten
h o o f d s t u k 2
Waarin wordt verteld hoe Moem verandert in een griezel, hoe hij de Mierenleeuw te
grazen neemt, en over de geheime nachtwandeling van Moem en Snuisterik.
Het dier in dit hoofdstuk zet aan om zelf fantasiedieren samen te stellen.
i d e n t i t e i t s k a a rt
Kinderen vermelden diersoort, naam, uitzicht, hoogte, lengte, breedte, gewicht,
kleur, de favoriete plek, het favoriete tv-programma, het lievelingseten, het
lievelingsvak… van hun fantasiedier op een zelfgemaakte identiteitskaart.
Na elke stap bespreek je de aangevulde identiteitsgegevens met de kinderen.
Stimuleer hen telkens om te overdrijven, om niet te ernstig te zijn. Nadien
mogen ze de volledige identiteitskaart hardop voorlezen. Een ‘pasfoto’ maakt
het af.
o p s p o r i n g ve r z o c h t
Slecht nieuws! Het fantasiedier is verdwenen: weggelopen of ontvoerd.
Leerlingen spelen een rollenspel per twee. De ene leerling is de eigenaar van
het dier die de verdwijning meldt. De andere speelt een politieagent die de
gegevens voor het opsporingsbericht noteert: naam en adres van de eigenaar,
telefoonnummer, een beschrijving van het dier, waar het dier voor het laatst
gezien werd, welke beloning de eerlijke vinder krijgt…
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Als vervolg op de dramaopdracht kan je de leerlingen een opsporingsaffiche
laten maken met alle gegevens die ze verzameld hebben in het ‘telefoongesprek’.
Hang de affiches uit op school en maak de andere leerlingen lekker
nieuwsgierig.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
h o o f d s t u k 3
Waarin de Bisamrat zich terugtrekt in de ruige natuur en daar iets onbeschrijfelijks
meemaakt.
Las een sessie Filosoferen met kinderen in over ‘nadenken’ en ‘alleen zijn’. Als
inleiding lees je een verhaal van de wandelende tak van Toon Tellegen over
nadenken voor (cf. Bibliografie). Volgende vragen kunnen als richtsnoer voor
een gesprek met je leerlingen dienen:
- Wat is nadenken?
- Wat is het verschil tussen denken en nadenken?
- Kunnen we over alles nadenken?
- Waarom denken we na?
- Hoe denken we na?
- Wanneer denken we na?
- Kan je met nadenken alles oplossen?
- Kan je ‘niet nadenken’? Kan je stoppen met nadenken?
- Lukt nadenken het beste alleen of met meerdere personen?
- Als je nadenkt ben je dan eigenlijk alleen?
- Kan je met te veel zijn om na te denken?
- Is alleen zijn hetzelfde als eenzaam zijn?
- Ben je eenzaam als je alleen bent?
- Is eenzaamheid altijd slecht? Is alleen zijn soms ook goed?
- Kan je je ook alleen voelen met veel mensen om je heen?
- Kan je je niet alleen voelen, ook al ben je alleen?
- Is er een verschil tussen ‘je alleen voelen’ en ‘alleen zijn’?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
h o o f d s t u k 5
Dat gaat over de Koningsrobijn, over het lijnvissen van Troel en de dood van de mammeloek.
En verder over het Moeminhuis, dat verandert in een rimboe.
Stop met voorlezen op pagina 108 bij ‘In plaats daarvan’. Laat de kinderen per
twee voorspellen wat er verder in de Moeminvallei gebeurde. Ze mogen het
eventueel in stripvorm uitwerken, of als korte tekstblokjes met een illustratie
erbij. Kinderen zonder inspiratie kan je stimuleren met een aantal vragen:
- Reageren alle personages op dezelfde manier?
- Is het huis gewoon weg? Zo ja, is het ergens heen? Waar?
- Staat er iets anders op de plek van het verdwenen huis? Zijn er andere kleuren,
geuren, dingen voor in de plaats gekomen?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

- Is één van de figuren verantwoordelijk voor het verdwenen huis?
- Hoe pakken ze het verder aan?
Kinderen die zelf vlot aan het werk gaan, stel je geen vragen. Zo vermijd je
dat het voor hen een geleid opstel wordt in plaats van een fantasieprikkelende
opdracht. De vragen zijn er vooral voor klassen die niet regelmatig aan vrij of
creatief schrijven doen.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
h e t la a t s t e ho o f d s t u k
Dat erg lang is en gaat over het vertrek van Snuisterik, de onthulling van de inhoud
van de geheimzinnige koffer, over Mamamoen, die haar tasje terugkrijgt en uit blijdschap
een groot feest geeft, en over de tovenaar die ten slotte in de Moeminvallei
belandt.
w i f s e lt a a l
Spreek in de Wifseltaal: je voegt gewoon het achtervoegsel –sel aan elk woord
toe. Lees uitdrukkelijk enkele zinnen vanaf pagina 137 voor en vraag wie ontdekt
heeft hoe de taal in elkaar zit. Spreek af dat jullie één dag, ook buiten de
lesuren, enkel in de Wifseltaal zullen spreken: complimentjes geven of geheimzinnige
briefjes sturen naar andere klassen. Je kan ook een eigen klastaal verzinnen
in plaats van de Wifseltaal.
r o b i j n
Op pagina 139-140 staat een beschrijving van de robijn. Laat de kinderen de
robijn tekenen: Wat baseren ze op het verhaal? Hoe zien ze de robijn zelf?
Hoe ziet hun robijn er uiteindelijk uit?
Moem is erg onder de indruk van de robijn (cf. p.141). Daardoor denkt hij
aan andere dingen dan wat hij in realiteit ziet. Geef een ‘robijn’ door in de
kring (bijvoorbeeld een rood lichtje of een rode steen) en vraag wie zijn
mooiste herinnering wil vertellen. Creëer zowel letterlijk als figuurlijk een
veilige, magische sfeer als je dit gesprek wil doen.
s c h a t k o f f e r t j e
Op pagina 142 is Mamamoem haar tasje kwijt! Vraag aan de kinderen hun
lievelingsvoorwerp mee te brengen. Als het lukt, bezorg je elk kind een klein
koffertje (van collega’s, vrienden, de kinderen zelf, de kringwinkel). Elk kind
maakt zijn eigen schatkoffertje. Daarin zitten het lievelingsvoorwerp en enkele
foto’s en teksten die hen na aan het hart liggen. Geef hen voldoende tijd om
het schatkoffertje aan te vullen.
Creëer een opnamestudio: een hoekje in de klas met enkele doeken in één
kleur en een ‘podium’. Elk kind neemt plaats op het podium met zijn schatkoffer,
neemt er een voorwerp uit en vertelt erover. Maak een tentoonstelling
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

van de schatkoffertjes, hou een toonmoment met de video-opnames. Nodig
de andere klassen of de ouders van de leerlingen uit.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en 3 Drama - 3.5
Bibliografie
Misschien wisten zij alles. Alle verhalen over de eekhoorn en de andere dieren, Toon Tellegen en
Mance Post (ill), Querido, 1996 (p. 85)
Verwante titel
Het boek over Miezel, Moem en Kleine Mie, Tove Jansson, Clavis, 2008
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

Lestip 3
Het is echt echt waar
Het is echt echt waar
Kristel Deweerdt en Veronique Govaert (foto’s)
Lannoo, 2007
Over het boek
‘Het mooiste boek van de wereld of is dat een beetje overdreven?’ Dit kleine
fotoboekje gaat over wat er is en wat je zou willen dat er is, over liegen, fantaseren
en overdrijven. Tekst en foto’s vullen elkaar aan in een bijzondere vormgeving.
Een boek dat aanzet tot meedromen; zelf zoeken naar eigen verzinseltjes en
gebeurtenissen waar alles lekker uit de hand liep… een hebbeding om in te
snuisteren en pagina per pagina te ontdekken.
Het boek leent zich niet tot voorlezen. Leg het in de boekenhoek zodat de
leerlingen er op eigen houtje in kunnen bladeren.
Aan de slag
Aanzet
Lees een fragment voor uit Ik maak nooit iets mee behalve (cf. Bibliografie). Elk
verhaal begint met ‘Ik maak nooit iets mee behalve…’. Elk verhaal vormt een
mooie aanzet voor een gesprek over toeval, serendipiteit en verveling:
- Wie kan een voorbeeld geven van iets dat opeens gebeurde, iets dat niet
gepland was?
- Vond je dat leuk of net niet en waarom?
- Als er niets gebeurt, verveel je je dan?
- Zorg je er soms zelf voor dat er iets gebeurt, als je je verveelt? Zo ja, wat?
- Hou je van onverwachte dingen? Vind je het fijn als een uitstap of gebeurtenis
anders uitdraait dan verwacht?
- Maken onverwachte wendingen de dingen boeiender of net niet?
- Als je iets aan je vrienden vertelt, doe je dat altijd precies zoals het gebeurd is?
- Maak je dingen wel eens interessanter dan ze zijn? Zwak je een verhaal
soms af? Wanneer doe je dat en waarom?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Vertel dat er in de klasbib een boekje ligt waarin ze vrij kunnen kijken. Geef
hen de tijd om dat te doen. Peil op informele manier naar hun reacties op Het
is echt echt waar.
Nederlands - 2 Spreken - 2.7 en 1 Luisteren - 1.9 en 5 Attitudes
Verwerkingsactiviteiten
De trappen van vergelijking zijn geen leerstof voor het tweede of derde leerjaar,
maar alle kinderen kennen er spontaan wel een aantal. Verzin een zin en
vraag of iemand die zin wil overdrijven. Creatief zijn verplicht! Bij een zin
als ‘Soms ben ik gewoon stom, maar sommige dagen ben ik nog stommer
dan andere en heel uitzonderlijk voel ik mij allerstomst’ vraag je wie stom
‘nog stommer’ kan maken. Mogelijke antwoorden: superstom, megastom,
keistom…
Daarna is het aan de leerlingen zelf, in groepjes per drie, vooraan in de klas.
Iemand bedenkt een zin die een situatie weergeeft, bijvoorbeeld: ‘Het regende
en ik werd nat.’ De volgende leerling gaat een stapje verder: ‘Het regende en
ik werd natter.’ De derde leerling zoekt naar nog meer overdrijving. Oefen
een paar keer tot iedereen de opdracht goed onder de knie heeft. Daarna voeg
je er een drama-element aan toe: de overdrijving moet ook merkbaar zijn in
de mimiek, lichaamshouding en intonatie.
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 6.2
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3 en - 3.5
Na de vorige opdracht kunnen de leerlingen situaties overdrijven. Organiseer
een wedstrijdje ‘opscheppen’. Schrijf een paar situaties op kaartjes of laat de
leerlingen er bedenken. In groepjes spelen ze de situatie na, sterk overdreven.
Als enkele groepjes dezelfde situatie naspelen, kunnen ze meteen ervaren hoe
hun fantasie verschilt van elkaar. Werk met speelgroepjes en kijkgroepjes, wissel
regelmatig. Het publiek rangschikt de speelgroepjes volgens ‘sterkte’ van
overdrijven.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
En verder…
Kopieer de foto’s uit het boek. Hang ze uit in de gang op school. Bij elke foto
hang je een groot blad en een stift. Vraag aan je eigen leerlingen en leerlingen
van andere klassen om erge, stoere of straffe uitspraken te verzinnen bij de
foto’s. Wanneer de oogst voldoende rijk is, pikt elk kind er zijn favoriete uitspraak
uit. Daarna stuur je elk kind om beurten op pad met een wegwerp- of
digitale camera voor een foto die bij de uitspraak past.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Met de foto’s maak je een nieuw boekje. Nodig Kristel Deweerdt en/of
Veronique Govaert van Het is echt echt waar uit op de presentatie van het
nieuwe boekje. Maak er een heuse kunstvernissage van.
Muzische Vorming - 5 Media 5.3
Nederlands - 4 Schrijven - 4.6
Bibliografie
Ik maak nooit iets mee, Guust Middag, De Bezige Bij, 1996
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 4
Hier is de boze heks
Hier is de boze heks
Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen (ill.)
Lemniscaat, 2005
Over het boek
Haas, uil, egel en merel hebben het best naar hun zin in het dierenbos. Enkel
het geplaag en getover van de boze heks gooien zo nu en dan roet in het eten.
Maar eigenlijk is de boze heks nog zo’n kwaaie niet, ze houdt er gewoon erg
van anderen te plagen. Meestal kunnen de dieren niet lang boos op haar blijven,
meer nog, het dierenbos zou niet hetzelfde zijn zonder haar! Enkel als ze
een keertje echt boos is, doet ze iets verschrikkelijks…
Een selectie van dertig herkenbare, prachtig geschreven verhalen uit de zes
boeken over de boze heks - de warme, zwierige waterverfillustraties van
Annemarie van Haeringen laten het bos en al zijn bewoners helemaal tot
leven komen. Bij Luisterboek verscheen een cd waarop Hanna Kraan een
selectie verhalen voorleest. In 1997 zond Villa Achterwerk een tv-serie uit,
geïnspireerd op de verhalen over de boze heks. De serie verscheen op dvd.
Aan de slag
Aanzet
Vraag de kinderen om zich een groot bos voor te stellen waar heel veel dieren
wonen. De dieren zijn bevriend met elkaar, maar er woont ook een boze
heks. Laat de leerlingen voorspellen wat er kan misgaan in een bos waar een
heks woont. Schrijf de voorspellingen op een flap of een groot bord. Telkens
als je een verhaaltje voorgelezen hebt, overlopen de leerlingen of een van hun
voorspellingen uitgekomen is. Vink ze aan.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Voorlezen
Lees een verhaaltje voor als introductie. Kies een representatief verhaal waarin
alle hoofdfiguren - egel, haas, uil, merel en de boze heks - goed getypeerd
worden. Som hierna samen met de kinderen alle personages op, noteer ze
op een groot vel papier. Maak een tekening bij elk personage of bedenk een
symbool. Schrijf ook enkele karaktereigenschappen op van elk figuur.
Bepaalde figuren in het boek gebruiken graag moeilijke woorden. Kies zelf
lukraak een aantal zinnen uit die moeilijke woorden bevatten. Start elke dag
met het voorlezen van drie zinnen met moeilijke woorden. De kinderen luisteren
aandachtig en proberen te achterhalen wie de zin gezegd kan hebben.
Hun keuze kan je hen uiteraard gewoon op papier laten schrijven of tekenen,
of je kan een leerling het personage laten aanduiden op de overzichtsflap. Wil
je het origineler aanpakken? Laat de kinderen dan tekeningen maken van de
vijf personages, laat ze uiknippen. Elk kind heeft zijn eigen collectie. Denken
ze dat egel aan het woord was? Dan steken ze het egelpopje in de lucht.
Na elke oefening laat je de kinderen hun keuze beargumenteren. Kinderen
die hetzelfde personage uitkozen, vergelijken hun argumenten.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.2
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Overloop de illustraties in het boek met de kinderen. Daaruit kiezen ze hun
favoriete prenten. Kopieer die prenten en stel een top X samen: ze mogen net
zoveel prenten uitkiezen als jij verhalen wil en kan voorlezen. Hang de prenten
in volgorde op. Lees elke dag het corresponderende verhaal voor. Een verwerkingsactiviteit
bij elk verhaal hoeft niet, de kinderen mogen ook gewoon
genieten van een verhaal.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
Verwerkingsactiviteiten
f l u i s t e r k ru i d (p.48)
In dit verhaal betovert de heks het gras in het dierenbos. Als de dieren er
doorheen wandelen, fluistert het gras gemene dingen op rijm over de dieren.
Ga na het voorlezen zelf gedichten of zinnen schrijven met de leerlingen.
Elk kind schrijft een zin op een strookje, knipt het op een willekeurige plaats
in twee en gooit de twee helften in een pot. Om beurt neemt elk kind een
strookje uit de pot. De halve zin is de start van een nieuwe zin (tweede leerjaar)
of van een gedicht of verhaal (derde leerjaar).
Je kan ook een fluisterhaag maken. Elk kind neemt een halve zin uit de pot.
De klas verdeelt zich in twee groepen die zich recht tegenover elkaar als een
haag opstellen: links rij A, rechts rij B. Elk kind heeft zijn strookje bij de hand.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Stap de haag binnen als een soort dirigent (of laat een kind dirigent zijn). Als
je ter hoogte van het eerste paar kinderen komt, zegt kind A zijn stuk zin.
Kind B vult onmiddellijk zijn helft aan. Je kan traag of net heel snel doorheen
de haag stappen. Lezers moeten alert zijn en zich aanpassen aan het tempo van
de ‘dirigent’. Duid regelmatig een andere dirigent aan. Laat de kinderen in de
haag ook vaak van plaats verwisselen. Je krijgt zo telkens andere combinaties
van zinnen. Het nonsens- of fantasiegehalte daarvan zal hoog zijn. Neem de
zinnen op, beluister ze achteraf. Een bespreking van de nonsenszinnen is niet
alleen grappig, maar ook zinvol.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3 en - 3.6
d e te n t (p.79)
Uil heeft een gedicht gemaakt en wil het graag laten horen. Maar voor hij het
voordragen kan, komt er steeds weer iets anders tussen. Als het eindelijk zover
is, blijkt hij zich enkel de eerste twee verzen te herinneren en twee woorden
van het derde vers: ‘Blaadjes dwarrelen en takken kraken / nu zou appeltaart
wel smaken. / Alle paden…’ (p.83).
Wat uil niet kan, kunnen jouw leerlingen wel: het gedicht afmaken. Bespreek
eerst met de kinderen of ze dit een gedicht vinden: Herkennen ze de versjes
als een gedicht? Moeten gedichten rijmen? Moet het vervolg rijmen op de
twee eindwoorden? Hoe lang wordt het gedicht?
Als je klas niet gewoon is om zelfstandig te schrijven, kan je het gedicht zin
per zin met hen opbouwen. Geef de kinderen de kans om eerst een aantal
dingen op te schrijven. Enkele leerlingen lezen hun vondsten hardop voor. De
klas kiest in overleg een zin uit. Zo groeit het gedicht zin per zin.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
En verder…
Kies enkele verhalen uit waarin de heks van plan is om iets ‘stouts’ te doen.
Lees voor, maar geef de kinderen vooraf de opdracht je te onderbreken als ze
vermoeden dat de heks weer iets uitsteken zal. Ze mogen de mogelijke stoute
daad van de heks invullen en voorspellen. Zoek met de klas hoe ze dit probleem
zelf zouden aanpakken en oplossen. Koppel tijdens het gesprek telkens
terug naar de grote overzichtsflap waarop de eigenschappen van de personages
vermeld staan. Laat de oplossing aansluiten bij het karakter van (één van) de
dieren.
Pas deze suggestie eventueel ook toe in de verhalen uit de top X van de klas.
Nederlands - Vaardigheden
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Bibliografie
Hier is de boze heks, Hanna Kraan, Luisterlezen, 2006 (2 cd’s van 154 min. met een selectie verhalen
uitgekozen en voorgelezen door auteur)
Verhalen van de boze heks, Hanna Kraan, VPRO, 2000 (dvd en video van televisieserie in Villa
Achterwerk uit 1997)
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 5
Jani Kekke en de blauwe dagdromer
Jani Kekke en de blauwe dagdromer
Lisa Boersen en Linda Groeneveld (ill.)
Nieuw Amsterdam, 2007
Over het boek
Tim is een onopvallende jongen, je kan hem zelfs een beetje een sloom kereltje
noemen. Maar zoals iedereen heeft hij natuurlijk ook talenten: Tim kan
bijzonder klein en fijn tekenen én hij is een kei in het dagdromen.
Jani Kekke is een zandmannetje. Tim en Jani ontmoeten elkaar wanneer Jani
per ongeluk te veel zand in de ogen van de koningin strooit, zodat die voor
100 jaar in slaap dreigt te vallen. Alleen Tim kan de koningin op tijd wakker
kussen en zo Jani Kekke redden. Maar hoe geraakt de jongen tot bij de
koningin? Met de hulp van de Russische au pair verzint hij een plan.
Jani Kekke en de blauwe dagdromer is een hartverwarmend sprookje met duidelijke
knipogen naar een heleboel klassiekers uit de kinderliteratuur.
Aan de slag
Aanzet
Om de kinderen voor te bereiden op het onderwerp van het boek en om hen
zich goed te kunnen laten inleven in het hoofdpersonage Tim, is een sessie
Filosoferen Met Kinderen (cf. lestips bij De dromen van Boeba) rond ‘talenten’ of
‘dromen’ ideaal.
t a l e n t e n
Lees eerst een fragment voor uit Jan en het gras van Harrie Geelen
(cf. Bibliografie):
‘Alle mensen konden iets, maar Jan kon niets. Behalve tekenen. Maar tekenen
telt niet. Zijn vader kon bier drinken zonder dronken te worden. En zijn
moeder kon een dik boek in één dag uitlezen. En zijn zus had al een echte
viool. Jan groef een gat in de tuin en zei in de grond: “Ik kan helemaal niets.”
Hij deed de kuil dicht, ging naar binnen en moest naar bed.’
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Daarna kan je aan het filosoferen gaan met volgende vragen als leidraad:
- Wanneer kan je iets? Als je bewezen hebt dat je het kan? Of als je denkt dat
je iets kan?
- Wanneer kan je niets? Als iedereen zegt dat je niets kan? Of als alles wat je
doet mislukt?
- Zijn er talenten die niet meetellen?
- Is het ene talent waardevoller dan het andere? Wie bepaalt dat?
- Kan je iets bedenken wat je nooit zou kunnen?
- Bestaan er mensen die niets kunnen?
- Kan je iets bedenken waarin je goed bent?
- Ken je nog mensen die daar goed in zijn? Of ben je daar uniek in?
- Wanneer is iemand uniek of speciaal?
- Kan je voelen of je zelf uniek of speciaal bent? Hoe weet je dat dan?
- Als je speciaal bent, behandelen de mensen je dan anders? Waarom?
- Kan speciaal zijn ook vervelend zijn?
o v e r (d a g )dr o m e n 1
- Is dagdromen hetzelfde als dromen?
- Doet iedereen het? Wie wel? Wie niet? Doen koningen en koninginnen
ook aan dagdromen?
- Wanneer dagdroom je? Waarover?
- Zou een koningin over andere dingen dagdromen dan ‘gewone’ mensen?
- Is fantaseren hetzelfde als dagdromen?
- Zie jij je (dag)dromen voor je ogen?
- Zijn er dingen of momenten of mensen die ervoor zorgen dat je aan het
dagdromen gaat?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Voorlezen
Het boek telt een honderdtal pagina’s, maar het lettertype is groot en er zijn
veel illustraties. Als je elke dag een lesuur voorleest – dat hoeft daarom niet
vlak na elkaar – kan je dit boek in ongeveer een week uit hebben. Het boek
zit vol actie en humor: een makkelijk succesverhaal waarnaar de kinderen uitkijken.
Je kan de verwerkingsactiviteiten makkelijk tussendoor doen, maar je
kan er net zo goed enkele uitpikken en uitvoeren na het voorlezen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
1 Op zoek naar meer inspiratie voor een filosofeersessie over dromen? Meer richtvragen vind je bij de lestips over De
dromen van Boeba.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
n a c h t b o e k e n 2
Sommige mensen houden een dagboek bij. Daarin schrijven ze over de
gebeurtenissen van de dag, over wie ze ontmoet hebben, wat er gezegd werd.
Of ze noteren wat ze gegeten hebben, welke kleren ze droegen, of wat hen
opvalt in de natuur. Gedachten en gevoelens, ja misschien zelfs hun dagdromen,
vertrouwen ze hun dagboek toe.
Introduceer het concept ‘nachtboeken’. Veel nachtboeken zijn er nog niet
geschreven, maar je zou er wel over je dromen, nachtmerries, verzuchtingen,
dagdromen, de wereld zoals jij je die verbeeldt, in kunnen schrijven. Een
nachtboek kan een prachtverzameling persoonlijke indrukken vormen, die je
delen kan met anderen.
Doe elk kind een boek met onbedrukte pagina’s cadeau. Je vindt ze in discountwinkels
voor weinig geld. In dat nachtboek mogen ze helemaal vrij
tekenen en schrijven. Geef kinderen ook het recht om de leerkracht niet in
het boek te laten lezen, maar er zelf dingen uit te selecteren die ze wel openbaar
willen maken. Bedoeling is veeleer de fantasie en het schrijfplezier van de
kinderen aan te wakkeren, dan hun technische taalkennis na te gaan.
Niet alle kinderen vinden het even fijn om vrij gelaten te worden. Je kan hen
een aantal richtlijnen meegeven ter inspiratie voor een nachtboek:
- Welke slaaprituelen heb je? In welke houding slaap je? Word je op dezelfde
manier wakker dan als je in slaap viel?
- Schrijf over gebeurtenissen overdag die je slaap en dromen ’s nachts kunnen
beïnvloeden. Geef ook een voorbeeld: wie een toets heeft de volgende dag,
kan daar ’s nachts akelig over dromen.
- Verzin een nachtmerrie en schrijf over iets wat in de klas heel erg fout zou
kunnen gaan. Laat je fantasie de vrije loop en beschrijf de nare droom met
veel geuren, kleuren, geluiden en gevoelens.
- Beschrijf snoep waarover je (dag)droomt en dat heel anders smaakt dan het
eruitziet.
- Beschrijf een absurde en vreemde ontmoeting met een idool.
- Bedenk een ervaring die zich achterstevoren afspeelt.
- Wie durft, mag schrijven over zijn donkere kant. Wat vind je bijvoorbeeld
niet mooi aan jezelf?
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
De kinderen mogen niet alleen schrijven, maar ook tekenen in hun nachtboek.
Ook voor dat beeldende aspect kan je inspirerende voorbeelden geven.
Er zijn heel wat hedendaagse kunstenaars die fascinerende kunst-, reis- en
logboeken maken. Enkele mooie voorbeelden zijn:
2 Deze verwerkingsactiviteit is gebaseerd op een project uit 2005-2006 dat werd uitgewerkt met Daniel Billiet. Met
dank aan de auteur voor de toestemming om de activiteit in deze lestips te mogen opnemen.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

Peter Greenaway, El Lissitzky, Marion Bloem (Thuis), Anselm Kiefer, Hanne
Darboven (Kinder dieser Welt), Kiki Smith, Marlene Dumas (Wet dreams), Walter
Swennen en Jan Florizoone (Pif), Henri Matisse (Jazz) en Mary Kelly.
Ook andere kinderboeken kunnen inspiratie bieden: Nachtgedachten, Op reis in
dromenland of het Nacht-Wimmelbuch van Rotraut Susanne Berner, eenzelfde
serie als de seizoensboeken die bij Lannoo verschenen (cf. Bibliografie).
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.1 en - 6.5
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
En verder…
Tekenwedstrijd
Bied de kinderen een groot assortiment teken- en schildermateriaal aan: verschillende
potloodsoorten, houtskool, pennen en inktsoorten, stiften in alle diktes
en kleuren, water- en plakkaatverf, penselen in verschillende diktes, wasco,
notenbister, rietpennen én papier in allerlei afmetingen. Met dat materiaal
mogen ze eerst experimenteren. Sta nadien even stil bij de resultaten: Wat zijn
de bevindingen? Welk materiaal leent zich het best waarvoor? Welke materialen
zijn minder geschikt voor bepaalde opdrachten? Kunnen ze iets opsteken van
elkaar?
Daarna hou je een tekenwedstrijd. In het boek maakt Tim een mini-tekening
voor de koningin. Breid dit uit en geef de kinderen de opdracht om de kleinste,
de breedste, de smalste of de grootste tekening te maken. Het onderwerp mogen
ze zelf kiezen. Het staat hen ook vrij om in de vier disciplines mee te strijden of
om zich toe te leggen op één categorie. Na afloop vergelijk je de werken.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.5
Kekkesland
Jani de kleine zandstrooier is een Kekke. In het boek staan illustraties waarop
je de Kekkes aan het werk ziet. Maar je krijgt niet precies te weten hoe hun
straat, hun stad, hun wereld eruit ziet. Ga met de klas aan het dagdromen over
Kekkesland:
- Wat kan je doen in Kekkesland?
- Hoe ziet het land eruit?
- Welke kleur overheerst in Kekkesland?
- Zijn er dingen in Kekkesland die wij niet kennen?
- Zijn er dingen die we wel kennen, maar die er anders uitzien bij de Kekkes?
- Hebben de Kekkes specifieke leefgewoontes?
- Heeft het werk van de Kekkes invloed op hun huizen en stad?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Als inspiratie kan je er Spaghetti van Menetti (cf. Bibliografie) bij halen. Dat
boekje vertelt het verhaal over een stadje waarin iedereen sprieterig dun is.
Het leuke is dat alles in dit boek consequent dun getekend is: huizen, dieren,
ballonnen, kinderen…alles!
Bespreek met de klas de mogelijkheden om Kekkesland voor te stellen: Met
een pentekening zoals in het boek zelf? Met een maquette? Of willen ze op
grotere schaal werken met dozen?
Ook een stad bouwen op internet is een originele manier om Kekkesland
vorm te geven. Laat je inspireren door de website die illustrator Pieter
Gaudesaboos, vormgever van de materialen van de Jeugdboekenweek 2009,
ontwikkelde in opdracht van stedebouwkunde Gent: www.bunkerhotel.net/
stad. Deze site verscheen samen met het boek Stad (cf. Bibliografie), dat ook
inspiratie kan bieden als je iets wil vertellen over hoe steden ontstaan. Als je
op de site klikt op het sterretje in de tv, kan je aan de slag om je eigen stad te
ontwerpen. Een andere bruikbare (maar Engelse) site is www.citycreator.com.
Hier kan je kiezen uit drie soorten steden om uit te bouwen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
ICT - 5
Bibliografie
Jan en het gras, Harrie Geelen, Van Goor, 1995
Nacht-Wimmelbuch, Rotraut Susanne Berner, Gerstenberg, 2008 (nog niet in het Nederlands
verschenen)
Nachtgedachten, Michèle Lemieux, Lemniscaat, 1996
Op reis in dromenland, Sara Fanelli, Querido, 1999
Spaghetti van Menetti, Kees Leibbrandt en Carl Hollander (ill.), Ploegsma, 2008
Stad, Koen de Poorter en Pieter Gaudesaboos (ill.), Lannoo, 2005
Van boeken ga je denken, Filosoferen met kinderen aan de hand van jeugdliteratuur, Richard Anthone
en Silvie Moors, Acco, 2002 3
3 Wie delen van het boek gratis bekijken wil, kan dat op volgende website:
http://books.google.be/books?id=2w4352gXl_IC
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Lestip 6
Paperasje
Paperasje
Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.)
Nieuw Amsterdam, 2006
Over het boek
Paperasje is een klein meisje met een vreemd hoedje op haar hoofd. Niet
enkel haar hoedje is vreemd, ook de avonturen die ze beleeft zijn niet alledaags.
Ienne Biemans vertelt die avonturen in korte gedichten die elk op zich
kunnen staan, maar samen een bijzonder geheel vormen.
Paperasje is een dichtbundel met een bijzondere sfeer die ook uit de illustraties
spreekt. Soms sprookjesachtig, af en toe absurd en bijzonder geschikt om voor
te lezen.
Aan de slag
Aanzet
Lees elke dag een gedicht voor. Kies er die gedichten uit waarvan je vermoedt
dat ze bij je klas zullen aanslaan. Van enkele gedichten vind je hieronder een
verwerking.
Verwerkingsactiviteiten
‘ik sc h r i j f je’ (p.7)
s p i e g e l p o rt r e t
Je kan dit gedicht over spiegelschrift heel letterlijk nemen en de kinderen hun
portret op een spiegel laten schilderen. Meng wat afwasproduct bij de verf:
de verf pakt dan beter op de spiegel. Laat de kinderen de contouren van hun
gezicht, zoals ze die in de spiegel zien, rechtstreeks op de spiegel tekenen.
Maak een digitale portretfoto van elk kind. Spiegel de foto met de computer:
een spiegelfunctie zit in elk fotoprogramma. Bespreek het resultaat: Heeft het
spiegelportret dezelfde uitdrukking als het de digitale portretfoto?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en 5 Media - 5.3
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

s p i e g e lv e r k e n n i n g
Laat de kinderen hun klas, school of schoolomgeving verkennen met een
spiegeltje: een bijzonder fascinerende ervaring. Geef elk kind een klein (hand)
spiegeltje en laat ze rondlopen. Ze mogen enkel kijken in de spiegel, die ze
horizontaal voor zich houden.
Laat de kinderen voor alle veiligheid eerst in duo’s werken: de ene leerling
kijkt in het spiegeltje, terwijl de andere begeleidt. De begeleider kan kleine
kijksuggesties geven:
- Zie je ook dat de lichten in de gang aan zijn?
- Kan jij de ramen zien?
- Zie je die tekeningen aan de muur hangen?
- Merk je hoe snel de wolken voorbij jagen?
- Schijnt de zon ook zo fel in jouw ogen?
- Merk je dat de bomen al blaadjes krijgen?
Wie genoeg zelfvertrouwen heeft, kan alleen op stap. Baken het af te leggen
traject af en geef hen gerichte kijkopdrachten mee (zoals kleuren, lichtelementen
of wolken in de spiegel waarnemen). Als de kinderen weer binnen
zijn, mogen ze over hun ervaringen vertellen, maar ze mogen er net zo goed
over tekenen of er een mental map 4 van maken.
Laat toe dat kinderen ook ‘fantasiewerelden’ naar voren brengen. Vergelijk de
resultaten – verhalen, tekeningen, mental maps – en bespreek de gelijkenissen
en verschillen. Vraag hen ook hoe die verschillen ontstaan: Kijkt iedereen op
een andere manier? Kijkt iedereen enkel met zijn ogen? Of spelen gevoelens
ook mee, net zoals de kennis die je hebt en je eigen referentiekader?
Sociale vaardigheden - Domein samenwerking - 3
s p i e g e l s c h r i f t (d e r d e le e r j a a r )
- Laat de kinderen ‘gewoon’ schrijven en zet er dan een spiegeltje tegenaan
zodat het spiegelschrift te zien is.
- Eén kind staat binnen en één kind buiten, elk aan de andere kant van het
raam. Eén van hen schrijft in de wasem van hun adem iets op het raam. De
ander raadt wat er staat.
- Laat kinderen in duo’s boodschappen in spiegelschrift ontcijferen.
- Op www.fi.uu.nl/toepassingen/00056/toepassing_wisweb.html, vind je
veel inspiratie rond ‘spiegelen’. Vooral als je met het zwarte bolletje aan het
schuiven gaat, bekom je verrassende resultaten!
Wiskunde - 3 Meetkunde - 3.6
4 Een mental map (Nls.: mentale kaart) duidt aan hoe een individu zijn ruimtelijke omgeving structureert. Het gaat om de persoonlijke
perceptie van die omgeving: het is dus geen geografische kaart, maar een weergave van het beeld dat een individu in gedachten heeft.
De geografische werkelijkheid komt meestal niet overeen met een mental map. Mentale kaarten verschillen ook sterk van elkaar,
omdat elk individu anders naar de werkelijkheid kijkt. Een mental map is ‘mentaal’, bevindt zich met andere woorden in het brein van
een individu. Maar via mondelinge verslagen, tekeningen of driedimensionaal werk kan iedereen wel proberen om zijn of haar mental
map vorm te geven.
Wie meer info wil, surft naar http://www.identiteitenbranding.nl/pdf/Mariahoeve_Mental_mapping_WSA.pdf. Je kan er ook het
boek Leuker leren (Bernard Lernout en Inge Provost, De Boeck, 2003) op naslaan.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

‘w o o r d e n , k o m d a n ’ e n ‘ v i n d je me mo o i ?’ 5
v o o r l e z e n en be s p r e k i n g (t w e e d e le e r j a a r )
Lees eerst het gedicht op pagina 25 voor en bespreek het met de klas:
- Wat valt je onmiddellijk op in het gedicht?
- Begrijp je de vreemde woorden?
- Welke talen herken je?
- Begrijp je het gedicht, ondanks de vreemde talen?
Lees nu ook het gedicht op pagina 9 over woorden voor. Zoek met de kinderen
naar woorden die ze kennen uit andere talen. Als je geluk hebt, kan je een
mooie ‘verzameling’ in je eigen klas bijeen sprokkelen.
Betrek de ouders of grootouders erbij om de verzameling rijker te maken en
om de vreemde woorden nadien met de kinderen te komen kalligraferen, bijvoorkeur
met pen en inkt, op mooi papier. Scan de resultaten in en projecteer
ze met de beamer in de eetzaal tijdens het middageten, of tijdens de donkere
ochtendspeeltijd op de muur van de speelplaats. Zo krijgen de resultaten meteen
een platform en kan iedereen ervan mee genieten. Deze opdracht kan het
zelfbeeld van heel wat (anderstalige) kinderen ten goede komen.
Nederlands - 2 Spreken - 2.7 en 4 Schrijven - 4.1
v r e e m d e w o o r d e n (d e r d e le e r j a a r )
Lees het gedicht voor en hou een nabespreking (cf. werkwijze tweede leerjaar).
Daarna geef je meteen een huistaak mee: mooie en vreemde woorden
verzamelen. Achteraf stel je zinnen samen met die (woorden)schat aan verschillende
talen. Dat mogen gerust nonsenszinnen zijn: betekenisloze zinnen
die enkel steek houden qua klank en ritme. Muzikaal talent in huis? Maak er
dan een nonsensrap van.
Met voki op internet (www.voki.com) (cf. second life) kan je de kinderen zelf
een sprekend personage (speaking avator) laten maken. Ze kunnen het bovendien
met hun eigen stem teksten laten uitspreken. Laat hen de verzameling
mooie, vreemde woorden inspreken en deel ze met een andere klas uit de
eigen of een andere school.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.1
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.2
ICT - 5 en 6
‘hé , k i j k ee n s na a r mi j op ’ (p.35)
Dit raadselgedicht over een kersenpit doet denken aan de raadselrijmpjes van
Riet Wille. Haal haar bundel Raad het maar (cf. Bibliografie) uit de bibliotheek.
Kopieer enkele raadsels, nummer ze en deel ze uit. Per twee zoeken ze
naar een oplossing. Elk duo schuift zijn raadsel nadien door totdat alle duo’s
5 Bij de lestips voor kleuters over het boek Wie knipt de tenen van de reus? vind je extra tips om rond dit gedicht te
werken.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

alle raadsels gezien hebben. Schrijf de nummers op bord, vraag naar oplossingen.
Bij verrassende antwoorden, vraag je om uitleg: sommige leerlingen
komen vast met leuke alternatieven!
Wie zin heeft, mag ook een raadsel op rijm zetten.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.6
‘he t ho n d j e v a n de j a g e r ’ (p.38 en 39)
Dit gedicht leent zich uitstekend voor een gesprek rond absurde humor. Lees
het voor en vraag de kinderen om er een tekening bij te maken. Hang de
resultaten aan bord, toon dan de originele illustratie van Jan Jutte. Zijn er kinderen
die net als de illustrator letterlijk katjes in de bomen getekend hebben?
De ideale aanleiding voor een gesprek rond letterlijk en figuurlijk taalgebruik.
Kunnen ze nog situaties bedenken waarin iemand een uitspraak per ongeluk
letterlijk opneemt, waardoor de uitspraak plots gek en absurd wordt? Gooi alle
remmen los voor deze denkoefening.
Op zoek naar meer geschikte voorleestips bij dit onderwerp? In de bibliografie
bij deze lestips vind je enkele titels van Daniil Charms (absurd taalgebruik)
en Nicolaas Matsier (letterlijk taalgebruik).
Nederlands - 6 Taalbeschouwing 6.2
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
En verder…
Tot slot nog enkele opdrachten waarin je de hele bundel kan betrekken.
Het woordenboek van Paperasje
Focus op het bijzondere taalgebruik in de bundel. Laat kinderen uit het derde
leerjaar per twee zoeken naar woorden die ze bijzonder vinden. Als je geen
bundel hebt voor elk duo, werk je met gekopieerde fragmenten. Woorden die
ze niet kennen, zoeken ze op in het woordenboek. Met die woorden trekken
ze naar het tweede leerjaar: de leerlingen uit die klassen maken illustraties bij
de woorden. Als referentiepunt voor die illustraties toon je de prenten in het
Van Dale Junior Woordenboek. Tegelijk moeten ze de tekeningen in de stijl van
Jan Jutte maken: inkleuren mag dus enkel met blauw. Met de geïllustreerde
woorden ga je opnieuw in het derde leerjaar aan de slag. Laat hen de woorden
alfabetisch rangschikken en op een verzorgde manier tot een woordenboek
bundelen. Meteen een persoonlijk klaswoordenboek dat kan blijven groeien.
Vergeet niet om de illustratoren uit het tweede leerjaar een exemplaar cadeau
te doen.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.2
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Nieuw verhaal (voor het derde leerjaar)
Maak kopies van de gedichten. Werk in groepjes van vier. Geef elk groepje
enkele gedichten, lukraak door elkaar. Laat de kinderen de gedichten aaneenbreien
tot één verhaal: door de volgorde te veranderen, te zoeken naar mogelijke
samenhang en er stukjes tussen te schrijven zodat het een nieuw verhaal
wordt. Ook hier zijn er geen beperkingen of remmen. Laat het maar mooie,
gekke verhalen worden.
Elk nieuw verhaal kan een deel worden van de verhalenbundel die jullie met
de klas maken. Op www.issuu.com kan je de teksten digitaal publiceren.
Nederlands – 4 Schrijven - 4.8
ICT – 2, 3 en 8
Bibliografie
Een stinkdier is een prachtig beest, Daniil Charms en Gerda Dendooven (ill.), Querido, 1999
Ida stak een zebra over, Nicolaas Matsier, Querido, 1987
Nietes welles, Daniil Charms en Gerda Dendooven (ill.), Querido, 1997
Paperasje ging op reis, Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.), Nieuw Amsterdam, 2008
Raad het maar…, Riet Wille en Kristien Aertssen (ill.), De Eenhoorn, 2005 (AVI 1)
Van Dale juniorwoordenboek Nederlands, Marja Verburg, Erica van Rijsewijk e.a.,Van Daele, 2006
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

4 e en 5 e leerjaar
De lange weg naar huis, Michael De Cock en Gerda Dendooven (ill.),
Davidsfonds/Infodok, 2008
De zoektocht van Gwyn, Jenny Nimmo, Clavis, 2007
Een Midzomernachtsdroom, William Shakespeare en Almud Kunert (ill.),
De Vier Windstreken, 2008
Ik was een rat, Philip Pullman en Harmen van Straaten (ill.), Van Goor,
2008
Sebastiaan Duister, Philip Caveney, Pimento, 2007
Wist je dat mijn broer breekbaar is? Mikaël Ollivier, Lannoo, 2005
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

Lestip 1
De lange weg naar huis:
het verhaal van Odysseus
De lange weg naar huis: het verhaal van Odysseus
Michael de Cock en Gerda Dendooven (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2008
Over het boek
De lange weg naar huis vertelt de avonturen van Odysseus, de ‘man van duizend
listen’. Hij moet zijn vrouw Penelope en pasgeboren zoon Telemachos – Makos
– achterlaten om met de Griekse soldaten te gaan vechten in Troje. Tien
jaar later, wanneer de oorlog voorbij is, kan Odysseus eindelijk terug naar huis
varen. Hij kan bijna niet wachten om zijn vrouw en zoon terug te zien. Maar
de terugreis duurt eindeloos lang en de zee is niet zonder gevaren…
Het verhaal van de Griekse held is eeuwenoud en wereldberoemd, maar Michael
De Cock maakt er een nieuwe, betoverende bewerking van op kinderformaat.
De opvallende en vrij sobere prenten van Gerda Dendooven maken
het geheel af. Ideaal om grondig te bekijken tijdens het beluisteren van de cd
die bij het boek zit.
Aan de slag
Aanzet
d e tro j a a n s e oo r l o g en ody s s e u s
Toon de cover. Lees de titel en de achterflaptekst (van ‘Op een dag…’ tot ‘…
knaagt de heimwee’). Het boek sluit naadloos aan bij een les over de Trojaanse
oorlog – hoofdpersonage Odysseus vertelt immers over zijn avonturen op weg
naar huis na die oorlog. Vraag je leerlingen of ze Odysseus kennen. Komt er
geen reactie, laat een of meer vrijwilligers dan opzoekwerk doen. Beperk hun
zoekveld tot bijvoorbeeld de schoolbibliotheek of twee websites die je zelf
opgeeft. Het resultaat presenteren ze voor de klas, meteen een prima inleiding
op het boek.
Nederlands - Lezen - 3.5
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Hang een flap in A3-formaat centraal in de klas. Bovenaan teken je een tijdslijn:
van - 3500 v.Chr. tot nu. Laat - 1200 v.Chr. eruit springen. Daaronder
teken je de contouren van Turkije en Griekenland met een aantal eilanden
rond. De Trojaanse oorlog zou zich rond - 1200 v.Chr. afgespeeld hebben,
Troje ligt in het huidige Turkije en Odysseus is op weg naar Ithaka, een rotsachtig
eiland bij Griekenland: Weten ze Turkije of Griekenland liggen? Zijn ze
er al geweest?
Zorg voor een originele versie van de Odyssee en de bewerkingen door Imme
Dros en Simone Kramer (cf. Bibliografie). Leg de boeken samen met De lange
weg naar huis op een tafel in de klas. Elke leerling mag kiezen welk van de
versies hen het meest aanspreekt. Hun keuze verantwoorden ze met minstens
twee argumenten. Zo kunnen ze iets zeggen over bijvoorbeeld het verschil in
vertelstijl, lay-out of illustraties. Met deze oefening maak je duidelijk dat eenzelfde
verhaal op verschillende manieren kan worden naverteld.
Wereldoriëntatie - Historische tijd - 5.9*
Verwerkingsactiviteiten
v o o r l e z e n
Odysseus is een culturele klassieker van formaat, maar tegelijkertijd ook een
uitstekend voorleesverhaal: met spannende en emotionele passages en grootse
taferelen die uitgebreid beschreven worden (naar: Leesbeesten en boekenfeesten,
cf. Bibliografie). Het boek bestaat uit een inleiding en elf korte hoofdstukken
die telkens min of meer op zichzelf staan. Als je tien minuutjes voorleest per
dag, heb je het in twaalf dagen uit.
Leerlingen die meer tijd nodig hebben om het verhaal te verwerken, kunnen
de bijbehorende cd – eventueel al tijdens het voorlezen – mee naar huis nemen.
Moeilijke lezers hebben er vaak baat bij om een verhaal meerdere keren
te horen.
Wie wil mag hoofdstuk per hoofdstuk de route van Odysseus fantasierijk
weergeven op de kaart: ideaal als visuele ondersteuning.
Muzische Vorming - Drama - 3.3
Lees de inleiding en de twee eerste hoofdstukken uit dit epos of heldendicht:
een verhaal in dichtvorm over beroemde helden en gebeurtenissen uit de geschiedenis
van een volk. Sta na het tweede hoofdstuk, ‘Hoe ik een held werd’,
stil bij de grote en kleine helden en heldinnen in het leven van de leerlingen:
- Bestaan jouw helden en heldinnen echt? Of zijn het fantasiewezens?
- Wat maakt iemand tot een held of een heldin?
- Staan helden en heldinnen hun hele leven in de kijker? Of enkel op bepaalde
momenten?
- Bestaan er ook helden achter de schermen?
- Waarin ben je zelf een held?
Nederlands - Lezen - 3.5
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar | 3

h e l d e n te bo e k (c o n t r a c t w e r k )
Iedere leerling krijgt een blanco A3-vel. Op het papier komt een foto of tekening
van een grote of kleine held uit zijn of haar leven. Daarnaast komen een
aantal ‘paspoortgegevens’: naam, land, heldendaden… En tot slot maken ze –
later - een heldenepos: een gedicht over de held. Bespreek de lay-out van het
A3-papier: In welke hoek komt de foto of tekening? Hoeveel plaats voorzien
ze voor het verhaal? Hoe moet het paspoort eruit zien en in welk hoek van
het blad komt het?
Samen vormen de vellen het Grote Helden- en Heldinnenboek van Klas X.
h e l d e n e p o s
Vertrek van het gedicht Het punt met mij is dat ik alles kan uit het gelijknamige
boek (cf. Bibliografie).
Het punt met mij is dat ik alles kan.
Natuurlijk. Alles doe ik wat je vraagt,
til eigenhandig auto’s van de straat,
verpulver bergen, haal
van dertig hoog je weggelopen kat,
kijk door een muur, schop elke bal exact
waar hij naartoe moet, plas de verste straal,
laat skateboards met een olie landen op de steilste daken,
kan van de allerzwaarste bommen poeier maken.
Je denkt dat ik dit maar verzin. Je moest eens
weten wat ik verder allemaal,
wie ik ’s nachts versla, hoe ik in hun eigen taal
met draken praat, wereldsteden bewaak!
Vraag niet hoe ik het doe. Ik die zacht praat
en vechten haat. Alleen
mijn opa S. weet hier het fijne van. (p.22)
De meeste leerlingen kunnen op deze leeftijd geen gedicht schrijven zonder
een goede voorbereiding.
Bied eerst het bovenstaande gedicht van Eva Gerlach aan. Daarna geef je hen
vier kleine opdrachten, die ze telkens moeten beantwoorden in korte zinnen:
- Noteer acht dingen waarin je held(in) goed is. Als ze bijvoorbeeld goed is in
breien, dan schrijf je ‘Ze kan de langste sjaals breien’.
- Som drie dingen op waarvan je vermoedt dat je held(in) ze zou kunnen.
- Schrijf twee watjeseigenschappen op van je held(in).
- Schrijf de naam van iemand waarbij je held(in) helemaal zichzelf kan zijn.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Geef de leerlingen na deze voorbereiding twee versies van het gedicht van
Eva Gerlach. Eén volledige versie en één versie waarbij je enkel de vet-cursieve
tekst behoudt. De ontbrekende stukken vullen ze chronologisch in aan
de hand van wat ze opschreven bij de opdrachten, met respect voor de lay-out
van het oorspronkelijke gedicht. De acht heldeneigenschappen komen na ‘Alles
doe ik wat je vraagt’, de resultaten van de tweede opdracht na ‘Je denkt
dat ik dit maar verzin…verder allemaal’. De watjeseigenschappen komen na
‘Vraag niet hoe ik het doe’, de naam uit de vierde opdracht vullen ze in na
‘Alleen…’.
Nederlands - Schrijven - 4.4 en 4.7
b e e l d e n g e d i c h t
Leerlingen die geen affiniteit hebben met schrijven of dichten, kan je een
beeldengedicht laten maken over hun held(in). Een beeldengedicht is een collagevorm
waarin een leerling met beelden, foto’s, tekeningen, letters en woorden
in een mooie compositie uitdrukt wat die held(in) voor hem of betekent.
De leerlingen kunnen zich laten inspireren door de illustratiestijlen van Gerda
Dendooven uit De lange weg naar huis of de bijzondere zwart-wittekeningen
van Harrie Geelen in de Odysseus-bewerking van Imme Dros.
Muzische Vorming - Beeld - 1.6
Kleef nadien de teksten en tekeningen op de A3-vellen. Voorzie een toonmoment
voor de (beelden)gedichten in de klas. Bind de A3-vellen nadien in. Het
overzichtsblad met de tijdslijn en de verzamelde informatie tijdens het lezen
van het boek vormt de eerste pagina. Geef het heldenboek een centrale plek
in de klas.
En verder
Over Trojaanse en andere oorlogen
Neem een grote landkaart en een blanco blad papier. Vraag de leerlingen
welke oorlogen ze kennen: echte oorlogen, maar ook oorlogen uit verhalen
en spelletjes.
Duid de echte oorlogen aan op de landkaart: afgelopen oorlogen krijgen een
andere kleur dan oorlogen die nog steeds woeden. Op het blad papier noteer
je de fantasie-oorlogen.
Hou een klasgesprek over oorlogen:
- Wie wil graag meer weten over oorlogen? Wie wil er niks over weten?
Waarom?
- Welke oorlogsaspecten interesseren je het meest? (Bijvoorbeeld: wapens,
geografie, tactiek, de verhalen van kinderen in een oorlog, goede doelen om
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

de sporen van oorlog uit te wissen, de verhalen van vrienden of familie die
in of dichtbij een oorlogsgebied wonen…)
- Ken je verhalen van mensen die terugkeerden uit een oorlog?
- Waarom zouden mensen het oorlogsthema in verhalen en fantasie willen
verwerken, denk je?
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
Bibliografie
Atlas van de oudheid, Simon Adams, Biblion, 2007
De omzwervingen van Odysseus, Simone Kramer en Els van Egeraat (ill.), Ploegsma, 2007
Het oude Griekenland, Peter Ackroyd, Standaard, 2006
Het punt met mij is dat ik alles kan, Eva Gerlach en Charlotte Vonk (ill.), Querido, 2008
Ilios en Odyssee, Imme Dros en Harrie Geelen (ill.), Querido, 2005
Leesbeesten en boekenfeesten: hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken? Jan van Coillie, Davidsfonds/
Infodok, 1999
Odyssee, Homerus, Querido, 1997
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Lestip 2
De zoektocht van Gwyn
De zoektocht van Gwyn
Jenny Nimmo
Facet, 2007
Over het boek
Op zijn negende verjaardag krijgt Gwyn van zijn excentrieke oma vijf vreemde
cadeautjes: een stukje zeewier, een verwrongen metalen broche, een gele
sjaal, een blikken fluitje en een kapot paardje. Al snel wijzen ze uit dat Gwyn
over toverkracht beschikt. Zo ontdekt hij de verrukking en de kracht van het
toveren, maar ook de eenzaamheid en de verantwoordelijkheid ervan.
Een magisch, soms angstaanjagend en betoverend verhaal.
Aan de slag
Aanzet
f a n t a s i e in vi s g r a a t m o t i e f
Laat het boek rondgaan, maar verberg de achterflaptekst. Geef de leerlingen
een papier waarop je onderstaand visgraatdiagram hebt overgenomen. In de
balk links schrijven ze de titel van het boek, in de rechthoek rechts schrijven
de leerlingen in enkele trefwoorden of zinnetjes waarover het boek volgens
hen zal gaan.
Laat hen nadenken over de elementen waarop hun verwachtingen over het
verhaal gebaseerd zijn: de coverillustratie, de titel, de dikte van het boek, de
naam van de auteur… Natuurlijk kunnen ook ontbrekende elementen hun
verwachtingen sturen (bijvoorbeeld: de cover bevat geen goudkleur, dus het
gaat niet over prinsessen).
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

Elke inspiratiebron schrijven ze op een schuine pijl van het diagram. Ze mogen
ook pijlen toevoegen. Wanneer de hele klas zijn eigen visgraatdiagram
heeft afgewerkt, schuift elke leerling bijvoorbeeld drie plaatsen door. Iedere
leerling maakt zo kennis met de fantasie van de rest van de klas en kan vaststellen
of medeleerlingen dezelfde of net heel andere fantasiebronnen gebruiken.
Bespreek de gelijkenissen en verschillen achteraf.
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Verwerkingsactiviteiten
Lees op pagina 5 voor van het begin tot bij ‘… en misschien kun jij dat ook
wel!’ Vraag de leerlingen wat hen het meest opgevallen is in verband met de
stijl, de inhoud of de algemene sfeer van het fragment.
Nederlands - Luisteren - 1.9
m a g i e in de kl a s
Verzamel een uitgebreid gamma aan papier en knutsel- en recyclagemateriaal.
De klas wordt een magische plek waar toveren mogelijk wordt. Voorzie lange
zwarte en gouden stroken papier, sterren en manen. Laat de leerlingen cirkels
in gekleurd papier beschilderen. Leg ze onder theelichtjes in glazen.
t o v e n a a r s in ee n kr i n g
Laat de leerlingen in een kring plaatsnemen. Vraag de leerlingen vooraf of
ze, net als Gwyn, kleine en voor andere waardeloze, voorwerpen hebben die
hen geluk brengen. Wie wil, mag erover vertellen in het kringgesprek. Daarna
vraag je waar ze het meest nieuwsgierig naar zijn in De zoektocht van Gwyn.
Lees tot slot verder voor van pagina 5 (‘De tovenaars, jongen…’) tot en met
pagina 10 (‘Vrolijk neuriënd ging hij de tuin weer in’).
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

- Welk figuur vond je het boeiendst? Is dat de hoofdfiguur, denk je?
- Had je het gevoel alsof je het verhaal zelf meemaakte? Of voelde je je een
buitenstaander?
Nederlands - Luisteren - 1.9
fa m i l i e f oto
Laat leerlingen die eenzelfde figuur uit het boek boeiend vonden naast elkaar
zitten. Zo krijg je verschillende groepjes leerlingen: supporters van Gwyns
vader, Gwyns moeder, Bethan en Gwyn zelf. Uit elk groepje kies je iemand
die Gwyn of een van zijn familieleden wil vertegenwoordigen op een ‘familiefoto’.
De klas beslist of Gwyns grootmoeder ook op de foto moet.
Voor je de foto neemt, sta je even stil bij hoe die eruit moet zien:
- Wie staat dicht bij elkaar? Wie staat verder uit elkaar?
- Hoe kijkt iedereen? Wie kijkt recht in de lens? Wie kijkt naar iets of iemand
anders?
- Hoe kan de verdwenen zus Bethan een plekje innemen op de foto? Hoe
geef je aan dat ze afwezig, maar toch belangrijk is?
Neem de tijd om de foto op een respectvolle manier in scène te zetten. De
subgroepjes geven feedback aan hun ‘familielid’ zodat de uiteindelijke foto
eruit ziet zoals zij hem in gedachten hadden. Kader de foto in en plaats hem
bij De zoektocht van Gwyn tijdens de Jeugdboekenweek.
Muzische Vorming - Media - 5.5
Muzische Vorming - Beeld - 1.6
t u s s e n re a l i t e i t en f a n t a s i e
Lees op pagina 22 vanaf ‘Zwijgend wasten ze verder af ’ tot ‘Was hij echt een
tovenaar?’ op pagina 26. In dit fragment lopen realiteit en fantasie voor het eerst
echt door elkaar. Maak twee kolommen: elementen die verwijzen naar de realiteit
komen in de ene kolom, fantastische elementen komen in de andere kolom.
- Waar precies ligt de grens tussen fantasie en realiteit?
- Ken je nog verhalen waar extreme natuurelementen een deur naar de fantasiewereld
vormen?
Vertel aan de klas dat Gwyn zijn spinnetje Arianwen heeft genoemd wat ‘zilverwit’
betekent. Lees dan verder: vanaf pagina 34, het begin van het hoofdstuk,
tot en met ‘Het meisje had naar hem geglimlacht voor ze verdween, en
hij wist dat ze echt was’ op pagina 36.
- Zou je ook zo’n spinnetje willen? Waarom (niet)?
- Hoe zou je je voelen als je wist dat je zo een spinnetje had: blij, verantwoordelijk,
bezwaard, onder druk, opgetogen, vrolijk, uitverkoren…?
- Denk je, net zoals Gwyn, dat het meisje in het web Bethan was? Of was het
iemand anders?
- Zou je het zelf fijn vinden om heel even iemand terug te zien die er niet
meer is?
Nederlands - Spreken - 2.6
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

En verder
Je kan dit boek uitstekend verder analyseren met vragen uit Vertel eens van
Aidan Chambers (cf. Bibliografie).
- Wat vond je leuk, mooi of goed aan dit boek?
- Waar had je meer willen over weten?
- Wat vond je niet leuk?
- Wat was er moeilijk of onduidelijk?
- Waar speelt het verhaal?
- Hoe lang duurt het verhaal?
- Deed één van de figuren in het boek je denken aan iemand die je kent? Of
aan figuren in andere boeken?
- Als de schrijver je zou vragen wat er anders of beter zou kunnen, wat zou je
dan zeggen?
- Wat zou je je vrienden over dit boek willen vertellen?
Nederlands - 5 Vaardigheden
Bibliografie
Vertel eens: kinderen, lezen en praten, Aidan Chambers, Querido, 1995
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Lestip 3
Een Midzomernachtsdroom
Een Midzomernachtsdroom,
William Shakespeare, Barbara Kindermann en Almud Kunert (ill.)
De Vier Windstreken, 2008
Over het boek
Op een nacht dwalen vier verliefden door het bos. Ze weten niet dat ze in
het elfenrijk van koning Oberon zijn beland. De brutale bosgeest Puck ziet
zijn kans schoon om verwarring te schoppen. Gelukkig zorgt koning Oberon
ervoor dat alles weer in orde komt.
Een Midzomernachtsdroom is gebaseerd op William Shakespeares gelijknamige
toneelstuk. Deze begrijpelijke en grappige bewerking voor kinderen leest als
een spannend sprookje dat je meeneemt naar een fantastische wereld van elfen
en feeën. De kleurrijke en gedetailleerde tekeningen geven het verhaal een
extra dimensie.
Aan de slag
Aanzet
Toon de cover van het boek en lees de eerste twee regels van het verhaal: ‘Het
is lang geleden. Ver weg in Griekenland gebeuren rare dingen. Is het de werkelijkheid?
Of toch een droom? Dat weet eigenlijk niemand.’
Vraag hen wat ‘midzomernacht’ betekent. Achteraan in het boek (onderaan in
het tekstje over Shakespeare) kan je volgende verklaring vinden: ‘De titel van
het stuk verwijst naar de Sint-Jansnacht (23-24 juni) waarin volgens een oud
volksgeloof de spreekwoordelijke ‘midzomerwaanzin’ dreigde.’
Leg het begrip ‘midzomernacht’ verder uit in eigen woorden: zou die bijzondere
nacht een verklaring zijn voor de rare dingen die in Griekenland
gebeurden?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

Verwerkingsactiviteiten
Scan de illustraties van het boek in of stel ze met transparanten voor aan de
groep. Op basis van de prenten fantaseren ze in kleine groepjes over het mogelijke
verhaalverloop. Eén leerling uit elke groep vat het fantasieverhaal samen.
Lees daarna het hele boek voor. Liefst in één ruk door, of in twee keer, als het
eerste niet haalbaar is voor jouw klas. Het kost je even tijd, maar het gaat wel
om een echte klassieker! De kans is klein dat je leerlingen dit boek in hun
latere leven nog zullen ontdekken. Vraag hen na het voorlezen hoeveel elementen
uit Een Midzomernachtsdroom in hun eigen fantasieverhaal terugkomen.
d r a m a t i s c h sp e l
Deze uitgave van Een Midzomernachtsdroom is een droom op zich: het transformeert
een complexe toneeltekst tot een prettig leesbare tekst zonder dialogen.
De tekeningen verwijzen wel nog naar de oorspronkelijke vorm: de illustrator
heeft de personages weergegeven als poppetjes die met touwen door elfjes
voortbewogen worden.
Het boek nodigt in elk geval uit tot ‘dramatisch spel’: ‘Voor dramatisch spel
heb je geen podium nodig. Elke ruimte kan dienst doen. Basis is dat het zelf
uitgedachte spel met elkaar beleefd wordt en ook aan mekaar getoond wordt’
(uit: Honderd dramaspelen, cf. Bibliografie).
Het is dus niet de bedoeling dat je de tekst tot een heus toneel verwerkt.
Zorg voor een aantal kegels. Elke kegel vertegenwoordigt een dramaspelvorm
die jij haalbaar ziet voor je klas. Geef bij elke kegel voldoende uitleg over de
typische kenmerken van de werkvorm. Als geheugensteuntje kan je enkele
trefwoorden op de kegel kleven, bijvoorbeeld ‘bevriezen’ bij tableau vivant.
De leerlingen zetten zich bij de kegel waarvan de werkvorm hen het meest
aanspreekt. Als leerkracht heb je een bijzondere rol: leerlingen die volgens jou
verkeerd kiezen, leg je uit waarom ze misschien beter voor een andere vorm
kiezen. Zorg er ook voor dat de groepjes evenwichtig worden samengesteld.
In dramatisch spel gaat het niet om het resultaat, maar om het proces: het uitzoeken
van een tekstfragment, de voorbereiding van de tekst, de beslissing wie
welke rol speelt, het stap voor stap vormgeven aan het spel, het samenwerken
met anderen, het inoefenen, het verzamelen van rekwisieten, het maken van
afspraken…
Zijn er leerlingen in je klas voor wie dramatisch spel te moeilijk is, geef hen
dan een opdracht als rekwisiteur, souffleur of decorbouwer. Voor de decorelementen
kunnen ze zich baseren op de illustraties uit het boek.
Daarnaast help je als leerkracht de opdracht mee voorbereiden. Je voorziet
voldoende tijd en ruimte om te kunnen oefenen, je stimuleert de leerlingen,
stuurt de opdrachten bij waar nodig (bijvoorbeeld: de samenstelling of grootte
van het groepje of het spelniveau, een ander fragment uitkiezen) en houdt een
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

oogje in het zeil bij het hele proces. Leg elke opdracht duidelijk uit, moedig
elke leerling aan.
(naar: Honderd dramaspelen, cf. Bibliografie).
Muzische Vorming - Drama - 3.3 en 3.1
De volgende dramatische werkvormen komen uit Leesbeesten en boekenfeesten
(cf. Bibliografie).
t a b l e a u vi v a n t
Een tableau vivant zet de essentie van een passage om in een onbeweeglijk
tafereel, alsof een bepaald beeld wordt bevroren. Je kan bijvoorbeeld ook een
episode omzetten in verschillende tableaus. Deze werkvorm is uitstekend geschikt
voor leerlingen die graag energie steken in verkleden en kunnen genieten
van het weergeven van één beeld of een beperkt aantal beelden.
In groep zoeken de leerlingen inspiratie voor het beeld dat ze willen uitbeelden
in de cover van het boek, in een illustratie, een bepaald personage of een
bepaalde scène uit het boek.
p a n t o m i m e
Pantomime is dramatisch spel zonder klank, maar met beweging en mimiek.
Doordat je geen klank gebruikt, heeft pantomime vaak iets overdrevens. De
groep kiest een scène uit het boek die ze uitbeelden. Deze werkvorm spreekt
vooral leerlingen aan die spreken vanuit een rol nog te moeilijk vinden, maar
die wel willen experimenteren met andere expressievormen.
p o p p e n s p e l
De manier waarop Een Midzomernachtsdroom is weergegeven, inspireert sommige
leerlingen misschien tot een poppenspel. De illustraties verwijzen er zelf
voortdurend naar. Ook hier kiest de groep een scène uit het boek en zet die
om in een poppenspel. De leerlingen kunnen dan samen beslissen om ofwel
poppen te kiezen, te maken of aan te kleden dan wel om zelf als poppen te
bewegen. In het laatste geval kunnen ze bewegen als houten poppen of zoals
in de illustraties als poppen aan touwtjes. Deze werkvorm past bij leerlingen
die graag met hun stem werken: die staat centraal in poppenspel.
v e r t e l p a n t o m i m e
Vertelpantomime is een variant op pantomime: een verteller brengt een tekst
die de mimespelers uitbeelden. De verteller verkleedt zich en haalt daarvoor
inspiratie uit de illustraties in het boek.
v e rt e lt h e at e r
Een verteller leest de beschrijvende passages uit het verhaal voor. De acteurs
nemen de dialogen voor hun rekening en voeren uit wat de verteller aangeeft.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar | 3

v e rt e l l e n
Een Midzomernachtsdroom is vrij complex, bevat veel onverwachte wendingen
en tal van boeiende personages. Daarom kunnen leerlingen die daarvoor het
lef en enthousiasme hebben, het verhaal (of een fragment) opnieuw vertellen
op hun eigen manier zonder dat het saai wordt. Natuurlijk is hier een goede
voorbereiding cruciaal, en vooral dan de afstemming op de doelgroep waarvoor
ze gaan vertellen.
Muzische Vorming - Drama - 3.2 en 3.3 en 3.5 en 3.6
En verder
Vraag de leerlingen of ze William Shakespeare en/of zijn werken kennen. Aan
het klasprikbord hang je een grote afbeelding van Shakespeare. Geef een naam
aan de gereserveerde plek op het prikbord, bijvoorbeeld: ‘Bekende Koppenbord’,
‘Wie is wie’, ‘Knappe koppen’…
Verdeel de klas in een aantal groepen. Elk groepje zoekt info op over Shakespeare.
Selecteer vooraf welke sites of boeken ze kunnen raadplegen (cf. Bibliografie).
Over Shakespeare is immers veel geschreven. Laat de leerlingen
zijn geboorteplaats en -datum opzoeken, zijn belangrijkste werken, bekende
citaten, met wie hij getrouwd was, of hij kinderen had… Daarnaast mogen ze
zelf nog enkele weetjes verzamelen.
De resultaten noteer je op vooraf klaargemaakte stroken of velletjes papier:
de info maakt zo een professioneler indruk. Hang de strookjes daarna op het
prikbord. De foto in één hoek, in afzonderlijke puntjes de belangrijkste bijzonderheden.
Om het Jeugdboekenweek-thema ‘Fantasie’ aan te houden, voorzie je ook een
plekje op het prikbord voor gekke bijnamen van Shakespeare, bijvoorbeeld
‘Sjakie Spier’.
Leren leren 2
Bibliografie
Honderd dramaspelen, Paul Rooyackers. Panta Rhei, 1993
Leesbeesten en boekenfeesten: hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken? Jan van Coillie, Davidsfonds/
Infodok, 1999
Shakespeare: zijn werk en zijn leven, Michael Rosen en Robert Ingpen (ill.), Zirkoon, 2001
Vertel eens: kinderen, lezen en praten, Aidan Chambers. Querido, 1995
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Lestip 4
Ik was een rat
Ik was een rat
Philip Pullman en Harmen van Straaten (ill.)
Van Goor, 2007
Over het boek
Er worden nog sprookjes geschreven in de 21 ste eeuw! De titel geeft het niet
meteen aan, maar in dit verhaal zit een hedendaagse, spannende, humoristische
versie van Assepoester verborgen. Al op de eerste pagina van het boek
brengt een krant die niet vies is van roddels groot nieuws: de prins werd op
het Zomerbal betoverd door een mooi meisje dat nadien op mysterieuze
wijze verdween. En ondertussen komt een wereldvreemde jongen – hij beweert
een rat geweest te zijn – in de handen van een aantal onbetrouwbare
opportunisten terecht, wat ervoor zorgt dat de roddelpers hem verguist.
Pas helemaal aan het einde wordt duidelijk hoe deze kleine jongen en de
nieuwe Assepoester met elkaar in verband staan. Leefden ze nog lang en gelukkig?
Aan de slag
Aanzet
Kopieer de eerste pagina van Ik was een rat op A3, hang het papier aan de klasdeur.
Het is een nieuwsbericht uit ‘Het Algemeen Volksblad’ met elementen
die zo uit Assepoester weggelopen zijn. Vraag hen of het bericht hen ergens
aan denken doet. Leggen de leerlingen het verband niet, lees dan het eenvoudige
verhaal van Assepoester voor en zoek samen naar gelijkenissen tussen het
sprookje en het nieuwsbericht uit Ik was een rat.
Neem het boek erbij en toon hen de cover. Vertel hen dat het papier aan de
deur een kopie uit dit boek is. Lees het eerste hoofdstuk, ‘Ik was een rat!’, helemaal
voor.
- Heb je dingen gehoord die Kareltjes verhaal in verband kunnen brengen
met Assepoester?
- Ken je nog andere verhalen of teksten waarin een sprookje verweven zit?
Welke?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

- In hoeverre mag je een sprookje aanpassen of gebruiken in een andere
tekst? Hoe herkenbaar moet het origineel blijven?
Als dit in jouw klas een verhitte discussie wordt, is het een goed idee om de
oorspronkelijke Assepoester-versie van Grimm voor te lezen. Voor velen zal
snel duidelijk worden dat ze niet de oorspronkelijke Grimm-versie kennen
maar wel de Disney-versie waar bijvoorbeeld maar één bal is in het paleis en
waar de muizen Assepoesters jurk mee helpen maken.
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Verwerkingsactiviteiten
s p ro o k j e s at e l i e r
Geef de leerlingen de opdracht hun favoriete sprookje uit te zoeken en dat
boek mee te brengen naar de klas. Maak in één hoek van de klas een sprookjesatelier
waar hun boeken een gepast plekje krijgen. Een leuk idee is om elke
dag een andere leerling het uithangbord van het atelier te laten zijn. De leerling
vestigt expliciet de aandacht op het atelier op zijn of haar manier en zet
één of meerdere sprookjes in de kijker: door zich te verkleden in een sprookjesfiguur
bijvoorbeeld, kiezelsporen aan te leggen, peperkoeken constructies te
bouwen…
Nederlands - Spreken - 2.7
s t e l l i n g e n s p e l
Kareltje is een opmerkelijke figuur in dit boek. Hij is met niets of niemand te
vergelijken. Hij hoort nergens bij en toch verovert hij snel het hart van Sjaan
en Bert.
- Wie zou Kareltje ook in huis genomen hebben? Wie niet? Waarom?
- Wat is een page-uniform?
- Hoe zou je je voelen als een jongetje in page-uniform aan je deur staat?
Span een gekleurd touw doorheen de klas zodat niemand ertegenaan loopt,
maar je er tegelijkertijd wel dingen kan aanhangen. Laat iedereen een foto van
zichzelf een aantal keer kopiëren en voorzie een grote hoeveelheid wasknijpers.
Het touw staat voor een waardeschaal. Het ene uiteinde betekent ‘ik zou
Kareltje meteen vertrouwen, mocht hij aan mijn deur staan’, het andere uiteinde
‘ik zou Kareltje meteen wantrouwen’. Vraag de leerlingen om hun eigen
foto op een gepaste plaats tussen de twee uiteinden te hangen.
Breid het gesprek uit naar hun leven in het algemeen, vraag hen na te denken
of ze graag vertrouwde dingen doen of net heel nieuwsgierig zijn naar nieuwe
dingen en verandering. Opnieuw duiden ze hun positie aan met een foto
op een (nieuw) touw dat je door de klas gespannen hebt.
Misschien komen jullie tijdens dit gesprek tot de vaststelling dat vertrouwen
en wantrouwen heel contextgebonden zijn. Door voor elke nieuwe context
een nieuw touw te hangen, laat je hen telkens situatiegericht zoeken.
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

z e l f v o o r l e z e n
Sprookjes zijn in oorsprong verhalen die mondeling doorverteld werden en
later zijn opgeschreven. Het woord ‘sprookje’ stamt af van ‘sproke’ dat op zijn
beurt afgeleid is van ‘gesproken’. Wij leren sprookjes in de meeste gevallen
niet meer kennen door mondelinge overlevering. Ze worden ons gezellig
voorgelezen tijdens het fijnste kwartiertje van de dag. En boeiend voorlezen
kan je leren!
Verdeel de klas in groepjes van drie. Deel de groepjes in aan de hand van een
lijst van de lievelingssprookjes van de leerlingen zodat ‘dezelfde sprookjes’ niet
bij mekaar in een groepje zitten. Elke leerling bereidt zich thuis voor om later
zijn of haar lievelingssprookje voor te lezen aan de andere twee leerlingen.
Voorlezen is een kunst op zich. Zonder voorbereiding kan je niet voorlezen.
Het is ook een kwestie van durf: je moet je stem en je lichaam durven gebruiken
(zie ook: Leesbeesten en boekenfeesten, cf. Bibliografie).
De volgende richtlijnen zijn oorspronkelijk geschreven voor volwassenen.
Vierde- en vijfdeklassers hebben doorheen de voorbije jaren oefenkansen gekregen
in het technisch (voor)lezen. Normaal gezien moeten ze een gewone
tekst vloeiend kunnen lezen. Van zo’n voorleesmoment kunnen ze meer maken,
met volgende richtlijnen. Ze zijn samen te vatten onder het letterwoord
s t a p v i a .
- Stemkleur: om personages te typeren, kan je je stem vervormen. Dat is echter
niet eenvoudig. Makkelijker is het om een personage te typeren door
hem of haar harder of zachter, sneller of trager te laten spreken.
- Tempo: lees niet te snel, laat de woorden niet voor je uit hollen. Pas je tempo
aan: vertraag om de spanning te doen oplopen en versnel bij de climax.
- Ademhaling: zoek een vertelritme dat past bij je ademhaling.
- Pauzes: haspel het verhaal niet af. Las hier en daar ook iets langere pauzes in,
bijvoorbeeld om de spanning op te voeren.
- Volume: gebruik je stemvolume om de aandacht vast te houden. Als je stiller
spreekt, spitst het publiek de oren. Door plotseling luider te praten laat je de
luisteraars opschrikken.
- Intonatie: hoed je voor een voorleesdreun waarbij de toon telkens stijgt aan
het eind van een zin of waarbij de adjectieven te veel accent krijgen. Laat je
stem dalen en stijgen om gevoelens uit te drukken of sfeer op te roepen.
- Articulatie: articuleer duidelijk.
(uit: Leesbeesten en boekenfeesten, p.307, cf. Bibliografie)
Je kan de leerlingen ook laten surfen naar www.kennisnet.nl/cpb/po/kids/
thema/tips/, waar ze live voorleestips krijgen.
Illustreer de voorleesopdracht meteen door zelf verder voor te lezen. Lees
pagina’s 23-24 ‘Het politiebureau’ en pagina 29 tot en met pagina 35 ‘School’.
Geef hen de s t a p v i a -tips mee en laat de leerlingen thuis oefenen op een kopie
van het door hen gekozen sprookje. Daarop maken ze aantekeningen voor
het voorlezen. Moedig de leerlingen aan om bij wijze van oefening na school-
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

tijd met twee af te spreken. Voorzie tussendoor zelf tijd als voorleescoach voor
hun vragen of om de onzekere leerlingen een duwtje in de rug te geven.
Lees tussendoor het hoofdstuk ‘Ganzenweer’ voor (p.73-81). Nodig hen ook
uit om de mooie illustraties van Harmen van Straaten uitgebreid te bekijken
als het boek in het sprookjesatelier staat.
Voorzie een ruimte die groot genoeg is zodat verschillende groepjes kunnen
voorlezen zonder elkaar te storen. Geef hen nadien de kans om hun ervaringen
te delen.
- Vond je het voorlezen fijn? In welke van de zeven punten was je goed?
- Wat was het grootste verschil tussen thuis voorbereiden en voorlezen voor
twee klasgenootjes?
- Wat vind je het fijnst: zelf voorlezen of voorgelezen worden?
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Muzische Vorming - Drama - 3.6
En verder
Sprookjes zonder woorden
Edward Elgar is een klassiek componist die een aantal werken heeft geschreven
met een hoog sprookjesgehalte. Aubade uit de Nursery Suite en Dream
Children (Naxos, 2004) kunnen uitstekend dienen als achtergrondmuziek bij
het voorlezen (zie: ‘Verwerkingsactiviteiten’). Ook de hoes van de cd verdient
een plaatsje in het sprookjesatelier.
Liefste Assepoester…
Omdat sprookjes oorspronkelijk uit een mondelinge traditie stammen, inspireren
ze velen tot schrijven en herschrijven. Laat leerlingen Kareltjes verhaal
verder schrijven vanaf het fragment waar jij met voorlezen gestopt bent. Vraag
hen om te fantaseren over de link tussen Kareltjes verhaal en Assepoester, zo
blijf je het dichtst bij het boek.
Een tweede mogelijkheid volgt het voorbeeld van Janet en Allan Ahlberg in De
puike postbode, of Briefgeheimpjes (cf. Bibliografie). In dit boek brengt de postbode
post voor en door sprookjesfiguren. Laat de leerlingen een brief schrijven
naar een personage uit het boek (bijvoorbeeld Kareltje, Sjaan of Bert) of
naar een uitverkoren sprookjesfiguur. Ze mogen zich ook verplaatsen in een
sprookjesfiguur en diens gedachten neerpennen. De rugdokter van De prinses
op de erwt zou een officieel verslag kunnen maken na een grondig onderzoek
van de prinses, Klein Duimpje zou een brief in hele kleine lettertjes kunnen
schrijven en de prins zou een brief aan Sneeuwwitje kunnen schrijven.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Bundel alle verhalen tot Het fantasiesprookjesboek van klas X en leg het in het
sprookjesatelier.
Nederlands - Schrijven - 4.4
Er was eens… en freeze!
Verdeel de klas in groepjes. Elk groepje kiest een bekend sprookje uit. Ze kiezen
figuranten voor zowel de personages als de attributen in het sprookje. Bij
Roodkapje zoekt het groepje iemand die de wolf spelen wil, de grootmoeder,
Roodkapje zelf, het mandje met lekkers, een bloem (die dan geplukt wordt en
‘au’ zegt)…
De personages en voorwerpen nemen een plaats in en gaan aan het spelen: ze
bewegen en spreken. Het spelmoment duurt slechts enkele minuten. Daarna
bevriezen de spelers tot een sprookjesschilderij. De toeschouwers proberen te
achterhalen welk sprookje wordt uitgebeeld.
Muzische Vorming - Drama - 3.6 en 3.2
Bibliografie
De puike postbode, of Briefgeheimpjes, Janet Ahlberg, Allan Ahlberg en Ernst van Altena (bew.),
Gottmer, 1997
Grimm: volledige uitgave van de 200 sprookjes verzameld door de gebroeders Grimm, Jacob Grimm,
Wilhelm Grimm en Charlotte Dematons (ill.). Lemniscaat, 2008
Leesbeesten en boekenfeesten: hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken? Jan van Coillie, Davidsfonds/
Infodok, 1999
Wand of youth suites, Edward Elgar (componist), James Judd (dirigent) en New Zealand Symphony
Orchestra (uitvoerder), Naxos, 2004 [cd]
www.kennisnet.nl/cpb/po/kids/thema/tips/
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

Lestip 5
Sebastiaan Duister
Sebastiaan Duister
Philip Caveney
Pimento, 2007
Over het boek
Sebastiaan Duister, half mens, half elf, is op weg naar het verre Keladon waar
hij hofnar hoopt te worden bij koning Septimus. Maar er is een probleem:
Sebastiaan erfde het humoristische talent van zijn vader niet. Bijgevolg vindt
niemand hem grappig. Zijn zeurderige, klagende en cynische buffaloop Max
laat het dan ook niet na hem daarop te wijzen. Tijdens hun tocht naar Keladon
ontmoeten ze de kleine maar moedige krijger Cornelius en de o-zoknappe
en bijzonder verwaande prinses Karijn. Samen maken ze heel wat
avonturen mee.
Een grappig en spannend boek dat je vaak hardop aan het lachen brengt.
Aan de slag
Aanzet
Laat iedereen tegen een afgesproken dag een verhaal(fragment), een strip of
een mopje meebrengen dat ze erg grappig vinden. Deel gekleurde kartonnetjes
en papierklemmen uit. Iedere leerling geeft op het stukje karton argumenten
waarom wat hij of zij meebracht zo grappig is en probeert medeleerlingen
nieuwsgierig te maken met die argumenten. Het kartonnetje hangen
ze aan het verhaal, de strip, het mopje…
Nederlands - Schrijven - 4.4
Maak een hoek vrij in de klas voor de grappige verhalen, strips, mopjes… en
zoek een aantrekkelijke naam voor deze hoek. Om op dreef te komen, mogen
een aantal vrijwilligers hun ‘grapje’ op een originele manier voorstellen aan
de klas.
Lees daarna de eerste zeven regels van het boek voor tot en met ‘prins der
dwazen’. Zo luidt de bijnaam van Sebastiaan omdat hij hofnar is, maar er niks
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

van bakt. Laat je leerlingen nadenken over een bijnaam voor zichzelf, die
beeldrijk is en iets over hun karakter onthult.
Geef hen een paginabreed stukje karton van ongeveer zes centimeter lang.
Laat het hen dubbelvouwen, zodat je een naamkaartje krijgt. Bovenaan, in het
midden, schrijven ze hun echte naam in drukletters. Daaronder schrijven ze
hun bijnaam. Dat naamkaartje zetten ze in de ‘grappige boekenhoek’ bij hun
persoonlijke grappige verhaal, mopje…
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
Nederlands - Schrijven - 4.7
Verwerkingsactiviteiten
Lees het eerste hoofdstuk tot ... ‘gewoon een kwestie van tijd’ (p.15).
- Is het talent om moppen te vertellen iets waarmee je geboren wordt of is
het iets dat je kan leren?
- Hoeveel manieren kennen jullie om grappig te zijn?
- Helpt publiek om grappig te kunnen zijn of maakt dat het moppen vertellen
net moeilijker?
f a n t a s i e (s)t a a lt j e
Auteurs van fantasieverhalen zijn vaak erg goed in het spelen met taal (al is uiteraard
dat niet exclusief het terrein van fantasy auteurs). Ze draaien hun hand
niet om voor woordspelingen, klankspel, originele beelden, nieuwe woorden
en suggestieve beschrijvingen.
Lees het derde en het vierde hoofdstuk helemaal voor. Vraag de leerlingen
daarna waarom dit volgens hen een fantasieverhaal is. Bewijzen halen ze uit de
tekst, jij noteert ze op een groot vel papier. De informatie wordt verderop nog
gebruikt.
Plaats hun suggesties in verschillende kolommen. Voorzie een kolom voor
‘woordspelingen’, ‘klankspel’, ‘originele beelden’, ‘nieuwe woorden’ en ‘suggestieve
beschrijvingen.’ Je vult de titels (‘woordspelingen’ etc.) evenwel
niet op voorhand in: je zoekt achteraf samen met de leerlingen het verband
tussen de suggesties per kolom. Misschien vinden je leerlingen nog andere
bewijzen van fantasietaal die nog extra kolommen vragen. Naast de taal is
er immers ook vaak de strijd tussen goed en kwaad, een onbestaande tijd of
plek, bijzondere personages… (naar: Leesbeesten en boekenfeesten, cf. Bibliografie).
Maak van de ontdekte fantasie(s)taaltjes een mooi overzicht. Geef duidelijk
aan welke fantasie-elementen jullie kennen en som ze op. Een fijn idee is
om elk element op een gekleurd blad papier te zetten en daar eventueel een
regenboog mee te maken. Elk papier heeft afscheurbare strookjes. Herkennen
je leerlingen een fantasie-element in een boek? Dan steken ze een strookje in
het boek bij de betreffende passage. In een boek kunnen na verloop van tijd
verschillende strookjes zitten. Nieuwsgierige klasgenootjes kunnen zo ont-
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

dekken welke diverse fantasie(s)taaltjes je in boeken terugvinden kan.
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
g ro e p s w e r k
Verdeel de klas in groepjes. Geef elk groepje een kopie van het derde en vierde
hoofdstuk. Elk groepje krijgt een andere opdracht om de hoofdstukken te
verwerken. Zorg voor extra hulp om de verschillende groepjes te begeleiden.
f a n ta s i e d i e r e n
Max de buffaloop is een fantasiedier dat verzonnen is door de auteur, Philip
Caveney. Laat leerlingen die hun fantasie kwijt kunnen in dieren ook een
fantasiewezen bedenken en dat zo concreet mogelijk invullen. Laat hen een
soortnaam (zoals buffaloop) bedenken, een roepnaam (Max) en een beschrijving
van hoe het dier eruit ziet. Daarna brengen ze hun fantasiedieren tot
leven door ze te knutselen of te tekenen. Bezorg hen een waaier aan knutsel-
en recyclagemateriaal waarmee ze hun nieuwe dierenvriend kunnen
uitbeelden.
Na het knutselmoment komt het karakter van dier aan bod:
- Had je voor het knutselen of tekenen al bepaalde karaktereigenschappen
voor je dier in gedachten?
- Zijn bepaalde karaktertrekjes veranderd nu je het dier geknutseld of getekend
voor je ziet?
- Kan je dier spreken? Hoe klinkt dat dan?
- Wat eet of drinkt jouw dier (niet)?
- Waar houdt jouw dier zich de hele dag mee bezig?
- Wat doet jouw dier graag? Wat niet?
Sommige leerlingen zullen graag voor de hele klas vertellen over hun fantasiedier.
Voor anderen is het fijner om de dieren tentoon te stellen op een
gepaste plek in de klas. Op die plek kunnen ze klasgenootjes op een meer
informele manier vertellen over hun dier.
Muzische Vorming - Beeld - 1.6
v e rt e lt h e at e r of ve r t e l p a n t o m i m e
Verschillende scènes in derde en vierde hoofdstuk zie je zo voor je gebeuren:
het ideale uitgangspunt voor theater met of zonder woorden. Kies een passage
uit een van beide hoofdstukken. Onder begeleiding herschrijven leerlingen de
passage tot een dialoog of een verteltekst. Laat hen de passage eerst grondig
lezen. Daarna spelen ze de tekst bij wijze van experiment. De zinnen die ze in
hun spel gebruiken kunnen ze op papier zetten. Na de klassikale oefening kunnen
ze in groepjes verder werken aan de tekst ter voorbereiding op een stukje
verteltheater of vertelpantomime (cf. lestips bij Een Midzomernachtsdroom).
Bij verteltheater is er een verteller en brengen de personages zo nu en dan een
stukje dialoog. Als leerkracht zorg je ervoor dat het gekozen fragment niet te
lang is. Bewaak het herschrijven: stimuleer hen om korte zinnen te gebruiken.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Bij vertelpantomime is het uitgangspunt hetzelfde. Je kiest een fragment met
veel (uit)beeldtaal. Eén verteller vertelt en de anderen beelden uit wat verteld
wordt. Dialogen moeten ze dus herschrijven naar verteltekst. Misschien wil
iemand wel de javralat zijn?
Muzische Vorming - Drama - 3.6
r e i s b r o c h u r e
In het derde en vierde hoofdstuk worden drie plaatsnamen genoemd waar de
auteur maar een klein beetje uitleg bij geeft: Keladon, Golmira en Tannis. Deze
klinkende namen kunnen de fantasie van de leerlingen uitstekend stimuleren:
Wat zou er te beleven zijn in deze drie plaatsen?
Laat de leerlingen bladeren in reisbrochures om inspiratie op te doen. Laat
hen één bestemming uitkiezen waarover ze in eerste instantie naar hartenlust
mogen brainstormen. Verzamel een aantal reisbrochures en sta samen stil bij
de structuur die een reisbrochure heeft: Komen er foto’s of tekeningen in hun
brochure? Welke munt wordt vermeld in de prijslijsten?
Leren leren - 2
i n t e rv i e w
Leerlingen met journalistieke ambities kunnen een interview verzinnen met
een personage uit het derde of vierde hoofdstuk: Sebastiaan, Max, Cornelius…
Het interview moet eerst grondig worden voorbereid op papier: Wat willen ze
te weten komen over de personages? Een antwoord fantaseren ze er achteraf
zelf bij. Als het interview uitgetikt en geprint is, kunnen ze een tijdschrift uitzoeken
en hun interview over een bestaand interview kleven. Ook de cover
en de inhoudstafel passen ze subtiel aan.
Willen ze een foto van de geïnterviewde dan verkleden ze zich of knutselen
ze iets om het resultaat achteraf digitaal vast te leggen. De grootte van de foto
kunnen ze achteraf bijwerken.
Nederlands - Schrijven - 4.4
r e c e p t e n
Hoe smaakt elfenkoffie? Wat moet er zeker in en wat zeker niet? Met welke
ingrediënten komt javralat aan het spit helemaal tot zijn recht? Moeten de hoeveelheden
precies zijn? Of volstaat een ‘handjevol van dit’ en een ‘handjevol
van dat’ zoals bij de tv-kok Jamie Oliver?
Bekijk samen een kookprogramma op dvd of video en een aantal kookboeken
(cf. Bibliografie): Hoe ziet de indeling van een kookboek eruit? Hoe
vinden ze snel terug welke ingrediënten en welk materiaal ze nodig hebben?
Zien ze hoe de handelingen stap voor stap beschreven worden?
Maak een klein receptenboekje als bijlage bij Sebastiaan Duister: krijgt het recept
om ‘enorme windstoten te kunnen laten ontsnappen’ een plaatsje in het
receptenboekje of toch maar liever niet? Laat de leerlingen de voorstelling van
het receptenboekje opluisteren met aangepaste drankjes en hapjes.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar | 3

t o o n m o m e n t
Voorzie voldoende ruimte - en eventueel extra publiek - en geef de leerlingen
die graag tonen wat ze voorbereid hebben de kans om hun ding voor een
groep te brengen.
Leren leren - 2
En verder
Een nieuwe cover
Laat je leerlingen in groepjes een nieuwe cover maken voor dit boek. Ze kunnen
bestaande elementen toevoegen aan de huidige cover, maar ze mogen net
zo goed een volledig nieuwe cover verzinnen. Laat hen experimenteren met
prenten, foto’s en verschillende soorten papier(kwaliteit). Vaak zijn illustraties
in boeken en de covers handwerk dat nadien gescand wordt. Daardoor lijkt
het soms alsof het op de computer gemaakt is. Extra fijn wordt het als er zich
onder vaders, moeders, broers of zussen een talentvolle graficus of IT’er bevindt
die je leerlingen wil inwijden in een grafisch computerprogramma.
Muzische Vorming - Beeld - 1.6
Bibliografie
Bij ons is alles lekker, Angela Prins, Lemniscaat, 2004
Het grote griezelkookboek, Roald Dahl, De Fontein, 2007
Jamie: de basis van het koken, Jamie Oliver, Kosmos-Z&K, 2002
Koken = wetenschap, Christine Keil en Bernhardt Link, Standaard, 2008
Spaghetti met een schaar, Rianne Buis, Ploegsma, 2004
Leesbeesten en boekenfeesten: hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken? Jan van Coillie. Davidsfonds/
Infodok, 1999
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

Lestip 6
Wist je dat mijn broer breekbaar is?
Wist je dat mijn broer breekbaar is? En mijn moeder Amerikaanse is en mijn
vader niet kan horen en mijn jongste broer hoogbegaafd is en ik aan geheugenverlies
lijd?
Mikaël Ollivier
Lannoo, 2005
Over het boek
Marie van tien – die zich om een imagoprobleem te voorkomen Daphne van
elf noemt – verhuist met haar familie van het platteland naar een buitenwijk
van Parijs. Ze fantaseert zich een spannend leven bij elkaar terwijl ze al haar
nieuwe buren een bezoekje brengt. Haar eigen leugens gaan een eigen leven
leiden en botsen hier en daar zelfs tegen die van anderen.
Een dun en hilarisch boek met herkenbare situaties waarover we wel graag
lezen maar liefst zelf niet in verzeild geraken.
Aan de slag
Aanzet
Lees de achterflaptekst voor. Teken een lange lijn op het bord of op een stuk
papier. Aan de ene kant schrijf je ‘waarheid’, aan de andere kant ‘leugen’. Zoek
samen met je leerlingen de nuances tussen deze twee begrippen. Vraag hen of
‘een verzinsel’, ‘een leugentje om bestwil’, ‘een misverstand’, ‘een herformulering’…
simpelweg leugens zijn of toch dichter bij de waarheid aanleunen.
Vraag hen ook naar alle mogelijke onderlinge verschillen tussen al deze begrippen.
Laat hen ook voorbeelden geven van de begrippen: Gebruiken ze
voorbeelden van zichzelf of van andere mensen? Waarom?
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
Verwerkingsactiviteiten
v e rt e l p e r s p e c t i e v e n
Lees een aantal titels van hoofdstukken voor, te beginnen met ‘24 augustus’:
- Hoe stel je je het boek voor nu je de titels gehoord hebt?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

- Stel dat je de opdracht kreeg om een boek te schrijven met data als hoofdstuktitels,
hoe zou je dat aanpakken?
Zorg dat je een stapel boeken uit de schoolbibliotheek bij de hand hebt, of
vraag hen op voorhand om een boek mee te brengen dat ze recent gelezen
hebben. Leg in je eigen woorden de verschillende vertelperspectieven uit (cf.
onderstaand citaat).
‘De alwetende verteller: deze verteller speelt zelf geen rol in het verhaal. Hij
staat boven het verhaal en vertelt over de personages in de hij- of zij-vorm.
De verteller weet van alle personages wat ze zien, horen, denken en voelen.
Hij weet ook meer dan zijn personages: wat er eerder is gebeurd, wat er tegelijkertijd
op andere plaatsen gebeurt en hoe het verhaal verder gaat. In sommige
verhalen spreekt de verteller zelfs de lezer toe of geeft hij commentaar
of uitleg.
De ik-verteller: de verteller is een ik-figuur die als personage meespeelt in
het verhaal. De lezer ziet alles wat er gebeurt door zijn of haar ogen en weet
wat hij/zij denkt en voelt. Je leert dus dat personage goed kennen en je
leeft dan meestal eenvoudig met hem of haar mee. Van de andere personages
weet je alleen wat de ik-figuur over hen vertelt. Van hun innerlijk weet je
niets. De lezer krijgt hierdoor wel een subjectieve kijk op het verhaal. Of
het beeld dat de ik-figuur van de anderen en zichzelf schetst juist is weet je
nooit. En je moet ook maar aannemen dat de beschrijving van de gebeurtenissen
klopt.
De hij/zij-verteller: de lezer neemt het verloop van de gebeurtenissen en de
beschrijvingen van de personages waar door de ogen van één van de personages
in het verhaal. Het lijkt dus op het ik-verhaal maar het grote verschil is dat
het in de hij- of zij-vorm staat. Er is dus eigenlijk wel een verteller maar de
lezer merkt dat niet, omdat je ook hier te maken hebt met de subjectieve kijk
van die ene figuur op de wereld om hem heen. Je kent haar of zijn gevoelens
en gedachten, maar niet die van de andere figuren van het verhaal. En als je
iets van de anderen te weten komt, moet je maar aannemen dat dit ook klopt.’
(uit: Leeskracht!, p. 43-44, cf. Bibliografie)
Vraag hen daarna opnieuw welk vertelperspectief het best zou aansluiten bij
een boek met data als hoofdstuktitels. Lees pagina’s 15 tot en met 20 voor
(vanaf ‘Eetkamer van de Delauniers’): Welk vertelperspectieven worden hier
gebruikt?
Laat hen even de verschillende vertelperspectieven nagaan in hun boek.
Bevestig drie grote vellen papier op een plaats in de klas die de leerlingen
uitnodigt om zelf aanvullingen te gaan maken. Op elk van de vellen papier
neem je de bovenstaande tekst of je eigen tekst over van één van de vertelperspectieven.
De leerlingen krijgen tijdens de Jeugdboekenweek of de rest van
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

het schooljaar de kans om elk boek dat ze gelezen hebben onder te brengen
bij het juiste vertelperspectief of de juiste vertelperspectieven als het verhaal
meerdere soorten vertellers bevat.
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
b r e i n s t o r m i n g
Lees de tekst voor onder het hoofdstuk ‘24 augustus’:
Om de pil te vergulden hebben papa en mama gezegd dat papa veel geld zal
verdienen met zijn nieuwe baan. Het is een ‘belangrijke promotie’ en een ‘niet
te missen kans’ en een ‘uitdaging’. Sindsdien heeft papa een mobieltje dat elk
weekend rinkelt en hij heeft zijn woordenschat uitgebreid met ‘biznesplen’,
‘breinstorming’ en ‘tiemspiriet’. (p. 8)
Hou een nabespreking:
- Wat betekent de uitdrukking ‘om de pil te vergulden’?
- ‘Belangrijke promotie’ en ‘niet te missen kans’ en ‘uitdaging’ staan tussen
haakjes in dit fragment. Waarom? Wat wil de auteur daarmee duidelijk maken?
- Biznesplen, breinstorming en tiemspiriet zijn woorden uit het Engels die mensen
in bedrijven gemakkelijk in de mond nemen waar ook ter wereld. Gebruiken
jouw ouders, ooms, tantes…ook termen uit een andere taal als ze
over hun werk vertellen?
- Welke woorden in je dagelijkse leven heb je zelf overgenomen uit het Engels?
Bestaat er een alternatief in het Nederlands? Indien niet, welk Nederlands
woord zou je dan verzinnen?
Levert dit klasgesprek veel Engelse woorden en Nederlandse alternatieven op,
al dan niet verzonnen, leg dan een Ingeburgerde Engelse Woorden-lijst of Fantasiewoordenboek
aan. Hou de boeken ‘levend’: zorg ervoor dat ze nieuwe vondsten
kunnen toevoegen. Dat kan door het boek op computer te maken, maar net
zo goed door een papieren versie te maken met per letter voldoende ruimte
om nieuwe woorden te noteren.
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
e r b i j ho r e n
Ga in op volgend citaat: ‘Op slag krijg ik een knoop in mijn maag. Wat voor
indruk zal ik wekken bij mensen die net zo vaak naar Amerika gaan als ik
naar de kapper? (p. 12)’
- Wat heeft er jou ooit toe aangezet om een leugentje te vertellen?
- Heeft liegen altijd te maken met een vorm van ‘erbij willen horen’?
- Hoe belangrijk is het om ‘erbij te horen’?
- Wat voel je als je bang bent er niet bij te zullen horen?
- Kennen jullie mensen die er heel bewust voor kiezen nergens bij te horen
en daar heel gelukkig mee zijn?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

- Zijn er nog andere redenen om te liegen, behalve om ergens bij te horen?
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
s c h r i j f o p d r a c h t
Lees daarna het hoofdstuk ‘30 augustus’ voor van pagina 45 tot en met het
dagboekfragment op pagina 51. In dit fragment zitten verschillende vertelvormen
verwerkt (een stukje beschrijving vanuit de ik-verteller, een brief en
een dagboekfragment): Waarom zou de auteur die verschillende vertelvormen
gebruiken?
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Om aan de slag te gaan met verschillende vertelvormen kan je de leerlingen
de opdracht geven om drie dagen lang elke dag iets over zichzelf in de
ik-vorm te schrijven. De datum van de dag is meteen de titel van het stukje.
Daarnaast gebruiken ze ook minstens één andere vertelvorm. Zo zou iemand
een stukje kunnen schrijven waarin hij vertelt hoe hij een nieuwe taart leerde
bakken en tegelijkertijd er een recept aan kunnen toevoegen met persoonlijke
opmerkingen. Iemand anders kan in de ik-vorm een verslag van een voetbaltraining
geven en er een spelersopstelling met commentaar aan toevoegen.
Leerlingen die minder makkelijk schrijven geef je een kopie van het laatste
fragment zonder de brief en het dagboek. Kies samen met hen daaruit een
kort fragmentje op maat uit dat ze herschrijven vanuit de alwetende verteller.
Je kan er ook voor kiezen om leerlingen die het moeilijk hebben met schrijven
de opdracht mondeling te laten uitvoeren, eventueel ingesproken op cassette.
Trek voldoende tijd uit voor de bespreking:
- Was dit een makkelijke of moeilijke opdracht? Waarom?
- Wat heb je bijgeleerd over schrijven?
Nederlands - Schrijven - 4.4
En verder
De titel
Wist je dat mijn broer breekbaar is? En mijn moeder Amerikaanse is en mijn vader
niet kan horen en mijn jongste broer hoogbegaafd is en ik aan geheugenverlies lijd? is
een erg lange titel.
- Hoe belangrijk is een titel voor een boek? Moet je er veel kunnen uit afleiden
of moet een titel mysterieus zijn?
- Ken je nog boeken met een lange titel?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar

- Wat vind je van deze titel? Vind je de titel de beste keuze voor dit boek?
- Welke titel zou je zelf aan dit boek geven?
- Is er een titel van een bestaand boek of een bestaande film die goed bij dit
boek zou passen?
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Waar gebeurd! Waar gebeurd?
Maak groepjes van drie. Laat de leerlingen elkaar een straf waar gebeurd
verhaal vertellen. Uit de drie verhalen kiezen ze er één waarvan ze zich alle
details goed kunnen inprenten. De eerste leerling vertelt het verhaal zoals het
gebeurd is, de tweede leerling overdrijft en de derde leerling gaat er helemaal
over zodat het oorspronkelijke verhaal bijna onherkenbaar wordt.
Nederlands - Spreken - 2.7
Nederlands - Taalbeschouwing - 6.2
Talent - liegen
Daphne is in het boek nogal in de wolken over haar talent om leugens te vertellen.
Laat elke leerling zoeken naar een leugen die hij of zij ooit zelf verteld heeft.
- Klonk je leugen geloofwaardig?
- Had je spijt toen je je leugen vertelde? Of had je er plezier in?
- Klonk het als een slecht verzonnen verhaal? Of klonk het zo goed dat je er
zelf in ging geloven?
- Waarom koos je op een bepaald ogenblik voor een leugen?
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
Verwante titel
Als ik niet toevallig de waarheid gezegd had, Ingelin Angerborn, Lannoo, 2007
Bibliografie
Leeskracht! Gids voor literaire competentie op school, Toin Duijx (eindred.) en Marc Van Bavel
(comp.) (et al.), Davidsfonds/Infodok, 2003
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – vierde en vijfde leerjaar |

6 e leerjaar
De uitvinding van Hugo Cabret, Brian Selznick, Mynx, 2007
Het zwarte geheimenboek, Fiona Higgins, Querido, 2007
Linus, Mieke Versyp, Sabien Clement (ill.) en Pieter Gaudesaboos (ill.),
Lannoo, 2007
Raven’s gate, Anthony Horowitz, Clavis, 2007
Rijmen en verzen, Roald Dahl en div. ill., Rubenstein, 2007
Tobie Lolness: op de vlucht, Timothée de Fombelle en François Place (ill.),
Querido, 2008
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

Lestip 1
De uitvinding van Hugo Cabret
De uitvinding van Hugo Cabret
Brian Selznick
Mynx, 2007
Over het boek
Hugo Cabret, een twaalfjarige jongen, woont in een verborgen ruimte van
een druk station in Parijs in de jaren ‘30. Daar zorgt hij voor de klokken. Ondertussen
bouwt hij aan een geheimzinnige machine. Daarvoor steelt hij wel
eens wat speelgoedmaterialen van Georges, een oudere man die een winkeltje
uitbaat in hetzelfde station. Hugo raakt bevriend met Isabelle, een meisje dat
bij Georges inwoont. Samen ontrafelen ze het geheim van de machine.
Deze ode aan de eerste filmmakers is gebaseerd op waargebeurde personen
en feiten. De knappe lay-out en de mooie stripachtige tekeningen maken van
dit verhaal een sfeervol, nostalgisch en uiterst origineel boek. Het is als het
ware een stomme film in boekvorm met realistische zwart-wittekeningen die
het verhaal geregeld overnemen. Je leert in dit boek flink wat bij over de geschiedenis
van de film: het is gebaseerd op het leven van Georges Méliès, die
na een succesvolle carrière totaal geruïneerd raakte en samen met zijn vrouw
– noodgedwongen - een tijdje werkte in een stationskiosk. Achteraf werd hij
gelukkig in ere hersteld.
Aan de slag
Aanzet
Op de dag dat je start met het boek hang je goed zichtbaar een klein sleuteltje
met een koordje om je nek. Als de leerlingen daarnaar vragen zeg je dat het
een gestolen sleutel is die later goed van pas kan komen bij het oplossen van
een geheim. Verder ga je er niet op in.
Je toont de cover van het boek en laat een leerling de titel lezen.
- Over welke uitvinding zou het gaan in dit boek?
- Wat voor soort boek verwacht je dat het zal zijn?
- Vind je de cover mooi? Waarom (niet)?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Zeg meteen dat het boek ontzettend dik lijkt, maar dat het voor bijna de
helft uit tekeningen bestaat. Hang vijf gekopieerde tekeningen uit het boek
in willekeurige volgorde aan het bord: pagina’s 54-55 (Hugo kijkt van achter
zijn klok naar de speelgoedkraam van papa Georges), pagina’s 120-121
(Hugo zit in zijn kamer en kijkt naar de automaton), pagina’s 220-221
(Isabelle valt en de sleutel om haar nek wordt zichtbaar), pagina’s 346-347
(Hugo staat voor het gebouw van de ‘académie du cinéma français’) en pagina’s
450-451 (Hugo vlucht terwijl de stationschef in de achtergrond de
ladder afkomt).
Bespreek de tekeningen en peil naar de verwachtingen van de leerlingen:
- Welke personages zie je op de tekeningen?
- Op welke plaatsen spelen de getekende scènes zich af?
- Wat vind je van de tekenstijl? Vind je de tekeningen mooi? Waarom (niet)?
- Geven de tekeningen meer informatie over het inhoud van het boek?
- Wat kom je zoal te weten door aandachtig te kijken?
- In welke volgorde zouden de tekeningen voorkomen in het verhaal?
- Hoe kunnen we nog meer te weten komen over de inhoud van het boek,
zonder het echt te lezen?
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
Lees de achterflaptekst voor. Die geeft meteen al heel wat prijs over de inhoud
van het boek. Geef de leerlingen de opdracht dat ze aandachtig moeten
luisteren, maar vooral ook kijken, terwijl je de eerste 72 pagina’s voorleest.
Zorg ervoor dat iedereen de tekeningen goed kan zien. Zij vertellen immers
het grootste stuk van het verhaal. Lees de korte inleiding en het eerste hoofdstuk
van deel één (De dief) tot en met pagina 71. Bespreek:
- Wat vond je van het eerste hoofdstuk? Was het spannend, grappig…?
- Wat stond er in het notitieboekje? Wat voor tekeningen waren het?
- Waarom was het volgens jullie zo belangrijk voor Hugo om het boekje te
houden?
- Zal hij het boekje ooit terugkrijgen? Hoe zou hij dat aanpakken, denk je?
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
Verwerkingsactiviteiten
Een van de belangrijke thema’s in De uitvinding van Hugo Cabret is het ontstaan
van de film. Een aantal voorlopers hiervan zijn de phenakistiscoop, de
thaumatroop, de zootroop en de folioscoop. Kies één of meer van de volgende
animaties die je de leerlingen laat maken. Om tijd te besparen tijdens de voorbereidingen
kan je vooraf de werkbladen van de verschillende animaties printen.
Die vind je bijvoorbeeld op de website van het Nederlands Instituut voor
Animatiefilm (http://www.niaf.nl, kies links bovenaan voor ‘het niaf’ en ga
dan naar ‘educatie’). Ook Technopolis geeft enkele tips om te experimenteren
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar | 3

met illusies (www.technopolis.be, klik bovenaan op ‘experimenteer’, kijk dan
bij ‘experimenteer thuis’ en kies voor ‘illusies’).
p h e n a k i s t i s c o o p
De leerlingen tekenen op een stuk wit karton een cirkel met een straal van 10
cm. Ze verdelen de cirkel in acht gelijke delen en tekenen in elk deel gleuven
van 0,5 x 4 cm. Ze bedenken daarna een beweging, die heel goed te herhalen
is: een lopend mannetje of een stuiterende bal. Op de tekeningen verdelen ze
nu die beweging in tien kleine stapjes (bewegingsfasen). Ze zorgen ervoor dat
de eerste tekening weer aansluit op de laatste. De verschillen tussen de tekeningen
zijn best niet te groot. Ze knippen de cirkel uit, knippen er gleuven
in en bevestigen hem met een duimspijker op een stokje. Ze gaan nu voor de
spiegel staan, draaien de phenakistiscoop rond en kijken door de gleuven naar
de spiegel. Het effect is verrassend.
t h a u m a t r o o p
De leerlingen tekenen twee cirkels op een stuk wit karton, knippen ze uit en
tekenen op elke zijde een deel van het geheel, bijvoorbeeld een vis op de ene
kant en een kom op de andere zijde. Ze lijmen beide kanten tegen elkaar nadat
er eerst een dun stokje tussen werd gelegd. Ze laten daarna het stokje snel
draaien tussen duim en wijsvinger. De vis zal zwemmen in de kom omdat het
netvlies het beeld van de vis even vasthoudt. Het lijkt wel een wonderschijf!
Probeer ook een vogel in een kooi, een wolk en regen of een zon en een gezicht.
z o o t r o o p
De leerlingen knippen een strook zwart karton uit van 30 x 66 cm. Ze knippen
elf gleuven uit van 1 x 7 cm op gelijke afstanden van elkaar. Ze verdelen
een strook wit karton van 7 x 66 cm in elf gelijke vakjes. Ze splitsen nu één
beweging in elf tekeningen op, één per vakje. In het eerste en elfde vakje
moeten de tekeningen op dezelfde plaats staan. Ze lijmen het witte karton
daarna met de rugzijde op het zwarte karton. Dan lijmen ze de uiteinden
van het zwarte karton op elkaar en verkrijgen ze een soort trommel. Om de
animatie te bekijken moet je de trommel in het midden ergens op bevestigen.
Dat kan bijvoorbeeld een stok zijn met daarin een spijker of punaise, maar je
kan de trommel ook op de draaischijf van een oude pick-up plaatsen of een
draaiende schijf nemen die in de keuken of aan tafel wordt gebruikt. De leerlingen
draaien de (wonder) trommel rond en kijken door de gleuven naar de
animatie aan de binnenkant.
f o l i o s c o o p
De leerlingen knippen een aantal velletjes tekenpapier van 10 x 7 cm uit en
nummeren ze. Ze tekenen nu een figuurtje op de velletjes en laten elke tekening
een beetje verschillen van de vorige. Ze kiezen bijvoorbeeld voor een
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

mannetje dat iets weggooit. Op de eerste tekeningen tekenen ze het voorwerp
in de hand van het mannetje. Daarna zweeft het voorwerp in de lucht.
Tekeningen moeten op dezelfde hoogte staan en zoveel mogelijk op de rechterhelft
van de velletjes.
De potloodtekeningen laat je overtrekken met dikke lijnen zodat de figuurtjes
goed zichtbaar zijn. De leerlingen maken er een boekje van door de blaadjes
aan elkaar te nieten. Als ze de bladzijden nu heel snel tussen hun duim door
laten glippen, begint het figuurtje te bewegen.
Probeer ook de zon die opkomt of een boom die groeit.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en 1.5
Wereldoriëntatie - 2 Technologie - 2.5 en 2.6
En verder
Je toont de leerlingen opnieuw de tekening (p.346-347) waarop Hugo voor
de ‘académie du cinema français’ staat. Je vertelt dat hij op zoek is naar een
boek over de allereerste films die ooit gemaakt werden. Je leest het fragment
in het boek vanaf pagina 348 tot op het einde van het hoofdstuk (p.370), terwijl
je de prenten toont.
Daarna laat je de film Le Voyage dans la Lune (cf. www.archive.org/details/le_
voyage_dans_la_lune) zien aan de klas. Daarin reist een groep wetenschappers
naar de maan. Ze stuiten er op vreemde maanwezentjes. Een beroemde scène
is de landing van de raket in het oog van de maan (cf. illustratie op p.362-363).
De film duurt ongeveer acht minuten. Vooral het inschepen en de landing op
de maan zijn interessant (na ongeveer 3 min). Bespreek het filmpje:
- Wat zijn de grootste verschillen met onze hedendaagse films?
- Kon je het verhaal goed volgen?
- Welk soort film was dit volgens jullie? 1
Je kan ook de allereerste film ooit gemaakt tonen: L’arrivée d’un train à la
Ciotat. Geef de titel in op www.youtube.com. Het filmpje duurt maar 56 seconden.
Vergelijk het filmpje met de getekende stills uit die film op pagina’s
357-358 in De uitvinding van Hugo Cabret.
Muzische Vorming - 5 Media - 5.1 en 5.2 en 5.5
Je laat de leerlingen een tekening maken bij een fragment uit het boek. Je
vraagt hen om enkel potloden te gebruiken en zoveel mogelijk te experimenteren
met grijstinten. Voorzie zoveel mogelijk potloden met verschillende
hardheden. Als leerlingen het moeilijk vinden om aan de opdracht te beginnen,
kan je hen eerst nog enkele illustraties uit het boek tonen. De afbeeldingen
vanaf pagina 426 tot 461 zijn daarvoor ideaal - ze illustreren de vlucht van
Hugo.
1 Het gaat om de eerste science fiction-film.
Lestips Jeugdboekenweek 2009– zesde leerjaar |

Kies voor een tekstfragment dat niet geïllustreerd wordt in het boek. Zo kunnen
ze hun fantasie de vrije loop laten. Geef elke leerling ook een kopie van
het fragment als geheugensteuntje tijdens het lezen.
Als je de tekening achteraf opplakt en van een zwarte rand voorziet, verkrijg
je hetzelfde effect als de illustraties van Selznick. Je bespreekt samen met de
leerlingen de resultaten.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.5 en 1.6
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.3 en 6.4 en 6.5
Websites
www.archive.org/details/le_voyage_dans_la_lune
www.niaf.nl
www.technopolis.be
www.youtube.com
www.donaquichotte.nl: homepage van het Nederlandse gezelschap Dona Quichotte dat voor
scholen workshops organiseert rond animatiefilms en een ‘flipboekshow’ brengt waarin onder
andere de film van Méliès is opgenomen.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Lestip 2
Het zwarte geheimenboek
Het zwarte geheimenboek
Fiona Higgins
Querido, 2007
Over het boek
In Pagus Parvus, een afgelegen duister dorp, perst Jeremias Rotter alle inwoners
af. Op een dag beslissen de dorpsbewoners dat ze hun leven niet langer
door angst willen laten bepalen. Dat lukt hen dankzij de komst van de geheimenpandjesbaas
Joe Zabbidou en zijn zakkenrollende hulpje Ludo Flint.
Dit bijzondere en spannende verhaal baadt in een sfeer van miserie, achterdocht
en een strijd voor het bestaan. Een sfeervol en beeldend verhaal met
een verrassend slot waarin alle puzzelstukjes netjes op hun plaats vallen.
Aan de slag
Aanzet
Start met het gedicht ‘Geheim’ van Hans en Monique Hagen (cf. Bibliografie):
‘ik heb een geheim, wil je weten wat het is, je mag drie keer raden… mis…
mis…mis, het geheim zit in een doosje en het doosje dat zit dicht, niemand
kan het openmaken, je raadt het altijd mis, ik heb een geheim en ik weet zelf
niet wat het is’. Na het lezen hou je een kort klasgesprek over geheimen.
Je kan ook starten met een zwart boek waarop in drukletters ‘top secret’ geschreven
staat. In het boek plak je een van de geheimen uit Het zwarte geheimenboek,
bij voorkeur een ander verhaal dan het verhaal dat je verder in de les
gebruikt. Zeg dat niemand in het boek mag kijken omdat alle verhalen die
er in staan uitermate geheim zijn. Enkel wie in de loop van de volgende lessen
zelf een geheim opbiecht, krijgt toegang tot het boek. Start in de klas een
gesprek over ‘geheimen’. Als je werkt met de Axenroos in de lessen sociale
vaardigheden, kan je wellicht het lesmateriaal dat bij de uil hoort, gebruiken
tijdens het volgende kringgesprek.
- Heb je geheimen?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

- Deel je die met iemand? Of hou je je geheimen voor jezelf?
- Met hoeveel kan je een geheim delen voor het geen geheim meer wordt?
- Kan je bijvoorbeeld met de klas een geheim hebben?
- Waarom hou je iets geheim?
- Wat gebeurt er als een geheim uitkomt? Heb je zelf al eens een geheim verklapt?
- Heb je ooit al eens een geheime boodschap gekregen van iemand? Hoe was
dat?
- Is een geheime boodschap hetzelfde als een geheim? Kan je het verschil
uitleggen? Of situaties bedenken waarin het verschil duidelijk wordt?
- Wanneer mag je iets dat je gehoord of gezien hebt niet verzwijgen?
- Wat betekent beroepsgeheim?
Sociale Vaardigheden - 1 Relatiewijzen - 1.8
Nederlands - 2 Spreken - 2.6
Vraag iedere leerling om een ‘geheim, persoonlijk voorwerp’ mee te brengen
tijdens een volgende les. Het voorwerp wordt voorlopig nog niet getoond
aan de klas en zit verstopt, bijvoorbeeld in een geheimendoos. De
leerlingen beslissen zelf of ze het geheim later zullen verklappen of tonen
aan de klas.
Verwerkingsactiviteiten
Laat de leerlingen kennismaken met de drie belangrijke personages uit het
boek: Ludo Flint, het hoofdpersonage; de geheimenpandjesbaas Joe Zabbidou
en slechterik van dienst Jeremias Rotter. Dat doe je door de eerste twee
hoofdstukken (p.13-20) voor te lezen. Hou een korte nabespreking:
- Welke personen spelen een belangrijke rol in dit verhaal?
- Wie zou het hoofdpersonage zijn?
- Wie vond je meteen al sympathiek of onsympathiek? Waarom?
- Vond je het fragment spannend? Hoe kwam dat?
Ga verder in op het personage Joe Zabbidou, de geheimenpandjesbaas. Leg
kort uit wat een ‘pandjesbaas’ is. Terwijl je het derde hoofdstuk De aankomst
voorleest (p.21-24) laat je de leerlingen Joe zo nauwkeurig mogelijk tekenen.
Na het lezen mogen ze hun tekeningen afwerken. Vergelijk de resultaten en
geef ze een plaats in de klas. Vertel je klas daarna dat het hoog tijd is voor een
eerste geheim.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
In Het zwarte geheimenboek staan vijf verhalen waarin een geheim wordt opgebiecht.
Rond die geheimen is het hele boek opgebouwd. Je leest het eerste
geheim aan de klas voor: De bekentenis van de doodgraver (p.57-62). Schrijf de
titel vooraf op het bord en peil naar de verwachtingen:
- Wat is precies een doodgraver?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

- Zou dat een prettig beroep zijn? Waarom (niet)?
- Welk geheim zou een doodgraver met zich mee kunnen dragen?
Na het lezen ga je even in op de inhoud van het verhaal:
- Wat was nu precies het geheim van Obadja Spade?
- Wat voor iemand is de doodgraver?
- Vind je zijn naam goed gekozen? Waarom (niet)?
- Waarom verklapt hij zijn geheim niet aan andere mensen?
- Waarom zou hij zijn geheim aan Joe en Ludo komen vertellen?
De laatste vraag brengt je bij de kern van het verhaal. De dorpsbewoners
vertellen hun geheim om hun hart te luchten. Joe Zabbidoe neemt het in
onderpand in ruil voor wat geld. Hij koopt als het ware hun geheimen af. Zo
krijgen mensen de kans om berouw te tonen en hun fouten goed te maken.
Het antwoord op die laatste vraag verklap je uiteraard niet. Stimuleer in plaats
daarvan hun nieuwsgierigheid. Dat kan door zelf nog enkele hoofdstukken
voor te lezen: tot het achtste en negende hoofdstuk kan dat makkelijk zonder
al te veel prijsgeven. Wellicht raken ze voldoende geïntrigeerd om het boek
zelf te willen verder lezen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
En verder
Laat de leerlingen een geheimendoos meebrengen (cf. ‘Aanzet’) met daarin
een geheim voorwerp of een geheime boodschap. De dozen verzamel je in
een geheime hoek in de klas. Aan het eind van de lessenreeks rond Het zwarte
geheimenboek mogen de leerlingen die willen hun geheim verklappen. Dat
doen ze door het op te schrijven in het zwarte geheimenboek. Daarin kleefde
je zelf al een tweede geheim uit Het zwarte geheimenboek. Het is niet de bedoeling
om de verhalen voor te lezen: iedereen kan ze in het geheime klasboek
bekijken. Dat geeft je meteen ook de kans om er nog meer ‘geheime informatie’
of berichten in geheimtaal of code in te noteren. Stimuleer je leerlingen
om er ook raadsels en rebussen in te zetten. Om inspiratie op te doen kan je
hen vooraf laten lezen in Geheimtaal en Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels
ontcijferd (cf. Bibliografie).
Je kan de geheimen ook gewoon laten verklappen in een kringgesprek. Elke
leerling licht een tipje van de sluier op door drie tips te geven over zijn of
haar geheim. Of medeleerlingen stellen vragen en de geheimbezitters mogen
enkel met ja of nee antwoorden.
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1 en 3.7
Sociale Vaardigheden - 1 Relatiewijzen - 1.8
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

De titel op de cover van het boek is typografisch erg interessant en biedt kansen
om creatief te schrijven. Het is een mooie combinatie van kleur, contrast
en vorm. Bespreek vooraf klassikaal de cover waarbij je voldoende aandacht
schenkt aan de typografie van de titel.
Daarna laat je de leerlingen een fictieve titel van een boek bedenken. Dat kan
eventueel een boek zijn over hun geheim. Wie het geheim niet verklappen
wil, kan mysterieus blijven.
Laat de titel vormgeven op papier in A4- of A5-formaat. In een volgende stap
laat je hen een passende rug en een fictieve achterflaptekst bedenken. Tot slot
kan je de cover op een afgevoerd boek kleven, waardoor je een nieuw boek
krijgt. Dezelfde opdracht kan je ook toepassen op Tobie Lolness.
Muzische vorming - 1 Beeld - 1.3 en 6
Attitudes - 6.4 en 6.5
Joe Zabbidou heeft een veelkleurige kikker als huisdier. Hij bewaart die in
een glazen bak op de toonbank. De kikker speelt een belangrijke rol verderop
in het verhaal. In Hoofdstuk 44 (‘Blad gescheurd uit Amfibieën van het zuidelijk
halfrond’) krijg je een verklaring voor het gedrag van de (pijlgif)kikker. Laat
leerlingen individueel of in groepjes informatie over gifkikkers bekijken (cf.
Bibliografie) en geef er enkele eenvoudige opdrachtjes bij. Enkele interessante
websites:
- www.zoo-logics.com/reptielen/amfibieen.htm
- users.telenet.be/pijlgifkikkers.be/gifkikkers.html
- nl.wikipedia.org/wiki/Pijlgifkikkers
- www.gifkikker.nl/Gifkikkers/tabid/53/Default.aspx
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - Levende natuur, 1.3 en 1.4 en 7 Brongebruik
Verwante titels
De naam van dit boek is geheim, Pseudonimus Bosch, Querido, 2008
Het geheim van Villa Argo, Ulysses Moore, Bakermat, 2006 (meerdelige reeks)
Bibliografie
Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels ontcijferd, Siska Goeminne, Ingrid Verbauwhede en
Nanne Meulendijks (ill.), Lannoo, 2008
Geheimtaal: dema gi schewerel dvangeh eimsch rifte nenver borge nscha tten, Henk Hokke, Cantecleer,
2002
Kikkers, Martin Schwabacher, Corona, 2005
Lichtjes in je ogen, Hans en Monique Hagen, Marit Tornqvist (ill.), Querido, 2006
Misschien een olifant, Hans en Monique Hagen, Marit Törnqvist (ill.), Van Goor, 1990
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Lestip 3
Linus
Linus
Mieke Versyp, Sabien Clement en Pieter Gaudesaboos (ill.)
Lannoo, 2007
Over het boek
Dit bijzondere prentenboek vertelt het verhaal van Linus, een eenzaam kind
in een saaie buurt. Hij is wanhopig op zoek naar een vriendje maar zijn – duidelijk
verdrietige – mama helpt hem niet. Plots staat zijn grote broer voor de
deur. Hij heet Boris, is drijfnat en in zijn zak spartelt een visje. Bovendien vertelt
Boris de meest fantastische verhalen over een pingpongballenfabriek, een
wonderbaarlijke boom en een grote witte vlakte.
Een troostfantasie met verrassende details. Fascinerend en ontroerend.
Aan de slag
Aanzet
Vraag de leerlingen vooraf om fruitstickertjes mee te brengen. Die zijn een
opvallend element in het boek. Je vindt ze o.a. terug in het binnenwerk van
het boek en op de deuren van Linus’ nachtkastje.
De dag waarop je het boek introduceert hang je enkele wegwijzers op in de
buurt van je klas. Daarop kan staan: ‘Naar mijn klas’- ‘Ik wacht op je’- ‘Je bent
er bijna’. Op die manier prikkel je de nieuwsgierigheid en maak je een link
met de zoektocht van Linus naar een vriend. Meer wegwijzers vind je in het
boek op pagina 4.
Verwerkingsactiviteiten
Lees het verhaal van Boris en de wonderbaarlijke boom voor. De leerlingen
vraag je aandachtig te luisteren: nadien moeten ze een aantal prenten in de
goede volgorde zetten. Vermeld vooraf ook duidelijk de titel van het verhaal,
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

leg uit dat het verhaal een fragment is uit Linus en toon de cover. Bespreek
kort met de klas wat er op de cover staat.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.5
Begin bovenaan op pagina 27 naast het titelblad van ‘Boek Nr. 2’ (cf. ‘Twijgjes
en bladeren vlogen rakelings langs mijn oren. Boven mij ging de wolf woest
te keer...’) en eindig onderaan op pagina 31 (cf. ‘… aan mijn grote broer stond
op de envelop’).
Na het fragment stel je volgende vraagjes:
- Wie speelde er mee in het verhaal?
- Kon je het verhaal goed volgen? Waren er moeilijke stukjes bij? Welke?
- Hoe vond je het verhaal? Spannend, grappig, geheimzinnig…?
- Kom je te weten waar en wanneer het verhaal zich afspeelt?
- Kan iemand het verhaal kort opnieuw vertellen?
- Ben je de namen van de twee broers die de hoofdrol spelen in dit verhaal te
weten gekomen?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Maak een kopie van de laatste twee pagina’s – een soort stripverhaal - van het
fragment. Verwijder de nummertjes die de volgorde aangeven. Zorg ervoor
dat er ruimte overblijft om de twintig nummers opnieuw aan te vullen. Kleef
bijvoorbeeld blanco ronde stickertjes op de oorspronkelijke nummers. Vraag
aan de leerlingen om de verhaalfragmentjes te nummeren.
Daarna zoeken de leerlingen een kleur die volgens hen bij de fragmenten
hoort. Ze brengen die aan op de tekeningen. Dat kan met verschillende materialen
(ecoline, krijt, verf, potlood…), afhankelijk van wat ze willen kleuren
en welk effect ze beogen om een stemming weer te geven. Ze mogen ook
kiezen om met die kleur kleine details op te vullen of er een groter vlak kleur
mee te geven.
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Muzische vorming - 1 Beeld - 1.5
Bespreek na afloop met de leerlingen de mogelijke oplossingen en laat ze vertellen
waarom ze een bepaalde volgorde kozen. Vergelijk hun ingekleurde versie
met het originele prentenboek. Toon ook de vorige pagina’s die je voorlas.
Bespreek:
- Wat vinden jullie van de originele kleuren?
- Zijn ze goed gekozen ? Waarom (niet)?
- Welke versies van je medeleerlingen vind je geslaagd? Waarom?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Het bovenstaande fragment leent zich ook tot een speloefening. Herschrijf
het tot een dialoog (of laat je leerlingen dat doen) tussen Boris, de wolf en de
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

vier wezentjes. Laat het fragment een aantal keer expressief lezen door verschillende
leerlingen voor je het laat spelen. Met enkele eenvoudige attributen
(appels, envelop, een tafel of bank als boom) en wat fantasie krijg je een mooi
stukje teksttoneel of improvisatietheater.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
Blader nu doorheen het ganse boek. Vermeld kort waarover het gaat en lees
eventueel het begin van het boek voor tot pagina 12 (cf. ‘… wie kan spelen,
kan ook opruimen’, zei ze. ‘Vooruit’’).
Nederlands - 4 Schrijven - 4.8
Laat de leerlingen vooral kennismaken met de overige prenten en de uitgekiende
vorm van het boek. Vraag naar hun reacties en vermeld dat het boek
vorig jaar de Gouden Uil Jeugdliteratuur kreeg vanwege die speciale combinatie
tussen illustraties en tekst. Bijzonder is vooral dat twee illustratoren samen
aan de slag gingen: Pieter Gaudesaboos en Sabien Clement. Laat je leerlingen
kennismaken met enkele andere werken van de illustratoren (cf. Bibliografie)
en laat hen op de websites www.gaudesaboos.be en www.sabienclement.be
kijken. Halen ze daarna de stijlen van beide illustratoren uit Linus?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
En verder
Je kan de leerlingen een affiche laten maken van dit boek. Vraag hen om niet
de originele cover te gebruiken, maar een pagina uit het boek als basis voor
de affiche. Geef de opdracht om reclame te maken voor het boek. Op de affiches
moeten de belangrijkste gegevens komen (auteur, illustratoren, uitgeverij),
net als een korte inhoud en/of waardering.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4 en 4.7
Je kan de fruitstickertjes die de leerlingen meebrachten verwerken in één
gezamenlijke klassikale affiche. Laat de leerlingen bijkomend zelf stickertjes
ontwerpen. Gebruik daarvoor allerlei soorten blanco stickertjes. Linus kan het
thema van de stickertjes zijn, maar de leerlingen kunnen zich ook laten leiden
door de andere Jeugdboekenweek-boeken of de overige boeken van Pieter Gaudesaboos
en/of Sabien Clement. De stickers in Linus zijn overigens allemaal
door Gaudesaboos ontworpen: het zijn imitaties van bestaande stickers of
verwijzingen naar zijn vroeger werk. Maak ook gebruik van de Jeugdboekenweek-zegeltjes
die Pieter Gaudesaboos ontwierp.
Bestellen kan op www.jeugdboekenweek.be
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar | 3

Het boek biedt een leuke instap rond het thema ‘verzamelen’. Je vindt er naast
de verzameling fruitstickertjes ook een aantal originele postzegels met spreekwoorden.
Je kan een klasgesprek houden over wat kinderen (en volwassenen)
zoal verzamelen en waarom ze dat doen. Ook bijzondere en originele verzamelingen
kunnen zo aan bod komen. Een interessante interactieve website
ter aanvulling hiervan is www.nooitgenoeg.be van Tapis plein en www.vlaanderenverzamelt.be
van de vzw Volkskunde Vlaanderen. Tapis plein bracht naar
aanleiding van de familie-expo Nooit genoeg ook een gelijknamige publicatie
uit met 50 privé-collecties en evenveel portretten van de verzamelaars. Voor
kinderen verscheen in dit kader Briek van Pieter Gaudesaboos.
Nederlands - 2 Spreken - 2.1 en 2.2
Met een kringgesprek ga je na hoe de leerlingen het boek gesmaakt hebben.
Laat ze zich voorstellen dat ze het boek moeten promoten bij andere leerlingen.
- Is het een grappig, humoristisch boek?
- Welk gevoel had je na het beluisteren of lezen van het verhaal?
- Aan welk soort lezers zou je Linus aanraden?
- Stel dat je het in een catalogus moet plaatsen, welke trefwoorden zou je aan
Linus toekennen?
Check ook hoe leerlingen omspringen met de diepere laag in Linus:
- Herken je het gevoel van het verdriet, van iemand missen?
- Herken je de troost van een fantasievriendje?
Wereldoriëntatie - Mens - 3.1
Bibliografie
1, 2, 3 piano, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2005
Briek, Annick Lesage, Pieter Gaudesaboos (ill.) en Lieven Gouwy (muziek), Lannoo,
2008
De aap komt uit de mouw, Sabien Clement, Lannoo, 2005
En iedereen ging op zijn mieren zitten, Paul de Moor en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2008
Het grote verlangen, Dorien en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2006
Hoe oma plots verdween, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004
Lodewijk de koningspinguïn, Dimitri Leue en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2004
Negen schijfjes banaan, op zoek naar een plekje om te slapen, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004
P. en ik, Geert de Kockere, Sabien Clement (ill.), De Eenhoorn, 2002
Roodlapje, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004
Stad, Koen de Poorter en Pieter Gaudesaboos (ill.), Lannoo, 2005
Sunjata, Pieter Embrechts en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2008
Nooit genoeg: over verzamelen en verzamelaars, Tapis plein vzw, Lannoo, 2008
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Lestip 4
Raven’s gate
Raven’s gate
Anthony Horowitz
Facet, 2007 2
Over het boek
Na een mislukte overval wordt de 14-jarige Matt in een heropvoedingproject
geplaatst. Hij komt terecht op een boerderij op het platteland waar ontsnappen
onmogelijk is. ’s Nachts ontdekt hij in de bossen rondom het dorp een
ontmantelde kerncentrale waarmee vreemde dingen aan de hand zijn. Langzaam
maar zeker komt hij te weten dat iedereen in de kleine gemeenschap
betrokken is bij de terugkeer van Het Kwaad. Eenmaal in handen van de
handlangers van het Kwaad blijkt Matt als offer te dienen tijdens een oud magisch
ritueel. Hoe dieper Matt bij de gebeurtenissen rond Ravenpoort betrokken
raakt, hoe bloedstollender dit spannende verhaal wordt…
Aan de slag
Aanzet
Toon vooraf de cover van Raven’s gate. Toon eventueel ook de covers van de
twee vervolgdelen Evil Star en Nightrise. Vooral de covers van de drie laatste
uitgegeven boeken passen prima bij de inhoud en sfeer van de verhalen.
Laat vijf korte instrumentale muziekfragmenten horen (bijvoorbeeld van Vangelis,
Morricone, Wim Mertens, Philip Glass, Craig Armstrong...). Leerlingen
kiezen er een fragment uit dat best bij de inhoud van het boek past. Ze beargumenteren
hun keuze. Probeer één fragment unaniem te selecteren. Later
gebruik je dat fragment als achtergrondmuziek bij de spannende passages in
het boek.
Muzische vorming - 2 Muziek - 2.1
2 Ravenpoort werd in 2007 door Facet opnieuw uitgegeven met als titel Raven’s gate. Naast de titel zijn ook omslag en
lay-out binnenin vernieuwd, inhoudelijk is het boek volledig identiek.
Lestips Jeugdboekenweek 2009– zesde leerjaar |

Ga kort in op de titel en subtitel van het boek: Raven’s gate en De kracht van
vijf. Peil naar de verwachtingen:
- Wat zou (een) Raven’s gate zijn?
- Welke soort poorten ken je?
- Waarom gebruikt de schrijver een tweede titel?
- Wat zou het cijfer vijf betekenen?
- Wat valt je op aan het logo van De kracht van vijf dat afgebeeld staat op de
cover (vijf kleine cirkels in een grote cirkel)?
Als je al wat verklappen wil, kan je een leerling de achterflaptekst laten lezen.
De subtitel wordt er duidelijk in verklaard.
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
Verwerkingsactiviteiten
Anthony Horowitz is een meesterverteller. Het verhaal stuwt vooruit, elk
hoofdstuk eindigt met een flinke cliffhanger en lijkt wel geschreven als een
filmscenario. Daardoor is het boek erg bruikbaar voor expressief lezen. Werk
met vier fragmenten die een mooi beeld geven van het verhaal.
f r a g m e n t 1 - ‘j a y n e du i v e r e l l ’
Het fragment begint met ‘Ze waren de roltrappen van Holborn metrostation
aan het repareren’ (p.36) en eindigt met ‘Om de een of andere reden had Will
Scott zichzelf omgebracht’ (p.41).
Je onderbreekt het fragment halfweg op pagina 37 na ‘Toen draaide Jayne
Duiverell zich om’.
- Wat voor iemand is Jayne Duiverell, denk je?
- Hoe loopt dit fragment af volgens jou? Waarom?
Geef de opdracht om in minstens honderd woorden te verzinnen hoe het
fragment afloopt. Als beginzin gebruiken de leerlingen de slotzin van het zopas
gelezen fragment. Om te voorkomen dat enkel vlotte schrijvers tot een
goed resultaat komen, bereid je de schrijftaak klassikaal voor met een aantal
gerichte vragen:
- Waar is het verhaal gestopt?
- Wat zou de eerste gebeurtenis kunnen zijn die daarop volgt?
- Wie doet daarin mee ? Duikt er nog een extra personage op?
- Waar speelt het verhaal zich af ? Welke bijzondere (enge?) plaats zou dat
kunnen zijn?
- Wanneer vindt de gebeurtenis plaats? Welk vreemd of belangrijk tijdstip kan
je bedenken?
- Wordt het spannend, griezelig, romantisch, grappig, avontuurlijk…?
- Hoe loopt de gebeurtenis af? Wat zijn de gevolgen?
Laat leerlingen in duo’s over de vragen nadenken. Daarna schrijven ze het
verhaal uit, alleen of per twee. Nadien mogen enkele leerlingen hun frag-
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

ment voorlezen. Lees dan pas het originele slot van het eerste fragment.
Bespreek kort met de leerlingen de afloop en of die strookte met hun verwachtingen.
Als hulpmiddel kan je het fragment situeren en een aantal personages ‘introduceren’.
Schrijf de namen van de personages uit het verhaal op een strook
papier. Noteer, eventueel klassikaal, de gegevens die de leerlingen al weten.
Wie wil kan een robotfoto maken van de personages. Hang alles op een prikbord.
Zo krijg je, net als in detectiveseries op tv, een overzichtsbord met alle
info. Vul het prikbord steeds verder aan.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4 en 4.7 en 4.8
f r a g m e n t 2 - ‘m a t t pr o b e e r t te on t s n a p p e n ’
Het fragment begint met ‘Het kostte Matt maar even om naar het kruispunt
te fietsen’ (p.71) en eindigt met ‘Hij draaide zijn fiets en peddelde traag terug
naar de boerderij’ (p.74). Na het lezen bespreek je het fragment:
- Wat gebeurt er volgens jullie met Matt?
- Waarom kan hij niet ontsnappen?
- Wat zou Jayne Duiverell met hem van plan zijn?
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
Voor je de twee volgende fragmenten leest, situeer je ze in het verhaal. Vertel
dat Matt en een bevriend journalist, Richard Cole, op bezoek gaan bij professor
Dravid. Die werkt in het Museum voor Natuurlijke Historie in Londen.
Het derde fragment vindt plaats tijdens hun gesprek met de professor, het
vierde fragment onmiddellijk daarna.
f r a g m e n t 3 - ‘d e be wa k e r v a n he t mu s e u m ’
Het derde fragment begint met ‘Er was ’s nachts maar één bewaker in het museum’
(p.188) en eindigt met ‘Hij keek niet één keer om’ (p.190).
- Wat is er volgens jullie aan de hand?
- Vind je dat bewaker zomaar zijn post zomaar mag verlaten?
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
f r a g m e n t 4 - ‘d e do o d v a n pr o f e s s o r dr a v i d ’
Het vierde fragment begint met ‘De drie verlieten het kantoor’ (p.198) tot ‘En
de deuren zaten op slot’ (p.199).
- Wie heeft de professor vermoord? Waarom zou dat gebeurd zijn?
- Denken jullie dat Matt en Richard nog kunnen ontsnappen?
Je vertelt de leerlingen dat het verhaal vanaf nu naar een ongelooflijk spannend
einde gaat. Daarna krijgt iedereen die het boek wil lezen nu de kans om
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

dat te doen. Het kan interessant zijn om meerdere exemplaren in de klas te
hebben.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
En verder
De vier bovenstaande fragmenten kan je gebruiken om expressief lezen in te
oefenen. Geef voldoende voorbereidingstijd en enkele tips:
- Las voldoende pauzes in, zeker op spannende momenten. Duid de pauzes
vooraf aan.
- Zoek moeilijke woorden op en herhaal ze even voor jezelf.
- Varieer in intonatie en volume.
- Lees niet te snel.
- Kijk je publiek aan als je voorleest.
De muziekfragmenten die ze eerder in de aanzet uitkozen, speelt op de achtergrond,
als ondersteuning. Bespreek achteraf kort of de muziek het voorleesmoment
spannender maakte.
Breng één van de fragmenten later opnieuw voor de vijfdeklassers om ze
nieuwsgierig te maken naar de boeken van Anthony Horowitz. Zwakkere
lezers kan je een makkelijker stukje laten voorlezen of een uitspraak van een
personage. Zo vallen ze niet uit de boot.
Laat de leerlingen een bladwijzer maken met titel en korte inhoud van enkele
van zijn boeken. Dat geven ze mee als geheugensteuntje voor de vijfdeklassers
die een boek van Horowitz willen lezen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
De hoofdpersonages uit Raven’s gate worden door Horowitz zeer uitvoerig en
beeldend beschreven. Dat maakt ze erg bruikbaar voor eenvoudige improvisaties.
Tijdens de fragmenten die eerder aan bod kwamen, maakten de leerlingen
al kennis met enkele personages zoals Matt, Jayne Duiverell, de bewaker uit
het museum en professor Dravid. Een leerling kiest een personage en neemt
plaats op een stoel vooraan in de klas of als deel van een kring, wat minder
bedreigend is. Je stelt zelf enkele beginvragen die de leerlingen beantwoorden
vanuit het gekozen personage. Ze passen hun intonatie en stemvolume aan,
maar ook hun mimiek en lichaamstaal. Overloop vooraf nog eens de informatie
over de personages die jullie op het overzichtsbord verzameld hebben.
Enkele instapvragen zijn:
- Wie zijn je beste vrienden?
- Wat kan je goed?
- Wat zijn je lievelingskleren?
- Waar word je echt blij van? Wanneer was je voor het laatst erg kwaad?
- Welke muziek vind je mooi?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Daarna laat je de leerlingen nog enkele vragen bedenken. Benadruk dat het de
bedoeling is te achterhalen wat iemand denkt en voelt.
Bruikbare scènes zijn de inbraak in het pakhuis met als personages de nachtwaker,
David en zijn spitsbroeder Kelvin (p.11-19); de ontmoeting tussen
Jayne Duiverell en haar overvaller (p.36-37) en de ontdekking van de krachtcentrale
in het midden van het woud (David en Tom Burgess, p.77-83).
Situeer het fragment in het verhaal. Je laat hen het improvisatiemoment voorbereiden
aan de hand van een aantal vraagjes (cf. de schrijfopdracht bij Fragment
1 uit de verwerkingsactiviteiten). Na hun improvisatie geven jij en/of de
rest van de klas korte, zo positief mogelijke feedback. Meer ideeën vind je in
De mondenboom (cf. Bibliografie).
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5 en 3.6 en 3.7
Muzische Vorming - 6 Attitudes 6.4 en 6.5
Bibliografie
Evil Star, Anthony Horowitz, Facet, 2007
Nightrise, Anthony Horowitz, Facet, 2007
De mondenboom: ideeën om toneel te spelen, Tanja Oostvogels en Herwig De Weerdt, Studio
Tween (ill.), Afijn, 2005
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar |

Lestip 5
Rijmen en verzen
Rijmen en verzen
Roald Dahl en diverse illustratoren
Rubinstein, 2007
Over het boek
Deze nieuwe verzamelbundel bevat ongeveer alle gedichten en liedjesteksten
die Roald Dahl ooit schreef. Naast enkele bekende sprookjesbewerkingen
bevat de bundel heel wat liedteksten uit klassiekers als De Reuzenperzik en de
Sjakie-verhalen. Quentin Blake zorgde voor de illustraties bij de zeven hoofdstukken
en voor het omslag. Vijfentwintig andere illustratoren maakten tekeningen
bij de gedichten.
Het boek is een must voor elke (school)bibliotheek en een hebbeding voor
iedere Dahlliefhebber!
Aan de slag
Aanzet
Zet voor de introductie van het boek een doos op een onopvallende plaats in
de klas. Je schrijft erop:
‘Opgelet!’ – ‘Gevaarlijk beest!’ – ‘Allergisch voor verwende kinderen’ – ‘Niet
openmaken’ – ‘Rotbeest’. Willen leerlingen de doos openen, zeg hen dan dat
ze daarvoor eerst de naam van het beest moeten raden. Om de dag (of om de
halve dag of elk lesuur) geef je hen een aantal tips: ‘Ik ben een zoogdier’, ‘Ik
woon in Amerika’, ‘Ik ben familie van de luiaard’, ‘Helaas heb ik geen tanden’,
‘Ik heb een lange tong en een kleine maag’, ‘Ik lust graag kleine wriemelende
diertjes’…
Als ze ‘miereneter’ antwoorden, open je de doos. Haal er de afbeelding van
het beest uit.
Daarna nemen de leerlingen plaats in kleine groepjes. Ze krijgen de opdracht
om de naam van een persoon te vinden. Geef opnieuw tips die meer onthullen
over Roald Dahl, zonder meteen te verklappen dat het om een auteur
gaat: ‘Ik werd geboren in Wales in 1916’, ‘Mijn ouders waren Noors en noem-
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

den mij naar de beroemde ontdekkingsreiziger Roald Amundsen’, ‘Ik was
piloot tijdens WOII’, ‘Toen ik werd overgeplaatst naar Washington, startte mijn
schrijversloopbaan’, ‘Mijn eerste verhalen verschenen in een Amerikaanse
krant’, ‘Volwassenen zijn vaak slechteriken in mijn boeken’, ‘Ik schreef Rotbeesten
en Rijmsoep’, ‘Ik overleed in 1990’, ‘Veel van mijn boeken zoals De fantastische
meneer vos werden bekroond’, ‘Mijn boeken Sjakie en de chocoladefabriek,
Mathilda, de GVR en De heksen werden succesvol verfilmd’.
Elk groepje krijgt een paar dagen de tijd om het verband tussen een ‘miereneter’
en ‘Roald Dahl’ te zoeken. Maak een gleuf in de miereneterdoos, elk
groepje steekt er zijn oplossing in. Bespreek en vergelijk de antwoorden. Lees
daarna het gedicht ‘De Miereneter’ (p.82-87) voor en introduceer het boek.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Wereldoriëntatie - 1 Natuur - Levende natuur 1.3 en 7 Brongebruik
Hou een kort gesprek over Roald Dahl:
- Ken je nog andere boeken van Roald Dahl?
- Vind je zijn verhalen interessant, leuk, spannend…? Waarom?
- Heb je al een verfilming gezien van één van zijn boeken? Wat vond je ervan?
Zorg voor een zo groot mogelijk boekenaanbod van Roald Dahl in de klas.
Verwerkingsactiviteiten
Vraag de leerlingen om enkele sprookjesfiguren op te sommen. Lees het gedicht
‘Wek met kinderen’ (p.124-126), imiteer een akelige (sprookjes)heks.
Vooraf geef je hen de opdracht om zo snel mogelijk de naam van de sprookjesfiguur
te noteren. In de laatste zin van het gedicht wordt het antwoord
trouwens gegeven.
Nadien vraag je om zoveel mogelijk sprookjes en verhalen op te noemen
waarin ‘heksen’ voorkomen. Je laat hen bovendien zoveel mogelijk afbeeldingen
van heksen meebrengen. Hou een gesprek over alle mogelijke soorten
heksen. Het gesprek en de afbeeldingen dienen als opwarmertje voor een dramamoment
rond heksen.
De leerlingen nemen plaats in een grote ruimte. Ze moeten voldoende bewegingsruimte
hebben. Geef enkele opdrachten: ontwaken, zichzelf opknappen,
een kijkje nemen in de glazen bol… Daarna geef je hen stemopwarming.
Kies een spreuk uit die ze op alle mogelijke manieren uitspreken: zacht alsof
niemand hen horen mag, geheimzinnig, woedend, bezwerend… Ze doen dit
gelijktijdig zodat iedereen ongestoord zijn heksentype kan spelen en met zijn
intonatie kan variëren.
Leerlingen die dat willen kunnen als keuzeactiviteit (bijvoorbeeld als opdracht
bij contractwerk) de ’Verklaring van de opperheks’ (p. 155) helemaal verkleed
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar | 3

en zo expressief mogelijk voor anderen brengen. In Kijk maar uit, het stikt hier
van de griezels, een leuk (en iets ouder) gedichtenboek van Colin MacNaugthon
(cf. Bibliogafie) vind je ook erg bruikbare gedichten voor deze opdracht.
Bekijk als afsluiter een filmfragment uit Heksen, bijvoorbeeld waarin de opperheks
haar verklaring geeft.
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.4
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3 en 3.5 en 3.6 en 3.7
Ga na wat je leerlingen weten over Sneeuwwitje en de zeven dwergen:
- Welke personages spelen mee in het sprookje?
- Op welke plaatsen speelt het zich af?
- Wie kan het sprookje kort navertellen?
- Vind je het sprookje van Sneeuwwitje interessant, grappig, saai…? Waarom?
Lees daarna de versie van Roald Dahl voor (p.26-36). Toon de prenten van
Babette Cole. Laat de leerlingen reageren:
- Wat vond je van Roald Dahls versie?
- Welke stukjes vond je spannend?
- Welke waren grappig? Waarom?
- Wat heeft Dahl veranderd aan het originele sprookje? Wat vind je daarvan?
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.5
Je eindigt deze les met het gedicht ‘Meester Waardeloos’ op pagina 186, een
gedicht dat nog nooit eerder in het Nederlands verscheen. Geef de leerlingen
nog mee dat in Rijmen en verzen wel meer nieuwe gedichten zijn opgenomen
en dat er behalve sprookjes ook heel andere gedichten in staan.
En verder
De vele illustraties in Rijmen en Verzen zijn mooi en erg divers. Laat de leerlingen
van de diversiteit proeven en een waardeoordeel uitspreken. Kies een
tiental illustraties uit, bijvoorbeeld die op pagina’s 29, 38, 45, 72, 103, 125, 132,
160 en 172. Vraag aan de leerlingen om een Top 3 of Top 5 te maken van de
reeks afbeeldingen.
Sta stil bij de techniek en het materiaal die de verschillende illustratoren gebruikten:
pentekeningen, collagetechniek, computertekeningen, acrylverf…
Achtergrondinformatie vind je in Kinderboeken illustreren (cf. Bibliografie).
Over elke prent spreken kinderen de leerlingen een waardeoordeel uit. Bereid
de oefening voor door vooraf enkele bruikbare woorden aan te reiken:
kleurrijk, fantasievol, verrassend, realistisch, grappig, somber, sprookjesachtig,
expressief, kunstzinnig, teder, gezellig, eenvoudig, energiek, gevoelig, artistiek,
kwetsbaar, poëtisch, schokkend, hard, chaotisch…
Zo vermijd je dat ze elke prent ‘mooi’ of ‘lelijk’ vinden.
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Als volgende stap kan je leerlingen een eigen verhaal of gedicht laten illustreren
in de stijl die ze het meest waardeerden.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en 1.5
Het boek bevat een twintigtal zeer korte gedichten en/of liedjesteksten. Je laat
ze door de leerlingen kopiëren op een kaart, eventueel met een illustratie. Uit
een A4 haal je makkelijk vier kaartjes. Daarna kan je ze overal in de school
verspreiden. Maak er eventueel een scheurblokje van en leg het neer of hang
het op plaatsen waar veel leerlingen passeren. Je vindt korte gedichten op pagina’s
14, 19, 80, 131, 152, 153, 155, 160-161, 164, 166, 167, 169, 170, 171, 172,
174, 175, 180, 186 en 188. Zo kunnen leerlingen uit andere klassen op een
ongedwongen manier kennismaken met de gedichten van Roald Dahl.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.7
De gedichten/liedteksten uit Rijmen en verzen rijmen haast allemaal. Oefeningen
rond rijmen en associaties – inhoudelijke verbanden tussen woorden –
zijn daarom erg zinvol.
- Je zet de leerlingen in een kring en doet een ‘associatieronde’. Geef een
woord op. Een leerling zegt op zijn of haar beurt welk woord hij of zij
daarmee associeert. Hij of zij geeft weer een nieuw woord op voor de associatie-oefening.
- Je doet dezelfde oefening, maar je laat iedere leerling de uitgang van het
woord herhalen, bijvoorbeeld: duizendpoot – oot
- Je maakt nu een woordenslang van afwisselend associëren en rijmen, bijvoorbeeld:
• Leerling 1: geeft een woord; inktvis
• Leerling 2: herhaalt drie keer de uitgang : is, is, is en rijmt meteen: bis
• Leerling 3: associeert op bis: publiek
• Leerling 4: iek, iek, iek: kriek
• Leerling 5: fruit
• Leerling 6: uit, uit, uit: huid
- Laat de leerlingen nu rijmend verhalen bouwen.
• Ieder voegt eerst één, daarna twee korte zinnetjes toe aan een verzonnen
verhaal.
• De eerste zin rijmt op de tweede zin van je voorganger, je tweede zin
bouwt verder aan het verhaal (rijmschema ab bc cd…), bijvoorbeeld:
° Leerling 1: Kasper woonde in een hol, hij was een slimme rat
° Leerling 2: Elke dag was er wel wat, vandaag had hij bezoek
° Leerling 3: Hij droeg zijn coole broek, vanmorgen nog gekocht
° Leerling 4: Met veel zorg uitgezocht…
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar | 33

Kies een tekening uit Rijmen en Verzen. Leerlingen verzinnen er een gedicht
bij (op voorwaarde dat ze het originele gedicht bij die tekening nog niet lazen).
Geef hen wel de eerste en de laatste zin van het originele gedicht op.
Bruikbaar zijn: ‘Krokodillengedicht’ (p.160-161), ‘Het lied van de giraffe’
(p.164-165) en ‘Plusser dan plus’ (p.171). Leerlingen voor wie de opdracht te
moeilijk is, help je uiteraard een handje met dichten.
Muzische Vorming - Attitudes 6.4
Nederlands - 4 Schrijven - 4.8
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.3
Bibliografie
Roald Dahl schreef talloze boeken voor kinderen en volwassenen. Naast zijn inmiddels klassiek
geworden verhalen maakte hij ook een aantal boeken met enkel gedichten. Een aantal
hiervan is opgenomen in Rijmen en Verzen. Heel wat gedichten zijn ook verkrijgbaar als luister-cd.
Gruwelijke rijmen, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 2005
Het grote, grimmige, grandioze, griezelige, gruwelijke Roald Dahl luisterboek, Roald Dahl, Rubinstein,
2003
Kijk maar uit want het stikt hier van de griezels, Colin MacNaughton, Zirkoon, 1989
Rijmsoep, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 1990
Rotbeesten, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 2006
Rotbeesten & gruwelijke rijmen, Roald Dahl, Rubinstein, 2006
Kinderboeken illustreren, Martin Salisbury, Librero, 2005
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Lestip 6
Tobie Lolness
Tobie Lolness
Timothée de Fombelle en François Place (ill.)
Querido, 2007
Over het boek
Tobie Lolness is dertien jaar en anderhalve millimeter groot. Hij woont met
zijn ouders en de rest van het boomvolk in een reuzeneik. Dan doet zijn vader
een revolutionaire uitvinding maar hij weigert zijn geheim prijs te geven.
De familie Lolness wordt verbannen naar de Ondertakken en uiteindelijk zelfs
ter dood veroordeeld. Tobie kan vluchten, maar wordt op de hielen gezeten
door zijn eigen volk.
Een boeiend avontuur over liefde, vriendschap en verraad, over omgaan met
de natuur, over macht en corruptie, over verdriet en eenzaamheid. Een verhaal
dat zonder twijfel zorgt voor uren onvervalst leesplezier.
Aan de slag
Aanzet
Vraag de leerlingen om een zo klein mogelijk voorwerp – bij voorkeur kleiner
dan vijf millimeter – mee te brengen: het hoofdpersonage in Tobie Lolness
is immers maar anderhalve millimeter groot.
Zet de titel van het boek achterstevoren op bord: ssenlol eibot. Laat hen de titel
ontcijferen. Vraag daarna of ze in Tobie Lolness anderstalige woorden herkennen:
lolness lijkt sterk op loneliness (‘eenzaamheid’). Dat is op zich een verwijzing
naar het verhaal.
Toon de cover van het boek. Zo zien de leerlingen meteen waar het verhaal
zich afspeelt, namelijk in een boom. Lees daarna de achterflaptekst, verwijs
naar de voorwerpen die de leerlingen meebrachten. Wandel, indien mogelijk,
even met je leerlingen naar de dichtstbijzijnde boom. Hou enkele van hun
voorwerpen tegen de boom. Zo visualiseer je hoe groot en immens de boom
is voor Tobies volk.
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9 en 6 Taalbeschouwing - 6.3
Lestips Jeugdboekenweek 2009– zesde leerjaar | 3

Verwerkingsactiviteiten
Lees het eerste hoofdstuk voor, van pagina 9 tot 16: het is spannend en zet
meteen de toon van het verhaal. De leerlingen maken er kennis met Tobie en
de ernstige situatie waarin hij verkeert. Verklap de titel van het hoofdstuk nog
niet. Hou een gesprek:
- Wat vond je van het fragment?
- Was het spannend, grappig, geheimzinnig, ontroerend, … ? Waarom vond je
dat?
- Wie zou Elisha zijn (een vriendin van vroeger)?
- Zal Tobie erin slagen om uit handen van zijn achtervolgers te blijven?
Vertel over de inhoudsopgave achteraan in het boek. De hoofdstuktitels in die
inhoudstafel onthullen meer over het verhaalverloop. Schrijf enkele sprekende
titels op, ook die van het eerste hoofdstuk (bijvoorbeeld: ‘de race tegen de
winter’, ‘de zwarte weduwe’, ‘levend begraven’, ‘de hel van het graf’, ‘het geheim
van Balaïna’, ‘in het nauw gedreven’, ‘de haat’, ‘vod’, ‘Nils Amen’, ‘nachtvlinder’).
- Zijn de titels goed gekozen? Waarom (niet)?
- Verklappen bepaalde titels je iets over het verhaal? Wat dan?
- Welk hoofdstuk schept de grootste verwachtingen bij jou?
- Welke hoofdstukken zitten volgens jou in het begin van het verhaal? Welke
aan het eind? Waarom denk je dat?
- Welke titel hoort bij het fragment dat ik net las, denk je?
Daarna kiest de klas één hoofdstuk uit dat je gedeeltelijk of volledig voorleest.
Tot slot nodig je leerlingen uit om het boek helemaal te lezen.
Nederlands - 2 Spreken - 2.5
De Franse uitgeverij Gallimard, maakte een website waarop Tobie Lolness: op de
vlucht en het vervolg Tobie Lolness: de ogen van Elisha worden voorgesteld (www.
gallimard-jeunesse.fr/tobie). De site is gemaakt in de stijl van het boek en bevat
beperkte maar interessante informatie, weliswaar in het Frans. Je laat de leerlingen
informatie opzoeken over de auteur en de hoofdpersonages (Tobie en
Elisha). Je kan ook fragmenten uit beide boeken beluisteren in het Frans. Je laat
het vijf minuten lange fragment uit het eerste boek horen. Leerlingen proberen
zoveel mogelijk informatie op te pikken. Als je Franstalige leerlingen in je klas
hebt, laat je ze het fragment navertellen. De andere leerlingen noteren tijdens
het luisteren herkenbare woorden. Je bespreekt de antwoorden en daarna lees
je hetzelfde fragment, waarin Tobie kennismaakt met Elisha, in het Nederlands.
Het gaat om het hoofdstuk ‘Elisha’. Het fragment begint op pagina 42 met
‘Honderd voet onder hem, midden in een enorme geblutste tak, lag een reusachtig
meer’ en eindigt op pagina 45 met ‘Ik weet niet hoe ik weer thuis moet
komen, zei Tobie, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was’.
Wereldoriëntatie - 7 Brongebruik
Frans - 1 Luisteren - 1.1 en 1.3
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

De titel op de cover van het boek is typografisch erg interessant en biedt kansen
om creatief te schrijven. Het is een mooie combinatie van kleur, contrast
en vorm. Bespreek vooraf klassikaal de cover waarbij je voldoende aandacht
schenkt aan de typografie van de titel.
Daarna laat je de leerlingen een fictieve titel van een boek bedenken.
Laat de titel vormgeven op papier in A4- of A5-formaat. In een volgende stap
laat je hen een passende rug en een fictieve achterflaptekst bedenken. Tot slot
kan je de cover op een afgevoerd boek kleven, waardoor je een nieuw boek
krijgt. Dezelfde opdracht kan je ook toepassen op Het zwarte geheimenboek.
Muzische vorming - 1 Beeld - 1.3 en 6 Attitudes - 6.4 en 6.5
En verder
Laat de leerlingen een kaart of plattegrond maken van de boom. Geef hen een
aantal aanwijzingen uit het boek die ze in de plattegrond moeten verwerken,
bijvoorbeeld: de kruin, de ondertakken, het gevaarlijke spinnenweb, de molen
van Olmek, het domein van de Gladhuiden, de geheime grot, de gevangenis
in een maretakbol, de fokkerij van snuitkevers, de holle tak, de grens, het meer
van Elisha, het huis van Azlan de beul en het graf. De rest mogen ze erbij verzinnen.
De leerlingen werken op A4- of A3-formaat en gebruiken natuurlijke bruinen
groentinten. Leuke voorbeelden van fantasiekaarten vind je in Het boek van
bang en in De kaart van alles (cf. Bibliografie).
Muzische vorming - 1 Beeld - 1.6
Tobie Lolness speelt zich volledig af in een enkele reusachtige eik. En toch blijft
die locatie boeien omdat de auteur er met allerlei fijne details een heuse wereld
van maakt: van bloesems en maretakken over spinnenwebben van zwarte
weduwes tot hars en insecten.
Allemaal dankbare elementen voor een les Wereldoriëntatie. Wellicht vind je
in je eigen methode of in die van je collega’s interessant materiaal om rond de
verschillende natuurbegrippen te werken. In de bibliografie vind je heel wat
interessante boeken, dvd’s en leerrijke websites ter inspiratie.
Wereldoriëntatie - 7 Brongebruik en ICT - 6
Een belangrijk gegeven uit het verhaal is de verbanning van de familie Lolness
naar ‘de Ondertakken’.
Om het begrip ‘verbanning’ duidelijker te maken laat je de leerlingen op zoek
gaan naar recente krantenartikels waarin het woord voorkomt. Vrijwel alle
Vlaamse kranten bieden gratis toegang tot hun archief zodat de leerlingen met
een enkele klik artikels met trefwoorden ‘verbanning’ en ‘verbannen’ kunnen
opzoeken. De woorden worden gemarkeerd, iedere leerling licht kort zijn gevonden
tekst toe. Op die manier krijgt het begrip ‘verbanning’ een duidelijke
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar | 3

en diverse invulling. Uiteraard kan ook Napoleons verbanning naar het eiland
Elba ter sprake komen. Mogelijke nieuwssites zijn www.hln.be, www.hbvl.be,
www.hetnieuwsblad.be, www.gva.be, www.demorgen.be, www.standaard.be.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.1 / 6.3 en ICT - 6
Verwante titel
De minpins, Roald Dahl en Patrick Benson (ill.), De Fontein, 1992
Boeken en bronnen over bomen
Bomen wereldwijd, Rudolf Wittmann, Stichting Kunstboek, 2003
Boom, ontdekken begint met één enkel woord, Gottmer, 2007
Het bomenboek, Christa Carbo, Henk Kneepkens en Dorothé Koolen (ill.), Ploegsma, 2005
www.hetklokhuis.nl (Kies achtereenvolgens voor de volgende onderdelen: ‘lees’, ‘de Klokhuisdossiers’,
‘biologie’ en ten slotte ‘bomen’)
Bibliografie
De kaart van alles, Sara Fanelli, Querido, 1995
De ogen van Elisha, Timothée de Fombelle, Querido, 2008
Het boek van bang, Emily Gravett, Van Goor, 2007
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – zesde leerjaar

Makkelijk lezen
De laatste trein, Bies van Ede en Camila Fialkowski (ill.), Zwijsen, 2007
Encyclopedie van de fantasie, Judy Allen en div. ill., Baeckens Books, 2008
Het dansende licht, Tonke Dragt en div. ill., Leopold, 2005
Ik zie, ik zie... een boek vol fantasie, Walter Wick en Jean Marzollo,
Ploegsma, 2008
In Schemerland, Astrid Lindgren en Marit Törnqvist (ill.), Querido, 2007
Lafcadio, de leeuw die terugschoot, Shel Silverstein, Mozaïek, 2006
Lestips Jeugdboekenweek 2009– makkelijk lezen | 3

Lestip 1
De laatste trein
De laatste trein
Bies van Ede en Camila Fialkowki (ill.)
Zwijsen, 2007
Over het boek
De lievelingsoom van Daan, oom Hans, koopt een oud stationnetje in Groningen.
Het staat al jaren leeg en een trein komt er niet meer langs. De bewoners
van het dorp vertellen dat het er spookt, maar daar heeft oom Hans
nog niets van gemerkt. Hij renoveert het gebouw en Daan mag hem daarbij
helpen. Wanneer Daan op een nacht wakker schrikt van een vreemd geluid,
merkt hij in de wachtkamer een spookachtig personage op…
Dit boek uit de reeks Zoeklicht dyslexie is speciaal geschreven voor kinderen
die dyslectisch zijn.
Het lezen wordt makkelijker en aantrekkelijker gemaakt door:
- het speciaal voor dyslectici ontwikkelde lettertype, read regular;
- het eenvoudige taalgebruik;
- een kijkplaat met daarop de belangrijkste personages;
- uitvouwplaten die tijdens het lezen kunnen worden geraadpleegd;
- een luister-cd met het eerste hoofdstuk;
- korte, toegankelijk geschreven hoofdstukken;
- een overzichtelijke indeling en gebruik van licht getint papier;
- kleurenillustraties die het verhaal ondersteunen.
Het verhaal is eenvoudig, maar voldoende spannend om een brede groep
leerlingen te boeien. Het is een uitstekende warmmaker voor andere titels uit
deze reeks die leerlingen nadien zelfstandig kunnen lezen.
Wie graag en goed leest, heeft hieraan een snel tussendoortje. Wie minder
graag en goed leest krijgt op technisch vlak een doordacht opgebouwd verhaal
op maat. De kloof tussen veellezers en niet-lezers, goede en minder goede
lezers wordt er minder groot door.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Aan de slag
Aanzet
Ga in de bibliotheek op zoek naar zoveel mogelijk boeken uit de Zoeklicht
Dyslexie-reeks of eerder verschenen reeksen. Stal ze uit zodat de leerlingen de
covers kunnen bekijken. Ze wandelen rustig rond en nemen de informatie
van de covers in zich op. Zelf vestig je vooraf even de aandacht op de titel, de
illustratie, de sfeer die de illustratie oproept…
Lees de achterflaptekst voor en vraag de leerlingen om de titel van het boek
die bij de tekst hoort op een blad te noteren. Laat hen vervolgens naar de bijbehorende
cd luisteren: het eerste hoofdstuk wordt er op voorgelezen. Wie dat
wil kan het antwoord nog wijzigen voor de verschillende antwoorden worden
vergeleken en gekoppeld aan het boek.
Daarna werk je verder met de covers van de overige boeken. Die mogen nog
steeds niet aangeraakt worden. Kopieer vooraf de achterflap van elk aanwezig
boek, bovenaan voorzie je ruimte waarop leerlingen de titel kunnen noteren.
Verdeel de klas in groepen. Elke groep leest de verschillende teksten en gaat op
zoek naar de bijbehorende titels. Nadien worden de verschillende antwoorden
vergeleken en krijgen de leerlingen de kans om de boeken in te kijken.
Deze opdracht kan je ook onder de vorm van hoekenwerk of contractwerk
laten uitvoeren. Achteraan in het boek staat een overzicht van de covers die
behoren tot deze reeks. De leerlingen vullen dan individueel de titel van het
vermoedelijk bijhorende boek aan op de eigen kopie. Laat je deze opdracht
uitvoeren per twee dan bevordert dat het gezamenlijke denkwerk. Wil je
zoveel mogelijk leerlingen bewust betrekken bij deze kennismaking, dan verwerk
je deze opdracht best klassikaal.
Nederlands - 3 Lezen - 3.1
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Leren leren 2
Verwerkingsactiviteiten
w i e w a t wa a r w a n n e e r …
Gebruik de kijkplaat bij het boek. De belangrijkste personages worden er op
voorgesteld. Zo kan je het eerste hoofdstuk makkelijk opfrissen. Stel vragen:
- Wie doet mee in het verhaal?
- Wat gebeurt er?
- Wanneer gebeurt het?
- Waar gebeurt het?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Betrek vooral onopvallend de leerlingen die moeite hebben met lezen bij
deze activiteit. Het helpt hen bij het latere individueel lezen. Het eerste
flapje, waarachter het personage Struwen Bart verborgen zit, hou je nog
even dicht. Zodra bovenstaande vragen zijn beantwoord, vouw je het flapje
uit. Laat de leerlingen in groepjes bedenken wie Struwen Bart is en wat hij
zou doen in het verhaal. Daarna stellen ze hun veronderstellingen aan elkaar
voor.
Overloop de moeilijke woorden op de flapjes voor- en achteraan in het
boek. Vraag je leerlingen om de ogen te sluiten. Jij leest de woorden voor,
de leerlingen proberen zich de woorden voor te stellen. Woorden die ze
zich moeilijk voor de geest kunnen halen, proberen ze te onthouden of snel
op te schrijven. Nadien overloop je samen de woorden met de bijbehorende
illustraties op de flapjes: Kunnen ze zich de woorden nu voorstellen?
Schenk onopvallend aandacht aan de leerlingen met leesmoeilijkheden. Bij
het individueel lezen biedt de combinatie van woord en tekening ondersteuning
bij het herkennen, lezen en begrijpen van de woorden. Voor een groep
leerlingen vormt dit een echte hulp: lezen wordt er prettiger op!
Controleer in welke mate ze het gezicht van Struwen Bart herkennen bij het
woord machinist. Maak hier nog even gebruik van wanneer leerlingen verder
fantaseren over een mogelijk vervolg.
Lees het vervolg van het verhaal zelf voor. Het is kort en biedt genoeg spanning
om een groep een beperkte tijd te kunnen boeien. Controleer geregeld
in welke mate de leerlingen betekenis geven aan wat ze horen, zonder al te
ver uit te weiden. Hou aansluitend een klasgesprek:
- Komt dit vervolg overeen met wat je zelf fantaseerde?
- Kan alles in dit verhaal echt gebeuren? Welke fragmenten wel, welke niet?
- Hoe zou je dit soort verhalen noemen?
- Wisten de bewoners van Groningen dat Struwen Bart echt bestond?
- Wat zou er met Struwen Bart gebeurd kunnen zijn?
Deze sterk gestuurde verwerking richt zich in de eerste plaats tot de leerlingen
die moeilijkheden hebben met lezen. Het is vooral de bedoeling dat zij
deze boeken leren kennen en de voordelen ervaren die de extra ondersteuning
biedt. Maak daarom afspraken met de bibliotheek zodat de Zoeklicht Dyslexie-reeks
een tijd kan circuleren in de klas. De boeken kan je dan gebruiken
tijdens het vrij lezen.
Nederlands - 5 Vaardigheden
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

En verder
Groeten van Struwen Bart
‘Daan en zijn oom wisten zeker dat Struwen Bart wél echt had bestaan. Ze
hadden hem tenslotte met eigen ogen zien wegrijden. En ze waren ervan
overtuigd dat Bart ergens in de wereld van de spoken nog steeds op zijn laatste
trein reed.’ (p.41-42)
Laat de leerlingen een postkaart ontwerpen die de oude machinist vanuit zijn
nieuwe verblijfplaats verstuurt. Overloop samen wat er op de voorkant kan
staan. Laat de leerlingen vrij in het gebruik van materiaal en techniek. Bespreek
de verschillende mogelijkheden en effecten. Met potlood of stift kan
je bijvoorbeeld heel fijn tekenen, waterverf kan je mooi laten overlopen als je
een mysterieuze achtergrond wil en een tekenprogramma op de computer is
dan weer handig als je veel wil uitproberen…
Misschien schrijft Struwen Bart ook wel een aantal zinnen op de postkaart?
Omdat het beter is dat zijn bestemming geheim blijft, gebruikt hij geheimschrift.
Ontwerp samen met de leerlingen een code voor dat geheimschrift. Je
kan hiervoor eventueel bepaalde lettertypes op de computer gebruiken. Wanneer
iedereen dezelfde code gebruikt, kunnen leerlingen elkaars postkaartjes achteraf
ontcijferen. Om inspiratie op te doen kan je hen vooraf laten lezen in Geheimtaal
en Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels ontcijferd (cf. Bibliografie).
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Luisterspel
Beluister klassikaal de opname van het eerste hoofdstuk op de cd: een inspiratiebron
voor een eigen luisterspel. In groepjes maken de leerlingen een
opname van de eerste pagina’s van een zelfgekozen boek met een cassette- of
mp3-speler. Het is de bedoeling dat de luisteraars door de opname zin krijgen
om het boek te lezen.
De leerlingen kiezen een boek uit de klasbibliotheek of brengen hun lievelingsboek
mee van thuis. Het is handig als nieuwsgierige leerlingen de andere
boeken na de opnames ook kunnen lezen. Wil je de leerlingen met leesmoeilijkheden
bewust de kans geven om op hun niveau te kunnen deelnemen aan
de opdracht, voorzie dan een aantal makkelijk lezen-boeken waarbij nog geen
luister-cd hoort.
Verdeel de rollen, zodat de dialogen door verschillende leerlingen ingevuld
worden. Leerlingen met leesmoeilijkheden worden zo betrokken bij de opname
en niet extra geconfronteerd met hun moeilijkheden. Geef leerlingen de
opdracht vloeiend, maar niet te snel voor te lezen. Enkel zo kunnen luisteraars
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen | 3

de tekst goed verstaan als ze naar de opname luisteren. Verwijs eventueel naar
de lessen technisch lezen en voorlezen (cf. de lestip Ik was een rat bij vierde en
vijfde leerjaar). Bepaalde geluiden op de achtergrond kunnen ze integreren
tijdens het lezen. Voor ze beginnen voorlezen kunnen leerlingen een achtergrondmuziekje
dat de stemming van het verhaal weergeeft uitzoeken en opnemen.
Wanneer de opnames van de tekstfragmenten klaar zijn, worden ze voorgesteld
aan de andere leerlingen, eventueel ook aan andere klassen.
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3
Bibliografie
Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels ontcijferd, Siska Goeminne en
Nanne Meulendijks (ill.), Lannoo, 2008
Makkelijk lezen mediagids, Biblion
www.makkelijklezenplein.nl
www.stichtingmakkelijklezen.nl
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Lestip 2
De encyclopedie van de fantasie
De encyclopedie van de fantasie
Judy Allen en diverse illustratoren
Baeckens Books, 2008
Over het boek
Blader door dit informatieve boek en ontdek de bijzondere wereld van legenden,
fabels, folklore en magie. Maak kennis met tientallen mythische wezens,
bizarre figuren en geheimzinnige monsters. Hoe zien ze eruit? Waar komen ze
vandaan? Hebben ze echt bestaan?
Deze encyclopedie is een uitvoerig werk met veel kleurrijke illustraties. Die
maken het boek toegankelijk voor wie niet van lezen houdt of daar moeite
mee heeft. Een boek om in te snuisteren en langzaam te verkennen.
Aan de slag
Aanzet
Zorg voor een plek in de klas waar je de Jeugdboekenweek visueel voorstelt.
Op een prikbord breng je het Jeugdboekenweek-thema ‘Fantasie’ aan. Daar
rond maak je plaats voor uitnodigingen, affiches, krantenknipsels, illustraties…
Bij elke tekst die op het prikbord belandt, vraag je de leerling waarom hij of
zij de tekst aan het bord wil en wat de bedoeling van de tekstschrijver volgens
hem of haar is.
Op dit prikbord vullen de leerlingen ook de informatie aan die ze tijdens de
verwerkingsactiviteit uit het boek halen.
Schenk tijdens het verkennen van dit boek aandacht aan de fragmenten die
jou het meest hebben aangesproken. Dat kan om verschillende redenen zijn:
- je kwam iets te weten dat je helemaal niet wist,
- het fragment sluit aan bij jouw belangstelling en bij die van je leerlingengroep,
- het fragment sluit aan bij de actualiteit,
- ….
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Bij de start van de Jeugdboekenweek nodig je de leerlingen uit in de voorleeshoek
en introduceer jouw fragment. Dat kan bijvoorbeeld onder de vorm
een wist-je-datje: ‘Wist je dat… er zich in wouden en bosrijke gebieden veel
geesten ophouden?’ (cf. ‘Diep tussen de bomen temidden van vaag licht en
vreemde geluiden is hun aanwezigheid goed te voelen’, p.34). Lees daarna het
volledige fragment:
‘De Groene Man is een mysterieuze en machtige geest. Niemand weet hoe
oud hij is. Hij dateert zeker uit de voorchristelijke tijd; er zijn gravures van
zijn bladerig hoofd in veel christelijke kerken terug te vinden… Hij sterft
in de winter maar wordt iedere lente opnieuw geboren. Lang geleden werd
aangenomen dat alleen een menselijk offer zijn voortbestaan kon verzekeren.
Ook vandaag nog zijn er steden in Europa waar zijn beeltenis in 1 meiprocessies
wordt meegedragen’ (p. 37).
Na een kort gesprek over het waarheidsgehalte van de informatie, stel je de
cover van de Encyclopedie van de fantasie voor. Laat de leerlingen hun verwachtingen
verwoorden:
- Is dit een verhalend of informatief boek, denk je?
- Vind je het een aantrekkelijk boek?
- Heb je zin om het te verkennen?
- …
Lees de achterflaptekst voor, stel samen de verwachtingen bij. Lees als afsluiter
van de eerste kennismaking met het boek de inleiding van de auteur voor:
‘Wat is fantasie?’ (p.10-11). Het voorwoord van Jonathan Stroud op pagina’s 8
en 9 biedt ook een fijne instap om het begrip fantasie te bespreken. Strouds
tekst sluit ook mooi aan bij de benadering van fantasie in In Schemerland, een
ander boek uit het Makkelijk lezen-pakket.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.1
Verwerkingsactiviteiten
Kopieer de inhoudstafel op pagina’s 5 tot en met 7 op een overzichtelijke wijze
op een blad. Bezorg het aan de leerlingen, overloop samen het geheel en
ga na of iedereen de titels begrijpt. Aan de typische benamingen schenk je nu
nog geen aandacht, zo prikkel je hun aandacht. Wijs eveneens op het belang
van dit overzicht in een boek: wanneer maken ze gebruik van een inhoudstafel?
Selecteer vooraf een tiental fragmenten die je zelf zal voorlezen. Kies voor
korte teksten die moeilijke lezers kunnen aanspreken. Bijvoorbeeld: ‘Veel heksen
kunnen van gedaante veranderen, meestal in dieren, vaak katten of hazen.
Als een heks in de gedaante van een haas gewond geraakt, zal zij of hij die
verwonding behouden als ze weer de menselijke gedaante aanneemt’ (p.90) of
‘Lang geleden werd verondersteld dat versteende schedels van dinosaurussen
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

of botten van grote beren overblijfselen waren van draken. De hele geschiedenis
door zijn er nepdraken gefabriceerd’ (p.54). Je kan ook een kleurenkopie
of gescande figuur uit het boek tonen, bijvoorbeeld de eenhoorn op pagina
57 of een weerwolf op pagina 109.
Per twee zoeken de leerlingen in de gekopieerde inhoudstafel het hoofdstuk
en de ondertitel waarin de informatie die jij leest of toont zou kunnen
voorkomen. Ze noteren hun oplossingen. De resultaten vergelijk je samen en
situeer je in het boek. Deze opdracht heeft twee bedoelingen. Enerzijds leren
de leerlingen een inhoudstafel kennen en gebruiken, in dit geval van een informatief
boek. Anderzijds, en dat is voor deze doelgroep belangrijk, krijgen
ze zonder zelf te veel moeten lezen een overzicht van wat het boek te bieden
heeft.
Ga verder in op de fragmenten waarvoor de leerlingen extra belangstelling
tonen. De teksten zijn niet altijd eenvoudig en bovendien klein gedrukt. Anderzijds
zijn ze kort en kan je ermee aan begrijpend lezen doen. Fris enkele
aandachtspunten op voor het begrijpend lezen, bijvoorbeeld: een zin lezen
als een geheel, rekening houden met leestekens en de betekenis van moeilijk
woorden opzoeken of afleiden uit de context. Dat kan een hulp zijn voor
leerlingen wanneer ze individueel aan het lezen gaan.
Geef je leerlingen enkele dagen de tijd om zelf in het boek op zoek te gaan
naar interessante fragmenten, onder de vorm van hoeken-, contract- of huiswerk.
Stel een beurtrol op, zodat iedereen de kans krijgt het boek in te kijken.
Ze kiezen een fragment uit dat ze kopiëren, overschrijven of -typen. Illustraties
mogen ze natekenen. Bij het fragment bedenken ze een vraag waarop een
lezer antwoord moet kunnen vinden in de tekst, de vraag en de oplossing
gaan in een gesloten doos. De tekst zelf prikken ze op het prikbord.
Klasgenoten nemen regelmatig een kijkje naar de verzameling fragmentjes op
het prikbord. Wanneer iedereen de opdracht heeft uitgevoerd, organiseer je een
quiz. Stel de vragen die de leerlingen in de doos stopten. Vooraf even nakijken
is altijd handig. In groepjes van vier geven de leerlingen een antwoord op de
vragen. Ze steunen op de informatie die ze op het prikbord konden lezen. Bij
elke vraag is er telkens één leerling die vooraf het juiste antwoord weet.
In een nagesprek schenk je aandacht aan de volgende punten:
- Waren er vragen waarop jij geen antwoord wist, maar een andere leerling
wel? Hoe komt dat, denk je?
- Heb je figuren leren kennen waarvan je nooit eerder had gehoord?
- Zijn er figuren die je graag zou willen ontmoeten? Waar? Wanneer? Waarom?
- Zijn er figuren die je een beetje bang maken?
- Heb je toevallig boeken gelezen of films bekeken die je in de kaders van het
boek kan terugvinden?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

- Zijn er figuren waarvan jij denkt dat ze echt bestaan?
Voorkom uiteraard dat leerlingen bang worden door de laatste vraag.
Leren leren - 2.2
Wereldoriëntatie - 7 Brongebruik
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
En verder
Quiz!
Nu ze het boek klassikaal en individueel hebben verwerkt, zijn de leerlingen
vertrouwd met behoorlijk wat informatie uit het boek. Nu kan je het boek
aan andere klassen (of (groot)ouders) laten voorstellen. Dat kan met een quiz.
De herhaling van de quizopdracht heeft zo zijn voordelen. De leerlingen
hebben in de quizopdracht uit de vorige verwerkingsopdracht onder jouw
begeleiding heel wat bruikbaar quizmateriaal verzameld. Bovendien kunnen
ze ook de organisatie van de quiz grotendeels zelf in handen nemen. Ontwerp
samen of in groepjes een uitnodiging. Bespreek daarbij de bedoeling van een
uitnodiging. De lezer moet zin krijgen om te komen! Overloop welke informatie
er op de uitnodiging moet staan:
- Wanneer en waar vindt de quiz plaats?
- Voor wie is de quiz bedoeld? Voor leeftijdsgenoten? Voor volwassenen?
Waarom zou je niet een keer naar een bejaardentehuis trekken?
- Wat is het quizthema? Zorg voor een onderwerp dat aansluit bij het boek
en het thema ‘Fantasie’.
Beslis ook samen welke vorm de uitnodiging moet krijgen: een affiche of een
strooibriefje?
In groepjes van vier verwerken de leerlingen een aantal fragmenten uit het
boek die je op voorhand kopieert. Na het lezen van de fragmenten bedenken
ze een vraag en drie mogelijke antwoorden waaruit de quizdeelnemers moeten
kiezen, bijvoorbeeld:
‘Al honderd jaren doen verhalen de ronde van geheimzinnig aapachtige wezens
die boven de sneeuwlijn in afgelegen berggebieden leven. Hoe heet dit
wezen in de Himalaya? De bigfoot, de yeti of de sasquatch?’
De leerlingen verzinnen op basis van de info uit het boek ook een verklaring
die ze aan de quizdeelnemers meegeven. Ze beslissen ook hoe ze die info aan
het publiek meedelen. Iemand kan zich als een professor verkleden en een
stukje aanvullende info uit het boek lezen, iemand kan zich in de betreffende
figuur verkleden en wat meer uitleg over zichzelf geven, iemand interviewt
een medeleerling-professor of –ontdekkingsreiziger en vraagt hem naar meer
informatie…
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

De groepjes ontwerpen ook een aantal bladwijzers, afhankelijk van het aantal
quizdeelnemers. Op de bladwijzers komt een illustratie uit het boek die hen
het meest aansprak en de gegevens van het boek voor wie zelf aan het lezen
wil gaan.
Elke groep bepaalt wie het publiek zal toespreken. Klassikaal zoek je een mogelijkheid
om de antwoorden van de deelnemers snel te controleren.
Nederlands - 2 Spreken - 2.2
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.2
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Nederlands - 4 Schrijven - 4.1
Vrij lezen
Dit boek is nooit helemaal uitgelezen en dus uiterst geschikt voor vrij lezen.
Zorg voor een moment in je lesrooster waarin leerlingen individueel in het
boek kunnen lezen. In de infokaders van het boek vind je verwijzingen naar
verwante boeken en films. Die boeken kan je ook aanbieden bij het boekenaanbod
tijdens ‘vrij lezen’. Leer de leerlingen hoe ze met de bibliografische
gegevens meer informatie over de boeken kunnen opzoeken op internet.
Bibliografie
In Schemerland, Astrid Lindgren, Marit Törnqvist (ill.) en Rita Törnqvist (vert.), Querido, 2007
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Lestip 3
Het dansende licht
Het dansende licht
Tonke Dragt en diverse illustratoren
Leopold, 2005
Over het boek
Deze bundel is een echte aanrader voor wie van sprookjes en avonturen
houdt. Zes langere en kortere verhalen vertellen over prinsen, prinsessen en
draken. Magie en fantasie zwaaien de plak. Elk verhaal is bijzonder geschikt
om voor te lezen. Bij ieder verhaal horen tekeningen in kleur; telkens een
andere illustrator maakte ze. Als je nooit eerder iets las van Tonke Dragt is dit
een mooie kennismaking met haar prachtige verhalen.
Aan de slag
Aanzet
Vraag de leerlingen of ze menen dat feeën echt bestaan. Laat hen in kleine
groepjes lijstjes aanleggen van personages of objecten die niet echt bestaan of
tot de fantasiewereld behoren. Ze kunnen zich uiteraard laten inspireren door
de fantasiewezens in de Encyclopedie van de fantasie. Vergelijk de lijstjes:
- Zijn er woorden die op zowat elke lijst voorkomen?
- Zijn er woorden die voor sommige leerlingen nieuw of onbekend zijn?
- Zijn er woorden die discussie uitlokken?
Hieraan koppel je een gesprek over het Jeugdboekenweek-thema. Wat verstaat
je leerlingengroep onder fantasie? Met welke vormen zijn ze vertrouwd?
Zorg voor een plek in de klas die je tijdens de Jeugdboekenweek, maar liefst
ook daarnaast, als voorleeshoek inricht. Hang de lijstjes op een prikbord in de
voorleeshoek. Ook alle verdere teksten en affiches die aan bod komen tijdens
de Jeugdboekenweek hang je hier.
Introduceer Het dansende licht bij je leerlingen. Stel de auteur voor aan de
hand van de informatie op de achterflaptekst. Hang extra info over de auteur
aan het prikbord. Ook voor website-adressen die de leerlingen zelfstandig
kunnen raadplegen maak je plaats.
Muzische Vorming - 3. Drama - 3.3
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Verwerkingsactiviteiten
Het boek bevat zes verschillende verhalen. Je kan ze los van elkaar voorlezen.
Maar met de volgende opdracht kan je ze aan elkaar verbinden.
k wa rt e t s p e l
Controleer vooraf in welke mate de leerlingen vertrouwd zijn met kwartetspelen.
Het is de bedoeling dat ze van het boek, waaruit je de zes verhalen
voorleest, een kwartetspel maken. Elk verhaal is goed voor vier kaarten, met
op elk van die kaarten de titel van het verhaal en vier woorden: het kernwoord
in vet, de drie andere woorden - waarmee ze hun kwartet moeten vervolledigen
– niet. Bij het kernwoord van elke kaart tekenen ze een passende
illustratie.
Als een leerling een medeleerling tijdens het spel vraagt om ‘de vrucht uit het
verhaal De twee koningen’, dan vraagt hij om een kaart waarop een vrucht getekend
staat en het woord ‘vrucht’ in vet geschreven of getypt staat, tussen drie
andere woorden die met het verhaal te maken hebben.
Om zoveel mogelijk bruikbare kernwoorden uit elk verhaal te verzamelen,
noteer je elke titel vooraf op een flap. Na het voorlezen noteren de leerlingen
op de flap die woorden die volgens hen de belangrijkste schakels vormen in
dit verhaal: namen van personages of objecten die in de fantasiewereld thuishoren.
Omdat leerlingen elkaar vaak inspireren geef je hen de tijd om de flap
aan te vullen tot het volgende voorleesmoment. Overloop dan eerst samen de
woorden en ga na in welke mate ze echt bij het verhaal en het thema horen.
Daarna lees je het volgende verhaal voor. De flappen blijven zichtbaar hangen.
Nadat het laatste verhaal is voorgelezen en de woordenverzameling werd
besproken, verdeel je de klas in groepen. Elke groep werkt een kwartetspel
uit dat bestaat uit 24 kaarten (vier kaarten voor elk van de zes verhalen).
Ze kiezen zelf welke vier woorden bij het verhaal horen. Hoe ze tekst en
illustraties verwerken, bepalen ze zelf. Laat ze vooraf wel experimenteren met
verschillende mogelijke materialen. Potloden, stiften, pennen zijn handig om
de (kern)woorden fijn weer te geven. Met verschillende schilder- en druktechnieken
kan je dan weer een magische sfeer creëren op de achterkant van
elke kaart. Ook de illustraties uit het boek, die erg uiteenlopend zijn qua stijl,
kunnen hen inspireren.
Spreek samen het formaat en de papierkeuze af, zodat de kaarten makkelijk
hanteerbaar zijn. Wanneer de kwartetspellen klaar zijn, worden ze eerst in de
verschillende groepen gespeeld en eventueel uitgewisseld. Mocht dat nodig
blijken, dan passen groepjes hun kaarten aan voor ze het spel voorstellen in
andere klassen.
Nederlands - 5 Vaardigheden
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

v o o r l e z e n
Leerlingen uit de doelgroep ‘Makkelijk lezen’ genieten wellicht nog het meest
van boeken en verhalen als ze worden voorgelezen. Terwijl ze luisteren nemen
ze de woordenschat en taalgebruik op en raken ze vertrouwd met de verhaallijn
en personages. Voorzie daarom een vast tijdstip om voor te lezen tijdens
de Jeugdboekenweek. Een schemerlamp of kandelaar zorgt voor de juiste sfeer
bij Het dansende licht.
Lees expressief voor met aandacht voor je mimiek, intonatie en lichaamstaal
en kijk je publiek regelmatig aan: zo behoud je de betrokkenheid. Controleer
of de leerlingen mee zijn, zonder het verhaal uit het oog te verliezen. Moeilijke
woorden of begrippen verduidelijk je (kort en bondig!) tijdens het lezen
met een synoniem of korte vergelijking.
De encyclopedie van de fantasie, een andere titel uit het Makkelijk lezen-pakket,
biedt achtergrondinformatie bij de verhalen. Verwijs er tijdens het voorlezen
of vertellen naar. Laat de encyclopedie in de luisterhoek liggen. Leerlingen
die willen kunnen dan herlezen wat jij voor de hele groep hebt gebracht. Dat
geldt ook voor het boek Het dansende licht. Als het uit is, krijgt het een plaats
in de boekenhoek waar leerlingen het vrij kunnen (her)lezen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
Nederlands - 5 Vaardigheden
En verder
Illustratoren en hun werk
Blijf na elk verhaal stilstaan bij de illustraties. Noteer de naam van de illustrator
op de flap: leerlingen raken er zo mee vertrouwd. Op internet zoeken ze
zoveel mogelijk boeken met tekeningen van die illustrator. De titels noteer je
ook op de flap. Dat doe je voor elke illustrator. Thuis of in de klas- of schoolbibliotheek
gaan de leerlingen zelfstandig op zoek naar de titels op de flap.
Nadat alle verhalen werden voorgelezen kan je klassikaal op zoek in de openbare
bibliotheek. Met een lijstje van titels gaan de leerlingen op zoek naar nog
meer illustraties van deze personen. In de klas laat je hen de illustraties groeperen
en de verschillende tekenstijlen met elkaar vergelijken:
- Welke illustrator geniet je voorkeur?
- Zijn er illustraties uit verschillende boeken waarin je dezelfde stijl herkent?
Laat de boeken een tijdje liggen en geef de leerlingen de kans om ze geregeld
in te kijken.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en 1.4
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Tonke Dragt en haar werk
In het deel ‘andere boeken van Tonke Dragt’ worden negen andere boeken
van deze auteur voorgesteld. Noteer de titels op een lijst en bezorg ze aan
elke leerling. Zelf lees je de korte inhoud die bij elke titel hoort voor. Geef
dit fragment een nummer. Per twee zoeken de leerlingen welke titel bij welk
fragment hoort. Ze plaatsen het nummer vóór de titel. Soms zit een deel van
de titel in het fragment verwerkt. Begin met die fragmenten. Dat maakt de
luisteropdracht makkelijker en het zorgt bovendien voor succeservaringen:
broodnodig voor de motivatie van moeilijke lezers om geboeid te raken door
het werk van Tonke Dragt.
Nadat alle fragmenten werden voorgelezen, bezorg je de duo’s een blad waarop
de fragmenten (zonder titel) in volgorde te lezen zijn. De duo’s herlezen
de fragmenten, controleren hun oplossingen, vergelijken ze en passen ze aan.
Daarna vergelijken ze de fragmenten met de oorspronkelijke pagina in het
boek.
Hierop kan je de volgende opdracht laten aansluiten. Leerlingen kiezen het
boek uit dat hen het meest aansprak en ontwerpen er een cover voor. De oorspronkelijke
cover mogen ze nog niet zien. Ze laten zich inspireren door de
verschillende illustratiestijlen waarmee ze tijdens de vorige opdrachten kennismaakten.
Zorg voor verschillende materialen en voldoende tijd voor experimenteren
voor leerlingen de opdracht definitief uitwerken.
Ze mogen van elkaar niet weten bij welke titel ze een cover ontwerpen. Op
een afgesproken tijdstip brengen ze hun illustratie mee. Op de achterkant
schrijven ze de titel. Hang de tekeningen op en bespreek de resultaten:
- Wat valt je op aan wat er wordt afgebeeld?
- Wat valt je op aan het materiaal dat werd gebruikt?
- Wat valt je op aan de vorm of kleuren die werden gebruikt?
- Wat wordt er voorgesteld op de illustratie, denk je?
- Welk gevoel roept de illustratie bij je op?
Als je de werken aan het bord hangt, kunnen de kijkers er het nummer van de
vermoedelijke titel bij plaatsen. Die worden nadien vergeleken met de titel die
op de achterkant vermeld staat. Als je illustraties bij dezelfde titels groepeert,
ontstaat er misschien een top 10:
- Zijn er titels die een duidelijke voorkeur kenden?
- Zijn er titels die geen voorkeur kenden?
Ga met de leerlingen op zoek naar de werkelijke afbeelding op de cover. Dat
kan op internet of in de bibliotheek. Zo kunnen leerlingen het boek ontlenen.
Het populairste boek maakt misschien kans om voorgelezen te worden?
Muzische Vorming - 5 Media - 5.5
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Wereldoriëntatie –3 Mens - 3.1
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen | 3

Verwante titel
De encyclopedie van de fantasie, Judy Allen en div. ill., Baeckens Books, 2008
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Lestips 4
Ik zie ik zie ... een boek vol fantasie
Ik zie ik zie... een boek vol fantasie
Walter Wick en Jean Marzollo
Ploegsma, 2008
Over het boek
Dit is een zoekboek over fantasie, het vijfde deel uit een reeks zoekboeken.
Elke foto, die een dubbele pagina beslaat, toont een grote hoeveelheid voorwerpen.
De tekst erbij bestaat uit vier zinnen op rijm en noemt voorwerpen
die op de foto terug te vinden zijn. Op de laatste pagina’s vind je extra zoeksuggesties.
Maar pas op: zoeken is moeilijker dan het lijkt!
Een boek dat uitnodigt om eindeloos te kijken naar schijnbaar waardeloze
prullaria en om zelf nieuwe raadsels te verzinnen.
Aan de slag
Aanzet
f a n t a s e r e n
Zoek zelf vooraf een aantal voorwerpen waarvan je bijna zeker weet dat de
leerlingen ze niet kennen. De eerste werkvorm bied je klassikaal aan. Vertrek
van één voorwerp. Leerlingen die het voorwerp kennen, vraag je even te zwijgen.
Samen vormen zij de luisterende jury. Je toont het voorwerp en vraagt
wat het zou kunnen zijn. Voor je ze in groepjes aan het denken zet, noteer je
een aantal vragen op het bord waarop ze kunnen terugvallen:
- Wat zie je?
- Waaruit is het voorwerp gemaakt?
- Waarvoor zou het gebruikt worden?
- Wie zou het gebruiken?
- Wanneer zou het gebruikt kunnen worden?
- Zou het nu nog gebruikt worden of stamt het voorwerp uit vroegere tijden?
- Welke naam zou dit voorwerp kunnen hebben?
- …
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Elke groep krijgt even de tijd om een antwoord te zoeken op de vragen. Vervolgens
vergelijken ze hun antwoorden. Jij of de luisterende jury, als die er is,
bevestigen de antwoorden. Vergeet niet om de creatieve vondsten van de verschillende
groepen te appreciëren.
Wanneer je het gevoel hebt dat het fantaseren voldoende is aangewakkerd,
geef je elke groep een verschillend ‘vreemd’ voorwerp. Mochten er leerlingen
zijn die het voorwerp kennen, dan wisselen ze van groep zodat iedereen onbevangen
aan het denken kan gaan. Ook nu onderwerpen ze de voorwerpen
aan een onderzoek. Hun bevindingen stellen ze achteraf voor. Ze kiezen zelf
hoe ze dat doen:
- Je bent een gids in het museum en je vertelt het publiek zo enthousiast mogelijk
over dit voorwerp.
- Je bent een marktkramer en maakt reclame voor je voorwerp met de bedoeling
dat de klanten het kopen.
- Je schrijft een stukje voor een krant waarin je het hebt over een zonderlinge
vondst.
- Je maakt een reclameadvertentie voor dit voorwerp in de krant.
- Je speelt een dramastukje waarin de betekenis van het voorwerp duidelijk
wordt voor de kijkers.
Na elke presentatie geven medeleerlingen feedback: Wat vonden ze goed aan
de presentatie?
Nederlands - 2 Spreken - 2.2 en 2.6
Sociale Vaardigheden - 1 Relatiewijzen - 1.5
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.4
a s s o c i ë r e n
Laat de leerlingen plaatsnemen in een kring. Zeg een willekeurig woord
en vraag de leerling naast je om het eerste woord dat daarna in zijn of haar
woord opkomt hardop uit te spreken. De volgende leerling doet hetzelfde en
zo ga je door, tot de kring rond is. Je kan hier eindeloos variëren, uitbreiden
en beperken. Een rondje werkwoorden of adjectieven, een rondje voeding,
dieren, voertuigen, lekkernijen, gevoelens… Op een speelse wijze maak je de
betekenis van hyponiemen en hyperoniemen duidelijk zonder daarom de begrippen
zelf te gebruiken.
Herhaal de opdracht, maar vertrek nu van het woord ‘fantasie’. Laat de leerlingen
gelijktijdig het eerste woord dat hen te binnen schiet opschrijven. Op
die manier laten ze zich niet afleiden door de associatie die de voorgaande
leerlingen maakten. Laat ze hun woord gelijktijdig in de lucht steken: Zijn er
woorden die door meerdere leerlingen gekozen werden? Zijn er woorden die
om verduidelijking vragen? Zijn er leerlingen die hun associatie willen verduidelijken?
Welke woorden roepen onmiddellijk andere associaties op?
Ga zelf na op welke wijze jouw leerlingengroep fantasie benadert en vul hun
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

gedachten eventueel aan: Als ze weten dat het thema van de Jeugdboekenweek
‘Fantasie’ is, gaan ze dan aan iets anders denken? Laat hen het eerste
boek dat ze met fantasie associëren opschrijven. Vergelijk vervolgens de verschillende
vondsten en vul aan.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.2
Verwerkingsactiviteiten
v e r k e n n e n
Stel Ik zie, ik zie… een boek vol fantasie voor met behulp van de achterflaptekst.
Na een eerste globale klassikale kennismaking met het boek, laat je de leerlingen
– individueel of in kleine groepjes – het boek verder verkennen. Zo
krijgt elke leerling de kans om de raadsels bij de illustraties op te lossen. Niet
elk raadsel hoeft opgelost, want het boek blijft langere tijd in de klas, het kan
een plaats krijgen in hoekenwerk en kan worden ontleend tijdens vrij lezen.
Het boek garandeert eindeloos kijk- en zoekplezier.
Wanneer iedereen vertrouwd is met het opzet van Ik zie, ik zie… een boek vol
fantasie, lees je de laatste pagina voor: de auteur vertelt er hoe het boek gemaakt
is. Sta samen stil bij de verschillende foto’s en hoe die gemaakt werden:
Welke illustratie geniet hun voorkeur?
Sommige illustraties vormen gewoon een verzameling van voorwerpen: Kunnen
ze er een overkoepelende naam (een hyperoniem) voor bedenken?
In andere illustraties krijgen voorwerpen dan weer een heel andere functie
dan we gewend zijn. Zo wordt een ruimtelandschap opgebouwd met metalen
keukenvoorwerpen en worden hout en mos gecombineerd tot een woud. Leg
hier de link met de boeken van Joan Steiner. In Je gelooft je ogen niet creëert ze
landschappen met alledaagse voorwerpen. Ook hier nodigen teksten op rijm
uit tot kijken en zoeken.
Nederlands - 3 Lezen - 3.1
s c h r i j v e n v a n ra a d s e l s
De raadsels op rijm bij elke illustratie zijn eenvoudig en volgen steeds eenzelfde
ritme. Lees de raadsels een aantal keer door met de leerlingen. Laat ze
de woorden of woorddelen vervangen door een nonsenswoord bijvoorbeeld
‘pom’. Zo zal hen opvallen dat sommige woorden uit verschillende delen (lettergrepen)
bestaan en dat hetzelfde ritme zich steeds herhaalt. Breng de tekst
schematisch op het bord:
Ik zie een vlieg-tuig een klok en een ap-pel
- - - - - - - - - - -
Twee vis-sen op reis in het druk-ke ver-keer
- - - - - - - - - - -
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Een ze-bra op wie-len een eend-je,
- - - - - - - - -,
Een huis voor een vo-gel een kat en een beer
- - - - - - - - - - -
Vraag om zoveel mogelijk namen van objecten te vervangen door namen van
andere voorwerpen die op de illustratie voorkomen en die in het ritme passen.
Leerlingen geven de raadsels aan elkaar door, lossen elkaars raadsels op en
vergelijken de resultaten met elkaar.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.8
En verder
Een vanzelfsprekend vervolg is dat leerlingen op zoek gaan naar voorwerpen
die met elkaar verband houden, voorwerpen die gegroepeerd kunnen worden.
Bedenk samen een aantal hyperoniemen, als kledingstukken, bureaumateriaal,
tuingereedschap… en verzamel materiaal. Misschien ontstaat er met dit
materiaal ook een landschap waarin niets is wat het lijkt. Laat de leerlingen
experimenteren met een digitaal fototoestel: eenzelfde professionele resultaat
bereiken zal moeilijk zijn, maar ze kunnen wel ervaren wat de mogelijkheden
van het toestel zijn.
Muzische Vorming - 5 Media - 5.5
Zijn er leerlingen die denken alle details gezien te hebben? Die alle raadsels
hebben opgelost? Toon hen dan de extra zoekplaatjes achteraan in het boek:
een nieuwe uitdaging! Hier leent het boek zich uiteindelijk het meest toe:
kijken en herbekijken, ontdekken en herontdekken. Wie dit boek echt weet te
appreciëren, kan in de bibliotheek op zoek gaan naar de uitgaven in dezelfde
reeks.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Verwante titels
Ik zie, ik zie... een boek vol kerst, Walter Wick, Jean Marzollo en Nannie Kuiper (vert.), Ploegsma,
2007
Ik zie, ik zie... een boek vol raadsels, Walter Wick, Jean Marzollo en Nannie Kuiper (vert.), Ploegsma,
2007
Ik zie, ik zie... een boek vol schatten, Walter Wick, Jean Marzollo en Nannie Kuiper (vert.), Ploegsma,
2007
Ik zie, ik zie... een boek vol geheimen, Walter Wick, Jean Marzollo en Nannie Kuiper (vert.),
Ploegsma, 2007
Je gelooft je ogen niet, Joan Steiner, Thomas Lindley (foto’s) en Miek van Thiel-Hoofd (vert.),
Gottmer, 1998
Je gelooft je ogen niet, junior, Joan Steiner, Thomas Lindley (foto), Miek van Thiel-Hoofd (vert.)
Gottmer, 2000
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Lestip 5
In Schemerland
In Schemerland
Astrid Lindgren en Marit Törnqvist (ill.)
Querido, 2007
Over het boek
Thomas heeft iets aan zijn been waardoor hij waarschijnlijk nooit meer zal
kunnen lopen. Maar elke avond, net wanneer het begint te schemeren, staat
meneer Rozenstaf aan zijn raam. Hij neemt Thomas mee naar Schemerland,
een plek waar Thomas alles kan. En tegen de tijd dat het helemaal donker is,
ligt Thomas alweer in zijn bed.
Dit boek met zijn sfeervolle illustraties geeft aan hoe de verbeelding de bovenhand
neemt in de uitzichtloze wereld van het zieke kind. In Schemerland
is een toegankelijk warm fantasieverhaal waarin het recht van elk kind om te
dromen mooi in de verf wordt gezet.
Aan de slag
Aanzet
k i j k e n na a r de lu c h t
Bij de herwerking van dit boek nodigde Astrid Lindgren (de auteur van In
Schemerland) Marit Törnqvist (de illustrator) uit voor een ballonvaart boven
Stockholm. Zo kon de illustrator zich beter inleven in de sfeer van het schemeruur
en kon ze de invloed van het licht op de lucht en de wereld beter in
zich opnemen. Voor je het boek in de klas brengt, nodig je de leerlingen uit
om buiten naar de lucht te kijken. Benadruk vooral de lucht, niet de wolken:
- Welke kleur heeft de lucht nu?
- Ken je daar een bestaande naam voor?
- Kan je er zelf een naam voor uitvinden?
- Is er meer dan één kleur of kleurtint te zien?
- Welke kleur(tint) is het meest aanwezig?
- Welke kleur(tint) is er wel, maar merk je nauwelijks op?
- Welk gevoel hoort volgens jou bij deze lucht?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Terug in de klas vertel je dat er veel meer kleuren bestaan dan er namen voor
zijn. In het boek Een halve hond heel denken licht Joke van Leeuwen op pagina
40 toe hoe ontwerpers en drukkers nummers gebruiken in plaats van namen
om de juiste kleuren te benoemen.
Illustreer die werkwijze met staalkaarten uit de verfwinkel. Laat de leerlingen
in de staalkaarten zoeken naar de kleuren van de lucht die ze daarvoor zagen.
Je kan eventueel ook gebruik maken van het kleurenpalet op de computer.
Laat geen enkele mogelijkheid onbenut om samen naar de lucht te kijken.
Vraag de leerlingen om dat ook ’s avonds na schooltijd te doen, laat hen hun
waarnemingen noteren en meebrengen naar de klas. Bespreek de waarnemingen
en maak opnieuw gebruik van bovenstaande vragen: Worden er nu andere
kleuren genoemd?
Als leerlingen meer vertrouwd raken met het – al dan niet verwonderd – kijken
naar de lucht, schenk je meer aandacht aan de invloed van het licht. Joke
van Leeuwen beschrijft in hetzelfde boek op pagina 36 ook hoe we iets zien
doordat er licht in onze ogen valt:
‘Eigenlijk schiet het licht erin, met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde.
Is het veel licht, dan worden onze pupillen kleiner. Is het weinig licht,
dan worden onze pupillen groter. Ons netvlies vangt de beelden op. In dat
netvlies zitten ongeveer honderd miljoen staafjes en zeven miljoen kegeltjes.
Met de kegeltjes zien we de kleuren, de staafjes helpen ons in de schemering
en het donker.’ Haal een aantal technische naslagwerken in de klas, voor wie
geïnteresseerd is in meer wetenschappelijke achtergrond.
Verzamel zoveel mogelijk tijdschriften, fotomateriaal en reproducties van diverse
schilderijen waarop de invloed van licht op de lucht duidelijk merkbaar
is. Voor schilderijen leveren volgende namen prachtig materiaal: Claude Monet,
William Turner, René Magritte, Edward Hopper en John Constable.
Bekijk het materiaal samen met de leerlingen en maak gebruik van de bovenstaande
vragen tijdens het aansluitende gesprek.
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Nederlands - 1 Luisteren - 1.9
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
w e e r g e v e n v a n de lu c h t
Organiseer een workshop ‘lucht op papier brengen’. Werk met een doorschuifsysteem
zodat leerlingen kunnen experimenteren met verschillende
materialen en technieken. Je kan je laten inspireren door het volgende aanbod:
aquarelpotloden, gewone kleurpotloden, zachte pastelkrijtjes, oliepastelkrijtjes,
inkt, ecoline, schoolverf, dikke, dunne, puntige of stompe penselen, contékrijtjes,
waterverf, sponsjes om te ‘wassen’, verfrollen, verschillende soorten
papier…
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Doorloop vooraf met de leerlingen de verschillende werkplekken, illustreer
hoe ze de materialen het best gebruiken. Wie met waskrijt van donker naar
licht wilt, zet geleidelijk aan steeds minder kracht. Met inkt en waterverf bereik
je verschillende gradaties door er steeds meer water bij te doen. Door aan
conté wit toe te voegen wordt de toon steeds lichter. Pastelkrijtjes zijn duur
maar je kan er kleuren mooi mee mengen. Je kan een tint wazig maken of
twee kleuren in elkaar laten overlopen door er met een wattenstaafje over te
wrijven. Te veel wrijven zorgt dan weer voor een grauw resultaat.
Lucht bestaat niet alleen uit blauw- of witschakeringen, soms bevat ze ook andere
tinten. ’s Avonds bevat de lucht andere kleuren dan ’s ochtends of overdag.
Een donkere lucht verkrijg je door donkerder blauw toe te voegen. Meng je
zwart door je kleuren dan bekom je alweer een grauwe massa. Maak je het blad
nat eer je er op schildert, meng het water dan met behangerslijm: de kleuren
vloeien dan mooi in elkaar over. Als je het blad met tape over de randen aan je
bank vastkleeft, gaat het bij overvloedig watergebruik minder krullen.
Zorg ervoor dat de leerlingen het hele blad gebruiken. Nodig ze daarom uit
om vooral goed te kijken naar de lucht en er de verschillende schakeringen in
te ontdekken. Nodig hen vooraf uit om van één kleur zoveel mogelijk tinten
te maken. Ze vertrekken van een lichtere tint en voegen daar geleidelijk een
donkerdere tint aan toe. Bij het schilderen blijf je het best bij waterverf en
aanverwanten, plakkaatverf is meteen zo een massa. Ecoline leent zich uitstekend
tot de nat-in-nattechniek: het blad nat maken met een spons of borstel,
en dan verf aanbrengen en mooi in elkaar laten overvloeien. Ecoline bestaat
uit sterke kleurpigmenten, dus de kleuren zijn zelden zacht. Je kan eerst de
ecoline aanlengen met water in allerlei potjes.
Voorzie een sjabloon van een landschap onderaan elk blad: de horizon maakt
de grens tussen lucht en aarde duidelijk. Het sjabloon kan je zelf maken en
voor iedereen kopiëren, leerlingen die willen ontwerpen het zelf.
Wie dat wenst kan ook de computer inschakelen. Diverse tekenprogramma’s
nodigen uit tot experimenteren met kleuren. Een schone werkplek met weinig
opruimwerk gegarandeerd!
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
In een nabespreking laat je de leerlingen vertellen bij hun werk:
- Was het moeilijk om lucht vast te leggen?
- Met welke materialen heb je graag gewerkt?
- Over welk resultaat ben je het meest tevreden?
- Welke resultaten geven je het gevoel dat het avond is?
- Kijk je nu op een andere manier naar de lucht dan daarvoor?
- Welk gevoel geeft de lucht je?
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Verwerkingsactiviteiten
v o o r l e z e n
Hierop aansluitend lees je het verhaal In Schemerland voor. De tekst is eenvoudig
en vraagt weinig toelichting. Na het lezen sta je samen stil bij de volgende
aandachtspunten:
‘Als de schemering valt, komt mama de kamer binnen en zegt: “Zullen we het
licht nu aandoen? Of wil je net als anders nog even schemeren?” En dan zeg
ik dat ik net als altijd nog even wil schemeren.’ (p. 5).
- Bestaat het werkwoord ‘schemeren’?
- Wat bedoelt Thomas als hij ‘nog even wil schemeren’?
- Kan jij je voorstellen dat je zou willen schemeren?
- Wanneer zou je dat doen, op welk tijdstip, naar aanleiding van welke gebeurtenis?
- Wil je vanavond nagaan wanneer de schemering valt en dit tijdstip tegen
morgen noteren?
‘Meneer Rozenstaf woont in Schemerland. Dat land heet ook wel Het Land
Dat Er Niet Is.’ (p.5)
- Bestaat Schemerland volgens jou?
- Bestaat meneer Rozenstaf dan eigenlijk?
- Wat zou je zelf willen?
- Is er een andere invulling voor het land dat er niet is?
- Moet het er daarom echt niet zijn of kan het ook op een andere manier
geïnterpreteerd worden?
Daarmee raak je misschien een diepere laag in het verhaal, een leven na de
dood. Alleen als je leerlingen daarvoor open staan en je zelf aanvoelt dat dit
onderwerp niet te gevoelig ligt, kan je het aanraken: ‘Misschien verkent Thomas
het leven na dit leven…’
Nederlands - 5 Vaardigheden
e e n ei g e n sc h e m e r l a n d
Het voorwoord van Jonathan Stroud op pagina 8-9 in De encyclopedie van de
fantasie sluit mooi aan bij de manier waarop fantasie in dit verhaal een rol
speelt. Bezorg de leerlingen een kopie van het voorwoord en laat hen de gelijkenis
met In Schemerland vinden.
Daarna kiezen ze uit hun eigen experimenten de meest geslaagde schemerlucht:
de omslag voor hun eigen schemerverhaal! Op de cover stempelen,
schrijven of kleven ze de titel en de naam van de auteur en illustrator. In dit
geval zijn ze dat zelf. Op de achterflap kleven ze een geschreven of getypte
tekst. Verwijs tijdens het inventariseren van ideeën naar de vragen die aansloten
bij het voorlezen. Laat hen zich voorstellen dat ze ook af en toe naar
Schemerland willen verdwijnen:
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen | 3

- Wie zou jij daarvoor uitnodigen?
- Welke naam heeft je genodigde?
- Hoe ziet hij of zij eruit?
- Wat zou jij heel goed kunnen in Schemerland?
- Is dat iets dat je in werkelijkheid niet zo goed kan maar zou willen kunnen?
Om het schrijven voor iedereen haalbaar te houden, maken ze gebruik van de
zinnen op de achterflap van het boek. Die vullen ze aan met eigen materiaal:
‘Iedere avond als het begint te schemeren tikt een klein …… tegen het raam,
…………..…. neemt mij dwars door het raam mee naar Schemerland. Dat is
een heel bijzonder land, waar ik ……………’
Wie zijn tekst wil uitbreiden of wie de binnenkant van het omslag wil voorzien
van een eigen verhaal, mag dat uiteraard!
Nederlands - 5 Vaardigheden
En verder
Op het einde van haar leven werden een aantal bestaande verhalen van Astrid
Lindgren heruitgegeven. In Schemerland, dat eerder deel uitmaakte van de
bundel Er zit een rover in het bos-bos-bos is één van die werken. Ga op zoek naar
deze bundel, en vergelijk de twee uitgaven van In Schemerland: Van welke uitgave
houden ze het meest?
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
Als je de bibliotheek tijdig waarschuwt, kunnen ze een aantal titels van Astrid
Lindgren en Marit Törnqvist voor jou en je leerlingen apart houden. Verken
onder begeleiding de infrastructuur van de bibliotheek. Laat de leerlingen in
groepjes op zoek naar zoveel mogelijk titels van beide auteurs en laat hen de
achterflaptekst aan elkaar voorlezen. Aan de hand van die tekst en de illustraties
in de boeken, verdelen ze het aanbod in twee groepen: fantasieverhalen of
realistische verhalen. Misschien kan je de boeken ook ontlenen. Zo kunnen ze
geruime tijd deel uitmaken van het aanbod tijdens vrij lezen.
Leren leren 2
Verhalenreis van Astrid Lindgren (cf. Bibliografie) bevat verschillende fragmenten
uit haar boeken. De sfeervolle, gedetailleerde tekeningen, gebaseerd op
de taferelen die te zien zijn in het Astrid Lindgren-huis in Stockholm, werden
gemaakt door Marit Törnqvist. Op de bijbehorende cd werden de ingelezen
fragmenten aangevuld met Zweedse achtergrondtekstjes. Bied het prentenboek
als smaakmaker aan in de luisterhoek. Op www.astridlindgren.nl maak
je kennis met het werk en het leven van deze schrijfster. Wie liever een boek
wil, kan het prachtig uitgegeven Astrid Lindgren, haar leven in beelden uitkijken.
Muzische vorming - 5 Media - 5.5
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Titels en bibliografie
Astrid Lindgren, haar leven in beelden, Johan Erséus en Rita Verschuur (vert.), Ploegsma, 2007
De encyclopedie van de fantasie, Judy Allen, Baeckens Books, 2008
Een halve hond heel denken, een boek over kijken, Joke van Leeuwen, Querido, 2008
Er zit een rover in het bos, Astrid Lindgren, Anneke Hohmann (ill.) en Rita Verschuur (vert.),
Ploegsma, 1970
Schilderen, gids voor de jonge kunstenaar, E. Waters en A. Harris, Gottmer, 1996
Tekenen, gids voor jonge kunstenaars, Jude Welton en Karin Kuiter (vert.), Gottmer, 1994
Verhalenreis, Astrid Lindgren, Marit Törnqvist (ill.) en Rita Törnqvist-Verschuur (vert.), Hoogland
en Van Klaveren, 2007
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Lestip 6
Lafcadio
Lafcadio, de leeuw die terugschoot
Shel Silverstein
Mozaïek, 2006
Over het boek
Lafcadio de leeuw komt op een dag oog in oog te staan met een jager. Hij
rent niet weg: hij vindt ‘jager’ een mooi woord. Na een kort praatje met de
man eet hij hem op. Lafcadio neemt het geweer van de jager en wordt de
beste en ook enige schutter van de jungle. Een tijdje later gaat hij in het circusleven.
Miljoenen kinderen en volwassenen toont hij zijn schiettrucs. Als
Lafcadio de Grote wordt hij steeds beroemder. Langzaam begint hij meer op
een mens dan op een leeuw te lijken. Tot hij op een dag als jager op safari tegenover
zijn eigenlijke soortgenoten staat. Hij beseft dat hij nergens bij hoort:
hij is geen echte mens, maar ook geen echte leeuw meer…
Al lijkt het een beetje triest, het is een bijzonder mooi verhaal. Met een humoristische
stijl en expressieve zwart-wittekeningen weet de auteur een breed
publiek voor zich te winnen.
Laat je tijdens het lezen en verkennen van dit boek meevoeren door de dialoog
waarin de auteur zich tot de lezer richt. Beeld je in hoe jij je luisterende
leerlingengroep kan betrekken in het verhaal. Denk na over een voorleeshoek
waarin luisteraars ontspannen kunnen luisteren en waarin je hen de bijbehorende
illustraties kan laten zien. Plan een optimaal voorleesmoment per dag
waar je gedurende deze Jeugdboekenweek niet van afwijkt.
Aan de slag
Aanzet
Voor je de leerlingen laat kennismaken met Lafcadio peil je naar hun voorkennis
over leeuwen. Op een flap noteren ze wat ze weten. Geef hen een aantal
dagen, zo kunnen ze elkaar inspireren. Tijdens de bespreking ga je samen na
hoe ze aan de informatie komen:
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

- Heb je dat op tv of in documentaires gezien?
- Heb je dat gelezen?
- Heb je dat in werkelijkheid gezien?
Wanneer iedereen zich goed kan voorstellen hoe een leeuw eruitziet en beweegt,
trek je naar een open ruimte. Je leerlingen zoeken een plek waar ze
ongestoord individueel kunnen bewegen. Nodig hen uit om zich in te leven
in een leeuw met mondelinge opdrachten: ‘Je beeldt je in dat je een jonge
sterke leeuw of leeuwin bent. Onder de warme zon lig je uitgestrekt te soezen
in het warme zand. Af en toe open je een oog en sla je met je lome poot
naar een vlieg. Je voelt je maag grommen en besluit om langzaam op te staan.
Rek je hele lijf. Voel hoe je poten weer zin krijgen om te bewegen en hoe je
nagels zich scherpen…’.
Met die verhalende manier van opdrachten geven laat je leerlingen aanvoelen
hoe soepel en krachtig het lijf van een leeuw kan zijn. Daarna geef je elke
leerling een lang penseel, het verlengde van hun leeuwenpoot. In een paar
denkbeeldige lijnen schilderen ze hiermee in de lucht:
- een leeuw die loom ligt te slapen
- een leeuw die zich uitrekt
- een leeuw die zich klaarmaakt om aan te vallen
- een rennende leeuw
- …
Vervolgens dopen ze hun penseel in zwarte verf en voeren ze dezelfde opdracht
uit op grote bladen. Met een paar lijnen proberen ze de beweging van
de leeuw weer te geven. Hang de resultaten op en overloop samen welke
bewegingen er in de lijnen terug te vinden zijn. Misschien herkennen ze in
sommige lijnen wel een leeuw of een deel van een leeuwenlijf?
Aansluitend op de opdracht toon je de cover van het boek. Peil naar de verwachtingen
die titel, illustratie en naam van auteur oproepen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Verwerkingsactiviteiten
Verplaats je in de rol van oom Shelby en lees het verhaal voor. Aan de volgende
fragmenten kan je de voorgestelde activiteiten koppelen.
s i t u e r e n in de ti j d en de r u i m t e
Oom Shelby ontmoet de leeuw op vrijdag 17 december. Het jaartal wordt
niet vermeld. Ga samen in het colofon op zoek naar het jaar waarin dit boek
voor het eerst geschreven is: 1963. Laat de leerlingen het jaartal situeren op de
tijdslijn.
- Was jij toen al geboren?
- Ken je iemand die in 1963 geboren is?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Hij ontmoette de leeuw voor het eerst in Chicago. Vraag de leerlingen op te
zoeken waar Chicago ligt.
- Welke taal wordt er gesproken in Chicago?
- Kan je je voorstellen hoe oom Shelby’s stem in het Amerikaans klinkt?
Dat het verhaal zich in Amerika afspeelt, merk je vooral als volwassene. Leg
dan ook geregeld zelf de link waar dat kan voor je leerlingen.
m o o i kl i n k e n d e w o o r d e n
‘Jagers,’ zei hij tegen zichzelf, ‘wat zouden jagers zijn?’ En hij zei het woord jagers
een paar keer hardop achterelkaar: ‘Jagers, jagers.’ En weet je hij vond het
woord jagers leuk klinken. Weet je net zoals sommige mensen het leuk vinden
om waterlandkerkje of droedel of geroezemoes of habbekrats te horen, vond
hij het woord jagers leuk klinken.’ (p.15)
Vraag de leerlingen of zij ook zo’n woorden kennen die alleen al prettig zijn
om uit te spreken, los van hun betekenis. Wil je er dieper op ingaan, dan kan
je een lijst leuk klinkende woorden aanleggen op een prikbod.
Waterlandkerkje is een dorp in Nederland. Laat de leerlingen op landkaarten
mooi klinkende plaatsnamen zoeken. Aan plaatsnamen in Nederland, België
en Zuid-Afrika kan je misschien een betekenis koppelen; bij plaatsnamen in
andere landen kan je puur op de klank afgaan. Anderstalige leerlingen kunnen
de mooist klinkende woorden uit hun taal voorstellen.
De jonge leeuw denkt dat hij van marshmallows houdt: ‘Ik hou van
hoe het woord marshmallow klinkt en als ze net zo smaken als klinken
– mmmmmmmmmm! – dan weet ik gewoon dat ik ervan zal houden.’ (p.19).
Het roosteren van marshmallows is een gekend gebruik in Amerika. Vraag de
leerlingen of zij ook woorden kennen die lekker ‘klinken’. Vanzelfsprekend
rooster je enkele marshmallows, zodat iedereen kan proeven of ze werkelijk zo
lekker zijn als de klank laat vermoeden.
Nadat de jonge leeuw geoefend heeft in het schieten, schiet hij het derde
hoofdstuk terug op een groep jagers waarvoor al de andere leeuwen op de
vlucht gingen. ‘Na een tijdje kwamen alle andere leeuwen uit hun schuilplaats
tevoorschijn gekropen en ze konden hun ogen niet geloven en zeiden: “Hé
wat gebeurt er hier?” en “Hé, wat is er aan de hand?” en “Asjemenou zeg,” en
dat soort dingen. Ze waren allemaal verrast en gelukkig en ze gingen allemaal
lunchen en daarna gingen ze liggen en slapen in de zon met een glimlach op
hun gezicht en met kleine beetjes rode wol in hun snorharen.’ (p.32).
Eerder vroeg de auteur zich af: ‘of hun mond niet raar aanvoelde als ze denken
aan het opeten van een rood petje’ (p.21).
Peil, voor je verwijst naar dit fragment, in welke mate de leerlingen weten
waar die kleine beetjes rode wol vandaan komen. Zo ervaren ze hoe de schrijver
speelt met taal. Vooral in de volgende passages komt dat taalspel tot uiting.
Lees daarom zonder al te veel onderbrekingen het vervolg van het verhaal
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

voor. Laat je leerlingen ervaren hoe de leeuw vol verwondering kennismaakt
met de mensenwereld en meer mens dan leeuw lijkt te worden.
Muzische Vorming - 1 Drama - 3.3
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.3
En verder
Lees de laatste zin op de voorlaatste pagina voor, wanneer Lafcadio alleen de
vallei in loopt: ‘En hij wist niet echt wat er hem te wachten stond, maar hij
wist dat er iets zou gebeuren, want er gebeurt altijd wel iets, toch?’
Dit is het moment om op zoek te gaan met de leerlingen naar wat er daarna
zou kunnen gebeuren. Lafcadio heeft al alles gehad wat hij maar wensen kon,
maar misschien ontmoet hij een personage, of ontdekt hij een voorwerp dat
zijn leven een andere wending kan geven.
Verzamel samen ideeën waaruit de leerlingen een keuze maken. Bij het voorstellen
van het vervolg van dit verhaal kunnen ze, afhankelijk van hun interesse,
kiezen uit verschillende mogelijkheden:
- een illustratie van het nieuwe personage dat Lafcadio’s leven een nieuwe
wending zal geven;
- een tekst waarin ze het vervolg uitschrijven;
- een strip waarin de ontmoeting met een nieuw personage en het vervolg
daarop wordt voorgesteld;
- een vertelmoment waarin ze zelf in oom Shelby’s huid kruipen en de luisteraars
vertellen wat ze nog te weten kwamen na Lafcadio’s verdwijning;
- een brief of ansichtkaart ontwerpen waarop Lafcadio oom Shelby laat weten
hoe het verder met hem gaat (cf. de lestips bij De laatste trein);
- een dramastuk waarin ze de dolende, zoekende leeuw uitbeelden;
- een improvisatiestuk waarin iemand de dolende leeuw speelt en er een kind
invalt en zegt: ‘ik ben…’ waarop de leeuw dan inspeelt.
- …
Nederlands - 5 Vaardigheden
Het boek blijft in de klas: leerlingen kunnen het individueel (her)lezen en
(her)bekijken tijdens de momenten ‘vrij lezen’. Voorzie voor deze vrije leesmomenten
ook ander werk van Shel Silverstein. Arthur Japin vermeldt: ‘Shel
Silverstein zei in De Gulle boom alles wat er te zeggen viel in nog geen vijftig
zinnen en een aantal tekeningen.’ Laat de leerlingen dat zelf ervaren.
Neem een kijkje op de website www.shelsilverstein.com. De site is Engelstalig,
maar je hebt de mogelijkheid om aan te geven dat je een niet-Engelstalige
bezoeker bent. Zo worden zoveel mogelijk gegevens vertaald. Zoek een aantal
poëziebundels op van de auteur, zodat je leerlingen ook van zijn poëzie kan
laten proeven.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen |

Verwante titel
De gulle boom, Shel Silverstein en Arthur Japin (vert.), Mozaïek, 2008
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – makkelijk lezen

Over de samenstellers
i n g r i d an t h e u n i s werkt op de Pedagogische Begeleidingsdienst van de
stad Gent voor w o c k , Werken aan Onderwijs, Cultuur en Kunst. Deze cel
slaat een brug tussen onderwijs en de culturele wereld. In die functie is ze
vooral bezig met muzische en buurtgerichte projecten, kinderliteratuur en
filosoferen met kinderen. Dat gebeurt voornamelijk via nascholingen en via
begeleiding op klas- of schoolniveau.
h e d w i g e b u y s werkt als zorgcoördinator en boekenjuf in een lagere school,
waar ze zoveel mogelijk het lezen wil stimuleren. Daarnaast werkt ze mee
aan cursussen voor ouders en leerkrachten. Op die manier ziet ze wat er leeft
in scholen die buiten haar dagelijkse werkdomein vallen en kan ze de theorie
meteen aan de praktijk koppelen. Verder bespreekt ze kinderboeken in
Klapper-Pluizer.
v a n j a co l s o n werkte een tiental jaar als juf, voornamelijk in het eerste leerjaar.
Sinds twee jaar werkt ze voor het Onderwijssecretariaat van Steden en
Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (o v s g ). Daar begeleidt ze scholen in
een project waar de nadruk ligt op taalvaardigheid. Kinderboeken hebben zowel
professioneel als in haar gezin altijd al een bijzondere plaats gekregen.
s t i j n de p a e p e is germanist en geeft Nederlands en taalvaardigheid aan studenten
Bachelor Kleuteronderwijs van de Arteveldehogeschool in Gent. Hij
combineert een kritische kijk op kinderliteratuur met een grote liefde voor het
genre en schrijft zelf al eens een verhaal of een gedicht voor kleuters. Verder is
hij docent aan het Katholiek Hoger Instituut voor Opvoedkunde waar hij taaldidactiek
in de kleuterschool samen met mensen uit het werkveld behandelt.
m a r i j k e de r è s e is van opleiding psychologe en psychotherapeute. Ze werkt
in haar praktijk met adolescenten en volwassenen en brengt binnen het kader
van therapie geregeld kinderboeken aan. Ze schrijft, beweegt en danst graag.
Speelsheid en een groot hart zijn haar codewoorden.
f r a n s ho e s geeft vooral talen in het zesde leerjaar van een lagere school. In
zijn klas is plaats voor een ruime boekenhoek mét salon. Hij probeert de (voor)
leesmicrobe zoveel mogelijk door te geven aan zijn collega’s. Voor l i n c (Centrum
voor Lezen en Informatie) verzorgt hij al 15 jaar lezingen en workshops.
Hij werkte als redacteur mee aan www.schoolenbibliotheek.be van Locus en
leest wekelijks met veel plezier boeken voor blinden en slechtzienden in.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – samenstellers |

c o l o f o n
Jeugdboekenweek 2009
Achter de spiegel
Lestips, werken met boeken in de klas
Redactie: Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Vanja Colson, Marijke Derèse,
Frans Hoes, Stijn De Paepe
Coördinatie en eindredactie: Stichting Lezen
Illustraties: Pieter Gaudesaboos
Grafisch ontwerp: Compagnie Paul Verrept
De Jeugdboekenweek 2009 vindt plaats van 15 tot 29 maart 2009. De Jeugdboekenweek
is een project van Stichting Lezen. Stichting Lezen wordt gesubsidieerd
door de Vlaamse overheid.
Stichting Lezen is het expertisecentrum voor leesbevordering. Het Focuspunt
Jeugdliteratuur vormt een bijzondere opdracht binnen Stichting Lezen en
staat voor de deskundigheidsbevordering inzake jeugdliteratuur.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen.