programmeren en produceren - Theater Instituut Nederland

GEEN AGENDA
MAAR EEN ETHOS,
GEEN INHOUD MAAR
EEN HOUDING
Door Annette Embrechts, dans- en theaterjournalist De Volkskrant
De brutaalste aanbeveling: ‘Alle directeuren
van grote theaterzalen geven de sleutel van
hun pand aan jonge makers en gaan voor
zes jaar naar de wijken van Ella Vogelaar.’
De meest pragmatische aanbeveling: ‘Kopieer
een intercultureel programmaconcept
dat zich bewezen heeft in andere steden en
stem het af op de behoeften van je eigen
theater en de directe omgeving.’
De meest genoemde aanbeveling: ‘Ga allianties
aan met locale initiatieven en programmeer
festivals of themadagen vanuit de
kennis en ervaring van meerdere personen.’
Met een lijst van meer dan veertig adviezen
over de weerbarstige praktijk van het hedendaagse,
interculturele theater sloot vrijdag
20 april in het Theater Instituut Nederland in
Amsterdam de conferentie over het theater
van de toekomst. Op uitnodiging van Theater
Instituut Nederland, Netwerk CS en het Walter
Maas Huis discussieerden meer dan honderd
programmeurs, schouwburgdirecteuren, theatermakers,
beleidsmakers en artistiek leiders
over actuele vragen rond een theaterpraktijk
in intercultureel perspectief. Waar liggen de
kansen voor een cultureel meer diverse programmering?
Hoe vind je als theater maar
ook als gezelschap of productiehuis aansluiting
bij de biotoop van jonge urbane makers en de
leefwereld van potentieel allochtoon publiek?
Hoe doorbreek je tradities en schep je ruimte
voor nieuwe?
Dagvoorzitter Bertien Minco (adviseur Cultuur
& Co) onderstreepte nogmaals de problematiek
rond diversiteit en cultuur. Vaak ontbreekt
een integrale visie, worden diversiteitsbevorderende
projecten onvoldoende ingebed in organisatie,
programmering, lange termijnplanning,
personeelsopbouw en marketing. Soms ziet de
ene laag van een organisatie wel het belang
van diversiteit, een andere weer niet. Het
komt vaak voor dat projecten één of twee keer
worden gesteund vanwege maatschappelijke
speerpunten maar niet worden opgenomen in
kerntaken. Kortom: er gebeurt te weinig en
wat er gebeurt heeft vaak een adhoc-karakter.
Om het Nederlandse denkkader op te frissen
werd de dag geopend met een blik op twee,
tamelijk radicale initiatieven uit het buitenland.
Angharad Wynne-Jones beschreef het
profiel van het LIFT NEW PARLIAMENT, een
vernieuwend mobiel festival in Londen. Via
een multi-inzetbaar tentgebouw – met megaprojectiemogelijkheden
op de buitenkant en
een flexibele indeling aan de binnenkant - reist
de festivalorganisatie met een internationaal
artistiek team naar pleinen waar veel mensen
samenkomen. LIFT strijkt tijdelijk neer om met
behulp van zogenaamde LIFT Seekers (ambassadeurs/scouts)
locaal talent aan te boren
en workshops, debatten, voorstellingen en
optredens te organiseren in samenspraak met
diverse bevolkingsgroepen. Een flexibele vorm
van community art met als doel het op lokale
schaal delen van culturele, politieke en wetenschappelijke
ervaringen.
Wynne-Jones benadrukte dat culturele diversiteit
langs meerdere dan alleen etnische lijnen
loopt. Vanwege de lange aanloop – LIFT NEW
PARLIAMENT wordt in juni 2008 pas officieel
geopend - kon Wynne-Jones nog weinig concreets
vertellen over de nazorg die LIFT kan
bieden aan lokale initiatieven die mede door de
aanwezigheid van het festival een impuls krijgen.
De organisatie streeft ernaar om na twee jaar
weer op dezelfde locatie terug te keren om
zodoende te voorkomen dat LIFT beperkt blijft
tot incidenten.
De zaal raakte op stoom door het geïnspireerde
verhaal van Jan Goossens (artistiek directeur
van de Koninklijke Vlaamse Schouwburg) en
Willy Thomas (lid van de artistieke staf van de
KVS en van het theatergezelschap Dito’Dito).
Zij vroegen zich af of de KVS ‘op de ruïnes van
een mono-culturele instelling, gebaseerd op een
duidelijk afgebakend repertoire, een artistieke
bijdrage zou kunnen leveren aan een meertalige
en interculturele toekomst en in staat zou zijn
de hybride realiteit van een veranderend Brussel
te weerspiegelen, een stad waarvan de bewoners
geen verleden meer delen.’
Samen met collega’s transformeerden beide
mannen de KVS van een burgerlijke, elitaire
schouwburgtempel naar een kosmopolitisch
theater dat in staat blijkt taalbarrières te slechten
en bruggen te bouwen naar nieuwe jonge
(rand)stedelingen. Een gedwongen verhuizing
naar een wijk in de stad waarmee niemand zich
op voorhand identificeerde, bleek een gouden
greep: een Brusselse culturele vrijplaats zag het
licht, ver weg van de bourgeoisie. Later werd
die weer overgeplant naar de oude stek. Met
– zoals het er nu naar uitziet - redelijk behoud
van het vernieuwde publiek.
De KVS als stadstheater, niet georganiseerd
rond een intendant die een ensemble om zich
heen verzamelt waarmee hij zijn artistieke projecten
realiseert maar een platform voor artistieke
creaties, maatschappelijke discussie en
interculturele communicatie. ‘Waar de creaties
van vele makers vertrekken, aankomen en elkaar
kruisen.’ Volgens beide heren is langer één
perspectief overheersend: ’Vele perspectieven
krijgen de kans zich te manifesteren en een wisselwerking
met elkaar aan te gaan. Een stadstheater
moet wezenlijke, fundamentele vragen
niet uit de weg gaan: hoe zit het met onze traditie,
met ons repertoire en welke hedendaagse
onontbeerlijke stemmen komen daarin niet aan
bod? Is het wel altijd zo vruchtbaar om de grote
zaal of de grote schaal op te zoeken, terwijl het
theater de nabijheid, reciprociteit en intimiteit
vandaag misschien meer dan ooit nodig heeft?’
Goossens verwees in zijn lezing naar het boek
Interculturele intoxicaties van dramaturg Erwin
Jans: ‘Misschien moeten we ons afvragen wat
er gebeurt als we de politieke implicaties van
het multiculturalisme omarmen in plaats van ze
uit de weg te gaan. Dit hoeft niet ten koste te
gaan van de creativiteit en artistieke autonomie,
maar het vereist wel een kritische kijk op de
relatie tussen cultuur, geschiedenis en macht.
Interculturalisme, zo zegt Jans, is geen agenda
voor de kunsten, maar een ethos. Geen inhoud,
maar een houding, geen dispositief, maar een
dispositie.’
Opvallend in beide buitenlandse verhalen was
de wijze waarop de huidige desinteresse van
jongeren in politiek bleek om te buigen naar
een artistiek engagement. Consequent vertrekkend
vanuit de vraag wat ons nog zou kunnen
binden, proberen beide initiatieven bestaande
verhalen opnieuw te herschrijven, vanuit een
ander – jonger - perspectief. ‘Nieuwe’ stemmen
en artiesten worden uitgenodigd zich dominante
verhalen eigen te maken en ze van binnenuit
te herschikken tot verhalen van emancipatie.
Nieuwe levensstijlen en artistieke uitingsvormen
worden naar de oppervlakte gehaald en
gedocumenteerd om de brokjes gezamenlijke
geschiedenis die nog resten expliciet te maken,
artistiek te transformeren en uit te bouwen in
samenhang met bestaand en nieuw repertoire.
De opdracht van beide sprekers aan de toehoorders
was duidelijk: loskomen van oude
‘bevroren’ identiteiten en ze vermengen met
iets anders tot nieuwe ‘coalitions of concern’
rond inhoud en thema’s die de kunstensector
overstijgen. Allianties aangaan met instellingen
waarvan de hoofdzaak niet artistiek hoeft te
zijn. ‘Als we willen dat onze traditie overleeft,
zou het wel eens kunnen dat we onze deuren
veel radicaler moeten opengooien en de hybriditeit
van onze steden en onze wereld met
open armen moeten ontvangen.’, aldus Goossens
en Thomas.
Katrien Smits (Kunst en Democratie) vatte
vijf kwaliteiten samen, die zij samen met een
aantal collega’s als gemene deler had ontdekt
tijdens een onderzoek naar geslaagde interculturele
projecten (boek Tracks, Artistieke praktijken
in diverse samenleving (2007, Vlaams
Theater Instituut)): “Interculturaliseren is
maatwerk (1), dat gebaseerd is op dialoog (2),
in staat is tot zelfreflectie (3), zich innoverend
(4) opstelt en zich een langetermijnperspectief
(5) gunt.” Met de conclusie dat ‘diversiteit binnenbrengen
in de artistieke praktijk van vitaal
belang is’ onderstreepte Smits nogmaals dat
cultuurmakers het niet als een marginaal verschijnsel
moeten opvatten.
Enthousiast gemaakt door dit lonkend perspectief
keerden de conferentiebezoekers in het
middagprogramma terug naar hun realiteit van
alledag. Die voelt in de praktijk vaak minder
wendbaar en kneedbaar dan opiniërende visies
suggereren. Bovendien lopen de perspectieven
nogal uiteen, mede door de verschillen in demografische
samenstelling en culturele historie
van bepaalde regio’s.
Tijdens de zeven workshops in het middagprogramma
toetsten alle deelnemers hun ideeën
aan die van collega’s. Visie, beleid en praktijk
zochten elkaar op. Daarbij bleek hoe zeer het
perspectief bepaalt of een opvatting als voor de
hand liggend wordt ervaren of als vooruitstrevend.
In ieder geval resulteerden de sessies
in veertig aanbevelingen (zie het bijgevoegde
overzicht), die zonder de pretentie van volledigheid,
coherentie of toetsbaarheid, oproepen
tot gerichte actie.
Henk Scholten, directeur van het Theater
Instituut Nederland, sprak na afloop de hoop
uit dat die aanbevelingen in de praktijk tot nog
radicalere initiatieven leiden dan tijdens de
conferentie genoemd. En Martin van Ginkel,
directeur van het Fonds voor Podiumprogrammering
en Marketing, riep op tot meer dialoog
tussen makers en theaters. In reactie op de
aanbevelingen gaf hij aan in ieder geval geen
heil te zien in de verplichting van een interculturele
paragraaf in subsidieaanvragen.
‘Misschien moeten we ons
afvragen wat er gebeurt
als we de politieke implicaties
van het multiculturalisme
omarmen in plaats van
ze uit de weg te gaan.’
02 HEDENDAAGS THEATER PROGRAMMEREN EN PRODUCEREN 03