PHS brochure gevaarlijke stoffen - ProRail

Vervoer van gevaarlijke stoffen
Programma Hoogfrequent
Spoorvervoer

Deze folder gaat over het vervoer
van gevaarlijke stoffen over het
spoor en de mogelijke gevolgen
daarvan voor de omgeving.
Vervoer van gevaarlijke stoffen
per trein
In Nederland wordt jaarlijks ongeveer
81 miljoen ton gevaarlijke stoffen
bovengronds vervoerd. Hiervan gaat
67,8 miljoen ton over het water, 9,5
miljoen ton over de weg en 3,5 miljoen
ton over het spoor. Het vervoer van
gevaarlijke stoffen in Nederland is veilig.
In 2011 deed zich niet één ongeval voor
bij het vervoer van gevaarlijke stoffen.
Over het Nederlandse spoorwegnet
rijden dagelijks duizenden treinen.
Ongeveer 10 procent daarvan zijn
goederentreinen. In bijna elke goederentrein
zitten wel een of enkele wagons
met gevaarlijke stoffen. Circa 10 procent
van de goederen die per spoor worden
vervoerd valt in deze categorie.
Het meeste vervoer betreft brandbare
gassen (A) en zeer brandbare vloeistoffen
(C3). Dit zijn naar verwachting ook de
grootste groeiers (zie grafiek).
Verreweg de meeste gevaarlijke stoffen
worden vervoerd in ketelwagens. Een
ketelwagen bevat circa 50 ton (= 50.000
kg) stof. Soms vindt het vervoer plaats in
ketelcontainers: een metalen frame in de
vorm van een container, met daarbinnen
een cilindrische tank; zo’n ketelcontainer
bevat circa 20 ton (= 20.000 kg) stof.
Mogelijke risico’s van het vervoer
van gevaarlijke stoffen
Voor het vervoeren van gevaarlijke
stoffen gelden strenge veiligheidsregels.
Toch is een ongeval nooit helemaal
uit te sluiten. Een botsing of ontsporing
waarbij een trein met gevaarlijke
stoffen betrokken is, kan gevolgen
hebben voor de omgeving. De kans
op zo’n ongeval is zeer klein, maar
de gevolgen kunnen groot zijn. Denk
bijvoorbeeld aan een scheurtje in een
ketelwagen waardoor giftige vloeistof
kan ontsnappen.
Met behulp van een zogenaamde risicoanalyse
kan worden berekend hoe groot
het risico van het vervoer van gevaarlijke
stoffen is voor de omgeving. Hierbij
Gevaarlijke stoffen die per trein worden vervoerd zijn ingedeeld in zes categorieën:
stofcategorie stoftype voorbeeldstoffen
A brandbare gassen LPG, propyleen, butadiëen, ethyleenoxide
B2 toxische gassen ammoniak
B3 zeer toxische gassen chloor (is bij spoorvervoer de enige stof in deze categorie)
C3 zeer brandbare vloeistoffen benzine, aardgascondensaat
D3 toxische vloeistoffen acrylnitril (is bij spoorvervoer de enige stof in deze categorie)
D4 zeer toxische vloeistoffen fluorwaterstof, bromide
2

Miljoenen
10
9
8
stofcategorie
A
B2
B3
7
6
realisatie
indicatief verloop
C3
D3
D4
5
4
3
2
1
0
2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020
(bron: ‘Beleidsvrije marktverwachting VGS per spoor’, ProRail, september 2007)
wordt gewerkt met het begrip “risico =
kans maal gevolg”. Het berekende risico
wordt uitgedrukt in twee eenheden:
het plaatsgebonden risico (PR) en het
groepsrisico (GR). Deze begrippen
worden meestal gehanteerd in rapporten
over externe veiligheid en risico’s, zoals
in een Milieu Effecten Rapport (MER).
Het plaatsgebonden risico (PR) mag
wettelijk bepaald jaarlijks niet groter
zijn dan 1 per miljoen, ofwel de kans
dat iemand overlijdt als gevolg van
een ongeval met gevaarlijke stoffen op
het spoor mag niet groter zijn dan 1
miljoenste per jaar. Ter illustratie andere
omgevingsrisico’s op overlijden in
Nederland:
– verdrinking door dijkdoorbraak: 1 per
100.000 inwoners jaarlijks
– bijensteek: 2 per 100.000 inwoners
jaarlijks
– bliksem: 5 per 100.000 inwoners
jaarlijks
– verkeer : 1 per 10.000 inwoners
jaarlijks
De wettelijke grenswaarde van het
plaatsgebonden risico (PR) kan worden
uitgedrukt in een PR-lijn, die evenwijdig
aan de spoorlijn ligt: woningen buiten die
PR-lijn hebben een lager risico dan de
wettelijke norm. Bij de meeste spoorlijnen
in Nederland ligt die lijn (die in de
wet Basisnet de “veiligheidszone” wordt
genoemd) op minder dan circa 10 meter
van het hart van de spoorbaan, en daarbinnen
bevinden zich geen woningen.
3

Voor het groepsrisico (GR) bestaat geen
harde wettelijke grenswaarde, maar
een zogenaamde ‘oriëntatiewaarde’.
In het beleid wordt ernaar gestreefd
dat het GR niet groter wordt dan deze
oriëntatiewaarde.
Beperking van risico’s voor de
omgeving
Om de risico’s van het vervoer van
gevaarlijke stoffen voor de omgeving te
beperken, worden maatregelen genomen
aan de vervoerszijde (de spoorlijn en
het vervoer) en aan de bebouwingszijde
(bebouwing en stedelijke inrichting).
De belangrijkste maatregel aan de
vervoerszijde is de vaststelling van het
zogenaamde ‘Basisnet voor het vervoer
van gevaarlijke stoffen per spoor’. De
Wet Basisnet is op 19 juni 2012 door de
Tweede Kamer vastgesteld; na behandeling
door de Eerste Kamer zal de
wet- en regelgeving van Basisnet naar
verwachting in 2014 van kracht worden.
In Basisnet is voor elk spoortraject een
zogeheten “risicoplafond” vastgesteld.
Hiermee moeten alle vervoerders van
gevaarlijke stoffen rekening houden,
zodat de risico’s als gevolg van het
vervoer van gevaarlijke stoffen over
het betreffende spoortraject niet hoger
kunnen worden dan de wettelijk vastgelegde
plafondwaarde. Aan de hand
van de realisatiecijfers houdt de minister
van Infrastructuur en Milieu de feitelijke
ontwikkeling van de risico’s in de gaten
(‘monitoring’); als de risico’s op een
spoortraject boven de plafondwaarde
dreigen te komen grijpt de minister in.
Naast de wettelijke regeling in Basisnet
is nog een andere risicobeperkende
afspraak aan de vervoerszijde tot stand
gekomen. In mei 2012 hebben de
minister van Infrastructuur en Milieu en
ProRail in een convenant met vervoerders
en producenten van petrochemische
en brandbare stoffen afgesproken,
dat bij de samenstelling van goederentreinen
LPG-wagons en wagons met
brandbare vloeistoffen voortaan zoveel
mogelijk van elkaar gescheiden in de
trein worden geplaatst (met een onderlinge
afstand van minimaal 18 meter).
Door deze methode van treinsamenstelling
wordt de kans op een gaswolkontploffing
(een zogenaamde ‘BLEVE 1 ’)
belangrijk verkleind.
Vervoer van gevaarlijke stoffen
in het Programma Hoogfrequent
Spoorvervoer
In het Programma Hoogfrequent
Spoorvervoer (PHS) worden maatregelen
voorbereid om meer treinen op
bestaand spoor mogelijk te maken,
en om sommige goederentreinen over
andere spoorroutes te kunnen geleiden.
Het PHS gaat uit van de risicoplafonds
van het Basisnet spoor. De PHS-plannen
worden getoetst aan de plafondwaarden
die per spoorlijn zijn vastgelegd in het
Basisnet spoor.
Wanneer een spoorlijn in het PHS
geschikt wordt gemaakt voor meer
goederentreinen zullen de risico’s binnen
het vastgelegde risicoplafond volgens
Basisnet spoor moeten blijven. Zo
nodig zullen daarvoor aan vervoerszijde
1 ‘Boiling liquid expanding vapour explosion’ = kokende vloeistof-gasexpansie-explosie
4

extra maatregelen worden getroffen.
Uitsluitend als deze extra maatregelen
niet voldoende blijken te helpen kan
de minister van Infrastructuur en Milieu
overwegen om het risicoplafond van
het Basisnet lokaal aan te passen, na
overleg met het lokale bestuur.
Meer informatie over Basisnet spoor:
www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/
vervoer-gevaarlijke-stoffen.
Programma Hoogfrequent
Spoorvervoer:
www.rijksoverheid.nl/phs en
www.prorail.nl/phs.
Mocht u na het bezoeken van de
websites nog vragen hebben, dan kunt
u terecht bij www.prorail.nl/contact of u
kunt uw vraag telefonisch stellen via het
gratis telefoonnummer 0800-7767245
(ProRail Publiekscontacten).
5

Disclaimer
De informatie in deze brochure is met uiterste
zorg samengesteld. Toch kan het zijn dat sommige
informatie niet meer actueel is, of op enige wijze
niet correct is weergegeven. Wij sluiten dan ook elke
aansprakelijkheid uit als gevolg van de eventueel
onjuiste weergave van informatie.
Uitgave
ProRail
Mei 2013
www.prorail.nl