KUREGEM DEEL 1 — HISTORISCHE CONTEXT - Beeldenstorm

Zennebeemden
Zennebeemden
De naam ‘Cureghem’ komt voor vanaf het begin van de 12e eeuw (1130) en is afgeleid van
het Frankische ‘Curo-inga-heim’, wat betekent ‘het domein (heim) van de familie (inga)
van landheer Curo’.
Kuregem is vandaag de Anderlechtse wijk gelegen tussen de Kleine Ring, het kanaal
Willebroek-Brussel-Charleroi en de westelijke ringspoorlijn, die het Zuidstation verbindt met
het Weststation. Een smalle strook in het zuidoosten van Kuregem behoort tot de gemeente
Sint-Gillis en een smalle strook in het noorden, langs het kanaal, behoort bij de gemeente
Sint-Jans-Molenbeek. Kuregem heeft een oppervlakte van bijna 2 km² (194 ha) en telde
22 741 inwoners op 1 januari 2009.
Kuregem, grenzend aan het westelijk deel van de Brusselse binnenstad, was een moerassig
en snel overstromend gebied. In het zuidoostelijk deel van Kuregem stroomde immers
de Blekerijzenne en in het westen en noorden de Ransfortzenne. Deze twee Zennearmen waren
verbonden door de Middenzenne, allemaal natuurlijke waterlopen. In de 16e eeuw werd
er – op korte afstand van de walgrachten – nog een verbinding gegraven, het Zavelzinneke, van
de Blekerijzenne naar de Ransfortzenne en nog verder noordwaarts om het teveel aan water af
te leiden. Deze waterbeheersing maakte bewoning op de moerassige gronden mogelijk.
De huidige Kleine Ring volgt de laatste middeleeuwse omwalling van de stad.
Ter hoogte van de Bergensesteenweg bevond zich een toegang tot de stad:
de Anderlechtsepoort, vroeger ook wel de Kruyskenspoort genoemd. De omwalling bevatte
twee sluizen op de plaats waar de twee armen van de Zenne de stad Brussel binnenkwamen.
De grote sluis of ‘Grote Spui’ reguleerde de Blekerijzenne terwijl de kleine sluis of ‘Kleine
Spui’ het debiet van de Ransfortzenne controleerde. Waar de Bergensesteenweg en
de Ransfortzenne elkaar kruisten en een zijrivier, de Broekbeek, uitmondde in de Ransfortzenne
– aan de huidige Albert I-square – bevond zich de Stockmansmolen met daarrond de eerste
Kuregemse bewoning. Stroomopwaarts langs het Broek sprak men van ‘Op-Cureghem’ en
de bewoning rond de Ransfort- en Middenzenne was ‘Quaet-Cureghem’.
Tijdens de Hollandse periode (1815-1830) – een tijd van economische vooruitgang – werden
eerdere plannen voor zowel de aanleg van een kanaal naar Charleroi als de aanleg van
de ringlanen op de plaats van de afgebroken stadswallen, weer opgerakeld. Brussel was
immers, samen met Den Haag, de gedeelde hoofdstad van de Verenigde Nederlanden.
In 1818 werd door het stadsbestuur voor de aanleg van deze ringlanen een wedstrijd
uitgeschreven die werd gewonnen door Jean-Baptiste Vifquain. Door beplantingen met
meerdere rijen bomen werden de ringlanen aangename wandelpromenades. Een octrooigracht
en -omheining markeerden de stadsgrenzen. In het westelijke deel moest de aanleg van
het kanaal naar Charleroi industriële en commerciële activiteiten aantrekken.
6
inhoud