' Eerst de hardware, dan de software' Erno Mijland - hjk

Interview met Sieneke Goorhuis-Brouwer
‘Eerst de hardware,
dan de software’
Erno Mijland
Hoogleraar spraak- en taalstoornissen bij kinderen Sieneke
Goorhuis-Brouwer maakt zich grote zorgen. Jonge kinderen
worden in een rat race gedwongen steeds vroeger
te beginnen met lezen, rekenen en schrijven. Ouders,
po litiek en onderwijs maken daarmee een geweldige denkfout, vindt
Goorhuis-Brouwer. ‘Het is als software installeren als de hardware nog
niet klaar is.’ Een gesprek ...
Kijkend naar de laatste jaren, welke verbeteringen signaleert
u in het onderwijs aan jonge kinderen
‘Ik signaleer geen verbeteringen. Het onderwijs aan jonge
kinderen is steeds verder aan het verschoolsen. En
dat gaat ten koste van het vrije spel. Dat is funest voor
de ontwikkeling van kinderen, want via spel moeten ze
eerst aandachtig leren kijken en luisteren, hun geheugen
opbouwen, leren spreken en hun motoriek ontwikkelen.
Daarmee leggen ze een fundament, op basis waarvan
ze later kunnen gaan leren lezen, schrijven en rekenen,
de zogenaamde academische vaardigheden. In de
leeftijdsfase tot ongeveer zes jaar wordt deze hardware
opgebouwd, waarop later de software kan draaien van
het cognitieve leren. Als de opbouw van de hardware
niet goed gebeurt, heeft een kind daar de rest van de
schoolloopbaan last van. Daarom schrik ik steeds van
wat ik om me heen zie gebeuren: kinderen in de voor- en
vroegschoolse educatie die al van alles moeten kunnen
voordat ze eraan toe zijn. Een veel te moeilijke rekentoets
in groep 1, letters moeten schrijven in het eerste
kleuterjaar, spelletjes om te leren lezen voordat ze überhaupt
naar school gaan ... het leidt in het gunstigste geval
tot geen plezier in school en leren, maar ik kom in
mijn praktijk ook kinderen tegen die faalangst of ernstige
sociaal-emotionele problemen ontwikkelen of juist taalachterstanden
oplopen. In de Verenigde Staten lijkt het
allemaal nog erger. Een collega mailde me dat veel kindergartens
(voor vijf- en zesjarigen) het buitenspelen
hebben afgeschaft om meer tijd te hebben voor training
van academische vaardigheden.’
En dat terwijl we toch steeds meer weten over de ontwikkeling
van het brein.
‘Het valt me op dat de aandacht van wetenschappers
op dit moment vooral uitgaat naar het puberbrein. Erg
interessant hoor, wat we daar allemaal over te weten
zijn gekomen. Maar er mag wel wat meer aandacht zijn
voor de ontwikkeling van het brein in de eerste levensjaren.
Daarbij zouden wetenschappers in ons vakgebied
Prof. dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer
16 HJK maart 2011

Is uw conclusie dat begeleiders in het onderwijs en de
kinderopvang tegenwicht moeten bieden voor het opgroeien
in die technologische wereld En waarom gebeurt
dat dan niet als opgeleide professionals weten wat
goed is voor het kind
‘De politiek vertrouwt de professional niet. Dat vertaalt
zich in regulering, het stellen van normen en een toetszich
meer moeten bezig houden met de relevantie van
hun werk voor en de relatie met de praktijk. Er is momenteel
een grote druk om vooral veel wetenschappelijke
publicaties te schrijven, liefst nog in het Engels. De mensen
in de praktijk hebben daar niet zoveel aan. Het brein
heeft vast nog interessante geheimen voor ons, maar
ondertussen kunnen we prima varen op de kennis die
‘Er mag wel wat meer aandacht zijn
voor de ontwikkeling van het brein in
de eerste levensjaren’
we hebben opgebouwd door van buitenaf naar kinderen
te kijken: de pedagogiek, de ontwikkelingspsychologie.
Die heeft ons waardevolle, betrouwbare kennis opgeleverd
over de ontwikkeling van kinderen. Binnen ons
vakgebied is er veel consensus, onder andere over het
moment waarop kinderen toe zijn aan meer cognitief
leren: zes jaar. Onder de druk leerprestaties op latere
leeftijd op te schroeven, redeneren beleidsmakers echter
star en zonder te kijken naar de kennis die we hebben
over de ontwikkeling van kinderen. Ze gaan uit van
de gedachte: hoe eerder je iets leert, hoe beter. Het lijkt
een logische redenering, maar zo werkt het nu eenmaal
niet. Het hele idee om in de voor- en vroegschoolse
educatie met academische vaardigheden te beginnen
om tot betere prestaties op deze gebieden te komen in
de basisschool is het paard achter de wagen spannen.
Een tuinman weet dat: bloemen bloeien niet uitbundiger
door ze steeds meer water te geven.’
Betekent dat dat we taalachterstanden op latere leeftijd
niet kunnen voorkomen door vroeg te interveniëren
‘We kunnen wel degelijk veel betekenen voor de taalontwikkeling.
Maar dan moeten we
kinderen eerst leren luisteren en spreken.
Dat gaat spelenderwijs en bijna
vanzelf. Het is wonderbaarlijk hoe
kinderen de complexe grammatica
van onze taal oppakken zonder dat
ze die expliciet leren. Ze spelen en experimenteren met
taal en bouwen zo woordenschat op. We kunnen de
ontwikkeling op allerlei manieren stimuleren. Als je het
hebt over taal, dan moet je denken aan met elkaar praten,
voorlezen, toneelstukjes spelen, vertellen, liedjes zingen.
Je kunt zelfs liedjes in een andere taal met ze zingen,
zoals het Engels. Daar worden ze rijk van. Maar ook
met het oog op latere rekenvaardigheden kun je jonge
kinderen stimuleren. Laat ze klimmen, met blokken spelen,
kortom allerlei vormen van interactie met de fysieke
wereld om hen heen. Daarnaast is het belangrijk kinderen
succeservaringen te bieden, zodat ze trots kunnen
zijn op wie ze zijn en wat ze kunnen. Kennis aanbieden
waar ze nog niets mee kunnen en toetsen voorleggen
waarin de lat te hoog wordt gelegd, doen het tegenovergestelde.’
Is het jonge kind anno 2011 anders
dan het kind van tien of twintig jaar
geleden
‘Door de razendsnelle technologische
ontwikkelingen komen kinderen
vroeger in hun ontwikkeling in aanraking
met activiteiten die bepaalde
cognitieve niveaus vereisen. Denk aan spelletjes op de
computer. De educatieve programma’s die in omloop
zijn zorgen voor een continue visuele en auditieve prikkeling,
het gaat allemaal in een hoog tempo. Games
bieden geen ruimte aan de behoefte van het kind om
uit te wijden en de informatie te relateren aan hun eigen
ervaringen. Als je met een kind een prentenboek
leest, kun je ontzettend veel praten over één plaatje.
Samen leg je verbindingen tussen wat je ziet en de eigen
ervaringen. Je hebt het over het plaatje van het
eendje en merkt op dat bij oma in de vijver ook eendjes
zitten en dat jullie die wel eens korstjes voeren. Of je
hebt het over de laarsjes die het kind zelf ook heeft,
maar dat die er anders uitzien. Je bepaalt zelf, in tegenstelling
tot bij televisie en computer het tempo. Er zijn
best aardige programma’s, maar je wordt altijd aan de
hand meegenomen. Ik pleit er dan ook voor de computertijd
bij jonge kinderen drastisch te beperken. Het leven
van kinderen op een boerderij in de jaren zestig is
natuurlijk helemaal anders dan dat van een kind in de
stad anno 2011. De omgeving waarin het kind van nu
zich ontwikkelt biedt volop software, terwijl de hardware
‘We kunnen de ontwikkeling op
allerlei manieren stimuleren’
nog niet klaar is ... en het onderwijs doet daar vervolgens
nog eens een schepje bovenop.’
HJK maart 2011
17

Prof. dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer (1946) is orthopedagoog
en spraakpatholoog in het Universitair Medisch
Centrum Groningen, afdeling KNO/Communicatieve
stoornissen bij kinderen. Ze verricht onderzoek
naar spraak- en taalproblematiek
en de effecten ervan op de sociaal-emotionele
ontwikkeling van
het kind. Goorhuis-Brouwer
schreef een aantal boeken, is columniste
voor het Friesch Dagblad
en verzorgt regelmatig een gastcolumn
in HJK. Recent verscheen
haar boek Alles op zijn
tijd. Dit boek wordt door
Bert van Oers besproken
in dit HJK-nummer, op
pp.19-21.
cultuur. Leerkrachten zijn niet sterk genoeg hun eigen
plan te trekken. Ze kiezen onder de druk, ook van hun
schoolleiders, voor het volgen van de aangereikte methodes.
Daar komt nog een zekere handelingsverlegenheid
bij, die voortkomt uit het feit dat leerkrachten te
breed opgeleid worden. Ik pleit dan ook voor een tweedeling
in de pabo’s, waarbij studenten weer kunnen kiezen
voor de onderbouw of de bovenbouw van het basisonderwijs.
Dat leidt tot specialisatie, meer know how
en uiteindelijk tot het met meer zelfvertrouwen beter begeleiden
van onze kinderen. Het is belangrijk dat in de
opleidingen de pedagogische kennis over het jonge
kind weer breed wordt uitgedragen aan een komende
generatie leerkrachten. Het is goed te merken dat zowel
in de politiek als in de opleidingen de wens groeit om
inderdaad de pabo-opleiding op te splitsen.’
Kan de samenwerking tussen het basisonderwijs en de
voorschoolse instellingen bijdragen aan de ononderbroken
ontwikkeling, zonder drempels en hobbels, als we
spreken van een doorgaande lijn in de voor- en vroegschoolse
educatie
‘Een ononderbroken leerlijn is een idee fixe. Ontwikkeling
gaat sprongsgewijs en in fasen. Niet voor niets worden in
de psychologie de fasen van de baby, de peuter, de
kleuter en het schoolkind als aparte levensfasen gezien.
Het idee van de doorgaande leerlijn komt ook niet voort
uit de pedagogische kennis van het jonge kind, maar
vanuit een behoefte aan meer leeropbrengsten: de
lees- en rekenprestaties van kinderen in groep 8 moeten
omhoog.’
Het gaat toch ook om het volgen van de ontwikkeling
van kinderen Spel is niet te meten, of een kind de cijfers
1 tot en met 10 kan opschrijven wel.
‘De vraag is hoe betrouwbaar je cognitieve prestaties
kunt meten bij jonge kinderen. Ieder kind doorloopt in
principe dezelfde ontwikkeling; alleen het tempo verschilt.
Langs welke meetlat leg je ze dan De ontwikkeling
van kinderen kun je wel observeren en beschrijven.
Dat is uiteindelijk betrouwbaarder dan een taal- of rekentoets.
Vragen die je heel goed kunt beantwoorden
zijn bijvoorbeeld of het kind vanuit zichzelf denkt of zich
al kan verplaatsen in de ander. En bij hele jonge kinderen
bijvoorbeeld: begrijpt het kind dat een blok er nog
steeds is als ik het verstop achter mijn rug. Een bekend
voorbeeld is ook het marshmallow-experiment. Geef
een kind een marshmallow, maar zeg erbij dat je even
weg moet. Beloof een extra marshmallow als het kind
die ene niet opeet, voordat jij terugbent. Dit experiment
laat zien of een kind langeretermijnopbrengsten kan beredeneren
en zichzelf kan beheersen. Of doe evenveel
water in een breed laag glas en een smal hoog glas en
vraag waar het meest in zit. Blijft wel staan dat momentopnames
lang niet alles zeggen. Wat het kind op het
ene moment niet doet, doet het mogelijkerwijs wel even
later. En andersom.’
Hoe kijkt u aan tegen het advies van de Onderwijsraad
om de leerplicht van het jonge kind te vervroegen naar
2,5 of 3 jaar
‘Dagopvang en voorschoolse educatie is allemaal prima,
maar het moet niet verplicht zijn. Betrokken, goed
geïnformeerde ouders die tijd hebben en nemen voor
de opvoeding van hun kind, kunnen de opvoeding prima
zelf vormgeven. Zoals het beleid er nu uitziet, zal een
uitbreiding van de leerplicht alleen maar leiden tot een
verdere verschoolsing van het kinderleven en zal nog
meer ingeleverd worden op het vrije spel. Als professionals
moeten we een duidelijk weerwoord laten horen
tegen deze ontwikkeling. In Amerika doen artsen, pedagogen
en psychologen dat door op het internet een
oproep te doen om jonge kinderen meer ontwikkelingsruimte
te geven. Zie daarvoor de website van de Alliance
for Childhood (www.allianceforchildhood.net). En
in Nederland doet de nieuwe Vereniging Jonge Kind
(www.verenigingjongekind.nl) hetzelfde. Bovendien is de
actie www.redhetbasisonderwijs.nl gestart.’
Voor een uitgebreidere biografie en een overzicht
van publicaties van Sieneke Goorhuis-Brouwer,
zie www.sienekegoorhuis.nl.
18 HJK maart 2011
Erno Mijland is publicist en spreker op het gebied van
onderwijs en zorg