Uitdaging in een contextrijke omgeving - ThiemeMeulenhoff

Kijk op de speelplaatsUitdaging in eencontextrijke omgevingErno Mijland‘Buschauffeur, mag ik met je mee?’ ‘Eerst even tanken!’Een speelplaats in Saendelft West. Er rijden karren ensteps, er wordt een partijtje panna gespeeld, kinderenklauteren in de klimtoren en in de zandbak wordt geconcentreerdgewerkt aan een vers gebakje. Alles is hier nieuw, maar dekinderen voelen zich al zichtbaar thuis.Saendelft West is een piepjonge woonwijk in het noordenvan de gemeente Zaanstad. Medio 2009 opende de bredeschool Saendelft West er offi cieel haar deuren. In hetgebouwencomplex zijn een peuterspeelzaal, naschoolseopvang en twee basisscholen gehuisvest. De peuterspeelzaalheeft een eigen speelterreintje. Basisscholen DeMeander en De Oceaan – samen huisvesten ze zo’n 900leerlingen – hebben met de naschoolse opvang een gezamenlijkespeelplaats, die buiten schooltijd bovendiengebruikt kan worden door de kinderen uit de wijk. Het iseen groot plein, zo’n 5000 vierkante meter, aan een zijdebegrensd door een waterpartij die uit veiligheidsoverwegingenafgeschermd is met hekwerk. Binnenkort vervangteen mooie brug over het water de tijdelijke voorzieningdie de speelplaats met de wijk verbindt.Visies en belangenEen speelplaats voor verschillende gebruikers betekent:verschillende visies en belangen. In het oorspronkelijke,door de architect van het complex opgeleverde schetsplankwamen die volgens de betrokken scholen onvoldoendetot hun recht. Samen met de gemeente als opdrachtgever,het gespecialiseerde ontwerpbureauSpeelplan uit Almere en Wim van Gelder, een extern adviseurop het gebied van sport en bewegen gingen descholen de uitdaging aan: het ontwikkelen en inrichtenvan een speelplaats waar kinderen elkaar al spelendkunnen ontmoeten, waar ze hun fantasie en creativiteitkunnen botvieren én lekker actief kunnen bewegen.• Foto’s: Erno MijlandOp het pannavoetbalveld bedenken kinderenzelf variaties op de officiële voetbalregelsSportactief‘Wij wilden vooral niet lukraak wat aardige toestellen uiteen catalogus bestellen om ze vervolgens zomaar ergenste plaatsen,’ vertelt Ron Velzeboer, directeur vanDe Meander. ‘De speelplaats moest aansluiten bij devisie van de school. Wij zijn een sportactieve school. Datbetekent dat we voortdurend werken aan een balanstussen het fysieke en het mentale, vanuit de gedachte:wie voldoende beweegt, leert beter. We investeren veelin kennis van leerkrachten, hebben een vaste MRT-leer-28 HJK februari 201028_31_mijland_HJK_feb_10.indd 28 15-01-2010 08:57:14

weg met wat spelideeën. Geweldig wat er dan allemaalloskomt.’ContextrijkWegen met belijning en zebrapaden, een bushalte mettankstation, parkeerplaatsen ... de speelplaats is voorMargreet Molenaar, directeur van De Oceaan, vooralook een contextrijke omgeving voor de kinderen. ‘Je zietdat kinderen alle mogelijkheden spontaan gaan gebruiken.De speelplaats is heel open en overzichtelijk. Voor dejongsten geeft dat een gevoel van veiligheid: je moet dejuf kunnen vinden als er iets gebeurt, maar hoeft nietangstvallig bij haar in de buurt te blijven. Dat kan overigenswel: dicht bij de ingang van de kleuterklassen vanbeide scholen, aan de uithoeken van de speelplaats, zijngedeeltes die vooral bedoeld zijn voor de allerkleinsten.Hier zijn per school een zandbak gesitueerd en bankjes,waar je even kunt schuilen bij de juf. Uitgangspunt is: alskinderen zich veilig voelen, durven ze te gaan ontdekken.Het inrichten van een speelplaats betekent ook compromissensluiten. Wij wilden heel graag een natuurlijke omgevingmet veel gras en groen om de kinderen de natuurte laten ontdekken. Helaas, dit bleek nogal kwetsbaar enhet vraagt veel onderhoud. De oplossing: een schooltuinop een nabijgelegen, aparte locatie.’ Ook Velzeboervindt een contextrijke omgeving belangrijk. ‘Kinderenmoeten leren spelen. Je moet ze uitdagen en hun creatikracht,een deskundige vakleerkracht gymnastiek encontinu stagiaires van de Academie voor LichamelijkeOpvoeding. Alle kleuters worden gescreend op hun motoriek.Waar nodig zetten we een kinderfysiotherapeut invoor extra begeleiding of verwijzen we door. In de klasworden activiteiten en spellen aangeboden ter bevorderingvan de motoriek. Onze doelstelling is verder dat80-85 procent van de kinderen buiten school op eensport zitten en dat ze blijven sporten, ook als ze naar hetvervolgonderwijs gaan. Leerlingen moeten dan ook opde speelplaats vooral lekker kunnen bewegen.’Wipkip‘Zie je die auto?’ vraagt Velzeboer retorisch. ‘Het toestelis heel bewust niet heel herkenbaar als auto. Kinderenmaken er in hun spel net zo gemakkelijk een huis van ofeen boot. Een wipkip hoort niet op een speelplaats: jekunt er maar één ding mee doen, het is te veel voorgekauwd.Goede speeltoestellen prikkelen de fantasie.Geef kinderen vier grote gekleurde tegels en ze verzinnenzelf spellen en variaties. Dat zien we bijvoorbeeld bijde pannaveldjes. Die worden echt niet alleen voor voetbalgebruikt. Hetzelfde geldt voor de materialen die jemeegeeft als de kinderen naar buiten gaan. Knikkers,een autoband, elastiek ... geef ze een paar leuke voorbeeldenvan hoe je ze kunt gebruiken en laat ze er vervolgenshun ding maar mee doen. Hooguit help je ze op• © SpeelplanOp de speelplaats van De Meander enDe Oceaan kunnen kinderen elkaar alspelend ontmoetenHJK februari 20102928_31_mijland_HJK_feb_10.indd 29 15-01-2010 08:57:16

Leerlingen moeten op de speelplaatsvooral lekker kunnen bewegenviteit aanwakkeren door ze op weg te helpen. Dat kanoverigens ook met kleine, betaalbare voorwerpen, zoalsloopklossen, hoepels, emmertjes ...’VlekkenplanOntwerpster Aafje Meijer van Speelplan vertelt dat zede verschillende eisen en wensen van de betrokken partijeneerst vertaald heeft naar een vlekkenplan. ‘Dat bestonduit vier typen gebieden: uitdaging en beweging,fantasie en ontdekking, samenspel en rust en ontmoeting.De gebieden heb ik verbonden met routes die overhet hele terrein lopen. Ze brengen structuur aan en zijnzelf ook aantrekkelijke speelelementen.’ Het plan is ingoed overleg tot stand gekomen in fasen, vervolgt Meijer.‘We zijn drie keer met de projectgroep bij elkaar gekomenom de voorstellen te bespreken.’ In het beginwas er sprake van een fi etsenstalling op de speelplaats.Later koos men voor een stalling aan de buitenkant. Molenaarlicht toe: ‘Fietsen op een speelplaats betekent:minder ruimte om te spelen en regels opstellen en handhaven.Je kunt je gemakkelijk bezeren aan een fi ets ener ontstaat gemakkelijk schade aan de fi etsen.’TechniekmiddagIn de conceptfase werden niet alleen leerkrachten betrokken.Molenaar: ‘We hebben op school met Speelplaneen techniekmiddag georganiseerd voor leerlingenvan groep 3 tot en met 7. Samen hebben wenagedacht over wat we écht belangrijk vinden. De kinderenmaakten maquettes en bedachten verschillendevarianten voor de inrichting van de speelplaats.’ Alles bijelkaar leidde een en ander uiteindelijk tot een aantalgezamenlijk geformuleerde uitgangspunten voor de invullingmet toestellen. Die moesten vooral duurzaam zijn,veilig, multifunctioneel en geschikt voor verschillendeleeftijden. Er was ook een sterkte voorkeur voor enkelegrote in plaats van vele kleine objecten. Een nieuwespeelplaats inrichten kost vervolgens veel geld. ‘Maar alstwee scholen samenwerken, heb je natuurlijk al meermogelijkheden,’ stelt Meijer.Samen spelenDe eerste ervaringen zijn erg positief. Meijer vindt hetvooral mooi dat er veel samen gespeeld wordt en datde kinderen van beide scholen elkaar ontmoeten. ‘DeAdvertentieL e s k i s t . n lI n o n z e vernieuwde webwinkel:K n u t s e l - e n v o u w b o e k e n v a n T h e a v a n M i e r l o30 HJK februari 201028_31_mijland_HJK_feb_10.indd 30 15-01-2010 08:57:17

Laat kinderen hun fantasie gebruikentijdens het spelenkinderen wonen samen in dezelfde wijk. Als ze elkaarhier tegenkomen, zullen ze ook na school gemakkelijkersamen spelen. Vooral het duikelrek, de tafeltennistafelen de pannaveldjes nodigen echt uit tot samen spelen.’Molenaar: ‘Omdat de kinderen betrokken zijn bij de inrichtingvan de speelplaats en omdat ze hier opgroeien,voelen ze zich verantwoordelijk voor hún speelplaats.We denken dat ze er daarom zuinig op zullen blijven,ook als ze straks als tiener na schooltijd hier komen omelkaar te ontmoeten.’Niet verlorenDe kleuters van beide scholen spelen ’s morgens gezamenlijkeen uur buiten en ’s middags drie kwartier. Andereleerlingen zitten dan in de klas. Kleuterjuf AnneliesHusslage van De Meander: ‘We stimuleren dat onzekleuters samen spelen met de kleuters van De Oceaan.Ze moeten daarvoor de hele speelplaats oversteken,maar dat blijkt geen probleem. Met karren en fi etsenrijden ze over de wegen en bij het busstation wordt ergewisseld, zodat iedereen een keer aan de beurt komt.Een van de juffen is dan “scheidsrechter”. De speelmaterialenzijn met kleuren gemerkt, dus die komen altijdnetjes weer terug in de juiste bergruimte. Een deel vande kleuters kiest tijdens het spelen voor de meer beschutteplekken: onder de tafeltennistafel, in de auto ofin een hoekje. Dat kan natuurlijk ook. Doordat er zo veelruimte is, zijn er minder snel confrontaties, confl icten ofbotsingen.’ Husslage vertelt dat de pannavoetbalveldjesook bij de kleuters populair zijn: ‘Elke klas heeft een eigenvoetbal, die gaat altijd mee naar buiten. Soms latenwe ze heel gericht volgens de offi ciële regels voetballen.De teams krijgen dan hesjes in een eigen kleur. Maar zegaan ook wel eens uit zichzelf voetballen en bedenkendan hun eigen variaties op het spel.’ObserverenHoe zie je nu of je speelplaats ook echt oplevert wat jeervan verwacht? ‘Vooral door heel goed te kijken,’ antwoordtMolenaar. ‘Wij werken daarvoor met het modelvan handelingsgericht observeren. Je kijkt daarbij hoe kinderenspelen, welke toestellen ze gebruiken en hoe, welkespelvormen zich spontaan ontwikkelen. Je kunt niet allesvan tevoren bedenken. Zo ontdekten we dat ook de kleutersgraag pannavoetbal spelen, terwijl we verwacht haddendat dit met name bovenbouwers zou aanspreken.’En komen de leerlingen van De Meander al voldoende inbeweging? Velzeboer: ‘Zeker, maar het kan altijd beter.We zijn nu bezig met het ontwikkelen van lessen gymnastiekover allerlei variaties van touwtje springen, waarna wede leerlingen ook touwen aanbieden voor in de pauze.Het eerste blok met clinics gericht op bewegen na schoolis afgerond. Dit zijn activiteiten waarbij kinderen onder begeleidingvan een goede trainer aan de slag gaan meteen sportieve activiteit. We hebben de ruimte, die wordtop deze manier optimaal benut.’Websites• De Meander: www.obsdemeander.org• De Oceaan: www.de-oceaan.nl• Speelplan: www.speelplan.nlErno Mijland is onderwijsjournalist, schrijft boeken,adviseert onderwijsorganisaties en is uitgever HJK februari 2010 3128_31_mijland_HJK_feb_10.indd 31 15-01-2010 08:57:18