Verbonden met jonge kinderen - hjk

United Kingdom – Alliance for Childhood
Menno Herstel
Verbonden met
jonge kinderen
Sieneke Goorhuis-Brouwer
In de Verenigde Staten, en inmiddels ook in Engeland, België, Zwitserland,
Zweden, Thailand en Brazilië, bestaat de organisatie Alliance for Childhood. In
deze organisatie zijn kinderartsen, -psychiaters, -psychologen, pedagogen en
andere opvoeders van kinderen verenigd die op willen komen voor de belangen
van het jonge kind. Zij benoemen vroegkinderlijke ervaringen die onontbeerlijk
zijn voor een gezonde lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van peuters en
kleuters. Zij signaleren dat die onder vuur liggen door de huidige visie op vooren
vroegschoolse educatie.
20 Het Jonge Kind | maart 2009

Politici, zowel in de VS als daarbuiten, leggen
sterk de nadruk op achterstandsbeleid: ieder
kind moet immers gelijke kansen krijgen. En
dat is ook zo. Volgens Ed Zigler, een van de
ontwikkelaars van het Head Start programma
en nu lid van Alliance for Childhood, heeft
echter de aanvankelijk bedoelde totale
aanpak plaatsgemaakt voor een cognitieve
benadering met een overdonderende nadruk
op vroegschoolse leerprestaties. Hierbij zijn
activiteiten verloren gegaan die bijdragen aan
de ontwikkeling van sociale en emotionele
vaardigheden. Hieronder vallen het sociale
spel, het fantasiespel en vrije experimenten
inclusief kunst en muziek.
Vooral de afwezigheid of ernstige beperking
van het vrije spel zal een negatief effect
hebben op de maatschappij stelt Joan Almon,
voorzitter van de Alliance: ‘Hoe kunnen onze
kinderen en kleinkinderen hun tijd zinvol
besteden en een democratie ondersteunen
wanneer zij niet creatief hebben leren denken
en spelen met anderen Zij hebben hun creatief
oplossend vermogen onvoldoende kunnen
ontwikkelen en missen ook de basisvaardigheden
voor samenwerken. In dit verband wordt
zelfs gesproken van een problem solving deficit
disorder. Het probleemoplossend vermogen is
bij uitstek het vermogen dat de basis vormt
voor het latere succes op school.’
In Nederland is in januari 2006 een onderzoeksproject
gestart naar de talenten van
jonge kinderen, onder de naam TalentenKracht.
Hierbij is het uitgangspunt dat kinderen recht
hebben op een omgeving die hen stimuleert
in het onderzoeken en experimenteren, in het
vragen stellen, in het structureren van hun
denken en in het verbreden van hun inzichten.
Hierdoor wordt een basis gelegd voor een
kritische, constructieve houding en voor het
bedenken van oplossingen.
Zowel Alliance for Childhood als TalentenKracht
geven aan dat de sleutel tot een succesvolle
schoolcarrière bij jonge kinderen niet is
gelegen in een cognitieve benadering, maar in
een spelbenadering. Kinderen leren begrippen
en ontwikkelen vaardigheden in een context
van betekenisvolle spelervaringen.
De enige reden dat wij zoveel belang hechten
aan geletterd- en gecijferdheid bij jonge kinderen is dat zij kunnen voldoen
aan de toetsen die worden afgenomen. We vergeten dat lezen,
schrijven en rekenen voortgaan op de spelervaringen van peuters en
kleuters. Wanneer zij met blokken spelen, zijn ze aan het tellen, sorteren,
op volgorde leggen, voorspellen, en evalueren. Wiskunde borduurt
hierop voort.
In een fantasiespel vertellen kinderen elkaar een verhaal, waardoor
ze in verhalen leren denken. Kunst en cultuur zijn een vervolg hiervan.
Praten, vragen stellen, rijmen, zingen en vertellen vormen de basis voor
het leren lezen en schrijven. Ontdekkingen doen in de natuur vormt de
basis voor natuurkunde. Kortom, alle ervaringen die kinderen opdoen
leiden tot verschillende vaardigheden die onderling verweven zijn.
Klaslokalen moeten uitgerust worden met ‘activity centers’ (hoeken),
met onder andere blokken, verkleedkleren, verf- en tekenmateriaal,
prentenboeken, zand en water. Wanneer kinderen worden aangemoedigd
om op hun eigen manier met dit materiaal te spelen, ontwikkelen
zij nieuwsgierigheid en motivatie en ervaren zij succes. Dit alles leidt
tot sociaalemotioneel gezonde vaardigheden en succes op school.
Daardoor kunnen zij, eenmaal volwassen geworden, zich ook volwassen
gedragen (Temperman, 2007). TalentenKracht verwoordt dit aldus:
‘We hebben burgers nodig die in hun denken en doen op deze wereld
zijn aangesloten. Burgers die gestructureerd denken, verbindingen
begrijpen en structuren doorzien.’
De Alliance for Childhood geeft aan dat in het onderwijsprogramma
voor jonge kinderen de volgende elementen essentieel zijn:
• Zorg voor een goede band met de leerkracht. De kwaliteit van de
relatie, helemaal gericht op het kind, is bepalend voor het latere
leersucces.
• Respecteer de sociale en etnische achtergrond van het kind en
besteed daar ook in de groep aandacht aan. Hierdoor kan begrip
voor menselijke diversiteit ontstaan.
• Bied een rijke mondelinge taalomgeving in de vorm van praten,
verhaaltjes vertellen, rijmen, zingen en boekjes voorlezen. Mondeling
taalgebruik gaat aan lezen en schrijven vooraf.
• Geef mogelijkheden waarin het kind zijn eigen nieuwsgierigheid kan
volgen, zodat een onderzoekende geest kan ontstaan.
• Zorg voor ervaringen die aan de fysieke behoeften van het kind
tegemoetkomen, zoals rennen, klauteren, klimmen, maar ook voelen,
proeven en ruiken.
• Zorg voor tijd waarin vrij sociaal spel en fantasiespel plaats kan
vinden, omdat dit bijdraagt aan de fysieke, sociale, emotionele en
cognitieve ontwikkeling.
• Zorg voor kennismaking met kunst en cultuur (muziek, toneel,
musea).
• Zorg ervoor dat kinderen praktische vaardigheden opdoen die
betrekking hebben op het alledaagse leven: tuinieren, dieren verzorgen,
koken, knutselen enzovoort. Hierdoor wordt natuurkundig en
wiskundig inzicht geoefend.
• Neem kinderen meer naar buiten en leer ze liefde voor de natuur.
• Stimuleer de spontaniteit en creativiteit van de leerkrachten.
Het Jonge Kind | maart 2009 21

United Kingdom – Alliance for Childhood
Daphne Dumoulin
Op basis van al deze overwegingen heeft Alliance for
Childhood een oproep tot actie met betrekking tot de
scholing van jonge kinderen doen uitgaan. Die oproep
wordt hieronder weergegeven:
Wij zijn diep bezorgd over de huidige aanpak van jonge
kinderen. Aangespoord door de politiek komt er meer en
meer nadruk te liggen op, niet bewezen, instructiemethoden
en onvoldoende gestandaardiseerde manieren van testen. Dit
ondermijnt het vroegkinderlijke leren en is ook beschadigend
voor de ontwikkeling.
In veel regio’s groeit men toe naar voor- en vroegschoolse
educatie om alle kinderen een rijk leeraanbod te geven. Wij
ondersteunen deze ontwikkelingen, mits de programma’s
die voor deze educatie gebruikt worden gebaseerd zijn op
grondige kennis van de vroegkinderlijke ontwikkeling: hoe
leren kinderen en wat hebben jonge kinderen nodig om een
basis te krijgen voor plezier in een leven lang leren
Wij roepen op tot omgang met kinderen waarbij de nadruk
ligt op experimentele en interactieve activiteiten, creatief spel
met een open eind en liefdevolle aandacht. De vroeg- en
voorschoolse educatie moet niet dezelfde weg inslaan als
die de eerste twee groepen van de basisschool gegaan zijn.
Daar is de nadruk steeds meer komen te liggen op instructie,
waardoor er weinig of geen tijd meer over is voor activiteiten
die van het kind zelf uitgaan. Als die nadruk op instructie voor
4- en 5-jarigen effectief was geweest, zouden we nu al veel
betere schoolresultaten hebben moeten kunnen zien.
Wij roepen op tot het stopzetten van het steeds vroeger
beginnen met het schoolcurriculum, waardoor groep 1 in
feite de eerste klas van vroeger is geworden. Educatie is geen
race waarbij de prijs gaat naar het kind dat het eerst de finish
heeft gehaald. Om jonge kinderen geletterdheid en plezier in
leren bij te brengen, moeten we hen respecteren en, wanneer
nodig, hun individuele vermogens versterken. We moeten hen
aansporen om te leren. De huidige, door de politiek gestuurde
aanpak, zet kinderen onder druk en spanning, hetgeen kan
leiden tot leer- en gedragsproblemen.
Wij roepen op tot onderzoek naar de oorzaken van toegenomen
angsten, gedragsproblemen en schooluitval bij jonge
kinderen. De terechte betrokkenheid bij kinderen uit zwakkere
sociaaleconomische milieus die vaak een leerachterstand
hebben, heeft ertoe geleid dat er te veel nadruk is komen
te liggen op vroege geletterd- en gecijferdheid. Deze goed
bedoelde aandacht ontkent echter de positieve ervaringen
die opgedaan worden door het spelend lerende kind zelf.
Hierdoor neemt het risico op leerproblemen toe.
Wij roepen op tot onderzoek naar de langetermijneffecten
van verschillende didactische aanpakken bij kinderen met
verschillende achtergronden. Creatief spel is essentieel voor de
fysieke, emotionele en cognitieve groei van jonge kinderen.
Het levert ook een grote bijdrage aan de taalontwikkeling, de
sociale vaardigheden en de probleemoplossende vermogens
en legt daarmee de basis voor het latere schoolse leren. Nu
zijn er veel kinderen die niet de gelegenheid krijgen om zich
door middel van sociaal spel, imitatiespel, bewegingsspel en
22 Het Jonge Kind | maart 2009

Brazil– Alliance for Childhood
Brazil– Alliance for Childhood
Project: Colors of peace (Cores da paz) in partnership with I want to play (Eu quero Brincar).
Project: I want to play (Eu quero brincar) in
celebration of the anniversary of Sacolão das
Artes Cultural Center in São Paulo.
fantasiespel te ontwikkelen. In de voorschool en in de eerste twee klassen
van de basisschool, kan het kinderspel aangemoedigd worden, waardoor
een jong kind zich beter ontwikkelt.
Wij roepen op tot een opleiding waarin de nadruk ligt op de totale ontwikkeling
van het jonge kind. Een opleiding waarbij het belang van spelen,
aanmoedigen en steunen wordt benadrukt en waarbij de eigen creativiteit
van de leerkracht ook ten volle gesteund wordt.
Willen we in het onderwijs een gezonde generatie kinderen afleveren
die stabiel, nieuwsgierig en leergierig in de wereld staat, dan zullen we
met de eerder genoemde voorwaarden rekening moeten houden. Alleen
dan zijn we preventief bezig met het voorkomen van lees-, schrijf-,
reken-, en gedragsproblemen. Bovendien moeten we niet vergeten
dat alle kinderen wel gelijke kansen moeten krijgen, maar dat niet
alle kinderen hetzelfde kunnen leren. Er zijn nu eenmaal ook moeilijk
lerende kinderen, ondanks een optimaal aanbod uit de omgeving.
Laten we uitgaan van de volgende wijsheid:
Jij mag zijn zoals je bent
Om te worden wie je bent
Maar nog niet kunt zijn
En je mag het worden
Op jouw manier
In jouw tijd
Prof.dr Sieneke Goorhuis-Brouwer is
orthopedagoog/spraakpatholoog aan het UMCG.
Literatuur
• Alliance for Childhood (2007). A call to action on the education of
young children. www.allianceforchildhood.org
• Voor informatie over TalentenKracht (2006):
www.platformbetatechniek.nl
• Tepperman, J. Play in the early years: key to school success. Action
Alliance for Childhood, mei 2007.
• Singer,D.G., Golinkoff,R. & Hirsch-Pasek,K. (eds.) (2006). Play =
learning: How play motivates and enhances children’s cognitive and
social-emotional growth. New York, Oxford University Press.
• Zigler, E. & Bishop-Josef, S, (2006). The cognitive child vs the whole
child: Lessons from 40 years of Head Start. In: Singer, D.G. et. al (2006).
Het Jonge Kind | maart 2009 23