Eerlijke kans voor alle kinderen? - hjk

Beleid in Nijmegen
Hans Roggen
Michel Groen
Eerlijke kans
voor alle kinderen
Ciska Veenhoff en Wim Kuipers
Nijmegen geeft ouders van kinderen vanaf drie jaar
een bindend schooladvies. Dit om de verdeling tussen
witte en zwarte scholen tegen te gaan. In de media
doet het de nodige stof opwaaien. De redactie van HJK
vraagt Ciska Veenhoff en Wim Kuiper om een nadere
toelichting. Ciska Veenhoff, Voorzitter Schoolbestuur
Nijmegen, was betrokken bij de totstandkoming van de
Schoolwijzer Nijmegen. Wim Kuiper, directeur van de
Besturenraad van de Protestants Christelijke scholen, is
tegen het Nijmeegse initiatief.
8 Het Jonge Kind | maart 2009

Volgens de media zou de maatregel de schoolkeuzevrijheid van ouders
aantasten en juridisch niet houdbaar zijn vanwege strijd met het
grondrecht van vrijheid van onderwijs. Geert Wilders suggereerde zelfs
dat autochtone kinderen verplicht zouden kunnen worden zich in te
schijven op een Islamitische school. Toch staat onze staatssecretaris
Dijksma van Onderwijs achter het initiatief en ook de Tweede Kamer
staat er overwegend positief tegenover.
Ciska Veenhoff:
De waarheid is dat het genuanceerder ligt. Het centrale aanmeldpunt
moet juist leiden tot een eerlijkere kans voor alle kinderen in Nijmegen
op plaatsing op een school van voorkeur.
De Nijmeegse schoolbesturen hebben gezamenlijk besloten de segregatie
in het (basis) onderwijs aan te pakken. Een van de instrumenten
die zij daarvoor in het leven hebben geroepen is het Centrale Aanmeldpunt
dat onder de naam Schoolwijzer Nijmegen vanaf 1 april 2009
van start zal gaan. De schoolbesturen willen daarmee de vicieuze cirkel
doorbreken waarbij ouders hun kind aanmelden op een populaire
school elders in de stad, dus niet in hun eigen wijk. Het gevolg daarvan
is dat de populaire scholen een wachtlijst hebben, terwijl scholen in
de eigen wijk, die net zulk goed onderwijs bieden, met leegstand te
kampen hebben.
Hierdoor groeit de kloof tussen kansarme en kansrijke kinderen in de
stad, omdat de populaire scholen meestal bevolkt worden door met
name kansrijke kinderen. Een aantal wetenschappers (waaronder
Bowen Paulle) heeft onderzoek gedaan waaruit blijkt dat bij een goede
verhouding tussen kwetsbare en kansrijke kinderen, de kwetsbare
kinderen zich optrekken aan de kansrijke kinderen en hun leerprestaties
verbeteren. Een optimale verhouding tussen kansarme en kansrijke
kinderen is 30:70.
De huidige situatie leidt niet alleen tot het ontstaan van segregatie
in het onderwijs, maar ook voor veel stress en frustratie bij ouders
die soms als hun kind nog maar net geboren is al ‘shoppend’ langs
verschillende scholen gaan om hun kind daar in te schijven. Het komt
bovendien vaak voor dat de school in de eigen wijk al vol zit vanwege
de vele aanmeldingen van kinderen uit andere delen van de stad.
De criteria die bij het plaatsen van kinderen op een school met een
wachtlijst worden gehanteerd zijn niet bij alle scholen hetzelfde en ook
niet altijd even duidelijk. Dit geeft kortom een hoop stress, onzekerheid
en frustratie bij ouders.
De Schoolwijzer Nijmegen moet daar verandering in brengen. De
schoolbesturen hebben besloten dat alle kinderen vanaf een leeftijd
van 2 jaar en 9 maanden voortaan centraal aangemeld worden.
Daarbij kunnen ouders aangeven welke (minimaal 3 en maximaal
6) scholen de voorkeur hebben. Op scholen waar voldoende ruimte
is, zullen alle kinderen die de betreffende school als eerste voorkeur
hebben opgegeven, geplaatst kunnen worden. Bij scholen waar niet
voldoende ruimte is om alle kinderen te plaatsen zal aan de hand van
de zogenaamde ‘spelregels’ worden bepaald welke kinderen kunnen
worden ingeschreven. De spelregels zijn zo opgesteld dat
ouders van kinderen die al een broertje of zusje op school
hebben, die voor een school in de eigen wijk kiezen, of die
bijdragen aan een optimale verhouding tussen kwetsbare
en kansrijke kinderen (30/70) meer kans hebben hun
eerste keuze gehonoreerd te zien als ze zich aanmelden
voor een school die overvraagd wordt.
Als kinderen niet op de school van de eerste keuze terecht
kunnen, dan wordt gekeken of ze op de school van de
tweede (of volgende) keus kunnen worden geplaatst. De
keuzevrijheid van de ouders blijft derhalve ook wel degelijk
gewaarborgd al zal dat niet in alle gevallen (maar naar
verwachting wel in 95% van de gevallen) de eerste keuze
van de ouders zijn. Het is echter ook nu al zo dat sommige
ouders hun kinderen niet kunnen inschrijven op de school
van de eerste keuze omdat deze vol is en een wachtlijst
hanteert.
Ook is er geen sprake van strijd met het grondrecht van
vrijheid van onderwijs. De vrijheid van onderwijs betekent
dat ouders de vrijheid hebben om hun kinderen in te
schrijven op een school met een bepaalde denominatie
(geloof) of richting. In Nijmegen zijn vele katholieke
en protestantse scholen en ouders kunnen dus steeds
meerdere scholen met de denominatie van hun keuze als
voorkeurschool opgeven. Zij zullen zich dan ook zeker op
een van die scholen kunnen aanmelden. Met betrekking
tot de Vrije School en de Islamitische Basisschool zijn in het
systeem waarborgen ingebouwd. Die moeten er enerzijds
voor zorgen dat alle ouders die hun kind bij die school willen
aanmelden dat ook daadwerkelijk kunnen. Anderzijds
moet dat voorkomen dat ouders die dat niet willen, hun
kind bij een van die scholen moeten aanmelden.
Voor die gevallen waarin de toepassing van de spelregels
tot apert onbillijke uitkomsten leidt, wordt een commissie
ingesteld die individuele gevallen beoordeelt. Ouders
kunnen, als de spelregels leiden tot een inschrijfadvies dat
tot onaanvaardbare gevolgen leidt, een beroep doen op
de hardheidsclausule. Tenslotte hebben de schoolbesturen
afgesproken de centrale aanmelding grondig te zullen
evalueren. Als blijkt dat aanpassing van de spelregels
nodig is vanwege juridische of anderszins onacceptabele
gevolgen ervan, dan zullen de spelregels (zo nodig)
worden aangepast.
De Centrale Aanmelding is overigens maar een van de
instrumenten om de segregatie aan te pakken. De schoolbesturen
(en de gemeente Nijmegen die de maatregelen
gedurende een bepaalde periode mede financiert) zijn zich
er ook van bewust dat het tegengaan van gesegregeerde
scholen uiteindelijk alleen kan worden gerealiseerd indien
ouders ook bewust keuzes willen maken voor gemengde
Het Jonge Kind | maart 2009 9

Hans Roggen
Michel Groen
scholen. In dat verband is er ook een werkgroep in het
leven geroepen die bekijkt op welke wijze bewerkstelligt
kan worden dat ouders een bewustere keuze maken
en ouderinitiatieven kunnen worden gestimuleerd. Het
systeem dat bij de Centrale Aanmelding wordt gehanteerd
levert ook een hoop gegevens op over de wijze waarop
ouders keuzes maken. Die gegevens kunnen worden gebruikt
bij het beïnvloeden van de schoolkeuzes van ouders.
Daarnaast worden scholen gestimuleerd om met scholen
uit andere wijken (en een andere leerlingenpopulatie)
‘vriendschapsscholen’ te stichten, waarbij uitwisseling
tussen de scholen plaatsvindt en de scholen een aantal
keren per jaar gezamenlijk iets ondernemen.
Het zijn (ook voor de schoolbesturen) allemaal spannende
ontwikkelingen met hopelijk een positief effect voor zowel
de kwetsbare als de kansrijke kinderen.
Wim Kuiper:
Ik wil vooropstellen dat er heel veel goede aspecten zitten
aan het Nijmeegse systeem. Een gezamenlijk afgesproken
aanmeldmoment in het derde levensjaar voorkomt dat
ouders al baby’s gaan aanmelden en geeft een eerlijker
kans op plaatsing. Uniforme plaatsingsregels die populaire
scholen hanteren geeft naar iedereen duidelijkheid. Meer
en betere voorlichting kan voorkomen dat wijkscholen die
prima zijn door sommige ouders al bij voorbaat worden
gepasseerd. Het problematische aan dit systeem zit hem
wat mij betreft uitsluitend in het feit dat een aantal ouders
uiteindelijk toch een bindend advies zal krijgen, om hun
kind op een school te doen die zij zelf niet zien zitten.
Misschien is er ook wel een juridisch probleem, want
waar is de bevoegdheid op gebaseerd om zo’n bindend
advies te geven en strookt dit wel met het recht op vrije
schoolkeuze Maar ook al wordt een voorkeur voor een denominatie
gegarandeerd, dan nog zal het blokkeren van de vrije keus tegen het
rechtsgevoel van ouders ingaan. Het feit dat ouders in deze gevallen
van het begin af aan niet achter de schoolkeuze kunnen staan is problematisch.
De vrijheid van onderwijs is er naar mijn idee ook en vooral
zodat ouders het gevoel hebben dat de school van hen is, dat ze zich
bij die school goed voelen. Een positieve betrokkenheid van ouders
bij de school vergroot overigens ook aantoonbaar een succesvolle
schoolloopbaan van het kind. Het is moeilijk te voorspellen hoeveel
ouders geconfronteerd zullen worden met dwang van de kant van
het Nijmeegse systeem. Men schat slechts vijf procent, maar bij dat
aantal kun je je afvragen of de pretentie dat de segregatie in Nijmegen
goeddeels wordt opgelost wel waargemaakt gaat worden. Het risico
bestaat dat met behulp van het systeem toch een veel groter aantal
ouders een bindend advies gaat krijgen. Naast de hierbovengenoemde
effecten zal dat ook opnieuw ontwijkgedrag oproepen, waarbij juist
ouders van zogenaamde kansrijke kinderen naar mogelijkheden gaan
zoeken om er onderuit te komen, bijvoorbeeld door de kinderen naar
een school in buurgemeenten te laten gaan. Zo’n neveneffect zou
natuurlijk helemaal onwenselijk zijn.
Segregatie is een groot probleem en creatieve pogingen om daar iets
aan te doen moeten worden toegejuicht en verdienen een kans. Maar
positieve actie is wat mij betreft hoe dan ook beter dan dwang en
drang.
Ciska Veenhoff is voorzitter van het bestuur van de
Christelijke Basisschool de Klokkenberg en in die
hoedanigheid betrokken geweest bij de totstandkoming van
de Schoolwijzer Nijmegen. Tevens advocaat arbeidsrecht- en
onderwijsrecht bij Poelmann van den Broek advocaten te
Nijmegen.
Wim Kuiper is directeur van de Besturenraad van de
Protestants Christelijke scholen.
10 Het Jonge Kind | maart 2009