Vorming is geen bandwerk! - Netwerk Tegen Armoede

VORMING IS GEEN BANDWERK
Vorming geven over armoede met mensen in armoede
1

Inhoudstabel
INLEIDING ..................................................................................................... 3
1 Armoede In-zicht ........................................................................................................ 4
2 Vorming.......................................................................................................................... 4
2.1 Visie ......................................................................................................................... 4
2.1.1 Vorming als onderdeel van structurele armoedebestrijding............... 4
2.1.2 Noodzakelijke inbreng van mensen die in armoede leven.................... 6
2.1.3 Onze kijk op vorming.................................................................................... 7
2.2 De ‘onderlinge dialoog’ ........................................................................................ 8
2.2.1 Samen vorming geven ................................................................................... 9
2.2.2 Afstemming van verwachtingen .............................................................. 10
2.2.2.1 Verwachtingen van de medewerker................................................. 11
2.2.2.2 Verwachtingen van mensen die in armoede leven........................ 13
2.3 Fasen van vorming geven .................................................................................. 15
2.3.1 De ‘voorfase’ : wat vooraf gaat aan de vorming ................................... 15
2.3.1.1 Kijk op mensen die in armoede leven ............................................... 17
2.3.1.2 Valkuil ..................................................................................................... 18
2.3.1.3 Rol als medewerker ............................................................................. 20
2.3.2 De vorming ................................................................................................... 22
2.3.2.1. De voorbereiding .................................................................................... 22
2.3.2.2. Tijdens de vorming ................................................................................ 27
2.3.2.3. Nabespreking .......................................................................................... 27
2.3.3. De opvolging................................................................................................ 28
3 Besluit .......................................................................................................................... 31
4 Contactgegevens........................................................................................................ 32
2

INLEIDING
Armoede In-zicht is het vormingsproject van Welzijnszorg vzw en Vlaams
Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen. In december 2005
is Armoede In-zicht gestart en hebben we ons vooral geconcentreerd op het
uitwerken en geven van vormingen. Dit leidde tot 12 vormingspakketten die
gebundeld zijn en bij ons opgevraagd kunnen worden.
De basis is gelegd. Maar hoe ga je hier als vereniging of welzijnsschakel nu
mee aan de slag? Waar kan je zoal rekening mee houden? Wat zijn zaken die
je kunnen helpen of juist niet?
Deze brochure kan een wegwijzer zijn voor diegenen die samen met mensen
in armoede vorming willen geven. Anderzijds kan deze brochure diensten een
interessante inkijk geven op wat er aan een vorming vanuit de verenigingen en
welzijnsschakels vooraf gaat.
We staan niet stil bij de inhoud van de vormingen, daarvoor ontwikkelden we
de vormingspakketten. We staan stil bij het proces. De weg die dient
bewandeld te worden, die volgens onze ervaring noodzakelijk is om in
samenspraak (medewerkers/vrijwilligers en mensen die in armoede leven) een
kwaliteitsvolle vorming te geven. Een vorming die door deelname aan de
dialoog een gelijkwaardigere positie beoogt voor de deelnemers.
Veel succes!
Het Armoede In-zicht team
3

1 Armoede In-zicht
Armoede In-zicht is een gezamenlijk project van het Vlaams Netwerk van
Verenigingen waar armen het woord nemen en Welzijnszorg vzw, dat
ondersteund werd door Cera en kabinet Welzijn.
Armoede In-zicht vertrekt vanuit de vaststelling dat armoede en uitsluiting
toenemen in onze samenleving. De communicatie tussen armen en niet-armen
verloopt stroef. De stempel die op mensen in armoede kleeft, belemmert hun
groeikansen.
Armoede is een geheel van uitsluitingen. Armoede In-zicht wil inzicht
bevorderen in deze uitsluitingmechanismen en vertellen hoe mensen in
armoede die situatie beleven. Armoede In-zicht wil via vorming
kortsluitingen tussen armen en niet-armen blootleggen en op die manier
werken aan een duurzamere dialoog.
2 Vorming
2.1 Visie
2.1.1 Vorming als onderdeel van structurele armoedebestrijding
Met onze vormingen willen we kennis verspreiden over wat het is om in
armoede te moeten leven in België, zowel bij de rechtstreeks betrokken
hulp- en dienstverleners, als bij de algemene bevolking.
Als organisaties, overheden en diensten structureel en efficiënt willen
bijdragen aan armoedebestrijding en/of hun dienstverlening toegankelijk
willen maken voor mensen in armoede, dan dienen ze de armoedeproblematiek
te kennen. Dienstverleners, hulpverleners en beleidsmakers hebben echter
vaak niet de mogelijkheden of de juiste kennis en vaardigheden.
4

Vorming is daarom een essentieel onderdeel van armoedebestrijding. Inzicht
in hoe maatschappelijke structuren armoede in stand houden en
reproduceren, is allereerst belangrijk. Met vorming willen we de stempel die
op mensen in armoede gedrukt wordt zichtbaar maken en aanklagen.
Verder is inzicht van de impact van armoede op de verschillende
levensdomeinen nodig. Ook is het aanvoelen en aanbrengen van de gevolgen op
de zelfwaarde, de persoons- en relatieontwikkeling en hoe mensen in
armoede deze positie ervaren in de maatschappij belangrijk. De ‘binnenkant’
van armoede.
Organisaties, overheden en diensten dienen bewust te zijn van hun eigen kijk
op (de oorzaken van) armoede en hoe deze kijk hun handelen en denken
beïnvloedt.
Via vorming wordt meer inzicht geboden in de leefwereld van mensen in
armoede en de link gemaakt met de doelstellingen, beperkingen en
mogelijkheden van de deelnemers en respectievelijke diensten.
Deze vorming heeft als doel om te komen tot begrip voor elkaar. Dit is nu
vaak niet het geval omwille van de ‘missing link’. De zogenaamde ‘missing link’
gaat over de onbekendheid bij diensten en organisaties met de leefwereld
van mensen in armoede. Echter ook mensen die verplicht zijn om in armoede
te leven hebben weinig kennis van de werking van diensten en kunnen zich
moeilijk toegang tot onze maatschappij verschaffen. Dit resulteert
ondermeer in weinig of geen zicht hebben op hoe de diensten, organisaties
en de maatschappij op zich functioneren.
De missing link gaat dus ook over het zich niet bewust zijn van dit niet
bekend zijn met al die aspecten van elkaars leefwereld. Dit omvat vele
domeinen waaronder gevoelens, verwachtingen, waarden, normen,
denkpatronen en oplossingstrategieën. Deze missing link leidt tot wederzijds
onbegrip. Het leidt ook tot een wederzijds niet herkennen van mekaars
talenten.
Deze vormingen proberen daarom dialoog op te zetten tussen diensten,
organisaties en mensen in armoede. Zowel bij mensen in armoede als bij
talrijke instanties bestaat immers de behoefte om beter te communiceren
met elkaar. Communicatie tussen diensten, middenveldorganisaties en mensen
5

in armoede kan leiden tot wederzijds begrip, kan uitsluitingsmechanismen
blootleggen en voorkomen.
Deze vorming beoogt gelijkwaardigheid tussen mensen in armoede en nietarmen.
De vorming heeft ook als doel om te sleutelen aan een positieve en
respectvolle houding ten opzichte van iedereen die met armoede in aanraking
komt.
2.1.2 Noodzakelijke inbreng van mensen die in armoede leven
Mensen die in armoede leven, zijn voor ons diegenen die de expertise
hebben over het leven in armoede.
Zij weten wat het is om dagdagelijks te moeten overleven, het steeds
moeten opbotsen tegen een muur van ongeloof.
Armoede In-zicht vindt het dan ook belangrijk dat mensen in armoede
deelnemen aan de vormingen, dat hun ervaringen een rode draad vormen door
het ganse vormingsproces. Hun inbreng is voor ons essentieel.
We stellen vast dat de inbreng van mensen in armoede aan de vorming een
grote meerwaarde heeft. De vormingen beklijven meer en de zo
onderschatte ‘binnenkant’ van armoede wordt zichtbaar. Enerzijds wordt het
voor de deelnemers plotseling heel concreet, anderzijds werkt het samen
vorming geven voor mensen in armoede armoedebevrijdend. Mensen in
armoede kunnen zo in dialoog treden met anderen en krijgen een beeld van
wat er zich aan ‘de andere kant’ afspeelt. Ze kunnen eigen competenties
ontdekken en ontwikkelen.
Ook als tandempartners groei je meer naar elkaar toe. Het samen in gesprek
gaan over de vorming, het voorbereiden, inspelen op elkaar tijdens de
vorming en het evalueren biedt echt wel wat mogelijkheden.
6

“Doordat ik nu al een paar keer mee vorming ben gaan geven,
heb ik ook al wat geleerd. Nu sta ik meer stil bij wat die
hulpverleners allemaal moeten doen, ik krijg ook een beter
zicht op hoe sommige diensten werken. In het begin durfde ik
niet al te veel zeggen. Ze hebben nooit naar mij geluisterd,
waarom zouden ze dit dan nu doen. Ik voel me wel wat sterker om zaken te
gaan vragen. Ik merk dat hulpverleners ook maar mensen zijn en het niet
altijd slecht met ons voor hebben.”
2.1.3 Onze kijk op vorming
Onze vormingen hebben als doel deelnemers over armoede te doen nadenken,
het eigen handelen in vraag te stellen.
We creëren hiervoor een plek waar beiden (deelnemers en mensen met
armoede-ervaring) op een gelijkwaardige manier in dialoog kunnen gaan. Op
deze manier kan het ‘wij – zij denken’ doorprikt worden en creëren we de
mogelijkheid om eigen ervaringen en inzichten te toetsen en te verbreden.
Ook streven we naar een interactieve vorming, het in dialoog gaan over
‘armoede’, met als vertrekpunt het geloof in ieders krachten, aandacht voor
het ‘groeiproces’ en ruimte voor persoonlijke inbreng.
“Soms verwachten dienstverleners dat ze de oplossing in hun
zak hebben zitten. Was dat maar zo dan waren al mijn
problemen al lang opgelost. Ze moeten weten dat armoede voor
iedereen anders is.”
“Met wat ik tijdens de vorming leer, bedenk ik mij dat je deze
vorming ook eens aan mijn bazen moet geven.”
Met vorming over armoede bieden we inzichten aan, waarmee de deelnemers
in de eigen werkcontext aan de slag kunnen gaan. We realiseren ons dat we
geen kant-en-klare oplossingen aanreiken.
7

We willen mensen doen nadenken, hen laten stilstaan bij eigen kijk en
handelen, door effecten rond armoede ook in een maatschappelijke context
te plaatsen.
We willen werken op verschillende niveaus. Op individueel niveau (Hoe zie ik
armoede?), op organisatorisch/dienst niveau (Hoe kan ik als werker aan de
slag gaan? Hoe kunnen we drempels verlagen?) en maatschappelijk niveau
(Welke maatschappelijke uitsluitingsmechanismen spelen een rol?).
“1 + 1 = 2 , dat is duidelijk. Dat weet iedereen. Dat hebben we
allemaal in school geleerd. Maar armoede heeft duizenden
gezichten. Mensen hiervan bewust maken is al een hele weg!”
2.2 De onderlinge dialoog
De ervaring leert ons dat een vormingsvraag snel moet beantwoord worden
en niet altijd rekening houdt met de tijd en energie die dit vraagt. We
kennen het waarschijnlijk allemaal: “We kunnen of mogen deze kans niet
laten liggen.” Deze dynamiek heeft zowel positieve als negatieve kanten.
Snel beslissen kan ervoor zorgen dat de schroom bij het geven van vorming
sneller overwonnen wordt. ‘Nood breekt wet’ zegt men, maar let erop dat
mensen in armoede een volwaardige plaats in de vorming dienen in te nemen.
Je moet op gelijke snelheid komen. Voorkom dat mensen in armoede niet het
5 de wiel aan de wagen worden.
Een open dialoog tussen mensen in armoede en de (vormings-)medewerker
dient aan de basis te liggen en is voor ons fundamenteel wanneer je samen
vorming wil geven.
Tijd, formele en informele babbels, openstaan voor elkaar. We kunnen dit
niet genoeg beklemtonen.
Dit vraagt veel inzet van mensen in armoede, medewerkers en de
verenigingen:
- Er moet tijd zijn om elkaar te leren kennen en onderling vertrouwen op
te bouwen.
- Verwachtingen moeten op elkaar afgestemd worden.
- Medewerkers en mensen in armoede moeten zich als tandem ‘bloot’
geven aan elkaar.
8

2.2.1 Samen vorming geven
Ervaringen en belevingen van mensen in armoede hebben een belangrijke
meerwaarde en moeten geïntegreerd worden in het vormingsaanbod.
Hiervoor moeten medewerker en mensen in armoede als tandem goed op
elkaar afgestemd zijn. Je moet weet hebben van elkaars zwakke en sterke
kanten. Je moet weet hebben van mogelijke pijnpunten of sterktes.
Samen vorming geven vraagt onderling vertrouwen, je bloot geven, je
ervaringen delen met anderen vraagt veel van zowel medewerker als mens in
armoede. Dit gebeurt niet vanzelf. Hierop gaan we in deze brochure dieper
op in.
Samen vorming (medewerker/ mensen die in armoede leven) geven vergt veel
van de relatie tussen medewerker en mensen in armoede. Mensen in armoede
geven zich niet zomaar. Velen van hen hebben negatieve ervaringen waarbij
gegeven informatie of gesteld vertrouwen misbruikt werd. Hiervoor moet
het nodige respect worden getoond. Je kan en mag niet verwachten dat
iemand zijn lief en leed zomaar te grabbel gooit.
De weg die samen binnen de vereniging of welzijnsschakel en in de contacten
met anderen wordt afgelegd, vormt in vele gevallen al een sterke basis. Als
medewerker heb je zicht op problemen, hoe een persoon sommige zaken
ervaart en hiermee omgaat. Als bezoeker heb je een goed zicht op de manier
hoe de medewerker met je omgaat, wat je van hem kan verwachten, hoe hij
zaken opneemt of met je bespreekt. Hierdoor kan onderling een sterkere
vertrouwensband of een goede verstandshouding ontstaan.
“Ik weet dat je in het begin tegen mij ook niets zei en dat je
me niet vertrouwde.”
“Maar ik vond het juist goed dat jij niet begon te vissen en
informatie begon los te peuteren. Want dan was ik zeker toe
geslagen.”
“Ik dacht dit wel, maar het is niet altijd gemakkelijk. Soms weet ik niet goed
hoe ik moet reageren. Iedereen is ook anders.”
Wanneer ook het onderling handelen, het met elkaar omgaan (tussen
medewerker en persoon in armoede) onder de loep kan genomen worden,
9

ontstaat er nog een sterkere wederkerigheid. Het wordt nog intenser,
wanneer deze ervaringen kunnen ingebracht worden tijdens een vorming.
Maar laat deze dialoog niet aan het toeval over. Vooraleer je samen vorming
geeft, is het belangrijk om hierover aan tafel te zitten. Het is belangrijk om
stil te staan bij het samen op weg gaan. Wat je van elkaar leert. Wat samen
vorming geven voor ieder betekent.
Veeg dit niet zomaar van tafel. Creëer ruimte om hierover in gesprek te
gaan.
Het samen op weg gaan en onderling ook de nodige tijd nemen om te blijven
stilstaan bij zaken die moeilijk of juist goed liepen. Het fragiel evenwicht
tussen het krachtenperspectief en zorgzaam zijn is een belangrijk
aandachtspunt.
Durven praten over je onzekerheden als medewerker, je zorgen en
bedenkingen bespreken en toetsen bij de anderen creëert ruimte tot dialoog,
tot het dichter bij elkaar komen van medewerkers en mensen die in armoede
leven.
“Ik ben eens een keer onderuitgegaan tijdens een vorming.
Wat die persoon toen zei, dat heeft mij heel diep geraakt. Ik
ben even naar buiten gegaan. Een ander groepslid van de
vereniging is even meegegaan. Ik wist dat de medewerker op
dat moment moeilijk kon komen. We hebben er erna wel over
gepraat. Hij zei dat hij het heel vervelend vond en niet had zien aankomen.
Ik wist niet dat dit mij nog zo raakte. Maar ja.”
Je kan niet in de toekomst kijken. Je kan veel trachten te voorkomen, maar
je kan niet toveren. Ook dit moet je ten aanzien van elkaar durven toegeven.
2.2.2 Afstemming van verwachtingen
Het is goed om vooraf een aantal verwachtingen onderling uit te klaren.
Zowel de medewerkers als mensen die in armoede leven hebben hierop een
eigen kijk. Uit gesprekken op de overleggroep Vorming binnen het Vlaams
Netwerk waarin zowel medewerkers als mensen in armoede aanwezig zijn,
10

kunnen we leren dat de voorgestelde voorwaarden, niet eenzijdig kunnen
opgelegd worden door medewerkers.
Oorspronkelijk dachten we enkel de verwachtingen ten aanzien van mensen in
armoede te moeten uitklaren. Maar dit klopte niet. Mensen in armoede
hebben eveneens verwachtingen naar de medewerker, ook hier moet de
nodige aandacht aan besteed worden. Gesprekken tussen medewerkers en
mensen in armoede over dit alles zijn in ieder geval van groot belang.
De onderlinge uitwisseling, het aftoetsen, bespreken en leren van elkaar,
maakt dat het samen geven van vormingen nog sterker wordt. We willen dit
ook expliciet benoemen. Het samen geven van vormingen houdt in dat er
zowel gepraat en overlegd wordt over ‘wat gaan we vertellen’ (het inhoudelijk
niveau) als wat we kunnen ‘verwachten van elkaar’ (het relationeel niveau).
We plaatsen de beide niveaus dan ook in het grotere geheel, die we de
onderlinge dialoog noemen. In dit groter geheel leer je elkaar kennen, bouw
je onderling vertrouwen op. Dit niet enkel door met elkaar te praten, maar
eveneens door met elkaar aan de slag te gaan.
Inhoudelijk
ONDERLINGE
DIALOOG
Relationeel
2.2.2.1 Verwachtingen van de medewerker
Hieronder formuleren we vier verwachtingen waarover best een gesprek
wordt gevoerd. Deze verwachtingen werden vooral geformuleerd door de
medewerkers. Aansluitend formuleren we verwachtingen van mensen die in
armoede leven. Beiden zijn even belangrijk. We geven deze twee kijken mee,
maar zij vormen één geheel ter bespreking.
11

1. Armoede is een onrecht
Met deze vormingen willen we armoede bespreekbaar maken. Door het
inbrengen van het leefwereldperspectief van mensen in armoede willen we de
dienstverlening van organisaties verbeteren. Mensen in armoede brengen
eigen ervaringen en zienswijzen in om de vaardigheden en de houding van
medewerkers bij te sturen.
Zowel de medewerker als mensen die in armoede leven die mee vorming willen
geven moeten geloven in het feit dat armoede een onrecht is.
2. Armoede in brede zin
Ieder moet armoede in een ruimer perspectief willen en kunnen plaatsen.
Armoede is meer dan een centenkwestie. Kennis hebben over de
uitsluitingsmechanismen die werken in onze maatschappij en structuren is
een pluspunt. Het samenwerken in de vereniging/welzijnsschakel biedt
hiervoor een uitstekende basis.
3. Geloof in tandemwerking
Zowel de medewerker als mensen in armoede moeten geloven in de
meerwaarde van het inbrengen van armoede-ervaringen.
Je moet geen opgeleide ervaringsdeskundige in de armoede en sociale
uitsluiting zijn. Van mensen die in armoede leven verwachten we dat ze samen
met de medewerker en/of opgeleide ervaringsdeskundige de kloof tussen
verschillende leefwerelden bespreekbaar willen maken, dit vanuit ieders
achtergrond en ieders eigenheid. Hierover in dialoog willen gaan biedt
leerkansen voor de deelnemers.
4. Geloven in de dialoog
Het is belangrijk dat je belang hecht aan deze uitwisseling en gelooft dat je
kan leren van elkaar.
“Ik weet nog goed, die eerste keren… Ik heb nogal op mijn tong
moeten bijten. Ik weet dat zij komen om iets bij te leren. Ik
weet dat ik hen de kans moet geven om hun gedacht te zeggen.
Dat is niet altijd makkelijk. Soms maken ze me zo kwaad, ik
hoor ze dan dingen zeggen die ik zo dikwijls moet horen. Dat
raakt mij! Blijf dan maar rustig. Ik moet mijn kwaadheid wel wat kunnen
inslikken. Ik mag mijn gedacht wel zeggen, maar moet er zelf wel op letten
dat ik hen niet alleen aanval, maar ook vertel waarom ik zo kwaad ben.”
12

2.2.2.2 Verwachtingen van mensen die in armoede leven
Uit de gesprekken met mensen die reeds mee vorming geven en tijdens de
overleggroep Vorming is gebleken en bevestigd dat ook mensen in armoede
verwachtingen hebben en dat deze verwachtingen evenzeer uitgeklaard
dienen te worden.
Mensen die in armoede leven wisten in het begin niet wat er van hen
verwacht werd.
“Je kan veel praten over het geven van vormingen, maar je
leert vooral uit het doen.”
In het begin zijn veiligheid, vertrouwen en groepsgeest (het groepsgevoel)
van zeer groot belang. Ook weten wat er tijdens de vorming te gebeuren
staat en wat er van je verwacht wordt, dient op voorhand besproken te
worden.
Zo groeit stapsgewijs het eigen zelfvertrouwen en krijg je ook een beter
beeld van wat er van je verwacht wordt. Wanneer je betrokken wordt, dan
ontstaat er iets, waar je als mens in kan groeien.
1. Veiligheid
Het is nodig om samen afspraken te maken over en van elkaar te weten wat
we verstaan onder:
- respect
- gevoelens respecteren
- eigen grenzen kunnen stellen
- ervaringen centraal, we moeten geen oplossingen zoeken voor
problemen
- elkaar niet uitlachen
- serieus nemen van ieders ervaring
- als mens serieus genomen worden
13

2. Vertrouwen
Dit moet kunnen groeien. Vertrouwen in de medewerker, maar ook in de
andere mensen die mee vorming geven. Mensen halen aan dat je geen vorming
mee kan geven als je elkaar niet kent. Elkaar kennen en weten wat je van
elkaar kan verwachten tijdens een vorming, zorgt er ook voor dat je meer
ruimte krijgt om dingen te zeggen en eigen ervaringen of mening in te
brengen. Er werd ook aangehaald dat door het samen nadenken over de
vormingen, over hetgeen zeker moet ingebracht worden en wat niet, het
onderlinge vertrouwen groeit. De groepsvorming werkt ook hier als stimulans.
3. Groepsgeest
Het groepsgevoel wordt ook bij het geven van vormingen als belangrijk
ervaren. Als mensen in armoede deelnemen aan een vorming willen zij als
groep kunnen uitwisselen en elkaars ervaringen horen. Dus is het goed om
regelmatig, los van een vormingsvoorbereiding, tijd te nemen om met elkaar
van gedachten te wisselen over het geven van vormingen en wat dit voor
ieder betekent. Maar ook willen mensen in armoede tijdens de vorming een
groep vormen met de deelnemers. Zij willen niet als extra aanzien worden, zij
willen het hele vormingsproces mee dragen. Zij kiezen er niet voor om bv
maar een halve dag deel te nemen om ervaringen in te brengen en dat nadien
de vorming zonder hen voortgaat.
Tevens verwachten zij tijdens de vorming er niet alleen voor te staan. Een
groepje van 3 mensen met armoede ervaring wordt als het meest optimaal
ervaren. Zo kan men op elkaar terugvallen en steun vinden bij elkaar.
“Je zou kunnen zeggen dat je niet als tandem op stap gaat. Op
een tandem kunnen maar twee personen zitten, maar dat je
met een grote go-cart op weg gaat. Die go-cart die je aan de
zee veel ziet.”
Deze verwachtingen van beiden (medewerkers en mensen die in armoede
leven) mogen er niet voor zorgen dat de drempel zo hoog gelegd wordt dat
niemand kan instappen. Zij dienen als leidraad voor een gesprek, waarin
medewerkers en mensen in armoede zich engageren om hier samen aan de
slag te gaan.
We hopen dat deze verwachtingen jullie gespreksstof levert om van te
vertrekken. Om de onderlinge uitwisseling te voeden.
14

2.3 Fasen van vorming geven
Er zijn verschillende stappen verbonden aan het vorming geven. Met deze
brochure richten we ons vooral op de voorfase en de opvolging, en de
mogelijke effecten.
We zijn allemaal zo resultaatsgericht bezig. Natuurlijk moeten de vormingen
inhoudelijk goed zijn.
Met deze brochure willen we vooral aandacht vragen voor het procesmatige,
de fundering, de basis van het participatief vormingswerk. We kunnen dit
niet genoeg onderlijnen. In deze brochure gaat het niet over praten over,
maar praten met mensen in armoede over het geven van vormingen.
2.3.1 De voorfase: wat vooraf gaat aan de vorming
In de nieuwe besluiten van de Vlaamse overheid wordt er van de Verenigingen
waar armen het woord nemen verwacht dat ze in dialoog treden met de
samenleving. Dit wordt concreet vertaald in naast het aangaan van
dialoogmomenten op basis van het beleidsdossier, het geven van minstens
drie vormingen aan derden op jaarbasis.
Ook in de samenleving krijgt de thematiek ‘armoede’ meer aandacht. Veel
diensten en organisaties worden aangezet om zich open te stellen voor
mensen in armoede. Diensten en organisaties zoeken ondersteuning en willen
armoede uitsluiten. Zij doen meer en meer een beroep op de ervaringen van
de verenigingen, op het ‘materiaal’ dat er verzameld, besproken en gemaakt
wordt.
Hoe ga je, als vereniging, hiermee om? Welke plaats heeft vorming
binnen je vereniging? Is er nog genoeg tijd en ruimte om de
basisopdrachten te volbrengen? Hoe kunnen deze op elkaar afgestemd
worden?
Het is belangrijk dat je hier vooraf goed over nadenkt. Dat je tijd neemt om
met mensen in armoede hierover het gesprek aan te gaan. Zo kan je ervoor
zorgen dat je niet overrompeld wordt door vormingsvragen, maar dat je hier
bewust en voorbereid mee kunt omgaan.
15

Dus denk eerst na. Overleg, bespreek je vragen en bezorgdheden met de
bezoekers van je vereniging/welzijnsschakel. Beslis samen welke plaats
vorming in de werking inneemt. Doe dit samen want betrokkenheid van
mensen in armoede is onontbeerlijk.
Bespreek dit ook intern, in de vereniging/welzijnsschakel. Volg eveneens de
besluitvormingsprocedures die bestaan in je organisatie. Doe dit niet
overhaast, maar zorg dat je tot afspraken komt.
Hierbij willen we verenigingen/welzijnsschakels enkele vragen meegeven die
als leidraad kunnen dienen:
- Hoe gaan we ons verhouden ten aanzien van de verwachtingen van de
overheid/samenleving? Wat vinden we als vereniging/welzijnsschakel
van vorming? Vinden we dit onze opdracht of eerder een verplichte
opgave?
- Hoeveel tijd en energie kunnen we hiervoor vrijmaken? Het opzetten
van vorming vraagt meer tijd dan het geven van vorming op zich. Weet
dat de voorbereiding, het geven, het volgen en evalueren een intensief
gegeven is.
- Zijn er nog andere prioriteiten in de werking, hoe worden deze op
elkaar afgestemd? Kunnen we dit combineren met onze andere
basisopdrachten?
- Als vorming één van de opdrachten wordt, wie kan dit binnen de
vereniging/welzijnsschakel opnemen? Heeft deze persoon ook genoeg
tijd?
Indien je vorming serieus wil nemen, adviseren we je om een werkgroep
‘Vorming’ op te richten. Zo kan het vormingstraject op regelmatige basis,
samen met mensen uit de vereniging/welzijnsschakel (die interesse hebben in
het mee geven van vormingen), verder uitgewerkt worden.
Vorming is een manier om naar buiten te treden. Het kan een uithangbord van
je werking zijn, een manier om te tonen wat er in de
vereniging/welzijnsschakel allemaal gebeurt. Het is ook een manier om
serieus genomen te worden. Vorming geeft mee een gezicht aan de werking.
Dit laat je best niet aan het toeval over.
16

Je moet het geven van vorming niet opblazen of groter maken dan het is. Je
moet je er wel bewust van zijn dat het geven van een vorming een ander
streven is dan bv een actiemoment. Je legt andere accenten.
Het geven van vormingen in samenspraak en directe betrokkenheid van
mensen in armoede is en blijft een zoekproces. De kracht van deze manier
van werken is dat er niet gepraat wordt over mensen in armoede, maar met
mensen in armoede. Dit is een belangrijk statement. De dialoog is belangrijk.
Op deze manier kun je eveneens het vooroordeel ‘mensen in armoede kunnen
niets’ doorbreken.
“Met de verenigingen vragen we al jaren om niet boven de
hoofden van mensen te praten, om de beleving en ervaringen
van mensen in armoede mee te nemen bij de besluitvorming.
Om mensen in armoede ernstig te nemen. Met deze manier van
vorming geven, doen we zelf wat we verwachten van anderen.”
Met Armoede In-zicht geloven we in de krachten van mensen, geloven we dat
ieder van ons wil groeien en uit opgedane ervaringen weer nieuwe kennis
opbouwt (het krachtenperspectief). Met Armoede In-zicht willen we
eveneens oproepen tot zorgzaamheid.
2.3.1.1 Kijk op mensen die in armoede leven
Als je een vorming wilt geven over armoede, is het belangrijk zelf even stil
te staan bij je eigen kijk op armoede en mensen in armoede. Zowel voor
verenigingen waar armen het woord nemen en welzijnsschakels, als
medewerker en mensen die in armoede leven is het zinvol om eens te stil
staan bij de volgende punten:
- Hoe kijken we, ik, naar mensen die in armoede leven?
- Hoe gaan we, ik, binnen onze eigen werking om met dit
‘krachtenperspectief’ en ‘het zorgzaam zijn’?
- Sluit dit aan bij de visie op armoede die de vereniging/welzijnsschakel
hanteert?
Samen over deze vragen nadenken en een gesprek aangaan is zeker een must.
17

“Voor ik in de vereniging kwam, dacht ik dat alles mijn eigen
schuld was. Ik botste constant. Door samen te komen in groep
heb ik gemerkt dat dit niet alleen mijn probleem is en dat veel
mensen deze problemen meemaken. Ook zij die in de
vereniging werken hebben mijn ogen geopend. Zij geloven in
mij. Zij steunen mij in mijn stappen die ik nu zet, ook al maak ik nog steeds
fouten.
Nu denk ik dat ik wel iets kan vertellen over mijn ervaringen. Het doet me
deugd wanneer ik anderen kan helpen. Ik had nooit gedacht dat ik samen aan
een tafel zou zitten met mensen die iets willen leren uit mijn miserie. Ik
denk dan soms dat mijn miserie dan toch nog voor iets goeds gediend heeft”
2.3.1.2 Valkuil
Mensen in armoede een plaats geven in de vorming, hen de dialoog laten
aangaan met de deelnemers is belangrijk maar een valkuil is dat mensen in
armoede zich kwetsbaar moeten opstellen en dat ze soms gekwetst worden
in het proces.
Je kan niet 100% zeker zijn dat het fragiel, broze evenwicht tussen delen
van kennis en het geconfronteerd worden met eigen zeer (negatieve
ervaringen) bewaard wordt. Dit is één van de valkuilen waar we rekening mee
moeten houden.
Moeten we mensen die in armoede leven afschermen? Moeten we hen altijd
bevestigen in eigen ervaringen of vooroordelen? Moeten we de dialoog
vermijden om mensen die in armoede leven te beschermen? We geloven van
niet.
Mogen we hen vragen te geloven dat andere mensen willen bijleren,
openstaan voor nieuwe kennis en inzichten? We denken van wel!
Wanneer mensen in de vereniging/welzijnsschakel mee aan de slag gaan, hun
eigen leven en problemen in de hand nemen en zoeken naar oplossingen en
alternatieven, dan hebben zij iets te bieden. Deze ervaringen en kennis zijn
van onschatbare waarde om tijdens de vormingen in te brengen. Wat het
betekent om in armoede te leven, kan niet door anderen ingebracht worden
en geeft een diepere dimensie aan je vorming.
18

Maar… Tijdens vormingen kunnen zeer kwetsende ervaringen terug
opgerakeld worden of mensen geraakt worden in hun zijn. We moeten ons
realiseren dat we dit niet steeds kunnen vermijden. Als werking moet je je
hiervan bewust zijn en als je samen aan de slag gaat hier rekening mee
houden.
Zoals reeds eerder vernoemd moet er een constante aandacht zijn voor
moeilijke momenten tijdens vormingen. Dit zowel in de voorfase, tijdens de
vorming als tijdens de nabespreking en opvolging.
Waar mensen met elkaar in gesprek gaan en de ruimte gecreëerd wordt om
vooroordelen te bevragen, ontstaat de kans dat mensen gekwetst worden.
We denken dit niet volledig te kunnen vermijden, maar dit moet op voorhand
benoemd en besproken worden. Op deze manier dien je naast de
verwachtingen ook stil te staan bij en tijd te maken voor de persoon/de mens
tijdens het geven van vormingen:
- Wat kunnen we afspreken zodat je je kan beschermen tegen of
tijdens moeilijke momenten?
- Wat zijn voor jou moeilijk bespreekbare onderwerpen?
- Wat verwacht je van de medewerker wanneer je blokkeert of het
onderwerp te gevoelig ligt?
- Kunnen we iets afspreken om tijdens de vorming rekening te houden
met elkaar?
“Het was voor mij wel een voordeel dat we elkaar al een lange
tijd kenden. Binnen de vereniging hebben we samen al wel wat
gedaan. Ik weet hoe jij op de zaken reageert en ik heb het
gevoel dat je me niet in de steek zal laten. Ik weet
ondertussen ook wel dat je me niet kunt beschermen tegen alle
kwaad of vooroordelen, maar ik weet wel dat je me niet in de steek zal laten.
Ook al moet je eerst luisteren naar de anderen. Ik heb er wel vertrouwen in.”
Als vereniging/medewerker, maar ook als persoon die in armoede leeft moet
je je engageren om samen op weg te gaan. Om tijdens de vormingen rekening
te houden met ieders gevoelens en kwetsbaarheid. Je moet als medewerker
ervan bewust zijn dat dit niet gemakkelijk is en dat tijdens de vormingen
mensen kunnen gekwetst worden. Het is belangrijk dat mensen die in
19

armoede leven weten dat je geen waterdichte garanties hebt. Het benoemen
en een gesprek hierover aangaan is het minimale wat je kan doen en wordt als
zeer belangrijk ervaren.
We gaan ervan uit dat je je engageert om samen aan deze weg te timmeren
en er op moeilijke momenten voor elkaar te zijn. Kwetsuren tegen houden
kunnen we niet, anderzijds hebben we reeds geleerd dat mensen ook zelf
lessen trekken uit zulke situaties.
“Ik weet wel dat jullie mij willen beschermen en dat ik tijdens
een vorming niet het achterste van mijn tong moet laten zien.
Maar jullie vergeten soms wat het voor mij betekent om mee in
gesprek te mogen gaan met die hulpverleners, ik haal daar ook
veel kracht uit! Ik leer ook heel veel uit wat de anderen
zeggen. Soms kan het ook veel pijn veroorzaken, maar op het einde van de rit
ben ik toch content dat ik dit mee kan en heb mogen doen.”
2.3.1.3 Rol als medewerker
Het is belangrijk om als werking stil te staan bij je eigen mogelijkheden.
Soms hou je de boot af omdat je al snel denkt dit niet te kunnen, niet over
de nodige competenties te beschikken. Ook als werking heb je verwachtingen
naar de medewerker die samen met mensen in armoede vorming geeft.
Dat je twijfelt aan je competenties of dat er misschien te hoge
verwachtingen gesteld worden, mogen geen obstakel zijn of blijven.
Natuurlijk worden er verwachtingen gesteld als je als
vereniging/welzijnsschakel vorming geeft, ook als vereniging/welzijnsschakel
kan je deze verwachtingen zo groot maken, waardoor je niet meer aan de
slag durft.
Is er niemand binnen de vereniging/welzijnsschakel die ervaring heeft in het
geven van vormingen? Bouw dan stapsgewijs deze kennis op. Bekijk wat je
hier als werking voor nodig hebt. Informeer je bij andere werkingen. Soms
lijkt het alles of niets te zijn, maar Rome is ook niet in één dag gebouwd.
Stel een stappenplan op, investeer en informeer je!
20

- Wees je bewust van je rol als medewerker. Als het over vorming gaat,
wat wordt er dan van wie verwacht?
- Welke rol heeft de groeps-/basiswerker? Wat is gelijklopend en
verschillend met het geven van vorming?
- Er is een verschil van inbreng en afspraken wanneer je naar de
burgemeester stapt om meer aandacht te vragen voor speelpleintjes,
… dan mee het woord nemen in een vorming.
“Als groepswerker probeer ik tijdens de samenkomsten ervoor
te zorgen dat iedereen zijn zeg kan doen. Dat er naar elkaar
geluisterd wordt. Dat ieders mening gerespecteerd wordt. Ik
ben er dan voor alle deelnemers aan deze vergadering.
Wanneer ik vorming geef ben ik vooral bezig met de inhoud.
Wat moeten we de cursisten meegeven, hoe kunnen we hen aan het denken
zetten. Ik streef er vooral naar dat zij op het einde van de vorming iets
bijgeleerd hebben over armoede. Ik heb ook aandacht voor het respectvol
omgaan met elkaar. Van mijn tandempartners (mensen in armoede) verwacht
ik tijdens de vorming dat zij mee deze weg bewandelen. Dat ze er mee van
uitgaan dat deze cursisten komen om iets te leren. Voordien nemen we de
tijd voor elkaar, maar tijdens de vorming richt ik mij toch het sterkst op de
cursisten.”
“Ik ken de groepswerker nu al wel een paar jaar. Vooraleer we
vorming gingen geven aan de VDAB, hebben we een heel
gesprek gehad. Hij zei dat hij tijdens de vorming er vooral was
voor de cursisten. Dat hij zorg wil dragen, dat er respectvol
geluisterd wordt naar ieders inbreng. Ik vond dit wel raar,
maar eigenlijk doet hij tijdens de vorming met de cursisten wat hij tijdens
de groepsbijeenkomsten voor de groep doet. Ik ben blij dat we het daar over
gehad hebben. Ik zou mij misschien anders op een bepaald moment in de
steek gelaten hebben kunnen gevoeld.”
We vinden het belangrijk dat de rol van de medewerker uitgeklaard en
uitgesproken wordt. Dat hier vooraf bij stil gestaan wordt.
21

2.3.2 De vorming
Bij het geven van een vorming komt heel wat kijken. We onderscheiden drie
belangrijke stappen. De voorbereiding, het geven van de vorming en de
nabespreking.
De vormingsmodules die gemaakt werden door Armoede In-zicht kunnen
gebruikt worden als basis. Maar de praktijk leert ons dat iedere
vormingsvraag het best op maat beantwoord wordt. Dat de inhouden/kaders
onderbouwd moeten worden met de ervaringen/kijken van zowel de mensen
die in armoede leven (die mee vorming geven) als de dynamiek binnen de
vereniging/welzijnsschakel. Vorming is dus geen bandwerk.
Bij deze drie stappen formuleren we enkele aandachtspunten /tips. Dit deel
dient verder uitgewerkt.
2.3.2.1. De voorbereiding
Bij de voorbereiding komen verschillende aspecten kijken.
- De vormingsaanvraag moet duidelijk zijn. Het voor wie, waarover en
waarom?
- De inhoud moet vooraf doorgepraat en afgestemd worden op de ervaringen
van zij die mee de vorming geven.
- Wat is er nodig om je goed te voelen tijdens een vorming?
- Van getuigen tot verwoorden van eigen kijk.
Aan wie, waarover en waarom?
Dit zijn drie vragen die naar onze mening bij iedere voorbereiding aan bod
moeten komen. Deze vragen geven je ook een kader om stil te staan bij
ieders verwachtingen en de kans om deze op elkaar af te stemmen. Dit dus
niet enkel met de vormingaanvrager, maar ook dienen deze vragen intern en
samen besproken te worden.
De uitwisseling hierover geeft ieder (medewerker, mensen die in armoede
leven en mee vorming geven) de kans om ook de onderlinge verwachtingen op
elkaar af te stemmen.
Aan de inhoudelijke invulling van de vorming gaat deze uitklaring vooraf.
Naast de verwachtingen van de vormingsaanvrager dienen de eigen
verwachtingen benoemd te worden. Dit eerst en vooral ten aanzien van de
22

vormingsaanvrager maar eveneens in functie van het samen vorming geven.
Het zijn zaken die niet over het hoofd mogen gezien worden;
Met de vormingsaanvrager kan dit via mail of telefoon, maar het kan ook
aangewezen zijn om op voorhand een afspraak te maken om deze
‘vormingsverwachtingen’ uit te klaren.
Deze informatie vormt een goede basis om de vorming voor te bereiden.
Niet alleen voor de medewerker, maar eveneens voor die mensen die mee
vorming gaan geven. De verwachtingen dienen in de voorbereiding samen
besproken te worden.
- Aan WIE je vorming gaat geven, voor wie is de vorming bedoeld?
Deze vraag dien je jezelf te stellen om de vorming goed te kunnen
voorbereiden maar ook om na te gaan wat je van de vorming mag verwachten.
Het is een groot verschil als je aan hulpverleners, leerlingen 6de studiejaar,
leraren in opleiding of … vorming gaat geven. Het is goed om je hiervan
bewust te zijn.
- Het onderwerp WAAROVER de vorming dient te gaan verdient eveneens de
nodige aandacht. Hebben we genoeg ervaring bij dit onderwerp?
Wanneer het thema aansluit bij je eigen ervaringen dan zal de vorming
sterker zijn.
Het kan een keuze zijn om enkel vormingen te geven over die onderwerpen
die in de vereniging besproken worden.
Zeg dus niet overal ja op, maar bekijk onderling of je op de vraag en de
verwachtingen van de vormingsaanvrager een antwoord kan geven.
- Het WAAROM je vorming gaat geven. Wat wil je met de vorming bereiken?
Ook dit is een aandachtspunt in de voorbereiding.
Wil je bv mensen laten stilstaan bij armoede en hun vooroordelen of wil je bv
dieper ingaan op de houding van deelnemers. Dit maakt dat je andere zaken
opneemt in de vorming en andere verwachtingen voorop stelt.
In het begin (enkele jaren geleden) stond ik hier niet bij stil.
Ik ging ervan uit dat bij de voorbereiding het bespreken van
deze verwachtingen geen meerwaarde betekende. Ik wilde de
groepsleden hier niet mee overvallen of lastigvallen. De
inhoudelijke uitwerking was mijn uitgangspunt. Ik heb geleerd
met schaai en schande dat er misverstanden rijzen wanneer je hier niet over
23

praat. Ik weet nog een keer dat mensen van de groep ervan uitgingen dat er
automatisch naar hen geluisterd ging worden. En dat de deelnemers
openstonden voor onze kijk. Dit was echter niet het geval. We werden juist
gevraagd om hen te laten zien dat niet iedereen op dezelfde manier naar de
wereld kijkt.
Tijdens deze vorming hadden er verschillende conflicten plaats die vooral de
vooroordelen van de deelnemers duidelijk maakten. Ik had dit verwacht en
vond dit niet zo negatief. Dat was uiteindelijk de bedoeling van de vorming,
voor enkele groepsleden was dit niet zo makkelijk. Zij konden die uitspraken
van de deelnemers niet plaatsen. Tijdens de nabespreking hebben we hier
lang bij stilgestaan. We spraken af om in de toekomst bij de voorbereiding
hierover ook het gesprek aan te gaan.“
De inhoud en ieders inbreng moet vooraf doorgepraat worden
Over inhoud en inbreng werden volgende zaken geformuleerd door mensen in
armoede die deelnemen aan de vormingen. Zij verwachten een goede
voorbereiding en nabespreking waar ieder zijn hart kan luchten, vragen kan
stellen of feedback kan krijgen.
1. Inhoud
Het is belangrijk om op voorhand een goed overzicht te hebben van wat er
tijdens de vorming wordt gepland. Ook is het goed om bepaalde theoretische
kaders op voorhand door te praten. Mensen hebben anders het gevoel dat ze
er voor niets bijzitten. Het hebben van deze informatie vinden ze zeer
belangrijk. Onderling hierover van gedachten wisselen is tevens een goede
manier om je concreet voor te bereiden op mogelijke vragen of om te weten
waar er tijdens de vorming rekening mee moet gehouden worden.
2. Inbreng
Het is goed om hierbij op voorhand stil te staan. Het is goed dat de
medewerker verwoordt wat hij verwacht. Zeker in het begin is het
belangrijk om samen eens te oefenen. “Wat zou je hierop kunnen of willen
zeggen?”. “Mag ik vragen of jij naar de ouderavond gaat in de school van je
kinderen, en waarom wel of niet?”.
Door hier samen (medewerker en mensen in armoede) tijd voor te maken,
geraak je meer en meer op elkaar afgestemd en groeit ook de onderlinge
betrokkenheid.
24

Van getuigen tot het verwoorden van eigen kijk…
De inbreng en deelname van mensen in armoede aan de vorming kan op
verschillende manieren ingevuld worden:
- Mensen in armoede kunnen een getuigenis of een armoede-ervaring
inbrengen op een welbepaald moment in de vorming
- Hij of zij kan haar of zijn ervaring en visie meedelen op een
vastgelegd moment. Om dan hierover in gesprek te gaan met de
cursisten. (Je kan dit dan concreet voorbereiden)
- Je kan als persoon in armoede de werker de toestemming geven om
naar je mening, ervaringen of beleving te vragen op een moment dat
een vooraf afgesproken onderwerp aan bod komt.
- Maar je kan op elk moment zelf het woord vragen om eigen
ervaringen, kijk en beleving in te brengen, wanneer het je belangrijk
lijkt.
Wij willen geen rangorde inbrengen. Het is wel belangrijk om hier (zeker in
het begin) bij stil te staan. Sommige mensen zoeken meer zekerheid en
anderen willen liever op hun eigen manier op de zaken inspelen. Ook hier
dient er op maat gewerkt te worden. Verschillende pistes zijn dus
tegelijkertijd mogelijk.
Essentieel hierbij is dat de mensen met armoede-ervaring een goed zicht
hebben op de inhoudelijke planning van de vorming. Dat zij weten wanneer
welke thema’s, opdrachten, theorieën, … aan bod komen. Wat er afgesproken
werd en wat er van hen verwacht wordt.
Het is belangrijk dat de werker zich ook aan deze afspraken houdt en
wanneer hij wil afwijken van de vooropgestelde planning, dit ook kort
overlegt met hen.
Naast een goede voorbereiding kan het werken met een ppt-presentatie
(PowerPoint) ook voor mensen in armoede een meerwaarde betekent. Zo
kunnen zij de structuur van de hele vormingsdag mee opvolgen.
“De eerste keren dat ik mee vorming ging geven, hadden we
alles uitgeschreven en las ik m’n tekst voor. Dit gaf me meer
zekerheid. Ik wist die eerste keren niet hoe ik eraan moest
beginnen en wat ik ervan moest verwachten. Nu voel ik me
zekerder en probeer ik m’n verhaal op mijn manier te vertellen.
25

Ik vind het nu ook makkelijker wanneer we een gesprek kunnen hebben met
de cursisten, maar in het begin was het wel anders.”
Wel willen we oproepen om tijdens de vorming ‘de dialoog’, de interactie
tussen mensen in armoede en cursisten zoveel als mogelijk te stimuleren. Een
vorming kan voor ons niet enkel bestaan uit het brengen van getuigenissen.
Er dient ruimte voor uitwisseling en dialoog te zijn. Een getuigenis in een
vorming mag niet iets statisch worden, niet op zich staan. Een getuigenis
wordt gebracht vanuit een ervaring. Het is belangrijk om over deze
ervaring/beleving in dialoog te gaan.
Het zijn juist deze uitwisselingsmomenten die een grote meerwaarde
betekenen. Het zijn momenten die beklijven en de cursisten aan het denken
zetten.
Het is de rol van de werker en/of ervaringsdeskundige om deze dialogen te
begeleiden en daar waar er kortsluitingen ontstaan om toelichting te vragen
of vanuit eigen kader een terugkoppeling te maken.
Een ander aandachtspunt voor ieder van ons is: ‘Hoe breng je gepast iets in?’.
Sommige ervaringen zijn overweldigend. Andere momenten kan er een gevoel
ontstaan bij de deelnemers van ‘Dat is een goeie arme.’, wanneer medeleven
de bovenhand neemt. Op zichzelf is hier misschien niets mis mee. Maar het
blijft belangrijk om vanuit de individuele getuigenis genoeg ruimte te
creëren om te komen tot de maatschappelijke uitsluitingsmechanismen, waar
mensen in armoede mee geconfronteerd worden. Een getuigenis kan zo
beklijvend zijn, dat deelnemers deze verbreding niet meer kunnen zien of
maken.
“Ik versta die mevrouw wel. Ik zou in haar plaats ook niet
meer naar school gaan. Maar al die andere die dat niet hebben
meegemaakt, waar zitten die dan?”
Wat is er nodig om je goed te voelen in een vorming?
Zelf grenzen stellen. Het is belangrijk om bij de voorbereiding ook afspraken
te maken over ieders inbreng. Als je mee vorming geeft wil dit niet zeggen
26

dat je alles moet vertellen. Om je goed te voelen moet je ook grenzen
mogen/durven/kunnen stellen.
Dit is niet voor iedereen even makkelijk. Want wat is grenzen stellen? Het is
dikwijls door over de grens te gaan, dat je je grenzen leert kennen. Dus een
negatieve ervaring kan ook positieve gevolgen hebben.
Belangrijk is dat door het samen geven van vormingen, dat er kansen gegeven
en gecreëerd worden. Kansen vanuit een krachtenperspectief. Kansen die
mensen kunnen nemen. Dit houdt eveneens in dat mensen leren en dat falen in
de enge betekenis van het woord hier niet op zijn plaats is. De nodige
veiligheid dient mee ingebouwd te worden.
Belangrijk is ook dat je de dingen ten aanzien van elkaar durft benoemen.
Verwachtingen dienen uitgesproken te worden en in deze context moet je de
vorming kunnen evalueren en bijsturen.
2.3.2.2. Tijdens de vorming
Het is belangrijk om tijdens de vorming te kunnen terugvallen op die
afspraken die in de voorbereiding gemaakt werden.
Het is belangrijk dat mensen in armoede die mee vorming geven de eigen
grenzen blijven bewaken. Afspraken tussen medewerker en mensen in
armoede moeten tijdens de vorming juist nageleefd worden. Het kan niet zijn
dat je als medewerker de mensen in armoede in de kou laat staan. Anderzijds
is het eveneens belangrijk dat het duidelijk is dat je als medewerker, maar
ook als mensen in armoede in vormingen een andere rol opneemt.
De zorg voor de deelnemers en het creëren een leermoment staat centraal.
2.3.2.3. Nabespreking
Neem de tijd na een vorming om hierover te praten. Niet enkel over de
inhoud: hebben de deelnemers iets opgestoken of wat is er van onze inbreng
naar ons aanvoelen blijven hangen.
27

In die zin kan het een meerwaarde zijn om een evaluatieformulier te laten
invullen. Zo krijg je directe feedback van de deelnemers en dit geeft extra
stof tot gesprek tijdens de nabespreking.
Daarnaast is er ook tijd nodig om te praten over eigen ervaringen,
bedenkingen, frustraties of kijken/vooroordelen over deelnemers. Zowel als
medewerker als mensen in armoede die mee de vorming geven hebben
indrukken over de deelnemers. Indrukken gebaseerd op inbreng en houding.
Hier is niets mis mee. Soms zullen deze indrukken gelijklopend zijn, dan
geeft dit ruimte tot ontlading en onderlinge (h)erkenning. Maar anderzijds
kan dit ook aanleiding zijn voor een onderling gesprek over verschillende
interpretaties, invulling van hetgeen je ziet, gehoord en gevoeld hebt.
Het is ook belangrijk om niet enkel direct na de vorming tijd te voorzien om
hierover van gedachten te wisselen. Het is ook goed om later, zeker wanneer
je een volgende vorming voorbereidt even terug te grijpen naar eerdere
ervaringen en deze opnieuw te bespreken.
Je kan hierover niet genoeg praten. Zowel formele, afgesproken momenten
(vergaderingen) als informele momenten (tijdens pot en pint/ tussendoor in
de werking) zijn belangrijk.
2.3.3. De opvolging
Uit verschillende gesprekken en onze eigen ervaring stellen we vast dat er
een bewustwording plaatsvindt langs de twee kanten.
Deze manier van vorming geven is niet alleen belangrijk voor de deelnemers,
maar zij heeft eveneens gevolgen/effecten voor mensen die in armoede
leven.
Mensen die in armoede leven geven aan dat ze door het meegeven van
vormingen mondiger worden. Tijdens de vormingen krijgen zij zelf meer
inzichten, bv hoe het er in een school of in de hulpverlening aan toe gaat.
Hierdoor kan er meer begrip ontstaan bij mensen in armoede voor de
anderen, zij kunnen door hierover in dialoog te gaan, situaties anders gaan
inschatten.
Maar dit merk je pas achteraf. Mensen met armoede-ervaring halen aan dat
je deze meerwaarde alleen maar kan ervaren en dat je dit niet op voorhand
kan meegeven. “Als je dit op vooraf zegt, geloven we dit toch niet!” Door mee
vormingen te geven ervaren mensen in armoede dat ze krachtiger worden. In
28

verschillende gesprekken geven zij aan dat ze door het mee geven van
vormingen ook de andere kant leren kennen, bv taken en frustraties bij
maatschappelijk assistenten van OCMW.
Mensen die in armoede leven halen aan bewuster met een aantal zaken om te
gaan.
In de overleggroep ‘Vorming’ leeft de vraag: worden mensen die mee vorming
geven ‘krachtiger’ of eerder ‘bewuster’? Er werd aangehaald dat mensen die
in armoede leven niet automatisch beseffen dat ze in armoede leven.
Wanneer mensen in armoede zich hier niet van bewust zijn of hiervoor hun
ogen sluiten dan kan deze manier van werken veel wakker maken. Hier moet
je aandacht voor hebben.
Het zich bewust worden van de eigen leefwereld. De verschillen met anderen
vanuit de armoedecontext zien, maakt dat jezelf ook gaat stilstaan bij de
eigen situatie. Dit is niet negatief, maar kan wel heel confronterend zijn.
Hier dien je aandacht en de nodige zorg voor te hebben.
Daarom is het belangrijk dat mensen al een tijdje meewerken in de
vereniging/welzijnsschakel. Dat je onderling al genoeg gepraat hebt over wat
het betekent om in armoede te leven, de verschillende
leefwereldperspectieven (dat jij als medewerker een ander referentiekader
hebt, niet beter of slechter maar een ander), …
Door het samen geven van vorming leer je beiden (medewerker en mensen in
armoede) de ‘andere kant’ beter kennen. Zo kan je mogelijks meer begrip
krijgen voor de hulpverlener. Mensen gaan anders zien naar diensten, de
maatschappij. Maar ook als medewerker leer je mensen in armoede beter
begrijpen.
Maar anderzijds schept dit verwachtingen. “Ik wil dat mijn hulpverlener
respectvol met mij omgaat!”.
Wanneer een dienst of de maatschappij hierin niet mee evolueert of mensen
blijft uitsluiten, dan kan dit zeer frustrerend werken. Je kan je dan nog
meer afgewezen voelen. Ook in de opvolging dien je hier onderling aandacht
voor te hebben.
Mensen die al langer mee vormingen geven, zeggen dat de veranderingen
dikwijls maar heel klein zijn. En dat dit vragen oproept. “Is het dat maar wat
we bereiken?”
29

Het is belangrijk om hierover een gesprek aan te gaan en op zoek te gaan
naar die veranderingen (hoe klein ook…) en die te blijven benoemen.
Ook moet er de nodige aandacht zijn voor de ‘onmacht’ die men ervaart in
het dagdagelijkse leven. Het kan zijn dat die door het geven van vorming
meer in beeld komt. Een onmacht die dikwijls door werkers gedeeld wordt.
Mensen in armoede halen aan dat je door het mee geven van vormingen soms
ook veranderingen beter kan zien.
“Doordat je meer en meer bewust wordt van armoede, kan je
meer greep krijgen op je eigen leven. Op termijn ga je ook
meer openstaan. Het doet je ook goed wanneer je dit ervaart.”
30

3 Besluit
Gaan we samen vorming geven?
Er komt meer bij kijken dan je denkt. Deze brochure wil een leidraad, een
wegwijzer zijn.
We willen er de aandacht op vestigen dat je niet alleen moet stilstaan bij de
inhoud; ‘Wat gaan we vertellen!’, maar dat je evenveel en misschien zelfs nog
meer tijd moet vrijmaken om te werken aan ‘de onderlinge dialoog’.
Mensen in armoede en medewerkers van de vereniging of welzijnschakel
moeten de tijd nemen om samen aan de slag te gaan.
Neem samen deze brochure door. Bespreek onduidelijkheden, verwachtingen
en formuleer samen tips hoe je onze aandachtspunten kan meenemen in de
eigen werking.
Werk samen aan deze band, de onderlinge relatie. Dit is nodig om vorming
over armoede, een thema dat ons allen nauw aan het hart ligt, op een
correcte en respectvolle manier te geven.
Onthoud: ‘Vorming is geen bandwerk’.
31

4 Contactgegevens
Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen:
Stef Jorissen
stef.jorissen@vlaams-netwerk-armoede.be
0473 42 22 24
Welzijnszorg:
Cindy Put
cindy.put@welzijnszorg.be
02 54 82 688
Danny Horemans (opgeleide ervaringsdeskundige)
danny.horemans@welzijnszorg.be
02 54 82 674
32