Samenvatting 2 - Studiant

Samenvatting Kantoorbeheer Academiejaar 2006-2007 

Deel 1: Kantoorconcepten 

1 Inleiding 

2 Geschiedenis van de kantooromgeving 

3 Oorzaken van de verandering 

3.1 Bedrijfseconomische ontwikkelingen 

Ontwikkelingen die een belangrijke rol spelen in de organisatie van het kantoorgebeuren. 

3.1.1 Oppervlakte van een werkplek p12 

Volgens ISO- of DIN-norm aantal m² onderverdelen. 

Bruto vloeroppervlakte = netto vloeroppervlakte + constructieoppervlakte 

Netto vloeroppervlakte = nuttige- + installatie- + circulatieoppervlakte 

Bruto vloeroppervlakte (BVO) 

Netto vloeroppervlakte (NVO) 

Constructieoppervlakte 

Nuttige oppervlakte 

Installatie oppervlakte 

Circulatie oppervlakte 

Som grondvlakken van verschillende verdiepingen. 

Berekening met buitenmaten. 

Tussen de verschillende muren en constructie-elementen. 

Ingenomen door elementen van de structuur van het 

gebouw. (verticale schachten en muren) 

Doel /gebruik van het gebouw. (ruimte binnen kantoren 

inclusief ingebouwde kasten, meubilair, bewegingsruimte, 

verplaatsbare wanden, wc’s) 

Om gebouw op zich te laten functioneren .(technische 

lokalen) 

Verkeersruimten (gangen, trappen,… NIET ruimte tussen 

bureaus en liften) 

Optimale m² volgens Algemeen Reglement voor ArbeidsBescherming (ARAB): 

wetgeving in verband met veiligheid. Nu vervangen door CODEX. 

3.1.2 Bezettingsgraad van een werkplek p14 

Bezettingsgraad opmeten volgens MMO: 14 dagen op willekeurige tijdstippen (6 à 8 u/dag) 

controleren op aanwezigheid in kantoor. 

Van de effectief te benutten werkdagen zijn we 20% van de tijd niet beschikbaar. Een groot 

deel van de beschikbare oppervlakte wordt niet gebruikt. 

Jolien De Veirman 1/19


Hoge bezettingsgraad: receptie, secretariaat, ondersteunende afdelingen, productieafdelingen 

en administraties. 

Lage bezettingsgraad: managers, adviseur en onderwijsmensen. 

3.1.3 Kosten van een werkplek p15 

Gemiddeld € 15/m², grootste kost naar schoonmaak, energie en technisch onderhoud. 

Huisvestingsgebonden kosten: huur, afschrijving, onderhoud, schoonmaak en energie. Per m². 

Werkplekgebonden kosten: ICT,, receptie, catering. Per werkplek. 

Kwaliteit werkplek: Geen minimalisatie van kosten maar kijken naar toegevoegde waarde die 

facilitaire organisaties hebben. 

3.1.4 Efficiënte en effectiviteit van een werkplek p 16 

Efficiëntie: iets op een goede manier doen 

Efficiëntie verhogen: exploitatiekost verlagen 

Effectiviteit: het goede doen 

Effectiviteit verhogen: ruimte op zo’n manier gebruiken dat ze de kwaliteit van het werk 

verbetert. Ze biedt een meerwaarde aan het bedrijfsproces. 

3.2 Technische ontwikkelingen 

Revolutie in - dagelijkse manier van werken en leven (snelheid, mobiliteit, flexibiliteit) 

- functioneren van bedrijfsprocessen (organisatiestructuur, manier van werken) 

3.3 Maatschappelijke ontwikkelingen 

- bereikbaarheid 

- streven naar evenwicht tussen privé en werk 

3.4 Vergelijking tussen oude en nieuwe kantoorculturen 

3.4.1 Fysieke eigenschappen p 18 



Traditionele kantooromgeving: 

- administratief werk als basis van het kantoorwerk 

- routinematig werk 

- 1 persoon per werkplek 

- werken van 9 tot 5 

- aan het kantoor was te zien hoe belangrijk een persoon was 

- geschikt voor grote groepen van medewerkers 

- groepswerk werd niet gestimuleerd, elk individuele opdracht 

- volgorde zoals in een productielijn 

Nieuwe kantoor: 

- aandacht voor economische belang van beter gebruik van tijd 

- minder fysieke grenzen (moderne organisatie vereist meer overleg tussen afdelingen 

en specialisten om complexere problemen sneller te kunnen oplossen) 

- minder belang aan hiërarchie, werkelijke bijdrage belangrijker 

- spelen in op steeds kleiner wordende business units die ontstaan als gevolg van 

uitbesteding van al wat niet tot de core-business behoort 

- simulatie van teamwerk door inrichten van projectruimtes en vergaderzalen 

- groot vertrouwen en gebruik van informatietechnologie 

afhankelijk van kracht, aanwezigheid en integratie van de informatietechnologie 

zie ook bijlage 15 

4 Kantoorconcepten 

4.1 Interactie en autonomie 

Interactie: persoonlijk contact nodig of wenselijk om kantoortaken uit te voeren 

Interactie stijgt druk om ruimten te voorzien om dit te ondersteunen stijgt 

Autonomie of zelfstandigheid: controle en verantwoordelijkheid over inhoud, manier, plaats 

en middelen voor uitvoering van zijn werk 

Autonomie stijgt meer inspraak over aard en kwaliteit van werkomgeving 



4.2 Soorten kantoorwerk 

Soort werk Vergelijking Interactie Autonomie Eigenschappen Voorbeeld 

geconcentreerd 

groepswerk 

kennis doorgeven 

individueel 

cel laag hoog 

hol hoog laag 

club hoog hoog 

bijenkorf laag laag 

* delen met meerdere gebruikers 

* bruikbaar voor vertrouwelijke gesprekken 

* drukken status en hiërarchie uit 

(grootte, bemeubeling) 

* eenvoudige opstelling in open ruimte 

* eigen werkpost 

boekhouder, advocaat 

Ontwerp-, media- en reclamewereld 

(Nieuwsdienst) 

* lage bezettingsgraad 

* delen met meerdere gebruikers Concultancy- en IT-bedrijven 

* onpersoonlijk karakter 

* interactie met medewerkers 

* sociale controle is groot IBM kantoor in New York 

Soort werk 

Benaming 

Aantal 

werkplekken 

Akoestische 

en visuele 

privacy 

Klimaatregeling 

Lay-out (zie 4.3.2) 

Ruimtelijke 

flexibiliteit 

Ruimte 

per werkplek 

geconcentreerd kamerkantoor 1 tot 3 hoog mogelijk 

groepswerk 

groeps- of 

teamkantoor 4 tot 12 hoog laag hoog klein 

kennis doorgeven 

groeps- of 

teamkantoor 5 tot 12 hoog laag hoog klein 

individueel kantoortuin en 12 tot 

laag 

hoger bij 

kantoorlandschap 100 kantoorlandschap laag hoog klein 

combikantoor hoog mogelijk hoog kan efficiënter 

gelegen rondom open ruimte vr 

groepswerk of doorgeven van kennis 



Activity related workplaces: omgeving gebaseerd op de activiteit 

4.3 Soorten kantoorwerkplekken 

Bevat veel activiteiten, heeft te maken met verwerken van informatie. 

Karakteristieken: 

- plaats 

- lay-out en relatie 

- gebruik 

4.3.1 Plaats van de kantoorwerkplek p24 

= de ligging van de werkplek ten opzichte van andere werkplekken 

1. Basiskantoor 

- permanente werkplek 

- drukt imago van bedrijf uit 

- zou zeer toegankelijk moeten zijn 

2. Telewerkplek 

- werkplek op afstand van het basiskantoor 

- informatietechnologie nodig 

- interactie is beperkt 

- verschillende vormen: 

2.1 Satellietkantoor 

- eigendom van de organisatie 

- informatietechnologie voor contact met basiskantoor 

- FM’er zorgt voor toewijzing van de werkplekken 

2.2 Business center 

- verhuren 

- mensen van verschillende organisaties komen hier werken 

- nabijheid van potentiële gebruikers (luchthaven) 



2.3 Gastwerkplek 

- werkplek in het kantoor van de klant 

- eenvoudiger communicatie met de werknemers van de klant 

- eenvoudiger gebruik informatiebronnen van de klant 

- huisvesting op permanente basis 

- consultants, belastinginspecteurs, verkopers,… 

2.4 Thuiswerkplek 

- werkplek in een woning van een medewerker 

- geen gezamenlijke faciliteiten 

- zeer autonoom 

- discussie over nodige accommodatie en verzekering arbeidsongevallen 

2.5 Instant werkplek of toevallige werkplek 

- werkplek die oorspronkelijk niet bedoeld was om te werken 

- geen gezamenlijke faciliteiten 

- onafhankelijk van plaats en tijd 

- in hotellobby’s, hotelkamers, vliegtuigen, restaurants,.. 

4.3.2 Lay-out van de kantoorwerkplek p26 

Enkel van toepassing op werkplekken die zich in een kantoorgebouw bevinden. 

Heeft betrekking op de ruimtelijke eigenschappen van de werkplekken. 

Omslotenheid is belangrijk: 

- wijze waarop mensen samenwerken 

- klimaatbeheersing 

- ruimtelijke flexibiliteit 

- efficiënte ruimtegebruik 

(zie samenvatting “Kantoorconcepten”) 

4.3.3 Gebruik van het kantoor p29 

Heeft betrekking op de manier waarop werkplekken gebruik worden. 

1. Persoonlijke werkplek: 

- 1 persoon 

- traditionele manier van verdelen 

- drukt status uit 

- territorium met archief en informatietechnologie 

- persoonlijke inrichting 

- medewerkers weten elkaar gemakkelijk te vinden 



2. Gedeelde werkplek 

- 2 of meerdere personen 

- op verschillende tijdstippen van dezelfde werkplek gebruik maken 

- territorium 

- geen persoonlijke inrichting 

- opberging in kasten nabij werkplek 

- regels: 

o gebruik op voorhand afspreken (werkplanning) 

o persoonlijke spullen dienen verwijderd te worden 

als men stopt met werken (clean desk) 

3. Niet-territoriale werkplek 

- geen vaste groep personen 

- werkplekken worden door iedereen gebruikt 

- geen territorium 

- opberging in verrijdbare ladenblokken 

- toewijzing werkplek: 

o via reservering 

o wie eerst komt, is eerst bediend 

Gedeelde en niet-territoriale werkplek reduceren de kosten wanneer het aantal werkplekken 

kleiner is dan het aantal werknemers. Door kostenbesparing kan men de werkplekken bvb 

beter uitrusten. 

4.4 Sociale aspecten bij nieuwe kantoorconcepten 

4.4.1 Mens en werkplek p30 

Werknemers kennen allerlei emotionele betekenissen toe aan hun fysieke werkomgeving. De 

ontwerper of adviseur moet dus rekening houden met menselijke eigenschappen en behoeften. 

De interactie tussen mens en omgeving wordt sterk bepaald door 3 behoeften: 

1) Fysiologische behoeften: 

- fysieke behaaglijkheid en lichamelijk welzijn. 

- aantrekkelijk binnenklimaat, veilige en gezonde omgeving, afgestemd interieur,… 

- indien hier niet aan voldaan: kan leiden tot onvrede en grijs ziekteverzuim 

(wit ziekteverzuim: echt ziek, zwart: bedrog, grijs: komt door het niet goed voelen in bedrijf) 

2) Sociale behoeften: 

- interactie met anderen, maar men wil zich ook soms kunnen terugtrekken (privacy) 



- ruimte voor communicatie en sociaal contact, maar ook voor afzondering 

3) Psychologische behoeften: 

- erkenning, waardering en respect 

- schoonheid, identiteit, zelfontplooiing 

- profileren in eigen kantoor 

4.4.2 Privacy p31 

= de mate waarin mensen in staat zijn hun interactie met anderen te controleren 

(zelfbeschikking en keuzevrijheid in het aangaan of vermijden van contact) 

Te veel privacy: 

Te weinig privacy: 

sociaal isolement 

ergernis, onbehagen, overbelasting en drukte 

Visuele privacy: keuzevrijheid in zicht 

Akoestische of auditieve privacy: horen en gehoord worden (groot minpunt) 

Onderzoek: 

In open kantoren verbetert communicatie want kans op interactie is groter. 

Maar privacy neemt af! 

Oplossing: 

Sociale en ruimtelijke maatregelen: vragen om stiller te praten, non-verbale communicatie 

Ruimtelijke maatregelen: wanden in glas van verschillende hoogtes 

Gevolg: 

Ontwerper moet een balans vinden tussen de behoefte aan openheid en behoefte aan privacy. 

Hangt af van soort werk: bij complex denkwerk is privacy noodzakelijk 

4.4.3 Territorium p32 

= een bepaald gebied of plaats tot persoonlijke eigendom maken en het afschermen tegenover 

anderen. (sterk verbonden met privacy) 



5 Rol van het facility management in een kantoorcomplex 

5.1 Ontwerp en bouw van het complex 

Aandachtspunten gericht aan architect: 

Onthaal, ruimte voor leveringen, EHBO-lokaal, vergaderzalen, parking, verhuisramen, 

dienstlift, lokaaltje voor schoonmaakmateriaal, buitenzonwering, archieflokalen,... 

5.2 Exploitatie van het complex 

Taken weggelegd voor FM met oog op uitbesteding: 

Onthaal, bewaking, technisch onderhoud, schoonmaak, onderhoud, afvalverwerking, catering, 

helpdesk, vergaderzalen, kabelmanagement, EHBO-post, archiefbeheer, aankoopdienst,… 

5.3 Aanbieden van “social facilities” 

Vormen voor medewerkers een bijkomend voordeel of gemak: 

Bedrijfsrestaurant, kranten- en boekenwinkel, fitness, pendeldienst, carwash, verhuur wagens, 

kinderopvang, reisagentschap, bank, droogkuis en wasserij, kapper, bloemenwinkel,… 

6 Aanpak van kantoorinnovatie 

6.1 Ontwikkelen van een passend kantoorconcept 

6.1.1 Opstellen van een gebruikersprofiel p33 

Gebruikersprofiel: ontwikkelt een duidelijk beeld van de organisatie. 

a) lange- en middellange termijnstrategie 

- hoe dynamischer de warmt waarin de organisatie werkt, hoe moeilijker het is een 

strategie op lange termijn te bepalen 

- bepalen hoe situatie vroeger was en wat men nu verwacht veranderingstendens 



b) huidige structuur en cultuur 

beeld krijgen van: 

- formele verhoudingen tussen de medewerkers (organigram) 

- functies (hoeveel van elk) die zij uitoefenen (functiegroepen vormen bvb. docenten) 

c) huidige manier van kantoor- en werkplekgebruik 

- observatie: objectief beeld van de huidige manier van kantoor- en werkplekgebruik 

- techniek: multimomentopname (MMO) 

o minstens 2 weken ieder uur dezelfde route langs bepaalde werkplekken volgen 

o bezet? Welke activiteit op die werkplek? 

o beeld vormen van bezetting en activiteiten 

d) tevredenheid met werkplek en werkomgeving 

- storende aspecten hebben nadelige invloed op productiviteit 

- nulmeting bij opstart van project dient als referentie voor latere evaluatie 

- nulmeting geeft inzicht in de huidige situatie en in mogelijkheden om deze te 

verbeteren 

Tevredenheid opmeten met een vragenlijst, die bestaat uit 3 delen: 

- algemene vragen: vormt een idee van het type medewerker, afdeling en huisvesting 

- gedetailleerde vragen: kwaliteit, efficiëntie, effectiviteit van de werkzaamheden 

(ruimtegebruik, communicatie en bereikbaarheid, privacy en concentratie, archivering 

en opslag, binnenklimaat, meubilair en ergonomie,…) 

- open vragen: inzicht in de ervaren effectiviteit van de medewerkers 

Maar! Opmerkingen: 

- geen correcte beoordeling: geen verplichting, neiging om middenscore aan te duiden 

- vragen zijn van de situatie afhankelijk (controle op toepasbaarheid is noodzakelijk) 

- er wordt niet nagegaan welk belang de medewerkers hechten aan verschillende 

elementen (vb. voor een secretaresse is meubilair belangrijker dan voor de directeur 

want ze is 80% van de tijd aanwezig) 

- er worden weinig of geen vragen gesteld omtrent IT-voorzieningen 

Nadien: resultaten met nodige commentaar terugkoppelen naar de deelgenomen werknemers. 



6.1.2 Opstellen generieke ruimtetypen en ruimtebudgetten p36 

- aan welke verschillende ruimten hebben medewerkers in een bepaalde functiegroep 

behoefte 

- aantal verschillende types (cijfers halen uit gebruikersprofiel): 

gemiddelde bezetting, veiligheidsmarge, aantal m² ruimtebudget 

Vb. groep mensen werkt constant aan projecten op eigen kantoor behoefte aan 

projectruimte, maar ook aan terugtrekking voor geconcentreerd denkwerk. 

behoefte aan groepskantoor en kamerkantoor 

6.1.3 Ontwerpen van een kantoorconcept p37 

Het kantoorconcept wordt opgebouwd uit clusters van generieke ruimtetypen. 

Elk van deze ruimtetypen biedt een optimale werkplek voor één of meer van de in het 

gebruikersonderzoek bepaalde activiteiten. 

Vb. diepte: verschillende dieptezones geschikt voor bepaalde functies en dus voor generieke 

ruimtetypen 

Het kantoorconcept is een ruimtelijk systeem dat een bepaalde gebruikswijze veronderstelt. 

Ergonomische principes dienen in rekening gebracht te worden (zie “bouwen en wonen”). 

Als het ontwerp klaar is, kan dit gepresenteerd worden aan en besproken worden met de 

gebruikers. Indien de gebruikers vroeg in het stadium van het project worden betrokken. 

vergemakkelijkt de implementatie en de acceptatie van het nieuwe kantoorconcept. 

6.2 Implementatie en acceptatie van een nieuw kantoorconcept 

Begint eigenlijk al tijdens het ontwikkelen van het concept 

geslaagd indien het concept aansluit op verwachtingen en behoeften van de gebruikers 

Bij de implementatie van een nieuw kantoorsysteem worden volgende stappen genomen: 

- pilootproject 

- implementatie in de volledige organisatie 

- evaluatie en onderhoud van het nieuwe concept 



6.2.1 Pilootproject opzetten p39 

- organisatie tot 200 medewerkers maar soms ook grotere 

- ondersteuning bij het stapsgewijs invoeren van het concept in de gehele organisatie 

- toont aan dat een modern kantoorconcept voordelen biedt voor organisatie en 

gebruiker 

- stuurgroep vormen: 

o leider: gemotiveerd persoon (FM’er) die zaken overbrengt 

o vertegenwoordigde disciplines: FM, vastgoed, HR, IT-technologie 

o doel: geïntegreerde visie op werkomgeving en de manier waarop deze kan 

bijdragen tot het bereiken van de organisatorische doelstellingen 

6.2.2 Implementatie in de volledige organisatie p40 

Succesvol pilootproject is belangrijk voor verdere implementatie maar geen garantie voor 

succes. Gebruikers van het nieuwe concept uit de pilootgroep zijn belangrijke ambassadeurs 

voor het totale project. Men is sneller geneigd een collega te geloven. 

Pilootproject: overzichtelijke aangelegenheid, aanpak staat vast, concept is los 

Implementatie in een groot kantoor: grote operatie, een goede voorbereiding is noodzakelijk 

Belangrijk om na het succesvol pilootproject de 1 e stappen uit de ontwikkelingsfase uit te 

werken zodat er een optimale werkoplossing uitgewerkt wordt. 

6.2.3 Evaluatie van het concept p41 

- Na implementatie van een nieuw kantoorconcept moet men rekening houden met een 

periode van gewenning. 

- Het meten van de productiviteitsverhoging is niet eenvoudig omdat andere invloeden 

gedurende de afgelopen 3 tot 6 maand kunnen beïnvloed hebben. Een meting is toch 

zinvol en nodig. 

- De evaluatie wordt vergeleken met de nulmeting van het gebruikersprofiel. 

- Het hernemen van het onderzoek, net zoals bij het gebruikersprofiel, is noodzakelijk. 

6.2.4 Instandhouding van het concept p41 

Opvolging door de stuurgroep van het project: 

- blijvend onderhouden en optimaliseren van de IT-technologie 

- onderhoud van kantoorapparatuur 

- regels en procedures in de nieuwe omgeving 

- andere regels bvb. in verband met veiligheid bij thuiswerkers 

Blijvende afstemming tussen de verschillende disciplines die invloed hebben op de 

organisatie en de huisvesting! 



Deel 3: Kantooromgeving 

11 Klachten in kantoren 

Onderzoek Nederlandse kantoren (Landbouwuniversiteit Wageningen 1990): 

35% ontevreden over binnenklimaat, 20% gezondheidsklachten 

Sick Building Syndrome 

Aspecifieke gezondheidsklachten: hoofdpijn, vermoeidheid, irritaties luchtwegen en ogen 

Oorzaken: 

- technisch 

- arbeidsomgeving, arbeidsverhouding, ergonomische en sociale factoren 

Het leggen van relaties tussen dit type klachten en oorzaken is moeilijk, alsook de relatie 

tussen gezondheidsklachten en ziekteverzuim (externe factoren hebben invloed op 

ziekteverzuim). 

Meest voorkomende klachten: technische oorzaken als luchtkwaliteit en thermisch comfort. 

Oplossing: 

In gebouwen waar veel gezondheidsklachten voorkomen een uitgebreid en systematisch 

onderzoek doen naar de oorzaken. 

11.1 Luchtkwaliteit 

Onvoldoende ventilatie en te hoge temperatuur. 

Dampen, biologische agentia (schimmelsporen op bvb koudebruggen), 

Delen van mijten, fysieke agentia (fijn stof en vezels). 

11.2 Thermisch comfort 

In de zomer: hoge interne warmtelast samen met onvoldoende zonnewering, ventilatie en 

koeling hoge temperaturen 

In de winter: tochtverschijnselen op niet goed geplaatste, afgestelde of ontworpen 

inblaasroosters, niet goed regelbare opening van ramen of grote koudevlakken. 

11.3 Geluid 

Hinder door veel mensen in 1 ruimte, lawaaiige apparatuur, installaties en extern geluid 

11.4 Licht 

Oogklachten: te weinig daglicht, te grote helderheidverschillen en een onjuiste 

beeldschermopstelling. 



2 Kantoorklimaat 

Binnenklimaat: combinatie van thermisch binnenklimaat en luchtkwaliteit 

12.1 Thermisch binnenklimaat 

Het geheel aan omgevingsparameters die de thermische sensatie van de mens beïnvloeden 

(koud, warm, tocht, koudestraling,…). 

Thermische behaaglijkheid wordt bepaald door fysische factoren: 

12.1.1 Luchttemperatuur p48 

°C of K 

12.1.2 Relatieve vochtigheid p48 

(absolute vochtigheid / relatieve vochtigheid )* 100 

50% is ideaal 

AV: hoeveelheid vocht (g/kg lucht) in de lucht 

RV: maximale hoeveelheid vocht (g/kg lucht) in de lucht met die temperatuur 

Hoe warmer, hoe meer waterdamp lucht kan bevatten. 

Waarom voelt het in het Zuiden anders dan in België met dezelfde temperatuur? 

BE 32°C RV: 70% = AV / 30 g/kg 

AV = 21 g/kg 

ZD 

32°C RV: 30% = AV / 30 g/kg 

AV = 9 g/kg 

Als men in België zweet, kan het zweet niet verdampen want de AV is al zeer vochtig en kan 

dus bijna niets meer opnemen. Het lichaam heeft energie nodig om te transpireren, waardoor 

het lichaam afkoelt. 

12.1.3 Stralingstemperatuur p48 

Elektromagnetische straling is afhankelijk vd temperatuur vd omliggende voorwerpen. 

Een negatieve stralingstemperatuur kan men beperken door een radiator voor een raam te 

plaatsen warmtecirculatie werkt negatieve straling van het raam weg. 

12.1.4 Luchtsnelheid p48 

Het aanvoelen van een omgeving. Verzadigde lucht wordt vervangen bij het zweten. 



12.1.5 De uit te voeren activiteiten p48 

Afhankelijk van de uit te voeren activiteit, wordt door het lichaam een hoeveelheid energie 

omgezet in warmte. Uitgedrukt in vermogen (Watt) per m². (zie bijlage 41) 

+ Mollier diagram! 

12.2 Luchtkwaliteit 

Afhankelijk van: 

- kwaliteit buitenlucht waarmee geventileerd wordt; 

- hoeveelheid verse luchttoevoer; 

- hoeveelheid en aard van de aanwezige verontreinigingsbronnen (rokers en 

kantoorapparatuur) 

Ventilatievolume: 30 m³/uur per persoon (rokersruimte: 40 m³/uur pp) 

gebaseerd op de CO² concentratie van de binnenlucht 

∆CO: verschil binnen- en buiten zuurstofconcentratie 

Buiten gemiddelde CO² concentratie: 350-450 ppm 

∆CO² 250 ppm: zeer goed 

∆CO² 1000 ppm: onaanvaardbaar 

13 Akoestische elementen uit de kantooromgeving 

13.1 Hinderlijk geluid 

- luid moeten praten om omgevingsgeluid te overstijgen; 

- concentratiemoeilijkheden (concentratielijn onderbroken). 

Schadegrens bij permanente blootsstelling: 80 db(A). 

In kantoorsituaties bijna nooit schadelijk geluid. 

13.2 Akoestische begrippen (bijlage 44 tem 46) 

Voorwerp trilt : 

• luchtdeeltjes bewegen mee 

• ontstaan van “luchtdrukwisselingen” 

• aantal wisselingen per seconde of frequentie (Hz) 

• snelheid van verplaatsten : 340 m/s 

• trommelvlies : sensatie wordt als “geluid” ervaren 

• geluid: tussen 20 en 10.000 hz 

• drukverschil speelt ook een rol 

Aangenaam: enkelvoudige trilling (zuivere toon) of samenstelling van harmonieuze 

frequenties (muzikale toon). 

Onaangenaam: totaal van trilling bestaat uit willekeurige, onafhankelijke frequenties. 



Drukverschillen: 

• uitgedrukt in Pa/m² 

• gehoorgrens 20 micro Pa 

• pijngrens 200 Pa 

• aangepaste (logaritmische) schaal: dB 

Het oor is niet even gevoelig voor alle frequenties maar intensiteit en frequentie spelen een rol 

lijnen van gelijke luidheid of isofoonlijnen. 

Filters of gewogen decibelwaarde: 

• combinatie frequentie en intensiteit in een meettoestel 

• A filter benadert de 40 foon curve 

en komt het best overeen met het menselijk oor 

• bij een dB(A) meting is reeds een correctie toegepast 

13.3 Effecten van geluid op de mens 

Oriënteerreflex en schrikreactie 

Concentratie en prestatie van de mens wordt door geluid beïnvloed : 

• verhoging: eenvoudig werk bij aanwezigheid van achtergrondgeluid 

• verlaging: ingewikkeld werk bij aanwezigheid van (te herkennen) geluid 

Soort achtergrondgeluid is van belang (spraak is meestal storend) 

Beheersbaarheid is belangrijk (bvb. het kunne kiezen van radio aan of uit) 

Onderzoek bij schoolkinderen : 

• beste prestaties bij 51 dB(A) 

• laagst bij 25 en 67 dB(A) 

13.4 Richtlijnen en maatregelen 

Maximumwaarde geluidshinder volgens Belgische norm NBN S 01 (in school: 45-55 db(A) 

Bestrijding: 

1. aan de bron aanpakken 

2. voorkom overdracht van geluid (omkasting, afscherming) 

3. persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) hier niet echt van toepassing 

Nagalmtijd: tijd (in s) nodig om het geluidniveau 60 db(A) te laten dalen 



13.5 Meetmethoden en meetapparatuur 

RMS: maat voor geluidsenergie 

A-filter bij metingen in kantoren: 

- fast: meeste metingen 

- slow: wisseling van geluidsniveau groter dan 5 db(A) 

- hold: maximale waarde 

Equivalent geluidsdrukniveau (Leq) voor industrie: 

Gebruik voor een gemiddelde over een bepaalde periode 

Rekenen met dB(A) : 

• 2 gelijke geluidsniveaus optellen komt overeen met een stijging van 3 dB(A) 

• een verschil van 10 dB(A) betekent 10 x sterker of zwakker geluid 

• als geluidsniveau van twee bronnen niet gelijk is: zie tabel 

14 Kantoorverlichting 

14.1 Eigenschappen van licht 

Grootheid Uitleg Symbool Eenheid Symbool 

lichtstroom specifieke lichtstroom of efficiëntie ф(phi) lumen lm 

lichtsterkte lichtintensiteit in een bepaalde I candela cd 

richting 

verlichtingssterkte Epunt = I / r² E lux lux 

Luminantie = helderheid van een bepaald vlak 

De lichtstroom op een oppervlak komt als waarneming terug 

gereflecteerde lichtstroom: cd / m² 

Kleurtemperatuur = temperatuur Kelvein waarop we een zwart lichaam moeten brengen om 

dezelfde kleurindruk te hebben als die van de lamp 

Kleurweergave-index Ra = kwaliteit van de kleurweergave van een lichtbron (max. 100) 

Reflectie = materialen kaatsen een groot gedeelte van het ontvangen licht terug 

invalshoek = uitvalshoek 

hoe meer gepolijst en hoe helderder het oppervlak, hoe meer licht weerkaatst wordt 

Verblinding = hindering van lichtbronnen (ramen en verlichtingsarmaturen) 

aanpassing ogen vermoeidheid, hoofdpijn, concentratieverlies 



14.2 Lampen 

Zie cursus “Energie en installaties”. 

14.3 Verlichtingsarmaturen 

14.3.1 Directe algemene verlichting p 58 

A) met inbouw of opbouw armaturen met standaard fluorescentielampen 

Meest toegepast, armaturen voorzien van aluminium reflector en dwarslamellen 

15 à 20 m² 4 lampen van 58 W 

B) met inbouw of opbouw armaturen met T5-fluorescentielampen en een 

hogerendementsspiegeloptiek 

Elektrische voorschakelapparatuur en daglichtafhankelijke regeling mogelijk ( besparing!) 

C) met inbouw of opbouw armaturen met compacte fluorescentielampen 

Esthetisch hoog, rendement laag 

14.3.2 Algemene verlichting met inbouw of opbouw armaturen voor 

indirecte verlichting via een reflector in de armatuur p 59 

aangenaam, bijval bij beeldschermgebruik 

14.3.3 Indirecte algemene verlichting met pendelarmaturen voorzien van 

compacte fluorescentielampen 

Voordeel: esthetisch hoog, ruimte in het algemeen lichter en ruimer 

Nadeel: te hoge luminantie van het plafond (beeldschermwerk) 

minder flexibel bij herinirchting 

14.3.4 Beperkte indirecte algemene verlichting met pendel, plaatselijk 

aangevuld met werkplekarmaturen 

Energiebesparing: indirecte algemene verlichting beperkt waar nodig, aangevuld met 

werkplekarmaturen naast of op de werkplek. 



14.4 Richtlijnen en maatregelen 

Ontoereikende verlichting zintuiglijke en mentale vermoeidheid vermindering van het 

waarnemingsvermogen verhoogd foutenpercentage en verhoogd ongevallenrisico. 

14.5 Meetmethode en meetapparatuur 

Verlichtingssterkte doet geen rechtstreekse uitspraak over een lamp of een armatuur, maar 

geeft informatie over de relatie tussen de armatuur en het verlichte oppervlak 

Verlichtingssterkte van een vlak berekenen: 

rekenkundig gemiddelde, gelijkmatigheid van de verlichting 

14.6 Noodverlichting 

In ARAB of Codex: voldoende noodverlichting om de ontruiming van personen te verzekeren 

wanneer de kunstmatige verlichting uitvalt.

Samenvatting 2 - Studiant

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?