Het Jaar van de Patrijs: kennisupdate - SOVON Vogelonderzoek ...

More documents

Recommendations

Info

Sovon-rapport 2013-12steed te worden.Verder is er in de literatuur weinig te vinden overde relatie tussen habitat (bijvoorbeeld gewastype)en demografische parameters. Dit soort informatieis cruciaal voor effectief beheer ten behoeve vanPatrijzen en kan het beste worden verzameld doorgebruikt te maken van radiozenders of GPS-loggers.Zo vonden Kaiser et al. (2006) dat in de periodejanuari - april gepredeerde Patrijzen relatief vaak ingrasland zaten en Patrijzen die overleefden vaker inbraakpercelen en randen. Bro et al. (2011) vondenjuist dat in speciaal voor Patrijzen ingerichte perceelsrandende predatiedruk hoger is, waardoor debeheermaatregelen geen positief effect hadden op dedichtheden.Tot slot is het van belang vast te stellen in hoeverrein de Nederlandse populaties dichtheidsafhankelijkheideen rol speelt. Verscheidene auteurs vondendichtheidsafhankelijkheid in één of meerderepopulatieparameters: BPR (Potts 1986; Panek 1997),kuikenoverleving (Blank, Southwood, & Cross 1967),reproductie (Rands 1987) en overleving (Potts 1986;Watson 2004; Watson, Aebischer, & Cresswell 2007;Tapper, Potts, & Brockless 1996; Blank, Southwood,& Cross 1967; Doude Van Troostwijk 1968). Broet al. (2000) troffen geen dichtheidsafhankelijkheidaan in 10 populaties in Frankrijk, maar bij eenmeta-analyse van 85 gebieden constateerden zij tochdichtheidsafhankelijkheid in de reproductie (Bro etal. 2003), waarbij de mate van dichtheidsafhankelijkheidper gebied verschilde. Bij de studies waar depopulatieparameters bepaald zijn aan de hand vanmaart- en augustustellingen, is het de vraag in hoeverrede geconstateerde dichtheidsafhankelijkheidin reproductie en overleving in werkelijkheid wordtveroorzaakt door dichtheidsafhankelijke immigratieen emigratie. Dichtheidsafhankelijkheid werd echterook in sommige zenderstudies waargenomen (Watson,Aebischer, & Cresswell 2007).Dichtheidsafhankelijkheid kan twee kanten opwerken. In de meeste studies was er een negatievecorrelatie tussen dichtheid en reproductie (bijvoorbeelddoordat bij hogere dichtheden ook marginaalhabitat met lagere reproductie wordt bezet, Panek1997a) of overleving (bijvoorbeeld doordat eenpredator zich gaat specialiseren op prooien die inhoge dichtheden voorkomen, Watson 2004). In dezegevallen werkt dichtheidsafhankelijkheid stabiliserendop de populatiegroeisnelheid en zal deze niettot een lange termijn afname van de populatie kunnenleiden. Watson et al. (2007) vonden echter eenindirecte positieve dichtheidsafhankelijkheid in dewinteroverleving van Patrijzen. Zij zagen de winteroverlevingtoenemen met toenemende groepsgrootteen constateerden bovendien dat groepsgroottetoenam met toenemende dichtheid. Daarnaast isgroepsgrootte positief gecorreleerd met de reproductiein het voorgaande broedseizoen. Dit betekentdat bij lage dichtheden en/of een lage reproductie dewinteroverleving ook kan afnemen. Een dergelijk effectzal een reeds afnemende populatie sneller doenafnemen en kan dus zorgen voor versneld uitstervenvan een populatie. Het is dus belangrijk om te onderzoekenof er dichtheidsafhankelijke effecten spelenin een populatie en of deze positief dan wel negatiefzijn. Dit kan het beste door gebruik te maken vanzenders (Watson, Aebischer, & Cresswell 2007) en/of door meerjarig onderzoek (Bro et al. 2003).Samenvattend dient onderzoek in Nederland zichin eerste instantie te richten op (in volgorde vanbelangrijkheid):1. Het verzamelen van gegevens over demografischeparameters, met name kuikenoverleving, overlevingvan broedende hennen en winteroverleving,2. Het verzamelen van gegevens over ruimtegebruikvan patrijzen en de consequenties voor overlevingen reproductie3. Het bepalen of in Nederlandse populaties sprakeis van dichtheidsafhankelijkheid in één of meerderedemografische parameters en de effectenhiervan op de populatiegroeisnelheid1.8. Methodologie1.8.1 TellingenOm de aantallen Patrijzen te kunnen bepalenworden tellingen in maart uitgevoerd, vlak voordatde Patrijzen gaan broeden. De Patrijzen zijn danal gepaard en de vegetatie is nog laag, waardoor zemakkelijker waar te nemen zijn. Een veel gebruiktemethode is het met een landrover doorkruisen vaneen gebied en daarbij alle waargenomen Patrijzen intekenen,waarbij onderscheid wordt gemaakt tussenmannen en vrouwen. Dit kost ca 2,5 uur per 200 ha.In Sussex bleek 85% van de waargenomen paren tegaan broeden binnen 200m van waar deze in maartgezien zijn (studie aan geringde vogels, Potts 1986).Een andere manier is om op meerdere punten in eenstudiegebied (1 punt/km 2 , met een minimum van3 punten in gebieden < 3km 2 en een maximum van10 punten in gebieden >10km 2 ) roepende patrijzenmannente tellen, gebruik makend van elkaar uitsluitendewaarnemingen (Panek 1998). De roepactiviteit18
Het Jaar van de Patrijs: Kennisupdateis min of meer constant in de periode half maart- half april, het grootst 30-15 min vóór zonsopkomsten 15-30 min na zonsondergang en afhankelijk vanhet weer (het hoogst bij windstil, droog weer). Bij elkpunt werd gedurende de hele periode van verhoogderoepactiviteit geluisterd. Per punt werd één bezoekgebracht in de periode half maart - half april. Schoppers(1996) bracht twee tot drie avondbezoeken (á90-130 min) per gebied in de periode maart – mei.Hierbij werd een vaste route gereden en werd om de300-500 m één minuut lang geluisterd. De roepactiviteitwas het hoogste tussen zonsondergang en éénuur daarna.Bij de methode van Panek (1998) kan de dichtheidaan Patrijzen vervolgens worden berekend met deformules:#individuen/km2=3.38 x(gemiddeld aantal roependemannetjes/km 2 ) 1.11En voor paren:#paren/km2=1.45 x(gemiddeld aantal roependemannetjes/km 2 ) 1.16Om de detectiekans te vergroten kan geluid wordenafgespeeld (de waarneemkans neemt dan met33-60% toe, (Schoppers 1996; Kasprzykowski &Goławski 2009), maar dit kan problemen veroorzakenbij vergelijkingen tussen gebieden; Kasprzykowski& Golawski vonden in gebieden waar vossenvoorkomen geen verhoogde roepactiviteit na hetafspelen van geluid.Tot slot kunnen Patrijzen worden opgespoord metbehulp van een getrainde hond (Besnard, Novoa, &Gimenez 2010; Panek 1997; Panek 1998).Om naast de aantallen ook iets te weten te komenover de reproductie en broeden winteroverlevingkunnen bovendien families in augustus (na de oogst)worden geteld. Deze tellingen worden op dezelfdemanier uitgevoerd als de voorjaarstellingen, metdien verstande dat naast het onderscheid man/vrouw ook het onderscheid juveniel/adult wordtgemaakt en men geen roepende patrijzenmannenkan tellen, aangezien de roepactiviteit na half aprilsterk afneemt. Bij berekeningen aan reproductiewordt aangenomen dat de mannendichtheid in augustusgelijk staat aan de paardichtheid in maart. Demortaliteit van mannen in het voorjaar en de zomer(april-augustus, 15% voor gepaarde en 46% voorongepaarde mannen) wordt namelijk min of meergecompenseerd door ongepaarde mannen die tot augustusoverleven en door de verhoogde detectiekansin augustus.Uit de familiegrootte in augustus kan de kuikenoverlevingworden bepaald met behulp van de formulevan Potts (1986):Kuikenoverleving = 3.665 x (familiegrootte) 1.293 bijfamiliegroottes 10of Green (1984):Kuikenoverleving = -7.81 + 7.81 x (familiegrootte)Of Rands (in Potts 1986):Kuikenoverleving = 3.07 + 5.89 x (familiegrootte)In alle drie de formules wordt voor de familiegroottede geometrisch gemiddelde familiegrootte genomen.De resultaten van de drie formules ontlopen elkaarweinig.Met behulp van de kuikenoverleving en het gemiddeldeaantal eieren dat per nest uitkomt kan ook hetaantal succesvolle nesten per paar (BPR, brood productionrate ~ nestsucces, maar inclusief herlegsels):BPR = aantal in augustus waargenomen jongen/kuikenoverleving/ gemiddelde aantal eieren datper nest uitkomt/aantal mannen in augustusOok de jaarlijkse adultenoverleving kan wordenberekend aan de hand van de maart- en augustustellingen(Reitz 1992, in Panek 2005):Overleving z=[(dichtheid in maart t+1)x100]/[(dichtheidin maart t)x(1+aantal jongen per adult inaugustus t)]De winteroverleving van vrouwtjes kan worden berekendmet de formule:Overleving w= (aantal volwassen mannen in augustust+1)/(aantal volwassen vrouwen in augustus t)Hierbij wordt aangenomen dat het aantal mannetjesin augustus gelijk staat aan het aantal paren (en dusvrouwtjes) in maart van hetzelfde jaar (Potts 1986).1.8.2 ZenderenMits emigratie en immigratie kunnen wordenuitgesloten of te verwaarlozen zijn, lenen maart enaugustustellingen zich prima voor het volgen vandichtheden en voor overlevings- en reproductieschattingen.De tellingen zijn relatief eenvoudig endus eventueel door vrijwilligers uit te voeren en zijngeschikt om populaties op een groot schaalniveau,19
Page 4 and 5: ColofonWijze van citeren: Roodberge
Page 6 and 7: Sovon-rapport 2013-124
Page 8 and 9: Sovon-rapport 2013-12met predatie.
Page 10 and 11: Sovon-rapport 2013-128
Page 12 and 13: Sovon-rapport 2013-12van de achteru
Page 14 and 15: Sovon-rapport 2013-12Bro et al. (Br
Page 16 and 17: Sovon-rapport 2013-12twee vogels me
Page 18 and 19: Sovon-rapport 2013-12De transitiema
Page 22: Sovon-rapport 2013-12zoals Nederlan
Page 25: Het Jaar van de Patrijs: Kennisupda
Page 28 and 29: Sovon-rapport 2013-12Tabel 2.2. Abs
Page 30 and 31: Sovon-rapport 2013-12Figuur 2.3. Zo
Page 32 and 33: Sovon-rapport 2013-12Tabel 2.4. Soo
Page 35: Het Jaar van de Patrijs: Kennisupda
Page 40: Sovon Vogelonderzoek NederlandPostb

Het Jaar van de Patrijs: kennisupdate - SOVON Vogelonderzoek ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?