afl_35_opmaak 1 (Page 731) - Atlantis

H.van ’t ZandPellevogels‘Waarom zulk een vlinderdrom,vlinders uit elk jaargetijde.Aan- en afzweeft van rondom,op- en neerstrijkt van weerszijde?’Dit zijn de eerste vier regels uiteen gedicht van Conrad BuskenHuet, die leefde van 1826 tot1886. Ook hem inspireerdenreeds de vlinders.Het woord pellis betekent huid inhet latijn, maar ook vel, pel,pelle, pels of schil.Foto: A.GoutbeekBronvermelding:1. 19e eeuwse woordenverzamelingen uit Achterhoek en Liemers,A.H.G.Schaars, 19832. Middelnederlandsch handwoordenboek,J.Verdam, 1932746Komt de naam Pelleboer (huidenverkoper)daar wellicht vandaan?Enen sijn vel verwarmen, werdgebruikt in de tijd van de inquisitieen brandstapel. Iemand het vel overde oren halen kent iedereen. Iemandop zijn vel geven gebeurde volgensoude geschriften ook reeds ten tijdevan de kruistochten wanneer onwilligelijfeigenen gegeseld werden. Uitzijn vel springen, dan is hij pas echtkwaad en uit zijn vel kruipen, dankomt hij eindelijk voor de dag en laatzien wat hij waard is. De pelle afeten,dan loopt het de spuigaten uit.Met pellen en vellen (uit Mariken vanNimwegen) betekent met huid enhaar.Op het pellorijn zetten, aan de kaakstellen, vergelijk het Engelse “To setin the pillory”. Pellorijn staat voor:huidkleurig. Het werkwoord pellenbetekent van bast of dop ontdoen. Hijheeft met iemand nog een eitje tepellen, een hartig woordje te sprekendus.Het Sallandse woord pällegäste (gepeldegerst) is hier ook van afgeleid.En wat dacht u van de bleute (bloot)de achterste bladzijde of kaft van eenboek waar geen tekst op stond; bloot,huid zonder haar. Het werkwoordpelen betekent dan ook ontharen. Hetlatijnse woord perkament is ook vanhet werkwoord pelen afgeleid en iseen kale huid, een blad of vel papier.Een korte anekdote:Op het gemeentehuis komt iemandzijn dertiende kind aangeven. In hettrouwboekje is slechts ruimte voortwaalf. De ambtenaar van de burgerlijkestand wil daarom een nieuwboekje klaarmaken, waarop de aangeverzegt: “Zet deze maar op debleute, het is toch de laatste”. Maar,dat kan niet!Een klein jaar later is de aangever erweer. De ambtenaar zegt: “Zie je nuwel?” Waarop de aangever antwoordt:“Als u mij de eer aandoet vaneen nieuw boekje, ben ik toch welverplicht te zorgen dat er wat inkomt!”Waarom deze versregels en dezepellerij?Gewoon, als aanloopje naar pelle(n)-vogel of penne(n)vogel. Een pellevogelis een vogel die uit een velletje isgekropen, een vlinder dus. Volgenshet Middelnederlandsch handwoordenboek,dat bewerkt is door J.Verdam(oktober 1932), komt deze benamingvoor de vlinder al tussen detwaalfde en de vijftiende eeuw voor.In de Achterhoek noemt men ze pannevogels.In de negentiende eeuwschreven dichters en schrijvers alsH.I.Swalving, R.W.Tadama, A.C.W. Staring,H.Loman en J.Gimberg over despannevogel, volgens de ‘19e Eeuwsewoordenverzamelingen uit Achterhoeken Liemers’ van A.H.G.Schaars,uit 1983.Wanneer men door Ruurlo rijdt, zietmen een zaak met een naambord“de Spannevogel” met daarin verwerkteen vlinder.In het Twents woordenboek komenwe ook de benaming pannevogel,pannevoggel (meervoud panneveugele),bottervogel en schillebillekentegen als namen voor vlinders; endaar wordt een mooie gekleurdevlinder een spannevogel genoemd.Vlinders, in ontelbaar vele variatieskomen wij ze tegen. Soms zelfs bijhonderden tegelijk, met hun vliesdunnevleugeltjes en hun schitterendekleuren. En lijkt een pelerine nietprecies op de vleugels van een vlinder?Het zelfstandig naamwoord pellenwerd vroeger gebruikt voor eenmooi geborduurd statiekleed, dat ookwel ‘pellekleet’ genoemd werd. HetDrents woordenboek vermeldt hetwoord penne(n)vogel, dat ook inonze streek gebruikt wordt.Het zou toch jammer zijn wanneerdergelijke woorden in onbruik rakenof zelfs helemaal verdwijnen. We zijndan ook blij met de aanreiking van ditwoord door de heer G.Bloemers,wiens moeder uit de buurtschap Emmenafkomstig was, en vlinders altijdpennevogels noemde.Zo werd het oude woord pennevogelde aanleiding tot dit artikel.