Vraag - Staalbankiers

De vergrijzing:
vergezichten
tot 2050
door rené lamers en hans smits, fotografie hollandse hoogte
alleen massa­immigratie
zou onze financieel­economische
pijn kunnen wegnemen.
verhoging van de
pensioenleeftijd én een strikt
budgetbeleid én een optimale
arbeidsmarkt blijven
onvoldoende om de gevolgen
van de vergrijzing in ons
deel van de Westerse wereld
op te vangen.
het ging het afgelopen jaar economisch
niet lekker. En komende jaren is de kans
op gouden bergen nog steeds gering.
Hoewel het gevaar van een double dip
voorbij lijkt, zien we nog steeds geen
economische groei van betekenis. Er is bijna sprake
van stagnatie. De regering gaat de grootste bezuinigingsoperatie
ooit doorvoeren, net als elders in
Europa. Ondertussen gaat de pensioenleeftijd omhoog
en wordt het mes gezet in sociale voorzieningen.
Terwijl miljarden zijn gestoken in de bankensector
om de economische crisis die erop volgde te temperen,
worden nu ook de financiële gevolgen van de
vergrijzing zichtbaar. De vergrijzing en de afname
van de werkende bevolking bereikt nu een punt,
waarop problemen ontstaan. De kosten voor pensioe-
nen en AOW nemen fors toe, terwijl er minder geld
wordt verdiend.
Maar de demografische ontwikkeling in Nederland
en heel Europa is maar een deel van het verhaal. Ja,
ze leidt tot grote financiële problemen. De huidige
maatregelen tegen deze problemen zullen echter
de pijn die Europa mee zal maken slechts ten dele
kunnen verlichten. De oorzaak voor de grootste klap
die op Europa afkomt, ligt ver buiten Nederland,
zo heeft de Deutsche Bank onlangs in een rapport
voorgerekend. Die oorzaak ligt in de demografische
ontwikkeling in opkomende economieën en ontwikkelingslanden.
Om die relatie te zien, stappen we
denkbeeldig in een helikopter. We stijgen op, bekijken
de Nederlandse situatie, die van Europa en vervolgens
van de hele wereld.
krimp
We zien een Nederland, waar louter dankzij migranten
de bevolking nog enigszins doorgroeit. In 2038
bereiken we, uitgaande van de huidige gegevens en
trends, de piek van zo’n 17,5 miljoen inwoners. Vanaf
2039 daalt het bevolkingsaantal. Het aandeel 65-plussers
groeit ondertussen fors. Nu nog staan tegenover
elke oudere vijf mensen in een arbeidzame leeftijd.
In 2030 zijn dat er net aan twee. De ouderen worden
ook nog steeds ouder: tot 2050 stijgt de gemiddelde
levensverwachting met ruim een jaar.
Bij onze oosterburen is nu al sprake van demografische
krimp. Tot 2050 zal de Duitse bevolking daar
afnemen van de huidige 82 miljoen naar 70,5 miljoen.
In andere landen treedt de krimp later in (Italië
na 2015; Frankrijk na 2040) of blijft de groei enigszins
gehandhaafd (zoals Spanje, dat er de komende veertig
jaar nog zes miljoen inwoners bij krijgt).
De Verenigde Staten is een heel ander verhaal. Ook
daar neem het aantal ouderen flink toe; in veertig
jaar een verdubbeling. Ondertussen neemt de totale
bevolking ook nog steeds toe, van 317 naar 404
miljoen. Deze groei zal de toename in kosten kunnen
opvangen, waardoor de kosten van ouderdom minder
zullen drukken op de economische ontwikkeling van
de VS.
De opkomende economieën zullen nog flink in
bevolkingsaantal groeien. Verhaal apart is China.
Daar zal de economische groei nog flink doorzetten,
terwijl de bevolkingsgroei door de één-kind-politiek
gering is, van 1,3 naar 1,4 miljard Chinezen. De toe-
name in het aantal 65-plussers is echter een veelvoud
van die natuurlijke aanwas: een verdrievoudiging.
Een deel van deze toename komt doordat de nieuwe
welvaart een hogere levensverwachting met zich
meebrengt.
India en Brazilië daarentegen zullen naast economische
ook demografische groei doormaken, terwijl de
aanwas van kinderen door toenemende welvaart in
proportie blijft. Dat levert gunstiger productiviteitsratio’s
op: voldoende werkenden tegenover de groep
ouderen en kinderen.
schrikbeeld
Demografische ontwikkelingen zijn een gegeven.
Hoe ga je ermee om? West-Europa kijkt naar Japan in
de jaren negentig, wat voor andere landen een schrik-
eCO n O m i e //
beeld is. Japan kreeg toen te maken met een mix van
economische recessie, vergrijzing én afname van de
bevolking. Dit zou op te vangen zijn geweest met een
grotere export en verschuiving van arbeidskrachten
naar economisch aantrekkelijker sectoren. De Japanse
economie is echter behoorlijk geïsoleerd en de
hoge gemiddelde opleiding van de Japanners maakt
het arbeidspotentieel weinig flexibel. Het is duur en
moeilijk om naar goedkoper, lager gekwalificeerd en
ander werk te leiden. Gevolg van de opeenstapeling
van deze ontwikkelingen was economische krimp.
Japan is die nog steeds niet goed te boven.
Het aantal
ouderen
neemt
flink toe
Dat schrikbeeld is tegelijk een les voor Europa. Dat
móet nu aan structurele oplossingen werken. De
bevolkingsgroei is nihil en zal de vergrijzing niet
kunnen opvangen. Ook zal het rendement laag zijn
van pogingen nóg meer vrouwen aan het werk te
krijgen; de afgelopen dertig jaar is de arbeidsparticipatie
van vrouwen al fors toegenomen. De Verenigde
Staten kunnen nog wel hun toevlucht zoeken in
bevolkingsgroei en verhoging van de arbeidsdeelname.
Daarom is de noodzaak voor de VS om meer
structurele – lees: politiek impopulaire – maatregelen
te nemen minder.
Zo kiest de Europese Unie thans ook voor een stringent
budgetbeleid. Miljarden zijn naar de bankensector
gegaan, om zo het consumentenvertrouwen niet
weg te laten glippen en de economische crisis die
volgde op de financiële crisis te beperken. Nu moet
de hand op de knip: overheidsuitgaven worden in
historische bedragen teruggedrongen.
Daarnaast wil de EU arbeid flexibel maken om
arbeidspotentieel makkelijker van sector te laten
verschuiven en goedkoper te maken, en daarmee de
financiële druk van (langdurig) werklozen te verlichten.
In Nederland valt de groep langdurig >
24 staalmagazine december 2010
staalmagazine december 2010 25