CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel

CO2 Overdrachten onder het 

Europese systeem van 

emissiehandel 

Onderzoek naar belemmeringen, 

omvang en mogelijkheden om 

projecten op korte en lange termijn 

veilig te stellen 

Eindrapportage 

Ministerie van VROM 

maart 2010 

definitief 

Shell 

ETS bedrijf 

CO2 Opslag 

Barendrecht 

Distributie 

Geen ETS bedrijven 

Linde Gas 

Pijpleiding OCAP 

Abengoa 

Geen ETS 

CO2 levering 

Tuinders 

Wel/geen ETS 

CO2 + NOx emissie 

CO 2 + NO x emissie 

CO 2 + NO x emissie 

Heaters voor 

kasverwarming winter 

CO 2 

CO 2 

CO 2

CO2 Overdrachten onder het 

Europese systeem van 

emissiehandel 

Onderzoek naar belemmeringen, 

omvang en mogelijkheden om 

projecten op korte en lange termijn 

veilig te stellen 

Eindrapportage 

dossier : C5782-01.001 

registratienummer : MD-MV20100129 

versie : definitief 

Ministerie van VROM 

maart 2010 

definitief 

© DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande 

schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. 

Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.

DHV B.V. 

INHOUD BLAD 

VOORWOORD 3 

SAMENVATTING 4 

1 INLEIDING 9 

1.1 Aanleiding van de studie 9 

1.2 Doel en reikwijdte van de studie 9 

1.3 Aanpak en informatiebronnen 10 

1.4 Probleemschets 11 

2 CO2 OVERDRACHT IN HET ETS 13 

2.1 CO2: emissie of product? 13 

2.2 MRG: Binnen ETS is overdracht administratief aangescherpt 13 

2.3 Nederland: overdracht wordt niet genoemd 14 

2.4 Situatie in de praktijk: CO2 voor bemesting is product, overdracht echter niet sluitend 14 

2.5 CO2 overdrachtsituaties in de glastuinbouw 15 

3 ONTWIKKELINGEN IN DE GLASTUINBOUW 16 

3.1 Inleiding 16 

3.2 Afspraken t.a.v. CO2 uitstoot glastuinbouw 16 

3.3 Kostenvereveningsysteem glastuinbouw 16 

3.4 WKK 17 

3.5 Duurzame kassen 19 

4 ONDERZOEK CASES 20 

4.1 Vergelijking cases 20 

4.2 Energiebesparing ten opzichte van referentie 21 

4.3 Algemeen conclusie cases 22 

5 POTENTIE VAN CO2-LEVERING 24 

5.1 Leveranciers van CO2 24 

5.2 Afnemers van CO2 26 

5.3 Conclusies 28 

6 RELEVANTE ONTWIKKELINGEN ETS VOOR CO2 OVERDRACHTSPROJECTEN 30 

6.1 Veilen van ETS rechten 30 

6.2 Carbon Capture and Storage 30 

6.3 Domestic offset projects (DOP) 31 

6.4 Conclusies relevante ontwikkelingen 31 

Ministerie van VROM/CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel 15 maart 2010, versie definitief 

MD-MV20100129 - 1 -

DHV B.V. 

7 MOGELIJKHEDEN WAARDERING/STIMULERING MILIEUVOORDEEL 32 

7.1 Inleiding 32 

7.2 Oplossingsrichtingen 2013 - 2020 32 

7.3 Referentie en besparing 33 

7.4 Toepassing overheidscriteria op oplossingsrichtingen 33 

7.5 Uitwerking overgebleven oplossingsrichtingen 33 

7.6 Conclusies oplossingsrichtingen 38 

8 COLOFON 41 

BIJLAGEN 

1 Tekst MRG (2007) met betrekking tot overdacht van CO2 

2 Voorstel (2009) voor de aanpassing van MRG(2007) aan CCS 

3 CO2 afspraken glastuinbouwsector 

4 Uitwerking cases 

15 maart 2010, versie definitief Ministerie van VROM/CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel 

- 2 - MD-MV20100129

VOORWOORD 

DHV B.V. 

Deze rapportage is deels gebaseerd op een drietal discussies met een klankbordgroep, die plaats vonden 

gedurende het jaar 2009. Deze klankbordgroep bestond uit vertegenwoordigers van industriële bedrijven 

en producenten van elektriciteit, betrokken distributeurs van CO2 en vertegenwoordigers van tuinders. 

De volgende deelnemers waren, in wisselende samenstelling, bij deze bijeenkomsten betrokken. 

Wij danken de deelnemers hartelijk voor hun bijdrage aan deze discussies. 

Anne van de Marel Eon-Benelux 

Barend van Engelenburg DCMR 

Cyril Dumoulin Shell 

Evert van Velzen Shell 

Guus Meis Glaskracht 

Jacob Limbeek OCAP 

Jos Cozijnsen Emissierechten/ WarmCO2 

Kees van der Zalm WarmCO2 

Piet Broekharst Productschap Tuinbouw 

Rob van de Valk Glaskracht 

Edwin Valkenburg Eneco 

Fred Hage Linde 

Rik Lambotte Yara 

Michel Groeneveld EON 

Ferdi van Elswijk Prominent Telersvereniging 

Piet de Looff Essent 

Arjan van der Spek Arjanet BV 


MD-MV20100129 - 3 -

DHV B.V. 

SAMENVATTING 

CO2 belangrijke productiefactor in de glastuinbouw 

In een aantal projecten in Nederland wordt CO2 afkomstig van industriële bronnen via pijpleidingen 

geleverd aan glastuinbouwbedrijven voor CO2-bemesting. De reden voor het gebruik van deze CO2 is 

bedrijfseconomisch: de planten groeien harder. Het gebruik van CO2 afkomstig van externe bronnen heeft 

ook een milieuvoordeel: de glastuinbouwbedrijven verstoken in de zomer geen aardgas, om uitsluitend 

CO2 te maken. 

Geen administratieve overdracht van CO2 van ETS- naar niet ETS bedrijven 

De industriële bronnen vallen onder het ETS, de overgrote meerderheid van glastuinbouwbedrijven niet. 

Door de levering van CO2 van industriële partijen aan glastuinbouwbedrijven wordt CO2 die valt onder ETS 

overgedragen aan niet-ETS partijen. Hierdoor ‘verdwijnt’ als het ware CO2 uit het ETS. De Europese 

monitoringregels (MRG 1 ) onder het ETS houden rekening met overdracht (‘transfer’) van CO2 voor nuttige 

toepassingen onder bepaalde voorwaarden. 

Economische basis voor CO2 levering is in 2008 veranderd 

Door de verandering in MRG is sinds 2008 de economische basis voor CO2 levering( bekeken vanuit de 

optiek van de CO2 producent) veranderd. De CO2 producenten in de twee operationele cases, Shell en 

Eon, hebben in de periode 2005- 2007 overgedragen CO2 ten behoeve van bemesting in de glastuinbouw 

kunnen aftrekken van hun totale CO2-emissie en konden de CO2 emissierechten zelf behouden. Door de 

aangescherpte regels voor overdracht van CO2 wordt deze aftrek door de Nederlands Emissieautoriteit 

(NEa) voor de periode 2008 – 2012 echter niet meer geaccepteerd. De reden hiervoor is dat het niet lukt 

de overdracht boekhoudkundig sluitend te maken. 

– De glastuinbouwsector accepteert deze overdracht niet als emissies voor hun eigen sector, omdat 

deze emissiedoelstellingen van de sector in gevaar brengt. Ook bestaat er een toezegging van het 

Ministerie van LNV dat een dergelijke overdracht niet voor rekening komt van de 

glastuinbouwsector. 

– De overheid accepteert opname in de nationale emissieboekhouding als PM post niet omdat dit 

betekent dat de overheid de emissies in deze PM post zal moeten compenseren (bijvoorbeeld door 

rechten in het buitenland te kopen) om aan de Kyoto doelstellingen te voldoen. 

Business cases rondom CO2-levering zijn (deels) gebaseerd op het verwachte financiële voordeel door de 

aftrek van overgedragen CO2. Betrokken partijen geven aan dat hierdoor de continuïteit van deze 

projecten mogelijk in gevaar komt. 

Nieuwe regels hebben merkwaardige uitwerking 

De eisen uit de Europese monitoring richtlijn (MRG) zijn op nationaal niveau niet direct werkend. In 

Nederland zijn deze eisen opgenomen in de ‘Regeling monitoring handel in emissierechten’, die 

grotendeels gebaseerd is op de MRG. Vanaf 2008 is door VROM deze Regeling zo opgesteld dat CO2overdracht 

feitelijk niet meer genoemd wordt en daarmee niet meer toegestaan is. De uitwerking van deze 

verandering in de praktijk is merkwaardig. In 2008 kon Shell de CO2 , geleverd aan OCAP (t.b.v levering 

via pijpleiding aan glastuinbouw), niet meer aftrekken, maar CO2 geleverd aan Linde (t.b.v. vloeibare 

levering aan ondermeer glastuinbouw en voedingsmiddelenindustrie) mocht wél afgetrokken worden. 

1 

Guidelines for the monitoring and reporting of greenhouse gas emissions pursuant to Directive 

2003/87/EC of the European Parliament and of the Council (18 July 2007) 


- 4 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Voorzetting en uitbreiding van CO2 levering aan tuinders levert een netto CO2 emissiereductie op 

voor Nederland als geheel 

CO2 levering aan tuinders levert een milieuvoordeel op, in de vorm van vermeden CO2-emissies. Het 

milieuvoordeel ontstaat doordat door afname van CO2 door tuinders die hun eigen warmteopwekking 

verzorgen wordt vermeden dat tuinders in de zomer zelf CO2 produceren zonder dat de daarbij opgewekte 

warmte kan worden gebruikt. Het potentieel voor CO2-reductie door overdracht van CO2 is groter dan 

alleen de drie cases beschreven in dit rapport. De bestaande cases kunnen in omvang groeien en de 

haalbaarheid van CO2 overdracht vanuit de industrie of elektriciteitscentrales in enkele andere situaties 

wordt onderzocht. Voor de overheid is voorzetting van de huidige cases en opstart van nieuwe CO2 

overdrachtproject van belang omdat deze bijdragen aan het behalen van de Nederlandse 

klimaatdoelstelling. 

Verdere groei binnen staande en nieuwe projecten mogelijk 

In dit project zijn de drie bestaande overdrachtscases onderzocht. 

– Eon: Levering van CO2 en warmte vanuit de RoCa–centrale via Eneco aan tuinders in de 

B-driehoek . 

– Shell: Levering van CO2 via OCAP aan tuinders in het Westland. 

– Yara: levering van CO2 en warmte via WarmCO2 aan tuinders in Terneuzen. Dit project wordt nu 

gerealiseerd, glastuinbouwgebied en pijpleiding zijn aangelegd en levering is in december 2009 

gestart. 

Er is groei mogelijk van CO2 overdrachten binnen de bestaande projecten. Groei van OCAP wordt 

gelimiteerd door de hoeveelheid CO2 die zij van industriële bronnen kunnen afnemen. Aanbod van CO2 

kan op termijn echter toenemen. Naast Abengoa, een nieuwe CO2-bron waar al afspraken mee bestaan, 

komen er waarschijnlijk nieuwe producenten van waterstof in het Rijnmondgebied met geconcentreerde 

emissies van CO2. Voor RoCa is verdere groei vanwege bedrijfseconomische redenen niet waarschijnlijk. 

WarmCO2 ziet mogelijkheden voor een tweede project, na de ontwikkeling van het eerste gebied. 

Potentieel is er een groeiende vraag naar CO2-levering in de glastuinbouw, ondermeer door de gewenste 

transitie naar duurzame glastuinbouw. Daarbij wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van restwarmte of 

geothermie. Het aantal bronnen van geconcentreerde CO2 is echter beperkt. Alleen bij DSM Agro is er nog 

een substantiële stroom pure CO2 (0,7 Mton) beschikbaar die op dit moment niet wordt gebruikt. Nieuwe 

bronnen van geconcentreerde CO2 zijn wel in ontwikkeling (Bio-ethanolproduktie, waterstofproduktie, 

CCS). 

CO2 afkomstig van rookgassen van elektriciteitscentrales is veel minder geconcentreerd (circa 10%) 

waardoor het minder interessant is deze gasstroom op commerciële basis te gebruiken voor 

CO2 bemesting. 

Bestaande cases lopen op korte termijn geen gevaar 

Uit ons onderzoek blijkt dat op korte termijn (tot 2012) de voortzetting van de bestaande cases rond Shell 

en Yara geen gevaar loopt. Voortgang van de case rond de RoCa centrale is onzeker. 

– Volgens Shell ontvangt zij onder de huidige contractuele afspraken weinig inkomsten uit de 

overdracht van CO2 via OCAP aan de tuinders en is voortzetting op langere termijn van de OCAP 

case onder de huidige voorwaarden voor Shell commercieel niet interessant. 

– WarmCO2 verkeert in een opstartfase. Op korte termijn is er voldoende belangstelling vanuit de 

glastuinbouwsector voor de gronden die kunnen worden uitgegeven. Op langere termijn is het wel 

noodzakelijk dat meer duidelijkheid wordt geboden over de wijze waarop CO2-overdracht 

behandeld/verrekend gaan worden ten einde de ontwikkeling van een tweede glastuinbouwgebied 

niet in gevaar te brengen. 


MD-MV20100129 - 5 -

DHV B.V. 

– Voortzetting van de RoCA case is wel in gevaar. Dit is echter niet (alleen) te wijten aan verandering 

in regels voor de overdracht. Door grote veranderingen in de energiesector sinds de start van 

warmte- en CO2-levering (1996) door EOn is de commerciële basis voor warmte en CO2- levering 

ongunstiger geworden. Veranderingen in het ETS ten aanzien van overdracht en het op termijn 

veilen van de rechten zorgen voor een verdere verslechtering van de financiële vooruitzichten. 

Groot aantal ontwikkelingen zijn van invloed op het voortbestaan en de verdere uitbreiding van 

CO2 overdracht. 

Op lange termijn zijn de volgende ontwikkelingen van belang die gunstig (+) of ongunstig (-) zijn voor het 

voortbestaan van de huidige projecten, dan wel de uitbreiding naar nieuwe CO2 overdrachtsprojecten: 

(-) Veiling van ETS rechten: veiling van emissierechten pakt mogelijk gunstig uit voor WKK’s bij 

tuinders die (net) onder de ETS grens blijven (20MW). Dit kan de levering van warmte in 

combinatie CO2 levering door de elektriciteitssector aan tuinders in gevaar brengen. 

(-) ETS/CCS: CCS is op lange termijn (na 2020) mogelijk een concurrent van CO2 overdrachten naar 

de glastuinbouw omdat deze overgedragen CO2 wel afgetrokken mag worden. Kosten van CCS 

zijn vooralsnog erg hoog waardoor er op korte termijn geen concurrentie is te verwachten. 

(-/+) Emissieplafond voor de glastuinbouwsector: CO2 overdrachten vallen momenteel niet onder het 

emissieplafond voor de glastuinbouwsector. Dit zou in de toekomst mogelijk kunnen gaan 

veranderen in het kader van het streven van de overheid zoveel mogelijk emissies onder plafonds 

te brengen. Het is nu niet te zeggen of dit positief dan wel negatief uitpakt voor CO2 

overdrachtsprojecten. 

(-/+) Nieuwe NOx emissiewetgeving (BEMS): Kosten voor WKK worden hoger (gunstig voor externe 

CO2- en warmtelevering). Daarentegen worden rookgassen afkomstig van WKK’s zuiverder en 

kunnen daardoor zonder verdere behandeling in de kas worden gebruikt voor CO2 bemesting. 

(+) Duurzame kassen: In de trend naar verduurzaming van glastuinbouw wordt warmte steeds meer 

betrokken van duurzame bronnen en is beschikbaarheid van externe CO2-cruciaal. 

(+) Systeem van kostenverevening: Zonder aanpassing van de regels t.a.v. overdracht is de 

introductie van het kostenvereveningssysteem in de glastuinbouwsector gunstig voor CO2overdracht. 

De overdracht levert een emissiereductie op die nu volledig op conto van de sector 

komt. 

Randvoorwaarden bij het zoeken naar oplossingen om CO2 overdrachtprojecten verder te 

stimuleren 

Bij het zoeken naar oplossingen zijn de volgende randvoorwaarden gehanteerd: 

– Oplossing moet er toe bijdragen dat huidige projecten zich kunnen handhaven en dat nieuwe 

projecten opgestart kunnen worden. 

– Oplossing mag niet leiden tot een verhoging van aan Nederland toegewezen emissies. 

– Oplossing mag niet leiden tot inzet van extra overheidmiddelen voor het stimuleren van projecten. 

Drietal mogelijke oplossingrichtingen 

In het kader van dit project is een aantal alternatieven onderzocht om de overdracht van CO2 ook 

administratief sluitend te organiseren. Daarbij kwamen drie oplossingrichtingen naar voren die met de 

klankbordgroep op een aantal aspecten zijn doorgesproken. Vanwege uiteenlopende belangen is het 

echter niet mogelijk gebleken om in samenspraak met de klankbordgroep van dit project een voorkeur te 

bepalen voor één van de alternatieven. Een keuze is mede afhankelijk van de wijze waarop Nederland in 

de toekomst met sectorale plafonds, naast het ETS, wil omgaan. 


- 6 - MD-MV20100129

De drie beschouwde oplossingsrichtingen zijn: 

DHV B.V. 

1) Producent blijft verantwoordelijk (status quo): CO2 producent levert CO2 aan tuinders, maar blijft 

(binnen ETS) verantwoordelijk voor geleverde CO2 en mag deze niet aftrekken in zijn 

emissierapportage (in feite voortzetting van huidige situatie in Nederland). Deze oplossingsrichting 

levert een transparante, goed te monitoren situatie op die nadelig is voor de producenten die op dit 

moment reeds CO2 leveren (in vergelijking met de zeer voordelige situatie vóór 2008 ). De bal ligt 

dan bij de markt om de veranderde kostenstructuur voor de producenten ook in de prijs tot uiting te 

laten komen. Van tuinderszijde is aangegeven dat daar ruimte voor is. 

2) Tuinders nemen overgedragen CO2 mee in kostenvereveningssysteem. In dit alternatief wordt een 

extra hoeveelheid CO2 onder het emissieplafond van het kostenvereveningssysteem van de 

tuinders gebracht. Deze oplossing legt de milieukosten voor de ingekochte CO2 in eerste instantie 

bij de tuinders, waardoor tuinders mogelijk minder gebruik van externe CO2 zullen maken of op 

zoek zullen gaan naar andere (niet ETS) bronnen van CO2. De financiële gevolgen voor de tuinders 

zijn afhankelijk van òf en hoeveel extra emissieruimte wordt gecreëerd onder het 

kostenvereveningssysteem. Is dit minder dan de hoeveelheid CO2 die wordt overgedragen dan kan 

dit nadelige financiële gevolgen hebben voor de tuinders (dit is echter weer afhankelijk van het 

marktevenwicht dat gaat ontstaan waarbij producenten en afnemers opnieuw gaan onderhandelen 

over de CO2-prijs). Het nadelig effect voor de tuinders kan worden beperkt door het emissieplafond 

voor de sector op te rekken, òf door financiële afspraken te maken over compensatie tussen 

industrie en tuinders over het leveren van CO2 in combinatie met emissierechten. Deze rechten 

kunnen de tuinders vervolgens inleveren om overschrijding van het sectorplafond te compenseren. 

Deze oplossingsrichting past in een lange termijn visie waarbij alle emissies in Nederland onder 

sectorale plafonds komen (en wellicht onder ETS). 

3) Afnemers van CO2 binnen het ETS brengen. Het is ook mogelijk om tuinders die CO2 afnemen 

onder het ETS te brengen. Binnen de nieuwe MRG regels zijn afnemers van CO2 dan verplicht de 

overgenomen CO2 te rapporteren en er emissierechten voor af te dragen. Ook deze 

oplossingsrichting legt de milieukosten voor de ingekochte CO2 in eerste instantie bij de tuinders, 

waardoor tuinders mogelijk minder gebruik van externe CO2 zullen maken of op zoek zullen gaan 

naar andere (niet ETS) bronnen van CO2. Door nieuwe onderhandelingen over de CO2-prijs zal een 

nieuw marktevenwicht ontstaan waarbij de producenten mogelijk een deel van deze milieukosten 

zullen overnemen Belangrijk nadeel is dat hierdoor de glastuinbouwsector uit elkaar wordt 

getrokken tussen bedrijven die wel en niet onder het ETS vallen. In samenhang met ideeën over 

het onderbrengen van alle glastuinbouw WKK’s onder het ETS, zou het een logische ontwikkeling 

zijn. Deze oplossingsrichting past in een lange termijn visie waarbij het ETS steeds meer sectoren 

‘opslokt’. 

Voorkeur voor de eerste oplossingsrichting 

Met de klankbordgroep zijn per oplossingsrichting de volgende aspecten besproken. 

– Monitoring, administratieve lasten. 

– Uitwerking op het nationaal emissieplafond. 

– Rechtvaardigheid, ongewenste neveneffecten. 

– Marktwerking. 

– Fasering, wijze van invoering. 


MD-MV20100129 - 7 -

DHV B.V. 

Met de klankbordgroep is géén keuze gemaakt voor een van de genoemde oplossingsrichtingen. Op basis 

van een beschouwing van bovenstaande aspecten hebben we als adviseurs wel een voorkeur voor de 

eerste oplossingsrichting, het handhaven van de situatie waarbij de producent verantwoordelijk blijft voor 

de overgedragen CO2, de voorkeur. Deze oplossing brengt de minste administratieve lasten met zich mee 

en laat ten aanzien van rechtvaardigheid en marktwerking de incentive om CO2 te reduceren( los van het 

feit of deze nog elders nuttig wordt toegepast) liggen bij de partij die daar het meeste invloed op heeft. 

De tweede oplossingsrichting (overgedragen CO2 meenemen in kostenvereveningssysteem) heeft het 

nadeel dat de incentive om aan emissiereductie te doen primair bij de glastuinbouwbedrijven komt te 

liggen. De enige reductiemogelijkheid t.a.v de overgedragen CO2 voor tuinders is minder CO2 afnemen. 

Daarmee vindt er echter geen werkelijke reductie plaats; de emissie bij de oorspronkelijke bron blijft 

dezelfde. 

De derde oplossingsrichting heeft als belangrijk nadeel dat er wel een erg grote groep van bedrijven aan 

het ETS wordt toegevoegd. 

Levering van externe warmte én CO2 vraagt om een andere benadering 

Voor projecten waar sprake is van CO2- en warmtelevering is het milieuvoordeel van de gecombineerde 

levering groter. Binnen het ETS is er echter geen mogelijkheid om overdracht van warmte op één of 

andere manier te compenseren. Dit gaat mogelijk veranderen na 2013 als gratis rechten worden 

gealloceerd voor warmteproductie. De regels van het ETS zijn wat dit betreft duidelijk: de installatie waar 

de emissie plaats vindt moet daarvoor emissierechten inleveren. Stimulering van dit soort projecten zal 

buiten het ETS om plaats moeten vinden, wellicht door subsidies of door gebruik te maken van Domestic 

Offset Credits (DOC). 

Juridische situatie overdracht (periode 2008-2012) blijft onduidelijk 

Bovenstaand advies staat los van de huidige juridische situatie voor CO2-overdracht en de mogelijkheid tot 

aftrek. Voor de periode 2008 – 2012 zijn er onduidelijkheden of deze aftrek wel of niet doorgezet mag 

worden. Het is voor DHV in de context van dit project niet mogelijk een uitspraak te doen over deze 

juridische situatie. 

Lange termijn zekerheid van groot belang 

Los van de oplossingsrichting die uiteindelijk gekozen wordt blijkt uit de contacten in dit project dat het 

geven van lange termijn zekerheid voor iedereen van groot belang is. Elke oplossing die gekozen wordt 

kent winnaars en verliezers en zal gevolgen hebben voor de marktverhoudingen tussen aanbieders en 

afnemers. Als de oplossingsrichting eenmaal gekozen is kunnen de projecten zich daarop instellen en de 

consequenties daarvan bepalen. 


- 8 - MD-MV20100129

1 INLEIDING 

DHV B.V. 

Het ministerie van VROM heeft aan DHV opdracht gegeven een studie te doen naar overdracht van CO2 

onder het systeem van emissiehandel. Deze studie is een vervolg op een expertmeeting in februari 2008. 

1.1 Aanleiding van de studie 

Bemesting met CO2 in de glastuinbouwsector heeft de afgelopen jaren een grote vlucht genomen. CO2 is 

een belangrijke productiefactor geworden. Daarom wordt, naast of in plaats van CO2 die beschikbaar komt 

door gebruik van een ketel of WKK, CO2 via een pijpleiding geleverd aan glastuinbouwbedrijven. Dit betreft 

grootschalige CO2-leveringen afkomstig van industriële partijen: een raffinaderij (Shell), een 

elektriciteitscentrale (EOn) en een kunstmestfabriek (Yara). Een derde systeem wordt nu aangelegd 

(WarmCO2), waarbij levering van warmte eind 2009 van start is gegaan. Ook in enkele andere 

glastuinbouwgebieden (o.a Made, Erica, Klazienaveen) wordt CO2 per pijpleiding aangeboden. In deze 

gebieden wordt CO2 geleverd vanuit een centrale tank die met vloeibare CO2 wordt gevuld. Daarnaast 

nemen veel tuinders op individuele basis vloeibare CO2 af. De industriële partijen waar de CO2 van 

afkomstig is vallen (of gaan vallen) onder het Europese systeem van emissiehandel (ETS) met een strak 

vastgesteld plafond voor CO2-emissie. De ontvangende partijen (glastuinbouwbedrijven) vallen voor het 

grootste deel niet onder het ETS. 

Aanleiding voor dit project is de verandering in de wijze waarop overdracht van deze emissies binnen het 

ETS verantwoord moet worden. Hiermee is het financiële voordeel van de overdracht voor producenten 

komen te vervallen, wat effect heeft op de rentabiliteit van de projecten. Stakeholders geven aan dat dit 

effect heeft op de huidige projecten en mogelijke uitbreidingen. Voor de overheid is voortzetting en 

uitbreiding van CO2 overdrachtsprojecten van belang omdat dit één van de mogelijkheden is om CO2 - 

reductie te realiseren. De vraag aan DHV is om mogelijkheden te onderzoeken om overdrachtsprojecten 

op korte en lange termijn veilig te stellen. 

1.2 Doel en reikwijdte van de studie 

Het doel van het onderzoek is tweeledig 

– In kaart brengen van de mogelijkheden om CO2 overdrachtsprojecten op korte termijn en lange 

termijn zeker te stellen. 

– Inzicht verkrijgen in het CO2 reductiepotentieel in Nederland door implementatie van de 

mogelijkheden van CO2 overdracht. 

– In het eindresultaat wordt gestreefd naar een advies aan de opdrachtgever met praktische 

oplossingsrichtingen. Specifiek advies wordt gegeven over de mogelijke interventies om de 

continuïteit van de levering van CO2 door industriële installaties aan tuinders zeker te stellen. Dit 

streven is niet volledig gerealiseerd; er is door de adviseurs een voorkeur bepaald voor een van de 

oplossingsrichtingen. Door het verschil in belangen in de klankbordgroep wordt deze voorkeur niet 

door alle betrokkenen gedeeld. 


MD-MV20100129 - 9 -

DHV B.V. 

– In het project is de focus vooral gelegd op de 3 actuele cases van CO2 overdracht en 

ontwikkelingen waarmee deze projecten de komende jaren te maken krijgen. De projecten 

opereren in een dynamische omgeving, waarbij zowel het ETS als de glastuinbouw aan het 

veranderen zijn. Relevante ontwikkelingen zijn onder andere: 

◊ Start van een ‘kostenvereveningssysteem’ in de glastuinbouw, waarmee de CO2 

uitstoot van deze sector beheerst gaat worden. 

◊ Toenemend gebruik van WKK’s in de glastuinbouw sector. 

◊ Ontwikkeling naar meer gebruik van duurzame warmte en ‘het Nieuwe Telen’, zijn 

niet mogelijk zonder externe CO2. Het ‘Nieuwe Telen’ richt zich op energiebesparing 

door beter in te spelen op klimaatomstandigheden en op productieverhoging door 

meet CO2 bemesting. 

◊ Overgang van ‘gratis’ allocatie naar veiling binnen het ETS. 

◊ Gebruik van benchmarking als allocatiemethode binnen ETS voor specifieke 

sectoren. 

◊ Introductie van CCS 2 met specifieke aanpassing van de monitoringregels binnen het 

ETS. 

Daarnaast wordt ook gekeken naar andere CO2 overdrachtsituaties om daarmee inzicht te krijgen in 

toekomstig reductiepotentieel van overdracht én inspiratie op te doen voor mogelijke interventies. 

1.3 Aanpak en informatiebronnen 

In het onderstaande kader is de projectaanpak weergegeven: 

Fase 1 Generieke probleemanalyse gemaakt op basis van beschikbare literatuur. In kaart brengen belangen van de 

diverse partijen (leveranciers, transporteurs, afnemers en de overheid) nauwkeurig in kaart gebracht. 

Fase 2 Beschrijven drie cases, belangen van partijen, technisch, financieel, beleidsmatige en juridische aspecten 

– Eon: Levering van CO2 en warmte via RoCa aan tuinders B-driehoek 

– Shell: Levering van CO2 via OCAP aan tuinders Westland 

– Yara: levering van CO2 en warmte via WarmCO2 aan tuinders Terneuzen 

Fase 3 Potentie van CO2 overdracht in Nederland: 

– Overzicht van mogelijke overdrachtssituaties 

– Inschatting van potentie van deze overdrachtssituaties (vraag en aanbod) 

– Inschatting van het CO2 reductiepotentieel van deze overdracht 

Fase 4 Interventies: Welke interventies zijn mogelijk en realistisch, rekening houdend met de belangen van de 

verschillende partijen en de juridische mogelijkheden om CO2 overdracht, waarbij emissiereductie plaats 

vindt, te ondersteunen. Hierbij zal een onderscheid gemaakt worden naar oplossingen op de korte en lange 

termijn. 

Informatiebronnen: 

Gesprekken met betrokken producenten, leveranciers en afnemers van CO2, brancheorganisaties, LEI en VROM. 

Voorgaande studies: 

- DCMR 

- verslag expertmeeting 

- evaluatie emissiehandel 

- Review emissiehandel 

Workshops: 

- 3 Workshops met klankbordgroep als onderdeel van fase 1 en fase 4 

2 Carbon Capture and Storage 


- 10 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Om inzicht te krijgen in de verschillende cases, zijn een aantal gesprekken met betrokken partijen 

gevoerd. Deze gesprekken hebben inzicht opgeleverd in omvang, organisatie en randvoorwaarden van de 

verschillende situaties. Ook hebben we inzicht gekregen in kostenstructuren en afhankelijkheden. Het is 

echter niet gelukt om goed inzicht te krijgen in kosten, prijzen en investeringen. Voor de betrokken partijen 

is dit commercieel te gevoelige informatie. Op basis van de verstrekte informatie en eigen aannames is het 

wel mogelijk om kwalitatieve uitspraken te doen over de cases. 

1.4 Probleemschets 

Geen administratieve overdracht van CO2 van ETS- naar niet- ETS- bedrijven 

Door de levering van CO2 van industriële partijen aan glastuinbouwbedrijven wordt CO2 die valt onder ETS 

overgedragen aan niet-ETS partijen. Hierdoor ‘verdwijnt’ als het ware CO2 uit het ETS. De 

monitoringregels (MRG 3 ) van het ETS maken overdracht (‘transfer’) van CO2 voor nuttige toepassingen 

mogelijk onder bepaalde voorwaarden. De regels op dit punt zijn recent aangescherpt. De veranderende 

regels voor overdracht zijn toegelicht in paragraaf 2.2. 

De CO2 producenten in de twee operationele cases, Shell en Eon, hebben in de periode 2005- 2007 

overgedragen CO2 ten behoeve van bemesting in de glastuinbouw kunnen aftrekken van hun totale CO2emissie 

en konden de CO2 emissierechten zelf behouden. Door de aangescherpte regels voor overdracht 

van CO2 wordt deze aftrek door de NEa 4 voor de periode 2008 – 2012 echter niet meer geaccepteerd. De 

reden hiervoor is dat het niet lukt de overdracht boekhoudkundig sluitend te maken. De 

glastuinbouwsector accepteert deze overdracht niet als emissies voor hun eigen sector, omdat deze 

emissiedoelstellingen van de sector in gevaar brengt. Ook bestaat er een toezegging van het Ministerie 

van LNV dat een dergelijke overdracht niet voor rekening komt van de glastuinbouwsector 5 . 

De overheid accepteert opname in de nationale emissieboekhouding als PM post niet omdat dit betekent 

dat de overheid de emissies in deze PM post zal moeten compenseren (bijvoorbeeld door rechten in het 

buitenland te kopen) om aan de Kyoto doelstellingen te voldoen. 

Economische basis voor CO2 levering is in 2008 veranderd 

Door de verandering in regelgeving in 2008 is de economische basis voor CO2 levering bekeken vanuit de 

optiek van de CO2 producent veranderd. In plaats van een financieel voordeel door het kunnen aftrekken 

van overgedragen CO2 maakt het voor de emissierapportage nu niet meer uit of CO2 wordt overgedragen 

of niet. Business cases rondom CO2-levering zijn echter (deels) gebaseerd op het verwachte financiële 

voordeel door de aftrek van overgedragen CO2. Betrokken partijen geven aan dat hierdoor de continuïteit 

van deze projecten mogelijk in gevaar komt. 

– Het potentieel voor CO2-reductie door overdracht van CO2 is groter dan alleen de huidige drie 

cases. De bestaande cases kunnen in omvang groeien en de haalbaarheid van CO2 overdracht 

vanuit de industrie of elektriciteitscentrales in enkele andere situaties wordt onderzocht (zie 

paragraaf 5.1). 

– In de huidige situaties rondom de overdracht van CO2 wordt de CO2-besparing die de overdracht 

oplevert niet gewaardeerd. In de afwegingen t.a.v. de business cases van de bestaande cases 

speelt dit milieuvoordeel geen rol. Groei van de huidige cases, of ontwikkeling van nieuwe 

projecten, wordt nu niet gestimuleerd. 

3 



4 

Nederlandse emissieautoriteit, vergunningverlener en toezichthouder voor het ETS in Nederland 

5 

brief van LNV aan Productschap Tuinbouw en Glaskracht (27 Maart 2007) 


MD-MV20100129 - 11 -

DHV B.V. 

Overgedragen CO2 maakt geen onderdeel uit van de afspraken over de CO2 reductiedoelstelling 

van de glastuinbouwsector 

CO2-uitstoot in de glastuinbouwsector is niet strikt gereguleerd. Wel zijn er afspraken gemaakt met de 

sector over de totale uitstoot van de sector, in 2012 en 2020. Het gaat hierbij om de emissies van 

verwarmingsinstallaties en WKK’s, al dan niet in combinatie met eventuele zomerstook. Om aan deze 

doelstellingen te kunnen voldoen wil de sector een systeem van kostenverevening introduceren. Met dit 

systeem wordt op bedrijfsniveau de uitstoot gemonitoord en zijn er afspraken gemaakt om overschrijding 

van de sectorale emissiedoelstelling door aankoop van ETS emissierechten te compenseren. 

Overgedragen CO2 voor bemesting is echter uitdrukkelijk buiten deze afspraken gelaten. Wel wordt er 

nagedacht over een mogelijkheid om CO2 afkomstig van derden te waarderen, voor zover dit de uitstoot 

van fossiele CO2 voorkomt. 

CO2 levering aan tuinders levert een netto CO2 emissiereductie op voor Nederland als geheel 

CO2 levering aan tuinders levert een milieuvoordeel op, in de vorm van vermeden CO2-emissies. Het 

milieuvoordeel ontstaat als volgt: 

– Door afname van CO2 door tuinders die hun eigen warmteopwekking verzorgen wordt vermeden 

dat tuinders in de zomer zelf CO2 produceren zonder dat de daarbij opgewekte warmte kan worden 

gebruikt. 

– Voor tuinders die gebruik maken van restwarmte of geothermie is beschikbaarheid van externe 

CO2 een noodzaak. Zonder deze beschikbaarheid van CO2 voor bemesting zal de potentiële inzet 

van duurzame warmte bij glastuinbouwbedrijven beperkt blijven. Een belangrijk deel van de CO2 

reductie in de sector moet van toepassing van duurzame warmte komen. 

– De omvang van het milieuvoordeel dat ontstaat door gebruik van externe CO2 is lastig te bepalen 

en verschilt van situatie tot situatie. De meest eenvoudig te berekenen referentiesituatie is de CO2 

uitstoot bepalen op basis van zomerstook door middel van een verwarmingsketel en afname van 

elektriciteit van het openbare net. Daarbij moet echter worden aangemerkt dat: 

◊ Bij beschikbaarheid van (goedkope) CO2 per pijpleiding met veel meer CO2 bemest 

wordt dan in situatie waar tuinders zelf CO2 opwekken. 

◊ Steeds meer tuinders gebruik maken van een WKK. Deze levert zowel warmte, CO2 

als elektriciteit. 

◊ Gemiddelde gasprijzen de laatste jaren sterk zijn gestegen, waardoor zomerstook 

minder aantrekkelijk is geworden. 


- 12 - MD-MV20100129

2 CO2 OVERDRACHT IN HET ETS 

2.1 CO2: emissie of product? 

DHV B.V. 

Binnen het ETS wordt CO2 primair als een emissie beschouwd. Het systeem is immers gericht op het 

beperken van CO2-emissies. Tegelijkertijd is CO2 in een aantal toepassingen een waardevol product. Het 

ETS laat toepassing van CO2 als product toe, maar de uitwerking hiervan in de praktijk leidt tot 

onduidelijkheden en ongelijke situaties. 

Voor het ETS is het relevant waar de CO2 ontstaat. De CO2 wordt toegerekend aan de inrichting waar 

deze ontstaat, tenzij CO2 als product wordt overgedragen. Voor glastuinbouwbedrijven is CO2, ten 

behoeve van CO2-bemesting, primair een nuttig product. Direct na toepassing verdwijnt de CO2 echter, als 

emissie uit het raam. Ook de CO2 die door planten wordt opgenomen komt in relatief korte tijd weer als 

emissie vrij. 

De principiële vraag is of de CO2 toegerekend kan blijven worden aan de oorspronkelijke CO2 producent 

ook als deze de CO2 als product overdraagt aan een afnemer. 

2.2 MRG: Binnen ETS is overdracht administratief aangescherpt 

De Europese Commissie heeft richtlijnen opgesteld voor de monitoring van CO2 in het kader van het ETS, 

de ‘Monitoring and Reporting Guidelines’ (MRG)s. Lidstaten hebben deze MRG in eigen wetgeving 

overgenomen, maar kunnen ervan afwijken. 

De MRG geeft geen duidelijke criteria waaraan het gebruik van CO2 als product moet voldoen. Wel geeft 

de MRG een aantal voorbeelden zoals het toepassen van CO2 voor koolzuurhoudende dranken en als 

middel voor koeling. De regels voor de overdracht van CO2 zijn voor de periode 2008-2012 aangepast. 

Deze aanpassingen betreffen in het bijzonder een aanscherping van de omschrijving waarop de 

overdracht administratief verantwoord moet worden. De genoemde voorbeelden van overdrachtssituaties 

zijn niet wezenlijk veranderd. Voor de situatie na 2012 worden nieuwe aanpassingen voorzien. 

Samengevat betreffen de aanscherpingen de volgende punten: 

– Situatie 2005-2007: geen eisen aan de administratieve verwerking van de overgedragen CO2 aan 

de ontvangende kant. Producent kan in wezen voor elke nuttige toepassing CO2 aftrekken. 

– Situatie 2008 – 2012: geen eisen aan de administratieve verwerking van de overgedragen CO2 aan 

de ontvangende kant. Wel moet overdracht verwerkt worden in de nationale emission inventory die 

elk land jaarlijks bij de UNFCCC indient. Dit betekent dat, indien CO2 buiten het ETS wordt gebruikt, 

de overgedragen CO2 niet meer valt onder de ETS doelstellingen, maar in het kader van de Kyoto 

afspraken wel meetelt voor de nationale emissiedoelstelling. (zie tekst in bijlage 1) 

– Verwachte situatie 2013 – 2020. Bij overdracht tussen twee ETS partijen moeten zowel de 

overdragende partij, als de ontvangende partij de overdracht in hun emissierapportages opnemen. 

(zie tekst in bijlage 2). 

– Verwachte situatie 2013 – 2020 bij overdracht van ETS naar niet-ETS. Verantwoording in de 

nationale emission inventory is niet veranderd ten opzichte van de situatie in 2008 – 2012. 


MD-MV20100129 - 13 -

DHV B.V. 

Ten aanzien van de principiële vraag of overgedragen CO2 toegerekend moet worden aan de 

oorspronkelijke CO2 producent of aan de afnemer, leiden deze aanscherpingen van de MRG ertoe dat de 

CO2 toegerekend moet worden aan de oorspronkelijke producent, tenzij een andere partij deze 

toerekening expliciet overneemt. Het verschil tussen periode 2008-2012 en de periode na 2013 is vooral 

relevant voor overdrachten tussen ETS partijen. De ontvangende partij zal de overgedragen CO2 moeten 

rapporteren. 

2.3 Nederland: overdracht wordt niet genoemd 

Nederland heeft op basis van de MRG een ‘Regeling monitoring handel in emissierechten’ vastgesteld. 

Tot 2008 gold hierbij voor overdracht dezelfde tekst als in de MRG, de nu geldende regeling laat 

overdracht echter geheel buiten beschouwing. 

2.4 Situatie in de praktijk: CO2 voor bemesting is product, overdracht echter niet 

sluitend 

De huidige praktijk t.a.v. CO2 overdracht is het meest zichtbaar bij Shell in Pernis. Daar verlaat CO2 in één 

pijpleiding het Shell terrein naar OCAP en Linde (en op termijn naar OCAP Transport ten behoeve van 

CCS): 

– OCAP koopt CO2 van Shell en transporteert deze via een pijpleiding voor gebruik naar 

glastuinbouwbedrijven. 

– Linde koopt CO2 van Shell, maakt deze vloeibaar en transporteert deze via vrachtwagens naar o.a. 

frisdrankindustrie, glastuinbouwbedrijven en ziekenhuizen. 

– OCAP Transport gaat voor Shell CO2 transporteren naar Barendrecht ten behoeve van opslag. De 

CO2 blijft in dit geval eigendom van Shell. 

In de periode 2005-2007 kon Shell alle CO2 die via deze pijleiding aan OCAP en aan Linde geleverd werd, 

aftrekken in zijn emissierapportage. Hieruit blijkt dat CO2-levering voor bemesting in principe als product 

werd beschouwd. In 2008 kon Shell de CO2 geleverd aan Linde, in zijn emissierapport aftrekken van de 

totale emissie, overdracht aan OCAP mocht Shell niet (meer) aftrekken van de totale emissie. 

Deze praktijk bij Shell rondom het wel of niet aftrekken van emissies is merkwaardig te noemen. Het 

verschil tussen CO2 geleverd aan Linde en aan OCAP lijkt niet consequent en de huidige Nederlandse 

‘Regeling monitoring handel in emissierechten’ geeft helemaal geen basis meer voor de aftrek van 

overgedragen CO2, waarmee ook de aftrek voor de CO2 , die aan Linde wordt geleverd, ter discussie 

staat. 


- 14 - MD-MV20100129

2.5 CO2 overdrachtsituaties in de glastuinbouw 

DHV B.V. 

Overdracht van CO2 van ETS bedrijven aan niet ETS glastuinbouwbedrijven is de meest concrete en veel 

voorkomende vorm van CO2 overdracht. Er komen echter meer overdrachtsvarianten voor. Daarom is het 

is het van belang om bij de oplossingsrichtingen rekening te houden met de verschillende varianten. 

Mogelijk zijn niet alle oplossingsrichtingen voldoende algemeen toepasbaar. 

Overdrachten CO2 glastuinbouw 

Van naar CO2 CO2 en warmte 

ETS ETS Shell/OCAP/ ‘ETS’ tuinders 

ETS niet ETS 

niet ETS niet ETS 

Shell/OCAP/ tuinders 

Levering vloeibare CO2 

Abengoa/OCAP/ Tuinders; 

Tuinders onderling 

Levering vloeibare CO2 

EOn (RoCa)/ Eneco/ tuinders 

Yara/WarmCO2 / tuinders (tot 

2012) 

Tuinders onderling 

– Van ETS naar ETS. De meeste glastuinbouwbedrijven met eigen warmteopwekking blijven met hun 

ketel of WKK onder de ondergrens van 20 MW voor (verplichte) deelname aan het ETS. De 

grootste glastuinbouwbedrijven aan wie OCAP CO2 levert komen echter boven deze grens. Deze 

CO2 blijft dus in het ETS. Volgens de MRG die gaat gelden na 2012 moet de ontvangende partij 

deze CO2 toevoegen aan zijn emissierapportage. 

– De cases rond Shell en EOn worden verderop uitgewerkt. Naast levering via pijpleidingen wordt 

CO2 ook vloeibaar gemaakt en via vrachtwagens geleverd. Deze CO2 kan zowel afkomstig zijn van 

een ETS-partij (Shell) als van een niet ETS-partij (Yara). 

– Niet ETS naar niet ETS. WarmCO2 gaat CO2 leveren die afkomstig is van procesemissies van Yara 

die nog niet onder het ETS systeem vallen (case wordt verderop uitgewerkt). Na 2012 zullen deze 

emissies (waarschijnlijk) wel onder het ETS systeem gaan vallen. Daarnaast bestaan er situaties 

waarbij glastuinbouwbedrijven elkaar onderling CO2 , al dan niet in combinatie met warmte, leveren. 


MD-MV20100129 - 15 -

DHV B.V. 

3 ONTWIKKELINGEN IN DE GLASTUINBOUW 

3.1 Inleiding 

De glastuinbouw is in Nederland een belangrijke economische sector verantwoordelijk voor een 

significante hoeveelheid CO2 uitstoot. Een deel van de door de sector geproduceerde CO2 wordt gebruikt 

als meststof. Deze CO2 is soms afkomstig van de eigen verbrandingsinstallatie of er wordt extern CO2 

aangeleverd (via een pijpleiding of vloeibaar). In alle gevallen verdwijnt de CO2 , gebruikt voor bemesting, 

snel door het raam naar buiten of wordt opgenomen door de planten en komt op korte termijn elders vrij. 

De glastuinbouwsector wil zelf de CO2 emissies van de sector gaan reguleren door middel van een 

kostenvereveningsysteem, een soort vereenvoudigd emissiehandelsysteem. CO2 die gebruikt wordt voor 

bemesting valt vooralsnog buiten deze afspraken. 

3.2 Afspraken t.a.v. CO2 uitstoot glastuinbouw 

In 2008 heeft de glastuinbouw een convenant afgesloten met de overheid met betrekking tot het bijdragen 

aan klimaatdoelstellingen. De meest recente afspraken met betrekking tot het sectorplafond tuinbouw 6 zijn 

in bijlage 3 weergegeven. Aankoop van CO2 voor bemesting zijn expliciet buiten de streefwaarde 

gehouden evenals de methaanemissies door slip bij gasmotoren. 

3.3 Kostenvereveningsysteem glastuinbouw 

Om de CO2-reductiedoelstellingen te realiseren gaat de glastuinbouwsector een kostenvereveningsysteem 

invoeren. Door monitoring van het aardgasgebruik van individuele tuinders kan op sectorniveau worden 

aangetoond of de sector boven of onder de afgesproken doelstelling zit. Het systeem wordt vanaf 2011 

operationeel Vanaf 2013 gaat de sector betalen aan, cq geld ontvangen van de overheid voor 

overschrijding of onderschrijding van de doelstelling. De kosten c.q. opbrengsten worden bepaald door de 

hoeveelheid CO2 en de prijs van broeikasgasemissierechten op dat moment 7 . In onderstaande figuur zijn 

de CO2 emissies en de reductiedoelstelling weergegeven 8 . 

6 

Convenant Schone en zuinige agrosector (2008) 

7 

CONCEPT Verordening PT inzake CO2-sectorsysteem, versie 11-09-2009, artikel 2.6 

8 

“Energiemonitor van de Nederlandse Glastuinbouw 2000- 2006”, LEI, 2007. 


- 16 - MD-MV20100129

CO2 emissie [Mton/jaar] 

3.4 WKK 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

1990 2000 2002 2004 2006 2012 doel 2020 doel 2020 - 

ambitie 

Jaar 

DHV B.V. 

Figuur 1: Gerealiseerde CO2 emissies en doelstelling voor de uitstoot voor de land- en tuinbouwsector. Bij 

de berekening van de emissies zijn de CO2 emissiereductie op landelijk niveau, door inzet van WKK in de 

glastuinbouw t.b.v. netlevering van elektriciteit, verdisconteerd. 

Het voorgenomen kostenvereveningsysteem voor de glastuinbouw wordt een sectoraal systeem dat buiten 

het ETS staat. Wel wordt het collectieve resultaat (dus werkelijke emissies ten opzichte van het 

afgesproken emissieplafond) afgerekend met de overheid. Overgedragen CO2 voor bemesting telt niet 

mee voor het vaststellen van de sectorale emissies. Het is nog onduidelijk of de glastuinbouwbedrijven die 

op basis van hun omvang op dit moment als individuele bedrijven meedoen aan het ETS (circa 60 

bedrijven) uit het ETS kunnen stappen om aan het collectieve sectorsysteem mee te gaan doen. In totaal 

worden circa 6000 glastuinbouwbedrijven geregistreerd voor het kostenvereveningsysteem, waarvan er 

3000 actief zullen gaan monitoren. Het systeem moet in 2010 van start gaan met een opstartperiode 

waarin alleen monitoring van emissies plaatsvindt maar nog geen afrekening. In 2011 en 2012 zal op 

basis van het systeem, op sectorniveau met de overheid worden afgerekend. In 2013 zal het systeem 

volledig operationeel moeten zijn en zullen er ook onderlinge verrekeningen op basis van energieefficiency 

plaatsvinden. 

Gebruik van WKK’s in de glastuinbouwsector is sterk aan het stijgen. Lag tot 2004 het geïnstalleerd 

vermogen voor de sector op 1000 MWe, in 2007 was het geïnstalleerd vermogen 2500 MWe (CBS). De 

verwachting is (LEI, Monitor 2008 9 ) dat tot en met 2014 er nog een maximale groei plaats kan vinden tot 

3800 MWe,afhankelijk van diverse factoren, zoals de concurrentieverhoudingen van elektriciteitsproductie 

door WKK’s ten opzichte van centrale E-productie. Deze verhoudingen zijn afhankelijk van de 

ontwikkelingen van de gasprijs en de elektriciteitsprijs. Ook het ETS en de CO2 prijs zijn factoren die hierin 

meespelen: 

– De verwachting is dat de gasprijs langzaam zal blijven stijgen; de gasprijs is gekoppeld aan de 

olieprijs. In figuur 2 is de verwachte prijs van een barrel olie op de wereldmarkt uitgezet. 

– Over de ontwikkeling van de elektriciteitsprijs valt weinig te zeggen. Door realisatie van geplande 

nieuwbouw van kolencentrales in Nederland zijn zelfs scenario’s denkbaar met een dalende 

elektriciteitsprijs. 

9 Energiemonitor van de Nederlandse glastuinbouw 2008, LEI, december 2009 


MD-MV20100129 - 17 -

DHV B.V. 

– De meeste WKK’s in de glastuinbouwsector blijven onder de minimumgrens voor deelname aan het 

ETS. Dit levert in principe een concurrentievoordeel op voor elektriciteit afkomstig van deze WKK’s, 

ten opzichte van elektriciteit afkomstig van grote centrales die wel onder het ETS vallen. Dit 

concurrentievoordeel wordt nog vergroot als na 2012 de grote centrales emissierechten niet meer 

gratis krijgen, maar deze moeten kopen op een veiling (zie ook paragraaf 7.1). 

– Deze ontwikkelingen betekenen dat concurrentieverhoudingen van elektriciteitsproductie door 

(tuinder-) WKK’s in vergelijking met centrale E-productie continu veranderen. 

Olieprijs [$/barrel] 

200,00 

150,00 

100,00 

50,00 

Verwachting Ontwikkeling wereld olie prijs 

Reference 

Hoge prijs 

Lage prijs 

0,00 

1980 1990 2000 2010 2020 2030 

Jaar 

Figuur 2. Verwachte ontwikkeling wereld olieprijs 10 

De CO2 afkomstig van een WKK is niet zonder meer toe te passen voor CO2 bemesting; daarvoor 

bevatten de afgassen te veel verontreinigingen, met name NOx.. Op 2 december 2008 is echter nieuwe 

regelgeving voor de emissies naar lucht door middelgrote stookinstallaties gepubliceerd waardoor de 

rookgassen van WKK’s verder gezuiverd moeten worden. De emissie-eisen voor NOx, SO2, 

koolwaterstoffen en stof zijn gereguleerd in het Bems (Besluit emissie eisen middelgrote stookinstallaties). 

Het Bems volgt het Bees B op (Besluit emissie eisen stookinstallaties B) en treedt per 1 april 2010 in 

werking. 

Als gevolg van aangescherpte eisen t.a.v NOx uitstoot in het Bems wordt het verplicht rookgassen 

afkomstig van een WKK te zuiveren, waardoor ze ook goed bruikbaar worden voor CO2 bemesting. Het 

Bems kent een overgangstermijn van 7 jaar (bestaande WKK) en 9 jaar (CO2 leveringsprojecten). Door 

deze ontwikkelingen worden de kosten van een WKK hoger. Voor nieuwe WKK’s is nu reeds toepassing 

van een DeNOx installatie verplicht. Uit de ervaringen van OCAP blijkt dat door tuinders met een WKK met 

DeNOx beduidend minder CO2 wordt afgenomen. 

10 Bron:Annual Energy Outlook 2009, Energy Information Administration, US Government 


- 18 - MD-MV20100129

3.5 Duurzame kassen 

DHV B.V. 

Gebruik van restwarmte, warmte/koude opslag en gebruik van aardwarmte (geothermie) maakt het 

mogelijk kassen te gebruiken met zeer beperkte inzet van fossiele energie. Er zijn zelfs kassen die netto 

energie leveren. De glastuinbouwsector wil een substantieel deel van de afgesproken emissiereducties tot 

2020 realiseren door een transitie naar duurzame kassen. Gebruik van restwarmte is niet nieuw en vindt al 

in veel situaties plaats (o.a in de 2 hier beschreven cases – RoCa en binnenkort bij WarmCO2). Er zijn een 

aantal praktijkvoorbeelden van kassen met warmte/koude opslag of gebruik van aardwarmte. Deze 

technieken zijn, voor glastuinbouw, echter nog zeker niet algemeen toepasbaar. Niet alle gewassen zijn er 

geschikt voor en de risico’s van dergelijke projecten zijn relatief groot. Belangrijk voor de ontwikkeling naar 

duurzame kassen is de beschikbaarheid van externe CO2 voor bemesting, omdat deze niet beschikbaar 

komt door de eigen installaties van de kas. 


MD-MV20100129 - 19 -

DHV B.V. 

4 ONDERZOEK CASES 

In het kader van dit project zijn 3 cases van overdracht van CO2 van industriële partijen naar de 

glastuinbouw onderzocht. Dit betreft de volgende situaties: 

– Eon: Levering van CO2 en warmte via Eneco aan tuinders B-driehoek: 

Sinds 1995 – 1996 worden warmte en rookgassen vanuit de E.On Roca 3 gasgestookte 

elektriciteitcentrale gedistribueerd naar tuinders in Bleiswijk en Bergschenhoek. De rookgassen van 

deze centrales bevatten circa 10% CO2, waardoor er relatief grote volumes getransporteerd 

worden. Eneco is als distributeur verantwoordelijk voor de doorvoer en levering van warmte en CO2 

naar de afnemers. 

– Shell: Levering van CO2 via OCAP aan tuinders Westland. 

Shell verkoopt vrijwel zuivere CO2 vanuit haar productieproces aan OCAP, welke het transporteert 

via de OCAP pijpleiding naar tuinders in het Westland. Er wordt geen warmte geleverd. Het project 

is opgezet in de periode dat de emissierechten voor de CO2 die wordt geleverd aan derden, konden 

worden afgetrokken. 

– Yara: levering van CO2 en warmte via WarmCO2 aan tuinders Terneuzen. 

In de buurt van de kunstmestfabriek Yara is een nieuw glastuinbouwgebied ‘Glastuinbouw 

Terneuzen’ in ontwikkeling. Sinds december 2009 wordt aan de eerste drie tuinders in het gebied 

warmte en CO2 geleverd, afkomstig van Yara, waar vrijwel pure CO2 als reststroom beschikbaar 

komt. De levering wordt verzorgd door WarmCO2, een samenwerkingsverband van Zeeland 

Seaports, Yara en Visser & Smit Hanab. Het gaat om een ontwikkeling van 250 hectare 

glastuinbouw (netto glas), waarvan nu in de eerste fase circa 170 hectare (netto glas) gerealiseerd 

wordt. 

Een uitwerking van elke case is opgenomen in bijlage 4. 

4.1 Vergelijking cases 

In onderstaande tabel zijn de kerngegevens van de drie onderzochte cases naast elkaar gezet 

OCAP WarmCO2 RoCa 

CO2 

Type bron Zuiver CO2 Zuiver CO2 Rookgas 

Leveringszekerheid Middel Hoog (95%) Hoog 

Capaciteit Circa 40 ton/uur Ca. 25 ton/uur 

Jaarvracht 380 kton/jaar 67 kton/jaar 40 kton/jaar 

Vraagpatroon 

Warmte 

Piekvraag zomer Piekvraag zomer Piekvraag zomer 

Type bron Eigen opwekking 

tuinders 

90% restwarmte Yara E-derving E.On 

Leveringszekerheid Hoog Hoog Hoog 

Capaciteit n.v.t. 130 MW Geen gegevens 

Jaarvracht Geen gegevens Geen gegevens 780 GWh = 2.800 TJ 

Vraagpatroon n.v.t. Piekvraag winter Piekvraag winter 

Afnemers 

Afnemers Tuinders Tuinders Tuinders 


- 20 - MD-MV20100129

OCAP WarmCO2 RoCa 

Teelt Groenteteelt, sierteelt Aubergine, paprika, 

tomaat 

Netto glasopp. Tuinders 1700 ha. 168 ha 280 ha 

Gasaansluiting 

afnemers 

bij Ja Nee Ja 

Potentiële CO2 levering 

2012 [kton/jaar] 

Potentiële CO2 levering 

2020 [kton/jaar] 

Contactueel 

Contractduur 

transporteur – tuinder 

ETS verrekend in prijs Nee, wel afspraak over 

beschikbaar stellen 

rechten door Shell 

indien tuinders rechten 

moeten afrekenen 

800 67-71 0 / 40 

1000 ca. 140 0 / 40 

4.2 Energiebesparing ten opzichte van referentie 

5 – 10 jaar 10 – 15 jaar 2 – 3 jaar 

Nee, wel principe 

afspraak 

DHV B.V. 

Potplanten, paprika, 

orchidee 

Volgens inschatting van Glaskracht bedraagt de energiebesparing als gevolg van CO2-overdracht circa 

10% van de geleverde CO2. Deze inschatting is echter niet met een berekening onderbouwd. Eerdere 

berekeningen door OPP 11 (WUR, 2004), op basis van een vergelijking met ‘zomerstook’ met een 

warmwaterketel of WKK, wezen op een energiebesparing, toegekend aan CO2-overdracht van circa 

7 m 3 gas per m 2 kas per jaar. In de case van Shell/OCAP levert dit een hoeveelheid vermeden CO2 op van 

211 kton, ten opzichte van een totale jaarlijkse overdracht van 380 kton CO2 en daarmee een CO2 

voordeel van meer dan 50%. Deze referentiesituatie is echter om twee redenen achterhaald: 

– Door de sterke groei van de WKK de laatste jaren is deze referentie veranderd. De situatie van 

zomerstook met een ketel komt steeds minder voor. Een WKK zal altijd elektriciteit produceren 

naast CO2 en warmte. Zomerstook, alléén voor CO2 productie komt bij WKK’s eigenlijk niet voor. 

– Gemiddelde gasprijzen zijn sindsdien sterk gestegen, waardoor zomerstook voor CO2 productie 

minder aantrekkelijk is geworden. De berekening is gebaseerd op een aardgasprijs van 11 

eurocent per m3. Eind 2009 ligt de prijs rond 20 cent per m3. Bij een hogere gasprijs zal de tuinder 

in de referentiesituatie minder CO2 bemesten, waardoor de energiebesparing ten opzichte van 

deze referentie kleiner wordt. 

Door deze ontwikkelingen is het aannemelijk dat het milieuvoordeel kleiner geworden is dan 50% (ten 

opzichte van het totaal aan overgedragen CO2). 

11 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, kennisinstituut van Wageningen Universiteit 


MD-MV20100129 - 21 - 

Nee

DHV B.V. 

Om een aantal redenen is het echter vooraf noch achteraf mogelijk de (vermeden) zomerstook echt te 

bepalen: 

– In de praktijk varieert het energieverbruik van teelt tot teelt (en zelfs binnen de teelt) en op jaarbasis 

door klimatologische invloeden. 

– Ook de opbrengst varieert: als gevolg van CO2 dosering neemt de opbrengst toe en daarmee het 

energiegebruik per eenheid product. 

– De actuele gasprijs is van invloed op de hoeveelheid vermeden zomerstook. Deze gasprijs varieert 

van jaar op jaar maar ook binnen het jaar van tuinder tot tuinder. 

– Bij toepassing met WKK is de sparkspread van invloed op de vermeden zomerstook. De 

sparkspread varieert binnen het jaar van tuinder tot tuinder omdat de sparkspread per tuinder op 

een ander moment en dus tegen een andere prijs is vastgelegd. Tussenhandel in sparkspread 

heeft die verschillen nog eens doen toenemen. 

In de beschreven cases wordt op verschillende manieren inschattingen gemaakt van de emissiereducties 

die gepaard gaan met levering van CO2:. 

– Inschatting emissiereductie waarbij wordt vermeden dat in de zomer een traditionele ketel wordt 

aangezet voor CO2 productie (warmte verdwijnt in de lucht). 

– Inschatting emissiereductie waarbij wordt vermeden dat in de zomer een WKK wordt gebruikt voor 

CO2 productie. In dat geval wordt ook elektriciteit geproduceerd en is de CO2 reductie deels 

afhankelijk van de wijze van toerekening van CO2 aan de elektriciteitsproductie. 

– Inschatting van emissiereductie aan de hand van een vergelijking tussen een ‘standaard’ 

energieverbruik per type gewas (zonder externe CO2 levering) en het werkelijk energiegebruik (met 

CO2-levering). 

4.3 Algemene conclusie cases 

1. Het voortbestaan van de OCAP en WarmCO2 cases staan op korte termijn niet onder druk door het 

wegvallen van de mogelijkheid om CO2 af te trekken. De RoCa case staat wel onder druk, maar dit 

is niet alleen te wijten aan de situatie rondom CO2-overdracht. 

Case Shell / OCAP / Tuinders. 

Shell mag geleverde CO2 niet (meer) aftrekken. Shell heeft kosten gemaakt om systeem te 

realiseren. Die zijn in de eerste fase (deels) terugverdiend door de mogelijkheid om overgedragen 

emissies af te trekken. Op dit moment brengt levering volgens Shell geen enkel financieel of 

operationeel voordeel, behalve een basisfee die OCAP betaalt voor de ontvangen CO2. Volgens 

Shell is deze fee substantieel lager dan de CO2 prijs binnen het ETS systeem. Er is voor Shell geen 

directe reden om levering op korte termijn te beëindigen, er is echter ook geen (commerciële) reden 

om systeem op lange termijn voort te zetten. 

Eon/Eneco/Tuinders. 

Door grote veranderingen in de energiesector sinds de start van warmtelevering (1996) door EOn is 

de financiële situatie voor warmte en CO2 levering verslechterd. Veranderingen in het ETS ten 

aanzien van overdracht en veiling zorgen voor een verdere verslechtering van de financiële situatie. 

Voor EOn dreigt het systeem van warmte en CO2 levering binnen enkele jaren niet meer 

kostendekkend te zijn. Hierdoor dreigt warmte/ CO2-levering aan de groep tuinders (op termijn) te 

worden beëindigd. EOn heeft contractuele verplichtingen voor levering tot 2018, maar kan 

overwegen deze verplichtingen af te kopen of over te dragen. 


- 22 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Yara/WarmCO2/Tuinders. 

Yara valt nu niet onder ETS, maar na 2012 wel. Situatie na 2012 t.a.v. CO2 overdracht is 

onduidelijk. Er is een principe afspraak gemaakt over verdeling van kosten of opbrengsten tussen 

WarmCO2 en tuinders. Probleem in deze case is vooral de onzekerheid na 2012: Hoe wordt de 

overdracht geregeld? Hoe is de samenhang tussen ETS en kostenvereveningsysteem 

glastuinbouw? Indien zekerheid groter is kan WarmCO2 concurrerender aanbieden en is het snel 

volstromen van het gebied en eventuele ontwikkeling van een tweede project waarschijnlijker. 

2. De CO2 overdracht levert de tuinders een CO2-voordeel op, dat voor de individuele tuinders tot nu 

toe echter (zonder kostenvereveningssysteem of deelname aan emissiehandel) van weinig 

betekenis is. Dit voordeel wordt mogelijk gemaakt door de CO2 producenten, die er zelf echter geen 

baat (meer) bij hebben. Het milieuvoordeel voor de tuinders is niet betrokken in de huidige 

contractuele afspraken over CO2-levering. 

3. Op de lange termijn (na 2020) kan CCS een mogelijke concurrent vormen van CO2-levering. Bij 

CCS is er geen twijfel over de mogelijkheid om de opgeslagen CO2 af te kunnen trekken. Wel blijft 

CCS relatief erg duur ten opzichte van CO2levering aan tuinders, die (potentieel) geld oplevert. 


MD-MV20100129 - 23 -

DHV B.V. 

5 POTENTIE VAN CO2-LEVERING 

5.1 Leveranciers van CO2 

Onder de leveranciers van CO2 kan een onderscheid worden gemaakt tussen (1) bedrijven die zeer 

geconcentreerde CO2 leveren (gehalte 90% of hoger), bedrijven met procesemissies met relatief hoge 

CO2 concentraties (10% of meer) en bedrijven die CO2 in de vorm van rookgas kunnen leveren. Het 

gehalte van CO2 in rookgas ligt in het algemeen onder de 10%. 

Geconcentreerde CO2 

In Nederland zijn een beperkt aantal bedrijven met afgassen, bestaande uit een geconcentreerde CO2 

stroom, namelijk kunstmestfabrikanten en raffinaderijen. 

Nederland kent twee kunstmest fabrikanten: DSM Agro en Yara Sluiskil. Tot 2012 vallen deze bedrijven 

buiten het ETS, daarna (naar verwachting) binnen het ETS. 

Van de zes Nederlandse raffinaderijen zijn er twee die een geconcentreerde CO2 stroom als bijproduct 

produceren, namelijk Esso en Shell Pernis. Daarnaast produceert de ethyleen oxide fabriek van Shell te 

Moerdijk ook zuivere CO2, welke voor 100% wordt afgenomen door de calcium carbonaat fabrikant Omya. 

In het Rijnmond gebied zijn enkele nieuwe ontwikkelingen te verwachten waardoor er in deze regio méér 

CO2 beschikbaar zal komen: 

– start van een fabriek voor de productie van (bio-) ethanol uit Biomassa (Abengoa), met een 

geconcentreerde reststroom CO2 (2011). 

– plannen voor twee waterstoffabrieken met een geconcentreerde emissie van CO2 (2015?). 

In onderstaande tabel 12 zijn deze Nederlandse bronnen van geconcentreerde CO2 opgenomen, met daarin 

aangegeven waar de CO2 momenteel naar toe gaat. 

[in Mton/jaar] Shell 

Pernis 

Abengoa Shell 

Moerdijk 

Esso Waterstofproductie 


- 24 - MD-MV20100129 

Yara 

DSM 

Agro 

ETS tot 2012 Ja Nee Ja Ja nvt Nee Nee 

ETS 

2012 

vanaf Ja Nee Ja Ja ? Ja Ja 

CO2 productie 1 0,3 

(2011) 

CO2 eigen 

gebruik 

CO2 verkoop 

Potentieel 

WarmCO2 


resterend 

0,04 0,1 1,0 

(2015 

inschatting) 

2,2 1,2 

0 0 0 0 0 0,93 0,17 

0,38 

(max.) 

0.18 0,04 0 1,0 0,35 0,3 

0,067 

0,62 0,12 0 0,1 1,0 0,85 0,7 

12 

Grotendeels afkomstig uit “Transfers of CO2 under the EU emissions trading scheme”, Ecofys, 2005; 

aangevuld met informatie over Abengoa en waterstofproduktie

DHV B.V. 

Andere toekomstige bronnen van geconcentreerde CO2 zijn de CO2 afvanginstallaties die in het kader van 

CCS zullen worden ontwikkeld. Deze afvanginstallaties zullen worden geplaatst bij grote CO2 bronnen 

zoals kolencentrales en CORUS IJmuiden. 

Op dit moment worden er door het Rotterdam Climate Initiative en het Noord Nederland initiatief Koers 

Noord verschillende business cases ontwikkeld om CCS van de grond te krijgen. Het jaarlijkse CCS 

potentieel voor 2025 wordt in deze cases globaal ingeschat op: Rotterdam (20 Mton [13] ), IJmuiden (10 

Mton) en Eemshaven (10 - 15 Mton [14] ). Deze hoeveelheden liggen factoren hoger dan het verwachte 

potentieel voor nuttige toepassing van CO2. 

Naar verwachting zullen tussen 2015 en 2020 één of meerdere CCS demonstratie projecten worden 

gerealiseerd; welke dat zijn is op dit moment onzeker. 

Overige CO2 uit procesemissies 

In de procesindustrie zijn nog een aantal kleinere bronnen met afgassen met een relatief hoge CO2 

concentratie. Vaak zijn dit wat kleinere installaties zodat het potentieel hiervan beperkt is tot een maximum 

van een paar 100 kton/jaar. Processen die hier (mogelijk) onder vallen zijn bijvoorbeeld: 

– Syngasfabrieken (Exxon, Air Products, Air liquide, DSM). 

– Glas productie (mn. Oxy fuel process). 

– Carbon Black productie. 

– Actief kool productie. 

– Cement en aluminium productie (nog in research fase). 

– Verbrandingseenheden bij vergistingsinstallaties (waterzuiveringsslib, mest vergisting). 

– Basismetaal (o.a. pelletfabriek). 

– Aardgaswinning. 

Bij de productie van carbon black en actief kool worden met een sterke ondermaat zuurstof 

koolstofverbindingen verbrand, wat leidt tot een afgasstroom met een relatief hoge CO2 inhoud. Bij 

Glasproductie met het Oxyfuelproces ontstaat ook een relatief hoge CO2 concentratie. 

Bij alle bovenstaande processen geldt dat de CO2 stromen minder zuiver zullen zijn dan de CO2 stromen 

die nu worden toegepast door de tuinders. De CO2 stromen kunnen in bovenstaande gevallen 

verontreinigd zijn met (sporen van) bijvoorbeeld roet, PAKs, metaaldeeltjes, glaszouten etc., waardoor ze 

minder geschikt zullen zijn om nuttig toegepast te worden. Verdere zuivering van de afgasstromen is 

daarom meestal noodzakelijk. 

Waterstofproductie 

In het Rijnmondgebied zijn plannen voor grootschalige waterstofproduktie, zoals bijvoorbeeld het initiatief 

van C-Gen in de Europoort. Hierbij zal ook geconcentreerde CO2 vrij gaan komen. 

Verbrandingsemissies 

Voor het toepassen van CO2 uit elektriciteitscentrales zijn met name kolencentrales interessant aangezien 

deze een constantere belasting kennen (en dus een betere continuïteit van de levering) en een relatief 

hoge CO2 concentratie in de rookgassen hebben. Daarnaast zijn de voorgestelde CCS projecten 

voornamelijk gericht op kolencentrales. De huidige 8 Nederlandse kolengestookte energiecentrales 

produceren gezamenlijk 22 Mton CO2/jaar. 

13 CO2 Capture, Transport and Storage in Rotterdam, Report 2009; RCI 

14 DHV / Kernteam CCS Noord Nederland, “Carbon capture and Storage, Plan van aanpak Noord- 

Nederland”, 2009 


MD-MV20100129 - 25 -

DHV B.V. 

Daarnaast zijn er nog plannen voor 5 nieuwe kolencentrales welke nog een additionele emissie van 24,1 

Mton/jaar opleveren 15 . Hiermee is dus een enorm potentieel CO2 beschikbaar. Echter aan deze CO2 hangt 

wel een prijskaartje omdat het zuiveren, afvangen en comprimeren van de rookgassen tot zuivere CO2 erg 

kapitaal- en energie-intensief is. 

Op dit moment wordt vanuit de E.On Roca 3 elektriciteitcentrale warmte en CO2 gedistribueerd naar 

tuinders in het tuindergebied in Bleiswijk en Bergschenhoek (zie uitwerking cases). Vanuit de 

Amercentrale wordt warmte geleverd aan tuinders in Plukmade. Hier wordt CO2 aangevoerd per 

vrachtwagen. 

Initiatieven CO2-levering 

Er zijn een aantal initiatieven waar onderzocht wordt of levering vanuit de industrie of elektriciteitscentrales 

aan glastuinbouw haalbaar is. Dit betreft: 

– DOW Terneuzen. DOW is aan het onderzoeken of, en hoeveel CO2 zij beschikbaar zouden kunnen 

maken voor levering ten behoeve van glastuinbouw 16 . 

– Glastuinbouw Dinteloord: onderzoek naar CO2 vanuit SuikerUnie of vanuit Moerdijk. 

– Connecting CO2: onderzoek naar afvang van CO2 bij industrie in Moerdijk en Vlissingen en levering 

aan de tuinbouw. 

– Lelystad: onderzoek naar afvang van CO2 bij elektriciteitscentrale voor levering aan o.a. 

Koekoekspolder in combinatie met aardwarmte. 

– Alkmaar: onderzoek naar afvang van CO2 bij vuilverbranding en levering aan AgriPort. 

5.2 Afnemers van CO2 

5.2.1 Huidige situatie 

Er kan een onderscheid worden gemaakt in drie typen afnemers van CO2 : 

– Leveranciers die CO2 via een pijpleiding leveren aan tuinders (OCAP, WarmCO2). 

– Gasdistributiebedrijven die vloeibaar CO2 leveren (Linde gas, Air Liquide, Yara Gas, Messcher en 

ACP). 

– Industrieën die direct afnemen (bijvoorbeeld Carbolim vanuit DSM Agro). 

Uit het onderzoek van Ecofys blijkt dat de gasdistributiebedrijven circa 637 kton/jaar CO2 afnemen van 

Yara Sluiskil en Shell. Hiervan wordt circa 230 kton/jaar geëxporteerd. De resterende 400 kton wordt in 

Nederland gebruikt als: 

- conserveringsmiddel in de voedingsmiddelenindustrie 

- bescherming gelaste verbindingen 

- droogijs 

- blusinstallaties 

- koelmiddel 

- laboratoriumgas 

- desinfectant van granen 

- oplosmiddel in de voedingsmiddelenindustrie of chemie. 

- bemesting voor tuinders (geleverd aan tuinders via vrachtwagens in tanks). 

Momenteel zijn er drie projecten in Nederland voor de directe levering van CO2 aan tuinders via een 

pijpleiding. De drie projecten zijn in dit onderzoek bekeken. 

15 “Making large-scale CCS in the Netherlands work”, EnergieNed VROM en EZ, Ecofys 2007 

16 Transitie naar een duurzame Zeeuwse procesindustrie, december 2009, Van der Kolk Advies 


- 26 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Gebruik in frisdrank en conservering van voedingsmiddelen 

In de frisdrankenindustrie en voor conservering van voedingsmiddelen wordt circa 200 kton CO2 gebruikt 

Deze wordt in vloeibare vorm gedistribueerd naar de gebruikers. De CO2 is afkomstig uit industriële 

bronnen waar nagenoeg zuivere CO2 vrij komt (DSM (Carbolim), Shell (Linde Gas)). Geen grote groei 

verwacht. 

5.2.2 Potentieel voor de toekomst 

Tuinders 

Bij levering aan glastuinbouw is volgens de ervaring van OCAP 70% van de tuinders (zowel sierteelt als 

groenteteelt) geïnteresseerd in additionele CO2 bemesting indien ze zelf al voorzieningen hebben voor 

CO2 bemesting (WKK, ketels). 

Vertaald naar het totale Nederlandse areaal (10.000 ha [17] )betekent dit een potentieel van circa 7000 ha. 

voor CO2 levering. Op basis van de huidige afzet van OCAP (380 kton CO2/jaar wordt geleverd aan 1700 

ha glas, 0,22 kton CO2 per hectare) is de totale CO2 afzetmarkt in Nederland in te schatten op circa 1,6 

Mton/jaar. 

In de glastuinbouw sector is een proces van herstructurering gaande. Terwijl bestaande gebieden 

inkrimpen worden er nieuwe gebieden ontwikkeld. Deze zijn beschreven in het herstructureringsplan 

glastuinbouw. De onderstaande gebieden worden ontwikkeld: 

1. Bergerden - Lingewaard (voorheen Bemmel en Huissen) – Gelderland - 212 ha netto. 

2. Berlikum - Menaldumadeel –Friesland – 90 ha. 

3. Californië / Siberië - Horst aan de Maas/ Maasbree- Limburg – 400 ha. 

4. Wervershoof -Noord-Holland - 250 ha netto. 

5. 't Rundedal - Klazienaveen, gemeente Emmen – Drenthe – 280 tot 500 ha (eerste fase wordt nu 

uitgegeven). 

6. Koekoekspolder - IJsselmuiden, gemeente Kampen – Overijssel – tot 600 ha bruto. 

7. Zuidplaspolder – 200 ha uitbreiding. 

Daarnaast zijn nog andere gebieden in ontwikkeling zoals Terneuzen, Rijsenhout, Dinteloord, Sexbierum, 

Wieringermeer en Luttelgeest. 

De wijze waarop per gebied de energievraag wordt ingevuld varieert sterk (centrale en decentrale 

levering). CO2 wordt in veel gevallen lokaal opgewekt. Er is echter wel een trend om de kassen steeds 

duurzamer in te richten, o.a. door gebruik te maken van WKO installaties of geothermie. Hierdoor neemt 

het potentieel voor extern geproduceerd CO2 nog verder toe. Daarnaast is er in de provincie Groningen 

nog een ontwikkeling van 450 ha glas (bron: DHV rapport CCS NN). De indruk is echter dat de 

ontwikkeling van deze glastuinbouwgebieden wat achter blijft bij de prognoses. 

Voor de nieuw geplande glastuinbouwgebieden (totaal netto opp. geschat op 2500 ha.) is de potentiële 

CO2 afname op basis van het gemiddelde CO2 gebruik per hectare bij OCAP 0,4 Mton /jaar (0,22 kton * 

2500 ha * 0.7 = 0,4 Mton/jaar). 

17 Bron: www.tuinbouw.nl 


MD-MV20100129 - 27 -

DHV B.V. 

Algenkwekerijen 

Het potentiële CO2 -gebruik door algenkwekerijen is als groot ingeschat. Vergelijkbaar met de 

glastuinbouw wordt CO2 hier als meststof ingezet. Hoewel de technologie nog in de kinderschoenen staat, 

hebben bij een toenemende vraag aan fossiele brandstoffen en afnemende voorraden alternatieven voor 

fossiele brandstoffen een potentieel hoge groeiverwachting. De algenkwekerijen hebben gelijktijdige 

behoefte aan laagwaardige warmte en CO2 en nutriënten. Locaties nabij energiecentrales zijn daarom te 

verwachten. In persberichten van Ingepro wordt gesteld dat 1 ha algenkweek circa 100 ton CO2 per jaar 

kan opnemen. Gezien de beperkte beschikbare ruimte in Nederland is het potentieel van algenkwekerijen 

voor het overdragen van CO2 vooralsnog beperkt. Een grootschalige uitrol van algenkwekerijen, 

bijvoorbeeld offshore, wordt niet op korte termijn verwacht . 

Momenteel heeft Ingepro 3 kwekerijen van algen en heeft Akzo Nobel een pilot in Noord Nederland met 

algenbassins voor verfproductie. Daarnaast voeren olie producenten onderzoeken uit naar een verdere 

inzet van algen als basis voor biodiesels. Een nieuwe techniek voor het onttrekken van de vetten uit de 

algen gebruikt ook CO2. 

Oplosmiddel in voedingsmiddelenindustrie en chemie 

– BioMCN – Noord Nederland: 0,2 - 0,3 Mton/jaar voor productie van methanol uit glycol. Tijdfasering 

onbekend. Potentieel grote afnamecapaciteit omdat de vraag naar methanol toeneemt. Methanol 

heeft een potentieel grote afname door innovaties als: 

o toepassing methanol in brandstofcellen voor handheld toepassingen en voor transport; 

o toepassing methanol als toevoeging in standaard brandstoffen voor auto’s; 

o toepassing methanol als brandstof voor auto’s; 

o toepassing in de chemie. 

– Brunner Mond – Noord Nederland : Productie van soda, CO2 wordt nu gemaakt uit cokes. 

50 kton/jaar. Ombouw kost circa 20 miljoen euro. Project gaat vooralsnog niet door. 

5.3 Conclusies 

De totale potentiële CO2-afzetmarkt in Nederland wordt ingeschat op circa 1,6 Mton/jaar. Door verwachte 

groei van het gebruik van duurzame warmte neemt het potentieel voor extern geproduceerde CO2 nog 

verder toe. Door de beschreven cases wordt circa 500 kton/jaar geleverd. Er is dus behoefte aan meer 

CO2. Er is echter slechts een beperkte groei mogelijk doordat er weinig nieuw aanbod van grootschalige 

CO2 bronnen verwacht wordt. Alleen binnen het Rijnmond gebied ontstaat nieuw aanbod van 

geconcentreerd CO2 , afkomstig van de productie van bio-ethanol en waterstof. 

– Voor rendabele toepassing van CO2 is de beschikbaarheid van zuivere en geconcentreerde CO2 

gewenst. In Nederland zijn er een beperkt aantal processen waarbij zuivere en geconcentreerde 

CO2 vrijkomt. In het Rijnmond gebied zijn plannen voor fabricage van (bio-)ethanol en waterstof 

waarbij geconcentreerde CO2 beschikbaar komt. 

– Met de nieuwe emissiehandelsperiode vanaf 2012 is het aantal verhandelbare emissierechten 

wederom minder. Bij een aantrekkende economie is het waarschijnlijk dat de prijs van 

emissierechten zal toenemen. Hierdoor wordt op de lange termijn CCS (na 2020) als optie om 

emissies te reduceren aantrekkelijker. Dit zal vooral het geval zijn voor de bronnen met zuivere en 

geconcentreerde CO2. Voor bronnen met niet geconcentreerde CO2 emissies, zoals kolencentrales, 

zullen op termijn (dwz na 2015) afvanginstallaties worden gerealiseerd. Daardoor zullen er meer 

bronnen komen met zuivere en geconcentreerde CO2 emissies. Echter deze CO2 zal relatief duur 

zijn door de kosten van afvang en compressie (ordegrootte 30- 50 Euro/ton). 

– De CO2 die ondergronds worden opgeslagen mag wel in mindering worden gebracht op de 

emissies, de CO2 die geleverd wordt aan tuinders niet. Door mogelijke subsidies op CO2-opslag 


- 28 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

projecten en kostendaling van CCS op langere termijn kan CCS een concurrent worden, Gezien de 

planning van CCS projecten is de verwachting dat pas vanaf 2020 echt met CCS rekening hoeft te 

worden gehouden. 

– WKK’s blijven een interessant alternatief ten opzichte van externe warmte en CO2 levering. In 

paragraaf 6.1.1. is al ingegaan op de verwachte inzetbaarheid van WKK’s. Ondanks dat het 

installeren van een SCR extra investeringen vergt, zal een WKK nog steeds een interessante optie 

blijven. Bijkomend voordeel van een SCR is dat de emissies schoner zijn, en dus beter toepasbaar 

in de glastuinbouw. 

– WKK’s kunnen voor een groot deel voldoende bemesting leveren; circa 30% van de tijd zal dat 

echter niet het geval zijn omdat in het weekend teruglevering van elektriciteit minder rendabel is. 

– Potentieel grote afnemers van (zuivere) CO2 zijn de glastuinbouw, algenindustrie en 

methanolindustrie. Ontwikkelingen en omvang van CO2-toepassingen in de algenindustrie en voor 

methanolproductie zijn echter nog onzeker. 


MD-MV20100129 - 29 -

DHV B.V. 

6 RELEVANTE ONTWIKKELINGEN ETS VOOR CO2 OVERDRACHTSPROJECTEN 

6.1 Veilen van ETS rechten 

Binnen het ETS worden tot en met 2012 de emissierechten gratis weggegeven aan de ETS deelnemers 

op basis van landelijke allocatieplannen. Deze plannen zijn gebaseerd op de werkelijke emissies van de 

ETS deelnemers in voorgaande jaren, minus een jaarlijks toenemende korting. Na 2012 zullen de 

emissierechten gedeeltelijk geveild worden en gedeeltelijk via benchmarking verdeeld worden. De EC 

streeft naar een totale veiling van rechten na 2020, uitgezonderd voor industriële sectoren die concurreren 

op de wereldmarkt. Voor de elektriciteitssector is afgesproken dat de rechten voor deze sector al vanaf 

2012 volledig geveild zullen worden. Voor de cases betekent dit dat EOn voor de RoCa-centrale vanaf 

2012 alle emissierechten zal moeten kopen op een veiling (en dus voor alle emissies zal moeten betalen). 

Shell zal waarschijnlijk grotendeels als ‘concurrerend op de wereldmarkt’ worden aangewezen, waardoor 

de kans groot is dat zij, ook na 2020, op basis van een benchmark rechten gratis zullen blijven ontvangen. 

Door veiling van emissierechten in de elektriciteitssector krijgt deze sector emissierechten niet meer gratis 

maar moet er (deels) voor gaan betalen. Elektriciteitsproductie in de glastuinbouwsector op basis van 

WKK’s valt echter grotendeels buiten het ETS. Hierdoor verandert mogelijk de concurrentieverhouding met 

WKK’s bij tuinders die (net) onder de ETS grens blijven (20MW) in het nadeel van de elektriciteitsector. 

6.2 Carbon Capture and Storage 

Het ziet er naar uit dat CCS (Carbon Capture and Storage) in Nederland zal worden geïntroduceerd. Bij 

koppeling van een CO2 transportnetwerk ten behoeve van CO2 opslag, met bijvoorbeeld het OCAP 

netwerk ontstaat voor de CO2 producent de keuze tussen levering aan tuinders en/of opslag. 

CCS wordt volledig in het ETS opgenomen. Dit betekent dat afvang, transport en opslag officiële 

activiteiten binnen het ETS worden, inclusief vergunning en monitoring verplichtingen. Voor opgeslagen 

CO2 hoeft de oorspronkelijke emittent géén emissierechten in te leveren. De financiering van CCS zal (op 

termijn) uit dit voordeel moeten komen; het geld dat de emittent uitspaart doordat er géén rechten 

ingeleverd hoeven te worden kan beschikbaar komen voor de financiering van CCS. Op korte termijn zal 

de financiering van CCS voor een belangrijk deel leunen op subsidies en garantstellingen door de 

overheid. 

CO2 opslag door Shell bij Barendrecht is het CCS project dat mogelijk het eerst operationeel wordt. Hierbij 

wordt CO2 afkomstig van Shell in Pernis via een OCAP transportleiding naar een leeg gasveld onder 

Barendrecht geleid. De bron voor deze CO2 is dezelfde als de CO2 die OCAP naar glastuinbouwbedrijven 

transporteert. Doordat er ‘s winters minder vraag is vanuit de glastuinbouw kan de resterende CO2 worden 

opgeslagen. Andere CCS initiatieven zijn CO2 afvang bij nieuwe centrales op de Maasvlakte en in de 

Eemshaven. In principe is CO2 afkomstig van CO2 afvang installaties ook goed bruikbaar voor CO2 

bemesting. 


- 30 - MD-MV20100129

6.3 Domestic offset projects (DOP) 

DHV B.V. 

Via Joint Implementation (JI) en Clean Development Mechanism (CDM) is het mogelijk om, via goed 

gedefiniëerde en gecontroleerde emissiereductieprojecten in het buitenland,overdraagbare emissierechten 

te creëren die binnen Europa in het ETS ingezet kunnen worden. In het kader van aanpassingen van het 

ETS na 2012 is ook de mogelijkheid ingebouwd om binnenlandse emissiereductieprojecten te ontwikkelen, 

specifiek voor sectoren die niet onder het ETS vallen. Ook deze rechten zouden dan gebruikt kunnen 

worden binnen het ETS. 

De Europese Commissie laat de verdere invulling van dit instrument vooral aan de lidstaten zelf. De 

Nederlandse overheid werkt niet actief aan de vormgeving van dit instrument in Nederland. Het 

belangrijkste probleem voor de Nederlandse overheid is dat met alle sectoren in Nederland reeds 

reductiedoelstellingen afgesproken zijn. Toepassing van Domestic Offset Projects doorkruist als het ware 

deze doelstellingen en hevelt emissiereducties over naar de ETS sector, waardoor het voor Nederland als 

geheel geen extra reducties oplevert. Alleen als door DOP expliciet reducties gerealiseerd worden die 

additioneel zijn ten opzichte van de afgesproken sectorale doelstellingen kan dit instrument een zinvolle 

aanvulling vormen. 

6.4 Conclusies relevante ontwikkelingen 

– ETS Veiling. De veiling van emissierechten levert mogelijk een concurrentievoordeel op voor 

WKK’s bij tuinders die (net) onder de ETS grens blijven (20 MW). Dit kan de levering van warmte in 

combinatie met CO2 levering door de elektriciteitssector aan tuinders in gevaar brengen. 

– ETS/CCS: Zeker in de situatie van Shell is CCS op termijn een concurrent van CO2 - overdrachten 

naar de glastuinbouw omdat deze overgedragen CO2 wel afgetrokken mag worden en de kosten 

voor CCS in dit specifieke geval relatief laag zijn. 

– CO2-afvang. Door de ontwikkeling van CCS worden op termijn bij een aantal grote 

elektriciteitscentrales CO2-afvang installaties geplaatst, waardoor er ook bij deze centrales een 

geconcentreerde stroom CO2 beschikbaar komt die ook voor CO2 bemesting ingezet kan worden. 

Gezien de grote hoeveelheid energie die nodig is voor het afvangen van CO2 is het belangrijk om 

vast te stellen in hoeverre dit vanuit een oogpunt van energie-efficiency een gewenste situatie is. 

– Domestic Offset Projects Deze projecten kunnen alleen ingezet worden als door DOP expliciet 

reducties gerealiseerd worden die additioneel zijn ten opzichte van de afgesproken sectorale 

doelstellingen. Alleen dan kan dit instrument een zinvolle aanvulling vormen. 


MD-MV20100129 - 31 -

DHV B.V. 

7 MOGELIJKHEDEN WAARDERING/STIMULERING MILIEUVOORDEEL 

7.1 Inleiding 

In onderstaande paragraaf zijn een zestal alternatieven geschetst voor de wijze waarop overdracht van 

CO2 naar de tuinders georganiseerd kan worden. Deze alternatieven zijn daarna beoordeeld in het licht 

van twee randvoorwaarden die het Ministerie van VROM heeft gesteld aan acceptabele 

oplossingsrichtingen: 

– Emissies moeten binnen het emissieplafond voor Nederland worden ondergebracht. Een oplossing 

die een verruiming van het emissieplafond betekent is niet acceptabel. 

– Oplossingen mogen niet leiden tot een forse verhoging van de overheidsuitgaven (subsidies). 

De overgebleven oplossingsrichtingen zijn vervolgens met de klankbordgroep besproken. Hierbij is 

ingegaan op een 5-tal aspecten. 

1. Monitoring, meetbaarheid, administratieve lasten. 

2. Nationaal plafond – sectorplafonds. 

3. Effecten wel / niet onder systeem, rechtvaardigheid. 

4. Marktwerking, levensvatbaarheid. 

5. Fasering, wijze van invoering, aansluiting op bestaande afspraken. 

Uit de bespreking met de klankbordgroep kwam niet één duidelijk voorkeursalternatief. Wel is er inzicht 

ontstaan in de voor- en nadelen van de verschillende alternatieven. Een uiteindelijke keuze voor een 

alternatief is afhankelijk van voorkeuren van de betrokken sectoren, andere ontwikkelingen in het kader 

van het ETS (met name positie van WKK’s) én de visie op de verdere ontwikkeling van het ETS in relatie 

tot andere sectoren: op welke wijze zal in de toekomst met plafonds in andere sectoren omgegaan 

worden. 

Bij het bespreken van de oplossingsrichtingen is vooral gekeken naar de situatie na 2012. Afhankelijk van 

de voorkeur voor een oplossing nà 2012 kunnen er afspraken gemaakt worden voor de periode tot en met 

2012. 

7.2 Oplossingsrichtingen 2013 - 2020 

A. CO2 producent levert CO2 aan tuinders, maar blijft (binnen ETS) verantwoordelijk voor geleverde CO2 

en mag deze niet aftrekken in zijn emissierapportage (in feite voortzetting van huidige situatie in 

Nederland). 

B. CO2 producent levert CO2 aan tuinders, maar blijft (binnen ETS) verantwoordelijk voor geleverde CO2 

aan tuinders. Daarbij mag de CO2 producent een hoeveelheid CO2 aftrekken gelijk aan de CO2reductie 

als gevolg van de overdracht, bepaald ten opzichte van referentie (zie onderstaande kader 

voor mogelijke berekeningen CO2 -besparing ten opzichte van referentie). In combinatie met 

warmtelevering zal de hoeveelheid uitgespaarde en af te trekken CO2 emissie groter zijn (omdat ook 

winterstook achterwege kan blijven). 

C. Verdere uitwerking van alternatief B waarbij CO2 levering al dan niet in combinatie met 

warmtelevering geformaliseerd wordt als domestic offset project. 

D. Tuinders onder kostenvereveningssysteem: CO2 producent draagt verantwoordelijkheid voor 

geleverde CO2 (volledig) over aan tuinders en mag deze aftrekken in zijn emissierapportage. 

Overgedragen CO2 telt mee in realisatie van de streefwaarde voor de glastuinbouwsector. 


- 32 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

E. Tuinders onder ETS: CO2 producent draagt verantwoordelijkheid voor geleverde CO2 (volledig) over 

aan tuinders. Overgedragen CO2 blijft binnen ETS systeem; volgens de MRG regels zullen de 

tuinders de overgedragen CO2 in hun emissierapportage moeten meenemen. 

F. Stimuleringsregeling CO2 + duurzame warmte. Los van ETS en CO2 -overdracht problematiek is het 

ten volle benutten (voor glastuinbouw) van situaties waar kwalitatief goed CO2 en warmte beschikbaar 

zijn, energetisch zeer voordelig. Situatie voor huidige CO2 producenten blijft zoals deze op dit 

moment is. Het gaat hier om specifieke stimulering door de overheid om het gebruik van warmte en 

CO2 in energetisch voordelige situaties, waar beide beschikbaar zijn, tot realisatie te laten komen. 

7.3 Referentie en besparing 

Bij alternatief B en C is het noodzakelijk een emissiereductie vast te stellen op basis van een referentie. 

Ook bij de alternatieven A, D en E zullen CO2-producenten, distributeurs of tuinders mogelijk afspraken 

willen maken met elkaar over vergoeding van de overgedragen CO2, mede op basis van een inschatting 

van de emissiereductie. Een dergelijke berekening zou op verschillende manieren uitgevoerd kunnen 

worden (zie paragraaf 4.2), maar uit de discussie met de klankbordgroep en eigen onderzoek blijkt dat het 

eenduidig en verifieerbaar bepalen van een emissiereductie als gevolg van CO2 overdracht erg lastig zal 

blijven. 

7.4 Toepassing overheidscriteria op oplossingsrichtingen 

In paragraaf 7.1 zijn de volgende knock out criteria genoemd: 

– Oplossingen mogen niet leiden tot een verruiming van het emissieplafond voor Nederland. 

– Oplossingen mogen niet leiden tot een verhoging van de overheidsuitgaven (subsidies). 

Op basis van deze criteria vallen oplossingsrichtingen B, C en F af: 

– De oplossingsrichtingen B, C vallen om twee belangrijke redenen af: (1) Het niet sluitend kunnen 

krijgen van de nationale CO2 boekhouding (belangrijke randvoorwaarde voor VROM) en (2) de 

complexiteit om bespaarde CO2 emissies (reducties) – als gevolg van CO2 levering - op een 

eenduidige manier te kunnen vaststellen en monitoren. 

– Oplossing F betekent financiële ondersteuning door de overheid. 

7.5 Uitwerking overgebleven oplossingsrichtingen 

De overgebleven oplossingsrichtingen zijn met de klankbordgroep besproken en vervolgens verder 

uitgewerkt. Hierbij is ingegaan op een 5-tal aspecten. 

1.Monitoring en meetbaarheid. 

Is een transparante monitoring mogelijk? 

Hierin zijn ook de administratieve lasten betrokken en de vraag of betrokken bedrijven en overheden niet 

onevenredig belast worden door administratieve verplichtingen. 


MD-MV20100129 - 33 -

DHV B.V. 

2.Nationaal plafond – sectorplafonds. 

Op welke wijze worden eventuele verschuivingen van emissies of emissieplafonds verwerkt. Belangrijk is 

dat rekening gehouden wordt met de beperkte bewegingsvrijheid binnen het ETS. Het ETS plafond is star. 

Ook als de streefwaarde voor de glastuinbouw wordt opgerekt zou worden om overgedragen CO2 te 

accommoderen, is het niet mogelijk het ETS plafond voor de industrie binnen de Europese afspraken te 

verlagen. 

ETS 

GLT 

3.Rechtvaardigheid, neveneffecten. 

Rechtvaardige behandeling partijen binnen en buiten ETS. Oplossingsrichting moet geen onevenredige 

verschillen ten aanzien van overdrachtsituaties (binnen ETS, ETS – niet ETS, buiten ETS) laten ontstaan 

Consequente behandeling van de partijen (op basis van principe ‘Vervuiler Betaalt’) staat voorop. 

4.Marktwerking, levensvatbaarheid: hoe zal de markt reageren? Wordt overdracht van CO2 voor partijen 

duurder of juist aantrekkelijker? 

5.Fasering, wijze van invoering en aansluiting op bestaande afspraken. Past de oplossing binnen de 

huidige en toekomstige ETS regelgeving. 

7.5.1 Oplossingsrichting A. Producent blijft verantwoordelijk (status quo) 

CO2 producent levert CO2 aan tuinders, maar blijft (binnen ETS) verantwoordelijk voor geleverde CO2 en 

mag deze niet aftrekken in zijn emissierapportage (in feite voortzetting van huidige situatie in Nederland). 

Monitoring, meetbaar 

– Monitoring binnen huidige ETS praktijk is geen probleem. 

– Monitoring vermeden CO2 is voor het systeem niet relevant, beleidsmatig echter wel interessant: 

ook voor individuele tuinders is inzicht in vermeden CO2 zinvol om een kostenafweging te kunnen 

maken. 

Nationaal plafond - sectorplafonds 

– Overgedragen CO2 blijft binnen ETS plafond. Streefwaarde en afspraken GTB hoeven niet 

aangepast te worden. 

– Past in de lange termijn visie om CO2 emissies onder te brengen in sectorale plafonds. 

Effecten wel / niet onder systeem, rechtvaardigheid 

– Voordeel van CO2 -overdracht (vermeden CO2) komt op conto van de tuinders; nadeel 

(overgedragen CO2) blijft op conto van producent. 


- 34 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Marktwerking, levensvatbaarheid 

– Som van CO2 voordeel (vermeden CO2 door minder aardgasgebruik) en CO2 nadeel (overgedragen 

CO2) wordt op het niveau van de individuele de tuinder niet gemaakt. De tuinder heeft wel het 

voordeel van minder aardgasgebruik maar neemt de extra CO2 uitstoot niet in zijn afweging mee. Er 

is geen incentive bij tuinders om de uitstoot van overgedragen CO2 te beperken, omdat deze 

uitstoot niet meetelt bij het bepalen van de streefwaarde van de glastuinbouwsector. 

– Indirect heeft CO2 voordeel wel een waarde voor de tuinder vanwege de bijdrage aan de realisatie 

van de sectordoelstellingen. Deze waarde komt in de huidige contracten nog niet tot uiting. Volgens 

LTO is er financiële ruimte bij de tuinders om deze waarde te verdisconteren. Dit zal echter zeker 

niet de ETS prijs van alle overgedragen CO2 dekken. 

– De markt kan zelf deze waarde bepalen en hierover afspraken maken. CO2 afkomstig van 

biomassa, of van buiten het ETS, zal daarbij een concurrentievoordeel hebben. 

– Er worden nu projecten ontwikkeld, maar onzekerheid over de wijze waarop overdracht behandeld 

gaat worden maakt opzetten van nieuwe projecten wel erg lastig en belemmert verdere groei van 

projecten. 

– Er is weinig prikkel bij producenten om actief naar nuttige toepassingen te zoeken. 

– De wijze waarop overdracht geregeld zal gaan worden zal niet doorslaggevend zijn voor nieuwe 

projecten omdat er vanzelf een nieuw marktevenwicht zal ontstaan. Voor bestaande projecten kan 

het zeker wel invloed hebben op de hoeveelheid die afgenomen wordt en het kan daarmee een 

project financieel minder aantrekkelijk maken. 

Fasering, wijze van invoering, aansluiting op bestaande afspraken 

– Status quo: fasering, invoering is geen issue. 

7.5.2 Oplossingsrichting D. Tuinders nemen overgedragen CO2 mee in 

kostenvereveningssysteem 

De CO2 producent draagt verantwoordelijkheid voor geleverde CO2 (volledig) over aan tuinders en mag 

deze aftrekken in zijn emissierapportage. Overgedragen CO2 telt mee in realisatie van de streefwaarde 

voor de glastuinbouwsector. In het kader van het kostenvereveningssysteem verantwoorden tuinders, 

naast de CO2 die gekoppeld is aan het aardgasgebruik, ook de emissies van extern aangeleverde CO2. 

Ten opzichte van het sectorplafond kan deze verantwoording op twee manieren plaatsvinden. 

– D1: verantwoording van de overgedragen CO2 binnen kostenverevening én binnen sectorplafond: 

afspraken m.b.t sectorplafond zullen dan opengebroken moeten worden om [een deel van ] de 

hoeveelheid overgedragen CO2 te accommoderen. 

– D2: verantwoording van de overgedragen CO2 binnen kostenverevening, maar buiten het 

sectorplafond om: sectorplafond wordt niet gewijzigd. Tuinders zullen door overdracht het 

sectorplafond overschrijden en zullen daarvoor emissierechten bij de overheid moeten inleveren. 

Dit kunnen (waarschijnlijk) zowel ETS als CDM rechten zijn. 


– Meetbaar: ja, info over hoeveelheid geleverde CO2 is voorhanden. CO2 afkomstig van biomassa 

zal apart gemonitord moeten worden. 


MD-MV20100129 - 35 -

DHV B.V. 


– D1. ETS plafond is star, VROM ziet echter wel mogelijkheden om sectorplafond GTB beperkt op te 

rekken om overgedragen CO2 te accommoderen. 

– D2: ETS en GTB plafond blijven beide hetzelfde. 

– Past in lange termijn visie om CO2 emissies onder te brengen in sectorale plafonds. 


– Tuinder maakt binnen kostenverevening afweging tussen afname van externe CO2 en vermeden 

aardgasgebruik. 

– Gehele GTB sector valt dan onder één systeem (behalve de grootste tuinders die onder ETS 

vallen). 

– D1. Oprekken plafond voor de glastuinbouw, zonder aanpassing van het ETS plafond lijkt niet te 

rijmen met randvoorwaarde dat het emissieplafond voor Nederland als geheel niet mag worden 

verruimd. 

– D2. Lijkt rechtvaardig. Tuinders verantwoorden overgedragen CO2 onder 

kostenvereveningsysteem. In onderhandeling met industrie over overdracht kan eventueel 

compensatie (geld, rechten) voor overschrijding sectorplafond worden afgesproken. 

– Gebruik CO2 afkomstig van biomassa, of van buiten ETS zal buiten systeem blijven en zal 

concurrentievoordeel hebben t.o.v. ‘fossiele’ CO2 binnen ETS. 


– Tuinders zullen bij D2 en eventueel bij D1 (afhankelijk van afspraken over extra volume binnen het 

sectorplafond) het sectorplafond overschrijden en extra emissierechten nodig hebben als gevolg 

van overdracht van CO2. Partijen kunnen afspraken maken om de levering van CO2 te koppelen 

aan de levering van CO2 rechten. Deze koppeling hoeft niet 1-op-1 te zijn en zal tussen D1 en D2 

anders uitvallen. GTB sector zal rechten inleveren bij de overheid als compensatie voor de 

overschrijding van het sectorplafond. Overheid zal rechten vervolgens cancellen. 

– Een ander alternatief is dat de leverende industrie in een convenant afspreekt om emissierechten 

te cancellen, naar rato van de hoeveelheid overgedragen CO2. 

– In beide varianten ligt een prikkel bij de tuinder om zuinig met CO2 te zijn. 

Fasering, wijze van invoering, aansluiting op bestaande afspraken 

– D1. VROM ziet mogelijkheden voor een beperkte aanpassing van het sectorplafond voor de GTB. 

Hiervoor moeten afspraken met de sector opengebroken worden. Er is echter een grote mate van 

onzekerheid of dit binnen ETS afspraken ook daadwerkelijk te realiseren is. 

– D1. Door overdracht slechts deels te accommoderen onder het GTB plafond is de markt voor 

overgedragen CO2 te reguleren (veel ruimte maakt overgedragen CO2 relatief goedkoop; weinig 

ruimte maakt het relatief duur). 

– D2. Overdracht van rechten gekoppeld aan CO2 levering is binnen ETS niet hard af te spreken, 

wellicht wel via een convenant? 

– D2. Indien er niets wordt afgesproken over het cancellen van rechten blijft met deze variant de 

emissieruimte onder het ETS hetzelfde en kan de industrie door overdracht dus méér CO2 

emitteren. 


- 36 - MD-MV20100129

7.5.3 Oplossingrichting E. Afnemers van CO2 binnen ETS brengen 

DHV B.V. 

Tuinders onder ETS: CO2 producent draagt verantwoordelijkheid voor geleverde CO2 (volledig) over aan 

tuinders. De tuinders zijn toegetreden tot het ETS, waardoor de overgedragen CO2 binnen ETS systeem 

blijft. Volgens de MRG regels zullen de tuinders de overgedragen CO2 in hun emissierapportage moeten 

verantwoorden. 

Met betrekking tot wat er onder het ETS wordt gebracht zijn een aantal varianten mogelijk: 

1) gehele sector; 

2) inrichtingen met een WKK en/of afname van externe CO2; 

3) alleen afnemers van externe CO2. 

Uitgangspunt in deze notitie is dat alléén glastuinbouwbedrijven die CO2 afnemen van bronnen die reeds 

onder het ETS vallen, zelf ook onder het ETS worden gebracht. Voor de andere tuinders zal het 

kostenvereveningsysteem gelden. Als tuinders onder ETS komen geldt dit voor de gehele inrichting 

(uitgangspunt ETS), dus ook voor de verbrandingsemissies. 


– Goed meetbaar, echter de groep van tuinder met afname van externe CO2 is al enkele honderden 

tuinders groot. Naar verwachting zal dit aantal de komende jaren nog gestaag toenemen. 

Administratieve lasten zijn dus groot. 

– CO2 afkomstig van biomassa apart monitoren. 

– Als er ook CO2 per pijpleiding beschikbaar komt van niet ETS partijen (Abengoa, afvalverbranding) 

worden monitoring en het bepalen wie er onder ETS deel moeten nemen, lastig. 


– Plafond: overdracht is naadloos afgedekt omdat deze plaatsvindt tussen installaties die beide onder 

ETS vallen. 

– Deze oplossingsrichting past in een lange termijn visie waarbij het ETS steeds meer sectoren 

‘opslokt’. 


– Scheve behandeling van GTB sector. Afhankelijk van verschillen in uitwerking tussen 

kostenvereveningssysteem en ETS zal dit grensproblemen opleveren en kan ‘keuze gedrag’ 

ontstaan. De inschatting van de sector is echter dat dit niet doorslaggevend zal zijn in 

bedrijfsmatige keuzes van tuinders. 

– Inschatting sector is dat onderscheid (CO2 afname, niet CO2 afname) voor deelname aan ETS niet 

lang houdbaar is, vanwege de scheve behandeling. 

– Gebruik CO2 afkomstig van biomassa, of van buiten ETS zal buiten systeem blijven en zal 

concurrentievoordeel hebben t.o.v. ‘fossiele’ CO2 binnen ETS. 


– Tuinder maakt binnen kostenverevening afweging tussen CO2 afname en vermeden CO2. 

– In onderhandeling tussen de industrie en de tuinder met betrekking tot de prijsvorming van 

overgedragen CO2 zal overdracht van rechten een issue zijn. Veiling na 2012 zal onderhandelingen 

verscherpen. 

Fasering, wijze van invoering,aansluiting op bestaande afspraken 

– Afspraken met de glastuinbouwsector zullen hiervoor opengebroken moeten worden om het 

plafond voor de sector aan te passen, omdat de groep die meedoet aan kostenvereveningssysteem 

kleiner wordt. 


MD-MV20100129 - 37 -

DHV B.V. 

7.6 Conclusies oplossingsrichtingen 

Vanwege uiteenlopende belangen is het niet mogelijk gebleken om gezamenlijk, in samenspraak met de 

klankbordgroep van dit project, een definitieve voorkeur te bepalen voor één van de alternatieven. Een 

keuze is mede afhankelijk van de visie op de wijze waarop er in de toekomst in Nederland met sectorale 

plafonds, naast het ETS, omgegaan zal worden. De drie oplossingsrichtingen hebben ieder hun eigen 

voor- en nadelen die hieronder worden samengevat. 

1) Producent blijft verantwoordelijk (status quo): CO2 producent levert CO2 aan tuinders, maar blijft 

(binnen ETS) verantwoordelijk voor geleverde CO2 en mag deze niet aftrekken in zijn 

emissierapportage (in feite voortzetting van huidige situatie in Nederland). Deze oplossingsrichting 

levert een transparante, goed te monitoren situatie op die nadelig is voor de producenten die op dit 

moment reeds CO2 leveren (in vergelijking met de zeer voordelige situatie vóór 2008). De bal ligt 

dan bij de markt om de veranderde kostenstructuur voor de producenten ook in de prijs tot uiting te 

laten komen. Van tuinderszijde is aangegeven dat daar ruimte voor is. Oplossing past in een lange 

termijn visie om CO2 emissies onder te brengen in sectorale plafonds. 

2) Tuinders nemen overgedragen CO2 mee in kostenvereveningssysteem. In dit alternatief wordt een 

extra hoeveelheid emissies onder het emissieplafond van het kostenvereveningssysteem van de 

tuinders gebracht. Deze oplossing legt de milieukosten voor de ingekochte CO2 in eerste instantie 

bij de tuinders, waardoor tuinders mogelijk minder gebruik van externe CO2 zullen maken of op 

zoek zullen gaan naar andere (niet-ETS) bronnen van CO2. De financiële gevolgen voor de 

tuinders zijn afhankelijk van òf en hoeveel extra emissieruimte wordt gecreëerd onder het 

kostenvereveningssysteem. Is dit minder dan de hoeveelheid CO2 die wordt overgedragen dan kan 

dit nadelige financiële gevolgen hebben voor de tuinders (dit is echter weer afhankelijk van het 

marktevenwicht dat gaat ontstaan waarbij producenten en afnemers opnieuw gaan onderhandelen 

over de CO2-prijs). Het nadelig effect voor de tuinders kan worden beperkt door het emissieplafond 

voor de sector op te rekken, òf door compensatieafspraken te maken tussen industrie en tuinders 

over het leveren van CO2 in combinatie met emissierechten. Deze rechten kunnen de tuinders 

vervolgens inleveren om overschrijding van het sectorplafond te compenseren. Deze 

oplossingsrichting past in een lange termijn visie waarbij alle emissies in Nederland onder sectorale 

plafonds komen (en wellicht onder ETS). 

3) Afnemers van CO2 binnen het ETS brengen. Het is ook mogelijk om tuinders die CO2 afnemen van 

bronnen die onder het ETS vallen, zelf ook onder het ETS te brengen. Binnen de nieuwe MRG 

regels zijn afnemers van CO2 dan verplicht de overgenomen CO2 te rapporteren en er 

emissierechten voor af te dragen. Ook deze oplossingsrichting legt de milieukosten voor de 

ingekochte CO2 in eerste instantie bij de tuinders, waardoor tuinders mogelijk minder gebruik van 

externe CO2 zullen maken of op zoek zullen gaan naar andere (niet ETS) bronnen van CO2. Door 

nieuwe onderhandelingen over de CO2-prijs zal een nieuw marktevenwicht ontstaan waarbij de 

producenten mogelijk een deel van deze milieukosten zullen overnemen Belangrijk nadeel is dat 

hierdoor de glastuinbouwsector uit elkaar wordt getrokken tussen bedrijven die wel en niet onder 

het ETS vallen. In samenhang met ideeën over het onderbrengen van alle glastuinbouw WKK’s 

onder het ETS, zou het een logische ontwikkeling zijn. Deze oplossingsrichting past in een lange 

termijn visie waarbij het ETS steeds meer sectoren ‘opslokt’. 


- 38 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

Met de klankbordgroep is géén keuze gemaakt voor een van bovenstaande oplossingsrichtingen. Op basis 

van een beschouwing van genoemde aspecten (monitoring, uitwerking op het nationaal emissieplafond, 

rechtvaardigheid, marktwerking,fasering) geven wij de voorkeur aan de eerste oplossingsrichting: het 

handhaven van de situatie waarbij de producent verantwoordelijk blijft voor de overgedragen CO2. Deze 

oplossing brengt de minste administratieve lasten met zich mee en laat (ten aanzien van rechtvaardigheid 

en marktwerking), de incentive om CO2 te reduceren - los van het feit of deze nog elders nuttig wordt 

toegepast- liggen bij de partij die daar het meeste invloed op heeft. 

De tweede oplossingsrichting (overgedragen CO2 meenemen in kostenvereveningssysteem) heeft het 

nadeel dat de incentive om aan emissiereductie te doen primair bij de glastuinbouwbedrijven komt te 

liggen. De enige reductiemogelijkheid t.a.v de overgedragen CO2 voor tuinders is minder CO2 afnemen. 

Daarmee vindt er echter geen werkelijke reductie plaats: de emissie bij de oorspronkelijke bron blijft 

dezelfde. 

De derde oplossingsrichting heeft als belangrijk nadeel dat er wel een erg grote groep van bedrijven aan 

het ETS wordt toegevoegd 

Levering van externe warmte én CO2 vraagt om een andere benadering 

Voor projecten waar sprake is van CO2- en warmtelevering is het milieuvoordeel van de gecombineerde 

levering vele malen groter. Binnen het ETS is er echter geen mogelijkheid om overdracht van warmte op 

een of andere manier te compenseren, maar dit kan mogelijk veranderen na 2013 als aan warmte gratis 

rechten worden toegewezen. De regels van het ETS zijn wat dit betreft duidelijk: de installatie waar de 

emissie plaats vindt moet daarvoor emissierechten inleveren. Stimulering van dit soort projecten zal buiten 

het ETS om plaats moeten vinden, wellicht door subsidies of door gebruik te maken van Domestic Offset 

Credits (DOC). 

Juridische situatie overdracht (periode 2008-2012) blijft onduidelijk 

Bovenstaand advies staat los van de huidige juridische situatie voor CO2-overdracht en de mogelijkheid tot 

aftrek. Voor de periode 2008 – 2012 zijn er onduidelijkheden of deze aftrek wel of niet doorgezet mag 

worden. Het is voor DHV in de context van dit project niet mogelijk een uitspraak te doen over deze 

juridische situatie. 

Lange termijn zekerheid van groot belang 

Los van de oplossingsrichting die uiteindelijk gekozen wordt blijkt uit de contacten in dit project dat het 

geven van lange termijn zekerheid voor iedereen van groot belang is. Elke oplossing die gekozen wordt 

kent winnaars en verliezers, en zal gevolgen hebben voor de marktverhoudingen tussen aanbieders en 

afnemers. Als de oplossingsrichting eenmaal gekozen is kunnen de projecten zich daarop instellen en de 

consequenties daarvan bepalen. 

Realisatie van het milieuvoordeel doordat er CO2 emissie vermeden wordt als gevolg van gebruik van 

externe CO2 staat daar los van. 


MD-MV20100129 - 39 -

8 COLOFON 

Ministerie van VROM/CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel 

MD-MV20100129 

DHV B.V. 

Opdrachtgever : Ministerie van VROM 

Project : CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel 

Dossier : C5782-01.001 

Omvang rapport : 41 pagina's 

Auteur : Vincent Swinkels 

Bijdrage : Juriaan Mieog/Carel Cronenberg 

Projectleider : Carel Cronenberg 

Projectmanager : Ard Slomp 

Datum : 15 maart 2010 

Naam/Paraaf : ir. A.J. Slomp 


MD-MV20100129 - 41 -

DHV B.V. 

Ruimte en Mobiliteit 

Korte Hogendijk 4 

1506 MA Zaandam 

Postbus 2081 

1500 GB Zaandam 

T (075) 653 03 00 

F (075) 653 03 99 

E zaandam@dhv.com 

www.dhv.nl

BIJLAGE 1 Tekst MRG (2007) met betrekking tot overdacht van CO2 

DHV B.V. 

De nu geldende Europese monitoring richtlijn (MRG 2007 18 bevat de volgende tekst over overdracht van 

CO2 : 

5.7 TRANSFERRED CO2 

Subject to approval by the competent authority, the operator may subtract from the calculated level of 

emissions of the installation any CO2 which is not emitted from the installation but transferred out of the 

installation as pure substance, or directly used and bound in products or as feedstock, provided the 

subtraction is mirrored by a respective reduction for the activity and installation which the respective 

Member State reports in its national inventory submission to the Secretariat of the United Nations 

Framework Convention on Climate Change. The respective amount of CO2 shall be reported as a memo 

item. Respective installations are to be notified by Member States to the EU Commission under the 

obligations of Article 21 of Directive 2003/87/EC. Potential cases of ‘transferred CO2’ out of an installation 

include, inter alia: 

— pure CO2 used for the carbonation of beverages, 

— pure CO2 used as dry ice for cooling purposes, 

— pure CO2 used as fire extinguishing agent, refrigerant or as laboratory gas, 

— pure CO2 used for grains disinfestations, 

— pure CO2 used as solvent in the food or chemical industry, 

— CO2 used and bound in products or feedstocks in the chemical, pulp industry (e.g. for urea or 

precipitated carbonates), 

— carbonates bound in spray-dried absorption product (SDAP) from semi-dry scrubbing of flue gases. 

The mass of annually transferred CO2 or carbonate shall be determined with a maximum uncertainty of 

less than 1,5 % either directly by using volume or mass flow meters, weighing or indirectly from the mass 

of the respective product (e.g. carbonates or urea) where relevant and if appropriate. 

In instances, in which part of the transferred CO2 was generated from biomass, or whenever an 

installation is only partially covered by Directive 2003/87/EC, the operator shall subtract only the respective 

fraction of mass of transferred CO2 which originates from fossil fuels and materials in activities covered by 

the Directive. Respective attribution methods shall be conservative and are subject to approval by the 

competent authority. 

18 



Ministerie van VROM/CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel bijlage 1 

MD-MV20100129 - 1 -

BIJLAGE 2 Voorstel (2009) voor de aanpassing van MRG(2007) aan CCS 

DHV B.V. 

Voorstel (2009) voor de aanpassing van MRG(2007) aan CCS (gearceerd de belangrijkste 

toevoegingen) 

(draft) COMMISSION DECISION 

amending Decision 2007/589/EC as regards the inclusion of monitoring and reporting 

guidelines for greenhouse gas emissions from the capture, transport and geological 

storage of carbon dioxide 

Section 5.7 is replaced by the following: 

“Transferred CO2 

Subject to approval by the competent authority, the operator may subtract from 

the calculated level of emissions of the installation any CO2 which is not 

emitted from the installation, but transferred out of the installation: 

— as pure substance, or directly used and bound in products or as feedstock, or 

— to another installation holding a greenhouse gas emissions permit, unless 

other requirements as set out in Annexes XVII or XVIII apply, 

provided the subtraction is mirrored by a respective reduction for the activity 

and installation, which the respective Member State reports in its national 

inventory submission to the Secretariat of the United Nations Framework 

Convention on Climate Change. The respective amounts of CO2 shall be 

reported for each installation CO2 has been transferred to or received from as a 

memo item in the annual emission report of the transferring as well as the 

receiving installation. 

In the case of transfer to another installation, the receiving installation must 

add to its calculated level of emissions the received CO2, unless other 

requirements as set out in Annexes XVII or XVIII apply. 

Respective transferring as well as receiving installations shall be notified by 

Member States to the Commission pursuant to Article 21 of Directive 

2003/87/EC. In case of transfer to an installation falling under that Directive, 

the transferring installation shall identify the receiving installation in its annual 

emission report by stating the receiving installation’s installation identification 

code as defined by the Regulation pursuant to Article 19 of that Directive. The 

receiving installation shall identify the transferring installation through the 

same approach. 


MD-MV20100129 - 1 -

DHV B.V. 

Potential cases of transferred CO2 out of an installation include, inter alia: 

– pure CO2 used for the carbonation of beverages; 

– pure CO2 used as dry ice for cooling purposes; 

– pure CO2 used as fire extinguishing agent, refrigerant or as laboratory 

gas; 

– pure CO2 used for grains disinfestations; 

– pure CO2 used as solvent in the food or chemical industry; 

– CO2 used and bound in products or feedstocks in the chemical, pulp 

industry (e.g. for urea or precipitated carbonates); 

– carbonates bound in spray-dried absorption product (SDAP) from semidry 

scrubbing of flue gases; 

– CO2 transferred to capture installations; 

– CO2 from capture installations transferred to transport networks; 

– CO2 from transport networks transferred to storage sites. 

Unless other requirements in the activity specific Annexes apply, the mass of 

annually transferred CO2 or carbonate shall be determined with a maximum 

uncertainty of less than 1,5 % either directly by using volume or mass flow 

meters, weighing or indirectly from the mass of the respective product (e.g. 

carbonates or urea) where relevant and if appropriate. 

In case the amounts of transferred CO2 are measured both at the transferring 

and at the receiving installation, the amounts of respectively transferred and 

received CO2 shall be identical. If the deviation between measured values is in 

a range, which can be explained by the uncertainty of the measurement 

systems, the arithmetic average of both measured values shall be used in both 

the transferring and receiving installations’ emission reports. The emission 

report shall include a statement that this value has been aligned with the value 

of the respectively transferring or receiving installation. The measured value 

shall be included as memo item. 

In case the deviation between the measured values cannot be explained by the 

uncertainty range of the measurement systems, the operators of the installations 

involved shall align the measured values by applying conservative adjustments 

(i.e. avoiding under-estimation of emissions). This alignment shall be verified 

bijlage 2 Ministerie van VROM/CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel 

- 2 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

by the verifiers of the transferring and receiving installations, and be subject to 

approval by the competent authority. 

In instances, in which part of the transferred CO2 was generated from biomass, 

or whenever an installation is only partially covered by Directive 2003/87/EC, 

the operator shall subtract only the respective fraction of mass of transferred 

CO2 which originates from fossil fuels and materials in activities covered by 

the Directive. Respective attribution methods shall be conservative and are 

subject to approval by the competent authority. 

In case a measurement approach is applied at the transferring installation, the 

total amount of transferred/received CO2 resulting from biomass use shall be 

reported as a memo-item by both the transferring and receiving installation. 

The receiving installation shall not be required to conduct its own 

measurements for this purpose, but report the amount of biomass CO2 as 

obtained by the transferring installation." 


MD-MV20100129 - 3 -

BIJLAGE 3 CO2 afspraken glastuinbouwsector 

CO2 afspraken glastuinbouwsector 

DHV B.V. 

In 2008 heeft de glastuinbouw een convenant afgesloten met de overheid met betrekking tot het bijdragen 

aan klimaatdoelstellingen. De meest recente afspraken met betrekking tot het sectorplafond tuinbouw 19 

zijn als volgt geformuleerd: 

Paragraaf 6.2 (Convenant Schone en zuinige agrosector 2008): 

“4.De glastuinbouwsector realiseert in 2020 een totale emissiereductie (inclusief de inzet van WKK) van 

minimaal 3.3 Mton CO2-emissiereductie per jaar ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door de inzet van 

WKK zo’n 2.3 Mton door de glastuinbouw op nationaal niveau gerealiseerd en circa 1 Mton gerelateerd 

aan de teelt. 

5. De ambitie is een totale emissiereductie (inclusief de inzet van WKK) van minimaal 4.3. Mton CO2emissiereductie 

per jaar in 2020 ten opzichte van 1990. Hiervan wordt door inzet van WKK zo’n 2.3 Mton 

door de glastuinbouw op nationaal niveau gerealiseerd. De andere 2 Mton wordt binnen de sector zelf 

gerealiseerd. 

6. De glastuinbouwsector streeft naar gemiddeld 2% energie-efficiëntieverbetering per jaar tot aan 2020. 

7. De glastuinbouwsector streeft naar een aandeel duurzame energie van 4% in 2010 en een aandeel 

duurzame energie van 20% in 2020. Dit kan afhankelijk van de ontwikkeling van het energiegebruik 

neerkomen op ca. 5 PJ in 2010 en ca. 25 PJ in 2020 uitgaande van het energiegebruik in 2006.” 

Deze doelstelling is nog nader uitgewerkt in een ‘Sideletter’: 

In een eerdere brief van LNV aan Productschap Tuinbouw en Glaskracht (27 Maart 2007) zijn de 

afspraken tot en met 2012 vastgelegd. Hierbij wordt aankoop van CO2 voor bemesting buiten de 

streefwaarde gehouden evenals de methaanemissies door slib bij gasmotoren. 

19 Convenant Schone en zuinige agrosector (2008) 


MD-MV20100129 - 1 -

DHV B.V. 

“De emissieruimte voor het eigen handelssysteem binnen de glastuinbouw bestaat voor de periode tot en 

met 2012 uit 6,6 Mton plus maximaal 0,6 Mton bij areaaluitbreiding en minus 1,3 Mton voor EU-ETS 

deelname. Deze emissieruimte wordt uitgebreid met een mee-ademende CO2-module voor de netlevering 

van WKK’s, waardoor de CO2 die afkomstig is van de netlevering door WKK’s niet wordt afgetrokken van 

de streefwaarde. 

De aankoop van CO2 voor bemesting (bv OCAP) zal niet ten laste worden gebracht van de streefwaarde 

van de sector.” 


- 2 - MD-MV20100129

BIJLAGE 4 Uitwerking cases 

1. Shell/OCAP/tuinders 

DHV B.V. 

Context 

Shell verkoopt vrijwel zuivere CO2 vanuit haar productieproces aan OCAP en aan Linde Gas. OCAP zorgt 

voor het transport en levering aan tuinders. Er wordt geen warmte geleverd. Het project is opgezet in de 

periode dat de emissierechten voor de CO2 die wordt geleverd aan derden konden worden afgetrokken. 

Met de geplande komst van de Carbon Storage Barendrecht zal Shell ook hieraan CO2 gaan leveren via 

OCAP Transport als transporteur. 

Casebeschrijving 

a) Opzet CO2 levering 

De SGHP plant bij Shell produceert H2 waarbij vrijwel zuivere CO2 vrijkomt. Na veel onderzoek en testen 

bleek duidelijk dat het CO2 kon worden uitgekoppeld en worden verkocht als grondstof. Ook zijn er veel 

testen aan het CO2 zelf gedaan om aan te tonen dat het geen negatieve effecten heeft op plantengroei, 

om eventuele reputatieschade te voorkomen. De CO2 wordt contractueel geleverd aan OCAP en aan 

Linde Gas op lichte overdruk bij een T ≈ 10ºC. OCAP brengt de CO2 op transportdruk en levert het CO2 

aan de tuinders. Linde gas levert vloeibaar CO2 gas aan o.a. de frisdrankenindustrie en tuinders via 

vrachtwagens. 

OCAP levert CO2 van Shell aan circa 550 tuinders, met een diverse teeltsamenstelling. Het netto 

glasoppervlak van de tuinders tezamen is circa 1700 ha. OCAP heeft bij deze tuinders voor 380 kton CO2 

gecontracteerd. Momenteel kan slechts 2/3 van deze hoeveelheid geleverd omdat Shell niet aan deze 

vraag kan voldoen als gevolg van problemen aan de installaties. Bij normale omstandigheden produceert 

Shell 1 Mton CO2 per jaar, waarvan er circa 380 kton naar OCAP gaat, circa 400 kton naar Barendrecht en 

de resterende hoeveelheid naar Linde Gas. 

Tuinders nemen het CO2 af : 

– Ter voorkoming van zomerstook wat resulteert (volgens berekening PPO (WUR)) in een 

gasbesparing van circa 7 m 3 /m 2 . Voor het volledige areaal van 1700 ha betekent dat een 

gasbesparing van 119 miljoen m 3 aardgas. Dit komt overeen met een emissiereductie van 211 kton 

CO2. 

– Aanvullende bemesting voor de planten (energiebesparing niet gekwantificeerd); 

– Het realiseren van een duurzame kas (volledig afhankelijk van externe CO2); 

– CO2 bemesting van een kas waarbij alleen de warmte wordt betrokken vanuit een wkk zonder 

rookgasreiniging. 

De penetratie van OCAP in het gebied waar ze kunnen leveren ligt tussen de 60 en 90 %. 

In 2008 is er 100 kton CO2 aan Linde Gas geleverd en 282 kton aan de OCAP. Verwacht wordt dat dit nog 

zal oplopen tot circa 150 kton CO2/jaar aan Linde Gas en 380 kton CO2/jaar aan OCAP. De OCAP leiding 

fungeert daarbij tevens als CO2 buffer. De tuinbouw heeft de grootste CO2 vraag tijdens de zomer periode, 

Linde Gas heeft een constante vraag gedurende het jaar. 

Doordat (gepland) onderhoud en door onverwachte technische problemen in het productieproces van 

Shell is leveringszekerheid van CO2 niet constant. Daardoor is OCAP niet te allen tijde in staat de CO2 

vraag van de tuinders in te vullen. 


MD-MV20100129 - 1 -

DHV B.V. 

Toekomstige ontwikkelingen die spelen zijn: 

– Komst van Abengoa als aanvullende leverancier van CO2 aan de OCAP pijpleiding. Dit bedrijf gaat 

(bio-)ethanol produceren uit biomassa waarbij CO2 vrijkomt. 

– Omdat uitsluitend met biomassa wordt gewerkt valt het bedrijf niet onder het ETS. De geleverde 

CO2 zal dus vrij zijn van emissierechten. In vergelijking met Shell vraagt de CO2 van Abengoa een 

extra bewerkingsstap. Deze CO2 moet eerst worden gedroogd, voordat het geschikt is voor levering 

aan de tuinders. 

– Levering van CO2 door Shell aan de Carbon Storage Barendrecht. Er zal (waarschijnlijk) CO2 

worden geleverd aan Barendrecht als er geen CO2 vraag is vanuit Linde Gas of OCAP. CO2 wordt 

getransporteerd via de OCAP pijpleiding. De opgeslagen CO2 zal Shell wel in de emissierapportage 

kunnen aftrekken. 

– Er wordt met RCI gesproken over het aanleggen van leidingen voor CCS en leveranties aan 

tuinders. 

– De behoefte aan extern geleverde CO2 bij tuinders in het gebied dat door de bestaande OCAP 

transportleiding bereikt wordt, is circa 800 – 1000 kton/jaar. OCAP heeft de ambitie om te groeien 

richting 2020 om in die behoefte te voorzien. Naarmate meer tuinders in duurzame kassen 

investeren, die volledig extern afhankelijk zijn van CO2 zal de vraag naar CO2 groeien, ook voor de 

winterperiode. 

In onderstaande figuur is de situatie schematisch weergegeven. In de figuur zijn al de mogelijke 

toekomstige situaties voor de CO2 opslag te Barendrecht en de CO2 levering door Abengoa aangegeven. 

Figuur 2 Schematisch overzicht van de Shell - OCAP - tuinders case 


- 2 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

b) Businesscase 

Shell heeft contracten met Linde Gas en OCAP voor de levering van CO2. Voor Linde gas mag de 

geleverde CO2 worden afgetrokken van de CO2 emissie waardoor er geen emissierechten nodig zijn voor 

deze geleverde CO2. Dat blijft ook zo in de volgende emissiehandelsperiode. De CO2 geleverd aan OCAP 

mocht tot vorig jaar ook worden afgetrokken, echter vanaf 2008 moeten emissierechten over deze CO2 

betaald worden. Opmerkelijk is wel dat indien Linde Gas (vloeibaar) CO2 levert aan tuinders er geen 

rechten over deze CO2 betaald hoeft te worden, terwijl er wel rechten betaald moeten worden voor de CO2 

die via de OCAP leiding wordt getransporteerd. 

OCAP heeft met de individuele tuinders contracten afgesloten. Het contract is voor alle tuinders op 

hoofdlijnen gelijk en is onderhandeld met LTO en een klankbordgroep. Alle tuinders betalen dezelfde prijs, 

gebaseerd op capaciteit en het aantal vollasturen dat van deze maximale capaciteit gebruik wordt 

gemaakt. De contracten worden voor 5 tot 10 jaar afgesloten. 

Voor OCAP is het van belang voldoende doorzet van CO2 te houden om rendabel te blijven. Voor WKKs is 

nu een DeNOx installatie verplicht. Voor bestaande WKKs is een overgangsregeling tot 2020 van kracht. 

Door tuinders met een WKK met DeNOx wordt beduidend minder CO2 afgenomen. 

Shell heeft een leveringsverplichting als de SGHP in bedrijf staat en de CO2 de juiste specificatie heeft. 

Linde heeft het eerste recht van levering. De economie van de SGHP binnen de raffinaderij is altijd leidend 

(de SGHP wordt niet geopereerd om CO2 te produceren). OCAP heeft een ‘take or pay’ voor de afname 

van CO2 bij Shell. Shell en OCAP hebben een contact voor 20 jaar (start 2005). Totale investering van 

Shell tbv van CO2pijpleiding tot aan OCAP/Linde installatie en onderzoek tbv van gebruik CO2 is circa €5 

miljoen. 

c) Gevolgen ETS 

De business case van Shell ging er van uit dat er geen emissierechten betaald moeten worden over de 

CO2 die aan de OCAP wordt geleverd. Nu Shell vanaf 2008 de CO2 levering aan OCAP niet mag aftrekken 

van de CO2 emissies, zijn de inkomsten voor Shell aanzienlijk verminderd. Omdat Shell en OCAP een 

langlopende contractuele afspraak hebben over levering (tot 2025) en voor OCAP de situatie financieel 

niet veranderd is (door aanpassing van de MRG) komt het systeem op korte termijn niet in gevaar. OCAP 

is leveringen en aansluitingen nog steeds aan het uitbreiden. Er is in de contracten alleen een voorziening 

opgenomen m.b.t. ETS voor het geval tuinders ook onder het emissierechten systeem zouden gaan 

vallen. 

De CO2 die geleverd gaat worden aan Barendrecht (voor CCS) mag wel worden afgetrokken. Opslag bij 

Barendrecht is voor Shell relatief goedkoop (geen extra kosten voor afvang), waardoor opslag in deze 

situatie voor Shell relatief aantrekkelijk wordt, zeker bij hogere CO2 prijzen. 

Aandachtspunt is ook dat de CO2 emissierechten die Shell levert aan gasdistributiebedrijven zoals Linde 

Gas nog wel worden afgetrokken. Echter ook deze CO2 wordt onder andere geleverd aan tuinders. Dit 

levert een ongelijke situatie op. 


MD-MV20100129 - 3 -

DHV B.V. 

2. Eon/Eneco/tuinders 

Context 

Sinds 1995 – 1996 wordt warmte en CO2 vanuit de E.On Roca 3 gasgestookte elektriciteitcentrale 

gedistribueerd naar tuinders in het tuindergebied in Bleiswijk en Bergschenhoek. Eneco is als distributeur 

verantwoordelijk voor de doorvoer en levering van warmte en CO2 naar de afnemers. De warmte en CO2 

wordt afgenomen door glastuinders. 

Case beschrijving 

a. Algemeen 

Warmte en CO2 wordt aan een tuindergebied met een netto glasoppervlak van 280 ha geleverd. Op het 

areaal wordt weinig kunstbelichting toegepast. De tuinders hebben ook een gasaansluiting. In 

onderstaande figuur wordt de case schematisch weergegeven. 

b. Warmtelevering 

De warmte uit de STEG wordt via een pijpleiding naar de glastuinbouwgebieden getransporteerd. De 

pijpleiding (hoofdleiding) is eigendom van E.On. Het distributienetwerk binnen het glastuinbouwgebied is 

eigendom van Eneco. Sommige tuinders hebben individuele warmtebuffers waarmee warmte gebufferd 

kan worden. Daarnaast hebben de tuinders individuele gasstookinstallaties waarmee bijgestookt kan 

worden. Per jaar wordt er circa 2.800 TJ ( = 780 GWh) warmte geleverd. Verwacht dat dit rond 2012 – 

2020 circa 2.500 TJ is. (Mogelijk wordt levering eerder gestopt, zie verderop). 

c. CO2 levering 

De CO2 wordt geleverd als rookgas. De CO2 concentratie van het rookgas is 10,3%, hierdoor is een forse 

pijpleiding vereist. De concentraties van de gassen in het rookgas zijn contractueel vastgelegd. De kwaliteit 

wordt continue gemonitored. Ook de hoofdleiding waardoor de rookgassen worden getransporteerd is 

eigendom van E.On. Er wordt circa 40 kton CO2 per jaar geleverd. Maximum capaciteit dat E.On kan leveren 

is 25 ton CO2/uur. De tuinders hebben een leveringsmaximum van 100 - 130 kg CO2/ha.uur. Contractueel 

heeft E.On geen leveringverplichting en Eneco dus ook niet, in de praktijk doen zij wel hun best aan de vraag 

te voldoen. In de praktijk wordt hierdoor een relatief hoge leveringszekerheid bereikt. 

De tuinders zouden liever een hogere CO2 dosering willen (factor 2 groter). Dit kan echter niet geleverd 

worden. De capaciteit van de compressor op RoCa3 is hier de beperkende factor. 

De aardgasbesparing ten gevolge van de warmtelevering is circa 80 miljoen m 3 (CHECK ) vergeleken met 

warmteopwekking met behulp van eigen ketels. Meer realistisch is een vergelijking met gebruik van warmte 

afkomstig van WKK’s. De besparing gaat dan aanzienlijk naar beneden. 

Een berekening van de besparing als gevolg van alléén de CO2-levering is niet zinvol. Zonder CO2-levering 

zal er veel minder warmte geleverd worden en daardoor ook minder energie bespaard worden. 


- 4 - MD-MV20100129

DHV B.V. 

d. Business case 

Wamte en CO2 worden gezamenlijk verkocht. Het is ook mogelijk alleen warmte af te nemen, alleen CO2 is 

niet mogelijk. 

CO2: E.On verkoopt warmte en CO2 aan Eneco. Voor CO2 wordt de prijs bepaald door een formule 

gebaseerd op de commodity prijs van aardgas vermenigvuldigd met een factor. Deze formule is zeker niet 

gebaseerd op de kostprijs van CO2 voor E.ON. Dit resulteert in een relatief lage CO2 prijs rond de 10 – 15 

EUR/ton. Eneco levert de CO2 aan de tuinders voor dezelfde prijs, er wordt dus geen marge gemaakt op het 

verkochte CO2. 

Warmte: De prijs die E.On rekent aan Eneco voor de levering van warmte is gebaseerd op de commodity 

prijs van aardgas (o.b.v. door Eneco gekozen inkoopmomenten) verminderd met een marge. De prijs die 

Eneco vraagt aan de tuinders is in drie delen op te splitsen: 

– Vaste kosten capaciteit (conform gas, Gasterra); 

– Vaste kosten transport (conform gas, Gasterra); 

– Variabele kosten gebaseerd op commodity prijs aardgas – korting. 

Eneco onderhandeld met de tuinders over de prijs, waarbij ieder tuinder een eigen referentiesituatie kent. De 

referentie situatie wordt vastgesteld a.h.v. welke alternatief de tuinder heeft voor de warmte en CO2 levering. 

Op basis hiervan doet Eneco een aanbieding aan de tuinder. 

De tuinders hebben ook nog gasketels staan, de rekening van het gebruikte gas gaat rechtsreeks naar 

Eneco, die vervolgens de afrekening regelt met de tuinders. 

De kosten die E.On maakt voor de levering zijn opgebouwd uit o.a. afschrijving van de investeringen 

(uitkoppeling, pijpleiding) en operationele kosten (niet optimale benutting van de STEG (E-derving), 

bijstook ketel voor verkrijgen van hogere CO2 concentratie en energieverbruik van de rookgas 

compressoren (14MWe)). E.On heeft tot 2018 een contact met Eneco voor de levering van CO2 en 

warmte. 

Tariefstelling vanuit EOn is vooral op warmtelevering gebaseerd. CO2-levering speelt een beperkte rol in 

het resultaat. Warmtelevering bij RoCa aan glastuinbouw vindt al plaats sinds 1996. Omstandigheden zijn 

echter sterk veranderd t.o.v. start van het RoCA systeem. Prijsrisico’s voor brandstoffen werden toen 

gedragen door SEP, als gevolg van de OEPS 20 regeling valt per 2011 financiële ondersteuning vanuit het 

rijk weg voor warmtelevering (stadswarmtenet). De financiële basis van het systeem wordt verder bedreigd 

door concurrentie met WKK’s, het moeten kopen van CO2 rechten op een veiling vanaf 2012 en de wijze 

waarop overdracht van CO2 emissies nu is geregeld. Door deze ontwikkelingen is de situatie voor E.On 

financieel niet gunstig. Overwogen wordt het contract met Eneco te beëindigen. 

e).Gevolgen ETS 

E.On heeft tot 2008 geen emissierechten aan de NEa hoeven af te dragen voor de geleverde CO2. Nu is dat 

wel het geval. Voor de allocatie tot 2012 is geen rekening gehouden met overdracht van emissierechten, 

waardoor de balans (van emissierechten) netto op nul uitkomt. Na 2012 zal EOn, als energiebedrijf, ETS 

rechten op een veiling moeten kopen. Hierdoor gaat elke ton CO2 voor EOn direct geld kosten. Eneco zoekt 

wel naar een andere tariefstructuur maar weet nog niet hoe dat gaat uitpakken. Ook hoe vervolgens met ETS 

rechten omgegaan moet worden is nog niet duidelijk. 

Er is één tuinders binnen het RoCa project die (vrijwillig) onder het ETS valt. 

20 Overgangswet Electriciteitsproductiesector 


MD-MV20100129 - 5 -

DHV B.V. 

Toekomstige ontwikkelingen 

Momenteel is de vraag naar CO2 eigenlijk groter dan wat er geleverd kan worden. Er kan 25 ton/ha.h 

geleverd worden, gewenst is circa 40ton/ha.h. E.On kan dit echter niet leveren. 

EOn overweegt op termijn (2016) levering van warmte en CO2 te beëindigen. Voorwaarde hierbij is wel dat er 

voor de afnemers een alternatief voor CO2-levering geboden kan worden. Onderzocht wordt of het als 

alternatief mogelijk is een aftakking te maken vanuit de OCAP leiding naar dit kassengebied. De OCAP 

leiding loopt relatief dicht langs deze kassen. Momenteel kan de OCAP de vraag echter ook niet aan, de 

mogelijke komst van Abengoa voor de levering van CO2 kan uitkomst bieden. Dit vergt echter extra 

investeringen (reductiestation, Tie-in, nieuwe regelapparatuur bij tuinders (kleppen etc)). 

3. Yara/WarmCO2/tuinders 

Context 

In de buurt van de kunstmestfabriek Yara is een nieuw glastuinbouwgebied ‘Glastuinbouw Terneuzen’ in 

ontwikkeling. Sinds december 2009 wordt aan de eerste drie tuinders in het gebied warmte en CO2 

geleverd, afkomstig van Yara. De levering wordt verzorgd door WarmCO2, een samenwerkingsverband 

van Zeeland Seaports, Yara en Visser & Smit Hanab. Het gaat om een ontwikkeling van 250 hectare 

glastuinbouw (netto glas), waarvan nu in de eerste fase circa 170 hectare (netto glas) gerealiseerd wordt. 

Beschrijving 

a. Algemeen 

WarmCO2 levert warmte en CO2 van de kunstmestfabrikant Yara naar tuinders. Naast Yara en de tuinders 

is ook het havenbedrijf Zeeland Seaports als stakeholder betrokken. Er gaat geleverd worden aan 168 ha 

glas netto. Momenteel hebben 3 tuinders een contract gesloten met WarmCO2 en zijn er 3 

geïnteresseerde partijen. Deze zes tuinders geven een bezetting van circa 50% van het areaal. Verwacht 

wordt dat over circa 4 jaar het areaal (fase 1) volledig bezet is. De producten van de tuinders komen uit de 

onbelichte groenteteelt (aubergine, paprika en tomaten). 

In onderstaande figuur wordt de case schematisch weergegeven. 

X ton CO2 

Yara 

ETS bedrijf 

(leverancier) 

-CO2 

-Restwarmte 

- E-optimised WKK 

WarmCO2 

Geen ETS 


Warmtebuffer 

+ Gasketels 

Warmte pijpleiding 

CO2 Pijpleiding 

Warmte, 


Tuinders 

Wel / geen ETS 

CO2 emissie 



Olieketels als backup 


- 6 - MD-MV20100129 



CO2

DHV B.V. 

b. Warmtelevering 

Yara levert de warmte aan WarmCO2 uit vier restwarmtebronnen uit de kunstmestproductie. Hierdoor 

wordt een hoge mate van leveringszekerheid bereikt. Circa 90% van de warmte is restwarmte uit het 

proces van Yara. Circa 8% van de warmte wordt geleverd door een WKK van Yara die is geoptimaliseerd 

voor elektralevering (E-derving). Circa 1,5 % van de warmte wordt geleverd door gasketels circa 1,5% van 

de warmte wordt,geleverd door Yara door gas te verbranden en als warmte aan te leveren aan WarmCO2 

zodat gasleidingen achterwege konden blijven. De resterende 0,5% wordt door de tuinders zelf opgewekt 

door locale olieketels. Er is geen gasaansluiting bij de tuinders aanwezig. Voor warmte is de 

leveringszekerheid circa 99,5%. WarmCO2 heeft een warmtebuffer van circa 4000 m 3 waarin restwarmte 

wordt gebufferd als de vraag laag is. Bij grote warmtevraag (meer dan beschikbare restwarmte) wordt 

warmte uit de buffer geleverd. Hiervoor wordt het tarief van E-derving warmte gerekend (zie paragraaf 

Kostenstructuur). 

c. CO2 levering 

Levering van CO2 is voornamelijk nodig in de periode maart – oktober, gemiddeld 11 uur per dag. Als 

vuistregel kun je stellen dat er CO2 wordt geleverd als de zon schijnt.WarmCO2 koopt de CO2 in bij Yara 

en transporteert dat via een pijpleiding naar de individuele afnemers. De CO2 dat in het proces van Yara 

ontstaat is dermate zuiver dat deze niet meer gezuiverd hoeft te worden. De CO2 kwaliteit wordt online 

gemonitored. De leveringszekerheid van CO2 is circa 95% op basis van 5-jarig gemiddelde per jaar. Voor 

de resterende 5% zullen de tuinders zelf vloeibare CO2 inkopen. De verwachte piekvraag is circa 40 ton/h 

zodra het gehele areaal is volgebouwd. De tuinders sluiten meestal een contract af voor circa 200 – 250 

kg/h.ha, wat overeenkomt met circa 35 – 40 kg/m 2 .jaar. De levering voor 168 ha is dan per jaar circa 67-71 

kton CO2. 

d. Business model 

De tuinders zijn verplicht zowel warmte als CO2 af te nemen. Voor de contracttermijn kan gekozen worden 

tussen 10 en 15 jaar; in de praktijk kiezen de tuinders voor 15 jaar. De investering van WarmCO2 liggen 

voor circa 2/3 bij de warmtelevering en 1/3 bij de CO2 levering. 

Voor warmte wordt de onderstaande tariefstructuur toegepast: 

– Voor vermogens tot 0,5 MW/ha een vaste prijs. Deze energie wordt geleverd uit de restwarmte van 

Yara. 

– Voor vermogens tussen 0,5 – 0,61 MW/ha additionele kosten (nog verder gesplitst in off-peak en 

peak afname) 

– Voor vermogens groter dan 0,61 MW/ha nog meer additionele kosten 

Volgens WarmCO2 wordt bij een traditioneel kasontwerp waarbij de warmte en CO2 wordt geleverd door 

een gasketel circa 40 m 3 a.e./m 2 verstookt. Hierbij wordt echter een lagere CO2 dosering bereikt (circa 10 

kg/m 2 .jaar 21 ). 

Een meerwaarde van de warmte + CO2 voor de tuinders is dat ze hierdoor aanspraak kunnen maken op 

het Groenlabel, waardoor ze in aanmerking komen voor groenfinanciering. 

WarmCO2 geeft aan dat het kiezen van een goede referentie om de verschillende opties met elkaar te 

vergelijken problematisch is. Er zijn twee mogelijke referentiesituaties te geven: 

– Toepassing traditionele gasgestookte ketels met warmtebuffer. Bij deze referentiesituatie wordt 

echter niet dezelfde concentratie CO2 in de kas bereikt (typisch circa 10 kg/m 2 .jaar 22 t.o.v. circa 40 

kg/m 2 .jaar bij WarmCO2). 

21 Dit is de hoeveelheid CO2 is die in een benchmark situatie nuttig gebruikt wordt tijdens zonuren 


MD-MV20100129 - 7 -

DHV B.V. 

– Toepassing WKK met teruglevering elektra aan het net en warmtebuffering. In dit geval kan wel 

een vergelijkbare CO2 concentratie worden bereikt maar bij een beperkt aantal uren per week 

(ongeveer 5/7 e deel omdat in het weekend e-teruglevering door de wkk niet rendabel is).. Het is 

echter lastig vast te stellen wanneer de WKK zal worden ingezet omdat de terugleverprijs van 

elektra ook bepalend zal zijn voor de inzet van de WKK 

– Referentieberekening op basis van een standaard warmtegebruik per gewas. 

WarmCO2 heeft DHV een berekening meegegeven waarbij de eerste referentiesituatie wordt toegelicht. 

De referentiesituatie waarbij de WKK alle elektra toepast voor eigen gebruik is door WarmCO2 niet 

uitgewerkt omdat deze alleen van toepassing is bij situaties waarbij veel kunstmatige belichting wordt 

toegepast (bv bloemen). 

e. Gevolgen ETS 

Tot 2012 is Yara nog vrijgesteld van het ETS. Nog onduidelijk is hoe na 2012 het ETS moet worden 

geïnterpreteerd m.b.t. de leveranties aan de tuinders. 

In de contracten met de tuinders is rekening gehouden met het emissiehandelssysteem. In het geval het 

ETS extra kosten of opbrengsten oplevert wordt dit volgens een verdeelsleutel verrekend. De tuinders 

hebben het idee dat dit realistisch is, immers indien CO2 na 2012 ook voor tuinders beprijsd zou worden 

dan krijgen ze ook te maken met de effecten van ETS. 

22 idem 


- 8 - MD-MV20100129

CO2 Overdrachten onder het Europese systeem van emissiehandel

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?